Придністро́в'я (Придністро́вська Молдавська Республіка або Наддністря́нщина, скрочено ПМР) — невизнана держава у Східній Європі, яка займає всю частину лівого берега Дністра, а також кілька населених пунктів на правому березі річки. Міжнародна спільнота визнає державу частиною Республіки Молдова, проте остання не має контролю над регіоном. На північному сході Придністров'я межує з Україною (Одеська та Вінницька області).
Історія заселення Придністров'я первісними людьми налічує як мінімум 1 мільйон років, що підтверджено виявленими в 2010 і 2012 році стоянками давньої людини олдувайської культури. В епоху енеоліту в Придністров'ї були поширені поселення трипільської культури — однієї з основних енеолітичних культур на південному сході Європи.
З давніх часів ця територія була населена гетами. В античну епоху територія Придністров'я була населена фракійцями, кімерійцями, скіфами та сарматами. Пліній Старший згадує тирагетів, аксіаків і кробізов. У гирлі річки греки з Мілета побудували місто Тіра (нині — Одеська область, Україна).
В IV столітті територія Придністров'я була захоплена гунами. В часи раннього середньовіччя на території сучасного Придністров'я жили слов'янські племена уличів і тиверців, а також тюрки-кочівники: печеніги і половці. Певний час ця територія була частиною Київської Русі і Галицько-Волинського князівства, а з 60-х років XIV століття — Великого Князівства Литовського і Руського.
В 1569 році північне Придністров'я як Брацлавське воєводство увійшло до складу Речі Посполитої. Після національно-визвольної Війни українського народу під проводом Богдана Хмельницького регіон у 1648 році увійшов до складу Гетьманщини, як частина Брацлавського полку. В 1684 році Придністров'я частково увійшло до складу Ханської України (зі столицею в Ягорлику, пізніше в Дубоссарах). В 1793 році після другого розділу Речі Посполитої Придністров'я увійшло до Російської імперії.
Південне Придністров'я стало частиною Золотої Орди в 1242 році, з кінця XV століття увійшло в Кримське ханство, з другої половини XVIII століття було підпорядковане Едисанській орді. За Ясським мирним договором (9 січня 1792 роки) стало частиною Російської імперії.
З кінця XVIII століття Російська імперія здійснювала заселення цього регіону для захисту своєї південно-західного кордону. Російська влада заохочували міграцію в Придністров'ї українців, росіян, болгар, євреїв, німців і молдаван.
В XX столітті Придністров'я входило до складу Української Народної Республіки, Української Держави та Української РСР. Після входження УРСР до Радянського Союзу, в 1924 була утворена Молдавська АРСР, в межах якої було об'єднано територію Придністров'я.
Давні часи
Стародавні люди жили на території Придністров'я вже понад 300 тис. років тому в ранньому палеоліті. На території регіону знайдені дві такі стоянки у с. Вихватинці (Рибницький район) та с. Нове Погреб'я (Дубоссарський район). Розкопки виявили велику кількість кісток і фрагментів скелета мамонтів, зубрів, шерстистих носорогів, коней і оленів, які були предметом полювання стародавньої людини.
Околиці м. Кам'янка і с. Рашків відрізняються концентрацією палеолітичних пам'яток саме того відрізка часу, коли теплий і вологий клімат в кінці раннього палеоліту на всій земній кулі помітно змінився. палеоліту на всій земній кулі помітно змінився. У період максимального похолодання, тобто в останній стадії зледеніння Європи в Придністров'ї концентруються носії поки ще не зовсім дослідженої, загадкової епіоріньякської культури. Імовірно це були спадкоємці перших кроманьйонців, які потіснили неандертальців.
На час пізнього палеоліту (близько 40-10 тис. років тому) в основних рисах сформувався вигляд сучасної людини. В цей період на території Придністров'я практично до кінця верхнього палеоліту мешкають наступники епіоріньякців — представники епіграветської культури. Підтвердженням цьому є стоянки в с. Валя-Адинке, Подойма і м. Кам'янка.
В епоху енеоліту в Придністров'ї були поширені поселення трипільської культури — однієї з основних енеолітичних культур на південному сході Європи. Для цієї культури характерні високий рівень розвитку господарства, високорозвинені суспільні відносини, матеріальна і духовна культура. Основна маса знарядь праці виготовлялася з каменю, а також з кістки і рогу. Вироби з металу ще рідкісні. Жителі трипільських селищ були осілими землеробами і скотарями, вирощували пшеницю, овес, просо, ячмінь, горох, боби. Землеробство було в основному мотичним. Основу стада становив велику рогату худобу, розводили овець і кіз. Розвиток скотарства сприяло появі прядіння та ткацтва. Трипільські майстри вже освоїли досить складні процеси холодної та гарячої кування самородної міді, різання і свердління металу, пізніше вони освоїли і складну техніку лиття металу. Виключно високого рівня досягло гончарне ремесло. В епоху розквіту трипільської культури Придністров'я характеризувалося значною щільністю на-селища: на 1 квадратний кілометр припадало в середньому близько 13 осіб.
У Придністров'ї широко представлені також пам'ятники племен усатівської локальної групи: кургани біля сіл Бутор, Спея, Красногірка Григоріопольського району, Паркани, Тернівка, Суклея Слободзейського району. До пізньотрипільських пам'ятників відноситься і широко відомий могильник у с. Вихватинці Рибницького району, в якому досліджені 74 поховання.
Античність
На правому березі Дністра осіли ранньофракійські племена, а на лівому березі в середній течії Дністра проходила околиця Кімерійського царства, яке існувало з IX по першу половину VII століття до Р. Х.
Фракійці жили в основному в лісостеповій зоні, становлячи північно-східну гілку великого масиву фракійських племен південно-східної Європи. Кімерійці ж мешкали в степовому регіоні Північного Причорномор'я. Фракійці займалися скотарством і землеробством, а також виплавкою і обробкою бронзи і заліза, виробництвом глиняного посуду, прядінням і ткацтвом. Ранні кімерійці вели осілий спосіб життя і однаково займалися як скотарством так і землеробством. У VIII–VII ст. до н. е. вони перейшли до кочового скотарства. Кімерійці не будували міст, і єдиним свідченням їх перебування в Придністров'ї є рідкісні кургани невеликих розмірів.
З кінця VII ст. до н. е. в степах Північного Причорномор'я проживали скіфські племена. Скіфи були скотарями і вели кочовий спосіб життя. Скіфи-кочівники здійснювали військові набіги на сусідніх фракійців-гетів, відтиснутих ними в більш північні лісостепові райони. Взаємодії скіфів і фракійців були не тільки військові, про що свідчать численні гетські городища, але і мирні.
Осілі гети через скіфів торгували з грецькими колоніями сільгоспродуктами, і перш за все — зерном. Помітно скіфський вплив на фракійців в поховальному обряді, мистецтві, озброєнні і т. ін. Тісні контакти фракійців зі скіфами сприяли обопільною культурному запозичення.
Незважаючи на те, що територія Придністров'я перебувала на периферії скіфських земель, відкриття численних курганів цієї культури на Дністрі свідчить про проживання тут досить численного скіфського населення. Про тісні контакти з грецькими містами-колоніями свідчать, наприклад, дослідження скіфського поселення у с. Чобручі Слободзейського району, розташованого на кордоні земель поліса Тіри і скіфських районів, а також золоті прикраси, знайдені в курганах у міста Дубоссари, у сіл Нікольське Слободзейського району і Бутор Григоріопольського району.
Наприкінці VII — початку VI ст. до н. е. почалася грецька колонізація Північного Причорномор'я. Багато поселень грецьких колоністів цього часу мали характер торговельних факторій. У Північно-Західному Причорномор'ї великими грецькими містами стали Тіра і Ольвія. Ольвія розташовувалася на правому березі Дніпровсько-Бузького. Тіра перебувала на правому березі Дністровського лиману. Тіра була оточена іншими грецькими поселеннями, що становили її сільську округу (хору). Разом вони утворювали античну грецьку громаду-держава (поліс).
У I ст. до н. е. починається римська експансія в Подунав'ї і Нижньому Придністров'ї. Римляни встановили свій кордон по лінії нижнього Дунаю, а на початку I в. н. е. здійснювали походи за Дунай. Після завоювання південнодунайських племен були скорені причорноморські грецькі колонії. В цей же час на Придністровські землі тиснуть і варварські племена. У середині I ст. до н. е. гети руйнують Ольвію.
В цей же час в степах Північного Причорномор'я з'являються представники одного з найбільших об'єднань, об'єднання сарматів-язигів. Але рух кочових народів призупинився на кордоні поки ще сильного Риму. Сармати були істинно кочовим народом. Вони жили табором, перевозячи своє майно туди, куди їх приваблювали кращі пасовища або відтісняли вороги.
Перебування сарматів на території Придністров'я в I — початку II століть підтверджується археологічними знахідками (біля сіл Грушка, Окниця, Подойма Кам'янського району, Красногірка і Токмазея Григоріопольського району, поблизу м. Тирасполя, у сіл Коротнєв і Паркани Слободзейського району, біля села Мокра Рибницького району). За язиги слідували роксолани, алани і ін.
У III ст. в Північне Придністров'я вторгаються германські племена готів. З цими подіями узгоджуються відомості письмових джерел про потужний союз племен на чолі з готами. Зайнявши Придністров'ї готи поділялися на дві основні групи: східні, або остготи і західні, чи вестготи (візіготи, тервінги). Дністер став кордоном між остготським і вестготським племінними союзами. Тервінги займали Нижнє Подністров'я і Подунав'я. Нові племена поклали край сарматському пануванню.
Наприкінці IV ст. н. е. гуни завдали удару по населенню Дністровсько-карпатських земель і знищили майже всі черняхівські поселення в цьому регіоні. Про раптовість нападу і масове знищення населення свідчать скарби монет та інших скарбів, захованих жителями знищених поселень. Близько 375-376 рр. гуни розгромили остготів і напали на їх західних сусідів. Тільки Атанаріх зробив спробу опору. Однак в битві на берегах Дністра гуни розгромили вестготів. Частина готів під керівництвом з Атанаріхом відійшла до Карпат, інша переселилася в Подунав'я, під захист Римської імперії, а третя увійшла до складу гунского племінного союзу.
Осіле життя землеробського населення в придністровських землях практично припинилася, перервався і грошовий обіг. Територія краю в значній мірі була в запустінні аж до заселення її слов'янами.
Слов'янська колонізація Придністров'я
Наприкінці V — початку VI столітті землі Придністров'я інтенсивно починають заселятися слов'янами. Слов'яни, споконвічні хлібороби, хоча і просувалися відносно повільно, але зате міцно освоювали заселену територію і приносили в район своєї колонізації економічну і соціальну стабілізацію, необхідну для існування осілого землеробського господарства.
До кінця VI — початку VII століття, перейшовши через Дністер і заселивши значну частину території Дністровсько-карпатських земель, слов'яни, перейшли кордон Візантійської імперії на Дунаї, заселили значну частину території Балканського півострова.
Археологічні дослідження дозволили виділити матеріальну культуру антів і склавинів. Ареал цих культур збігається в основному з даними письмових джерел про розміщення цих племен. Таким чином, за наявними даними, Дністровські землі в VI–VII ст. були заселені представниками двох військово-політичних об'єднань слов'янських племен: антами і склавинами.
Слов'яни вирощували пшеницю, жито, ячмінь, просо, овес, горох, льон, коноплі. Відомо їм було овочівництво і садівництво. Другою надзвичайно важливою галуззю виробничої діяльності слов'ян було скотарство з переважним розведенням великої рогатої худоби, властивого, як правило, саме осілому населенню. Про це свідчать як візантійські автори, так і аналіз кісткових залишків з слов'янських поселень Подністров'я.
З кінця VIII століття чисельність населення Карпато-Дністровських земель різко зростає, що підтверджується археологічними даними. Лаврентіївський літопис говорить про те, що в Подністров'ї мешкають племена тиверців і уличів. Східні географи зараховують уличів не до слов'ян, а конкретно до русів.
Уличі спочатку до X ст. проживали в Подніпров'ї. Давньоруський літопис «Повість врем'яних літ» при перерахуванні і локалізації східнослов'янських племен на південному заході східнослов'янського ареалу розміщує тиверців і уличів. Про тиверців йдеться, що вони «седяху бо по Днестру, приседяху къ Дунаевы. Бе множество их: седяху бо по Днестру оли до моря, и суть грады их и до сего дне…».
У Подністров'ї відомо значна кількість східнослов'янських тиверських поселень. Більшість з них були неукріпленими селищами, але до кінця IX початку X ст. у тиверців з'являються і укріплені поселення-городища. Практикувалися гніздовий спосіб розташування жител. Основним типом житла слов'ян була напівземлянка завглибшки 0,5—1 м. Площа від 6 до 20 кв. м. Стіни обшивалися дерев'яними плахами.
Придністров'я у складі Київської Русі
Починаючи з IX ст. у східних слов'ян Придністров'я зароджуються феодальні відносини. У сусідської громаді виділяються з часом заможні сім'ї, що склали общинне знати. З її середовища вибирають військових вождів — князів, наділених владою над іншими общинниками. Значна частина кращої землі згодом потрапляє в руки старійшин і князів. Виникають перші перед державні об'єднання племен, які в руському літописі названо князівствами.
Виникнувши в IX ст., Київська Русь переживала процес інтеграції, формування своєї державної території. У X ст. Давньоруська держава вела війни не тільки за збереження своєї цілісності, але також і за поширення влади на інші племінні союзи князівств східних слов'ян. Згодом входження до його складу уличів і тиверців, межа Київської держави простягалася до Дунаю.
Входження Придністров'я до складу Київської Русі благотворно позначилося на культурних і економічних взаєминах з центральними областями держави, а також на торгових і культурних зв'язках з іншими державами: Першим Болгарським царством, Візантією, Чехією, Угорщиною і т. д. Тут пожвавився розвиток феодальних відносин.
З'явившись вперше в XI ст. в Північному Причорномор'ї, половці (кипчаки, кумани) запанували там, аж до монгольської навали, а весь Великий Євразійський степ з другої половини XI ст. в східних джерелах називається Половецький степ. З XII століття половці повністю контролюють ситуацію і беруть печенігів і торків під свій контроль. В кінцевому підсумку кочівники змішалися.
Постійна присутність кочівників в південній частині Дністровських земель в X–XII ст. і їх руйнівні походи на сусідні території привели до руйнування значної кількості слов'янських поселень і знищення великої кількості давньо-українського населення. З небезпечної зони багато жителів пішли в межі Галицького князівства, під його захист.
Придністров'я і Галицько-Волинське князівство
З розпадом Киїської Русі Дністровські землі певний час входили в сферу впливу Галицько-Волинського князівства. Час з середини XII століття і до початку XIII в. стало часом нескінченних міжусобиць, в результаті яких 1199 року волинський князь Роман Мстиславович об'єднав Галицьку і Волинську землі в Галицько-Волинське князівство, що проіснувало до 1352 року.
Галицько-Волинське князівство відігравало серйозну політичну роль. Рівень значущості Галицько-Волинського князівства ілюструє той факт, що римсько-католицька церква намагалася залучити на свою сторону князя Романа королівським титулом.
На початку XIII століття на зміну половців з прикаспійських степів на Русь прийшла нова небезпека. Монгольська кіннота, завоювавши Середню Азію, підкорила Північний Іран, пройшла на Північний Кавказ. Завоювання і поневолення Русі полчищами Батия стало можливим насамперед завдяки багаторазовій чисельній перевазі ворога над руськими дружинами і народним ополченням. Князі діяли розрізнено, не бажали допомагати один одному (великий князь Владимиро-Суздальський Юрій Всеволодич відмовив у допомозі рязанському князеві Юрію Ігоровичу), сперечались за командування об'єднаним військом.
З приходом ординців позиції галицько-волинських князів похитнулися. 1240 було захоплено Київ, 1241 ординці вдерлися до Галичини і Волині, де сплюндрували безліч міст, включно зі стольними градами Галичем і Володимиром. Оскільки княжа влада не зуміла протистояти навалі, проти неї вкотре виступила боярська верхівка. Слабкістю князівства скористались західні сусіди, які спробували захопити Галич. У відповідь Романовичі захопили 1244 польський Люблін, 1245 розбили війська угорців, поляків, бунтівних бояр у битві під Ярославом. Боярська опозиція була остаточно знищена, князь Данило зміг централізувати своє управління.
Після коронації Данила Романовича у 1253, стало Руським королівством, спадкоємцем Київської династії, продовжувачем європейських, руських, політичних і культурних традицій. Князівство проводило активну зовнішню політику в Східній і Центральній Європі. Головними ворогами (конкурентами) були Польща, Угорщина, половці, з середини ХІІІ століття — Золота Орда, Литва. Для протидії агресивним сусідам Галицько-Волинське князівство неодноразово укладало союзи із католицьким Римом, Тевтонським Орденом.
XIV—XVI століття
На деякий час Придністров'я потрапляє в сферу інтересів Литовсько-Руської держави. У 1387 лівобережжі Дністра закріплюється за литово-руським князем Владиславом II. У XV столітті землі Північного Придністров'я активно освоювалися. Але територія залишається прикордонною, і нові поселення з самого початку створювалися як військові опорні пункти як з боку Польщі так і зі сторони Орди. На початку століття в документах згадуються Рашків (1402) і Тягянякячю (Бендери) (як татарський митний пункт на Дністрі).
Близько Рашкова споруджується фортеця Калагур (Калавур), що стала на ключем до Придністров'я. Поступово Рашків набуває значення великого торгового центру Придністров'я, який зв'язує Південно-Східну Європу та Руські князівства. З Придністров'я вивозять поташ, дьоготь, пшеницю. Тут сходяться торгові шляхи, під прикриттям фортеці розвивається господарство і ремесла. І, якщо Рашків, в силу багатьох факторів, став великим середньовічним центром на Дністрі, то Тягянякячу практично до початку XVI століття залишався маловідомим місцем.
У 1443 році зі складу вмираючої Золотої Орди виділилося, а в 70-х роках стало васалом Туреччини Кримське ханство. Почастішали напади татар на Придністров'я. В цей час Польща і Литва почали війну за володіння Західного Поділлям і Брацлавщини. В результаті майже 10-річної війни Східне Поділля (Брацлавщина), а разом з нею і Придністров'я перейшли до литовського князя і були приєднані до Київського князівства. До цього часу по річці Ягорлик встановлюється межа між об'єднаним польсько-литовською державою і Золотою Ордою, а надалі з Кримським ханством і з 1526 року зі Османською імперією.
Придністров'я і українське козацтво
Придністров'я в цей час займає стратегічне положення на стику трьох сильних держав — Польщі, Кримського ханства і Османської імперії. У всіх трьох були серйозні інтереси в Придністров'ї. На захист південних рубежів держави став новий військовий стан — козаки. У період між 1508 і 1528 р. козаки під начальством брацлавського і віленського старости князя Костянтина Острозького зробили чотири походи проти татар, відбиваючи їх напад і спустошуючи прикордонні з Литвою землі.
Коли в степах України появилися козаки та що означала сама назва точних відомостей в історії та літописах нема. Деякі дослідники історії українського козацтва стверджують, що після взяття монгольськими ордами Києва та ін. земель руських, руський народ почав переселятися в місцевості неприступні для ворога і створювати там свої дружини легкого війська для оборони від ворогів. В ті часи причорноморські степи носили назву — Казарія. Походження козаків з таких давніх часів не підтверджене письмовими джерелами.
В польських письмових джерелах саме слово «козак» по відношенню до українських козаків з'явилося в 1515-1516 рр. Тобто після спільного військового походу гетьманів O. Дашкевича та П. Лянцкоронського проти білгородської орди. Після нападу татар у 1515 р. на українські землі, Остафій Дашкевич разом з Предславом Лянцкоронським організовують військовий похід проти буджацької орди і спустошують їх кочовища до самого Білгорода. Король Сигізмунд вибачився тоді за їхні дії перед ханом і сказав, що це було не військо, а козаки, вживши для цього слово татарського походження «козаки», яке перед тим вживав сам хан, виправдовуючи пограбування руських земель його підлеглими. З цього часу разом з назвою запорожці, а ще раніше черкаси, в польських письмових джерелах почали використовувати також назву козаки.
В економічному плані наприкінці XVI — на початку XVII століття на Брацлавщині і Придністров'я спостерігається економічний підйом. Приплив втікачів в Придністров'ї стимулював зростання козацтва і сприяв появі нових селищ. На цей час припадає заснування Валадинкі (Валя-Адинке), Білоч, Хрустова (Хрустова), Рибниці. Розвиваються і розширюються міста і містечка Придністров'я.
Козаки починають відігравати важливу роль в політичному житті не тільки України, але суміжних держав: Молдавії, Туреччини, Кримського ханства та Московського царства. Наприкінці XVI століття походи козаків в Молдавію, Туреччину, Крим не були поодинокими, що послужило приводом для напруженості у відносинах з цими країнами. Польсько-турецькі війни не раз робили Придністров'я ареною кривавих сутичок і жертвою набігів татар.
Національно-визвольна війна українського народу
Протягом XVI — І пол. XVII ст. у Молдові відбувається кілька повстань проти османського панування. В середині XVI століття у Бессарабію здійснювали походи козацькі загони на чолі з Д. Вишневецьким (1553,1564), І.Свірговським (1574), Іваном Підковою, (1577), С. Наливайком (1594).
Після придушення козацько-селянських повстань (кін. XVI — перша пол. XVII ст.) владі Речі Посполитої здалося, що вона остаточно підкорила українців, оскільки збройні виступи на деякий час припинилися. Навіть роки від 1638 до 1648 року отримали назву «десятиріччя золотого спокою». Проте в сер. XVII ст. становище українського народу під владою Речі Посполитої стало особливо важким. В Україні не було жодної соціальної верстви населення, яка б не зазнавала утисків у правах. Тому спокій, що запанував після повстань не був довготривалим, адже існуючі протиріччя залишалися невирішеними. Національно-визвольна боротьба українців проти панування Речі Посполитої була обумовлена об'єктивними передумовами і причинами, які мали соціально-економічний, релігійний та національний характер. У цей період 1648—1654 років Придністров'я було міцним тилом.
У 1654 році через Придністров'я подорожував Антіохійський патріарх Макарій. Павло Алеппський, який супроводжував патріарха, записав у своєму щоденнику:
В суботу 10 червня (1654 р.), ми під'їхали до берега великої річки Ністроса (Дністра), яка становить крайню межу країни Молдавської і початок кордону землі козаків. Ми переправилися через річку на судах. ... Назустріч йому вийшли тисячі народу, в незліченній безлічі (Бог нехай благословить і примножить їх!). То були жителі міста, на ім'я Рашків. Це дуже велике місто, побудований на березі згаданої річки; він має міцність і дерев'яний форт з гарматами ... Число грамотних особливо збільшилася з часу появи Хмеля (дай Бог йому довго жити!), який звільнив ці країни і позбавив ці мільйони незліченних православних від ярма ворогів віри, проклятих ляхів. |
Придністров'я у складі Гетьманщини
Турецький мандрівник Евлія Челебі, що здійснював свою подорож з турецькою армією у 1659 році називав Придністров'я козацькою країною. Регіон увійшов до складу Гетьманщини, яка утворилася внаслідок перемоги повстання Богдана Хмельницького. Тут були утворені Вільшанська сотня Брацлавського полку у 1648—1657 рр. та Рашківська та Ягорлицька сотні Чечельницького полку у 1650 та 1673—1676 рр. Згодом у 1657 році був створений окремий Придністровський полк на чолі з Остапом Гоголем. На час присяги московському цареві, грудень 1659-го, формація нараховувала 6 сотень.
У червні 1699 р Варшавський сейм прийняв постанову про ліквідацію Київського і Брацлавського полків. В цей же час на Поділля і Брацлавщину були введені польські війська і зайняті найбільші міста. Україна перебувала на порозі нової козацької війни.
У Кам'янці, Рашкові, Ягорлику міщани і селяни вигнали польську шляхту і виступили на боці козаків. Для придушення повстання Польща збирала війська. Шляхта звернулася до уряду і молдавському господарю за допомогою. У Придністров'ї козацькими загонами командував Андрій Абазин. 7 вересня 1702 року наказний гетьман Самуїл Самусь звернувся до повстанців з Придністров'я із закликом йти на з'єднання з головними силами під Білу Церкву. Загони з Придністров'я відгукнулися на заклик гетьмана. У лютому 1703 року повстання на Поділлі було придушене, але хвилювання тривали до 1705 року. Однак і після цього в Придністров'ї не встановився мир.
Придністров'я було одним із центрів гайдамацького руху в 60-ті роки XVIII століття.
Захоплення Придністров'я Російською Імперією
За Ясським мирним договором (9 січня 1792 роки) Придністров'я стало частиною Російської імперії. Із сучасних значущих центрів ПМР під турецько-татарської владою знаходилися міста Дубоссари, Тирасполь, Слободзея. В 1792 рік у Південне Придністров'ї було віддана Росії Османською імперією.
В 1793 рік у Росія отримала Північне Придністров'я при Другому розділу Польщі.
З кінця XVIII століття Російська імперія здійснювала заселення цього регіону для захисту своєї південно-західного кордону. Російська влада заохочували міграцію в Придністров'ї болгар, росіян, українців, євреїв, німців, вірмен, греків і молдаван.
1917—1920
З проголошенням УНР територія Придністров'я увійшла до її складу як частина Херсонської та Подільської губерній.
У складі СРСР і Румунії
До 1940 р. частина території Придністровської Молдавської Республіки перебувала у складі Української РСР. У 1924 р. за ініціативою Котовського, Ткаченка та інших тут створена Молдавська Автономна Радянська Соціалістична Республіка (МАССР) у складі Української РСР. Вона повинна була стати плацдармом для повернення Бессарабії, яка приєдналася до Румунії в 1918 р. Радянський Союз не визнав її відторгнення, мотивуючи це, зокрема, тим, що радянські вимоги про проведення на території колишньої Бессарабської губернії всенародного плебісциту про приналежність цієї території були двічі відкинуті румунською стороною. Офіційними мовами МАРСР оголошені молдовська, українська та російська. Столицею республіки стало місто Балта, з 1929 р. її перенесли в Тирасполь, який зберігав цю функцію до 1940 р.
Після поразки Польщі у війні проти Німеччини, вступу радянських військ на території Західної України і Білорусі у вересні 1939-го і капітуляції Франції в червні 1940-го 26 червня 1940 р. СРСР в ультимативній формі зажадав від Румунії передати СРСР територію Бессарабії і Північну Буковину (район Герца включений помилково під час наступу). Позбувшись підтримки Франції, зіткнувшись з територіальними домаганнями Угорщини на заході, Румунія прийняла висунутий СРСР ультиматум. Відірвана територія Бессарабії (за винятком Південної Бессарабії, включеної в Одеську область, і Північної Бессарабії, яка разом з Північною Буковиною і районом Герци утворили Чернівецьку область УРСР) була приєднана до частини МАРСР і перетворена в Молдавську Радянську Соціалістичну Республіку зі столицею в Кишиневі. Балта і прилеглі до неї райони залишилися у складі УРСР без автономного статусу. 2 серпня 1940 р. на VII сесії Верховної Ради СРСР прийнятий Закон про створення союзної Молдавської Радянської Соціалістичної Республіки.
Після створення МАРСР на території сучасної Придністровської Молдовської Республіки попрямували численні переселенці з Росії і України, допомагаючи створювати місцеву промисловість. Більшість промислових підприємств Молдовської РСР (нині Республіка Молдова) спочатку була зосереджена на території Придністров'я, оскільки економіка решти Молдови (Бессарабії) під час перебування в складі Румунії (1918–1940) мала, в основному, аграрний характер і була найбільш відсталою з усіх провінцій Румунії, а промислові підприємства, які, в основному, займалися переробкою сільгосппродукції (частка продукції харчової промисловості в 1937 році становила 92,4 %).
Друга світова війна
У 1941 р. Німеччина і її союзники напали на СРСР, Румунія отримала можливість повернути території, приєднані рік тому Радянським Союзом. До складу Великої Румунії, крім Бессарабії і північної Буковини, увійшла область між річками Південний Буг і Дністер (включаючи міста Балта, Одеса та правобережну частину м. Миколаєва), яку назвали Трансністрією («Задністров'я»).
У 1944 р., з виходом Червоної армії на Балкани, межі повернулися до положення, що існували на початок німецько-радянської війни.
Період після 1945
В 1956 р. в Молдавській РСР (в тому числі, і на території Придністров'я) була розміщена 14-та армія. Вона залишилася тут і після розпаду СРСР, охороняючи склади озброєнь і боєприпасів — запаси, створені на випадок бойових дій на Південно-Східному театрі військових дій в Європі. В 1984 р. штаб армії переведений з Кишинева до Тирасполя.
У складі Молдавської РСР Придністров'я не мало особливого статусу.
В 1980-ті роки політика перебудови і гласності Михайла Горбачова в Радянському Союзі дозволила політичну лібералізацію на регіональному рівні. Це призвело до створення різних неформальних рухів у Молдавській РСР і відродження прорумунського націоналізму серед етнічних молдован. Найвідомішим з цих рухів був Народний фронт Молдови. Навесні 1988 р. НФМ зажадав, щоб радянська влада оголосила молдовську мову єдиною державною, повернулася до використання латинського алфавіту та визнала загальну етнічну ідентичність молдован та румунів. Радикальніші фракції Народного фронту підтримували крайні антименшистські етноцентристські та шовіністичні позиції, закликаючи національні меншини, особливо слов'ян (в основному, росіяни і українці) і гагаузів залишити або виключити з Молдови.
Примітки
- Рекомендовано до вживання мовознавцем Олександром Пономаревим [1] [Архівовано 1 червня 2013 у Wayback Machine.]
- Пліній Старший. {{{Заголовок}}} = Naturalis Historia. — Т. IV.
- Місто обороняв призначений Данилом тисяцький Дмитро
- М. Грушевський. Історія України-Руси. Том VIII. Розділ VIII. Стор. 1.
- Дмитро Дорошенко Нарис історії України Том 2, розділ 1
- Іван Крипякевич, Частина ІІ :: Запорозьке Військо в ІСТОРІЯ УКРАЇНСЬКОГО ВІЙСЬКА, Видання Івана Тиктора, Львів, 1936.
- Timeline: Moldova BBC Country Profile: Moldova. Архів оригіналу за 4 березня 2016. Процитовано 6 серпня 2016.
- Chechnya: Tombstone of Russian Power [Архівовано 21 серпня 2016 у Wayback Machine.], Anatol Lieven, Yale University Press, 1999, , pp 246
- Can Liberal Pluralism Be Exported? [Архівовано 21 серпня 2016 у Wayback Machine.], Will Kymlicka, Magdalena Opalski, Oxford University Press, 2001, , pp 208
- The painful past retold Social memory in Azerbaijan and Gagauzia [Архівовано 21 березня 2017 у Wayback Machine.], Hülya Demirdirek, Postkommunismens Antropologi, University of Copenhagen, 12-14 April 1996.
Література
- * И.И. Крисько, А. Франц, Р. Татаров, [Борисов А.Е.; при участии Шорникова И.П.]. Приднестровская Молдавская Республика: хроника основных событий / под общ. ред. А.З. Волковой. — Тирасполь, 2007. — 227 с. [3-е изд. 496 с.]
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Nemaye perevirenih versij ciyeyi storinki jmovirno yiyi she ne pereviryali na vidpovidnist pravilam proektu Pridnistro v ya Pridnistro vska Moldavska Respublika abo Naddnistrya nshina skrocheno PMR neviznana derzhava u Shidnij Yevropi yaka zajmaye vsyu chastinu livogo berega Dnistra a takozh kilka naselenih punktiv na pravomu berezi richki Mizhnarodna spilnota viznaye derzhavu chastinoyu Respubliki Moldova prote ostannya ne maye kontrolyu nad regionom Na pivnichnomu shodi Pridnistrov ya mezhuye z Ukrayinoyu Odeska ta Vinnicka oblasti Istoriya zaselennya Pridnistrov ya pervisnimi lyudmi nalichuye yak minimum 1 miljon rokiv sho pidtverdzheno viyavlenimi v 2010 i 2012 roci stoyankami davnoyi lyudini olduvajskoyi kulturi V epohu eneolitu v Pridnistrov yi buli poshireni poselennya tripilskoyi kulturi odniyeyi z osnovnih eneolitichnih kultur na pivdennomu shodi Yevropi Z davnih chasiv cya teritoriya bula naselena getami V antichnu epohu teritoriya Pridnistrov ya bula naselena frakijcyami kimerijcyami skifami ta sarmatami Plinij Starshij zgaduye tiragetiv aksiakiv i krobizov U girli richki greki z Mileta pobuduvali misto Tira nini Odeska oblast Ukrayina V IV stolitti teritoriya Pridnistrov ya bula zahoplena gunami V chasi rannogo serednovichchya na teritoriyi suchasnogo Pridnistrov ya zhili slov yanski plemena ulichiv i tiverciv a takozh tyurki kochivniki pechenigi i polovci Pevnij chas cya teritoriya bula chastinoyu Kiyivskoyi Rusi i Galicko Volinskogo knyazivstva a z 60 h rokiv XIV stolittya Velikogo Knyazivstva Litovskogo i Ruskogo V 1569 roci pivnichne Pridnistrov ya yak Braclavske voyevodstvo uvijshlo do skladu Rechi Pospolitoyi Pislya nacionalno vizvolnoyi Vijni ukrayinskogo narodu pid provodom Bogdana Hmelnickogo region u 1648 roci uvijshov do skladu Getmanshini yak chastina Braclavskogo polku V 1684 roci Pridnistrov ya chastkovo uvijshlo do skladu Hanskoyi Ukrayini zi stoliceyu v Yagorliku piznishe v Dubossarah V 1793 roci pislya drugogo rozdilu Rechi Pospolitoyi Pridnistrov ya uvijshlo do Rosijskoyi imperiyi Pivdenne Pridnistrov ya stalo chastinoyu Zolotoyi Ordi v 1242 roci z kincya XV stolittya uvijshlo v Krimske hanstvo z drugoyi polovini XVIII stolittya bulo pidporyadkovane Edisanskij ordi Za Yasskim mirnim dogovorom 9 sichnya 1792 roki stalo chastinoyu Rosijskoyi imperiyi Z kincya XVIII stolittya Rosijska imperiya zdijsnyuvala zaselennya cogo regionu dlya zahistu svoyeyi pivdenno zahidnogo kordonu Rosijska vlada zaohochuvali migraciyu v Pridnistrov yi ukrayinciv rosiyan bolgar yevreyiv nimciv i moldavan V XX stolitti Pridnistrov ya vhodilo do skladu Ukrayinskoyi Narodnoyi Respubliki Ukrayinskoyi Derzhavi ta Ukrayinskoyi RSR Pislya vhodzhennya URSR do Radyanskogo Soyuzu v 1924 bula utvorena Moldavska ARSR v mezhah yakoyi bulo ob yednano teritoriyu Pridnistrov ya Davni chasiStarodavni lyudi zhili na teritoriyi Pridnistrov ya vzhe ponad 300 tis rokiv tomu v rannomu paleoliti Na teritoriyi regionu znajdeni dvi taki stoyanki u s Vihvatinci Ribnickij rajon ta s Nove Pogreb ya Dubossarskij rajon Rozkopki viyavili veliku kilkist kistok i fragmentiv skeleta mamontiv zubriv sherstistih nosorogiv konej i oleniv yaki buli predmetom polyuvannya starodavnoyi lyudini Tripillya IV III tis do n e Okolici m Kam yanka i s Rashkiv vidriznyayutsya koncentraciyeyu paleolitichnih pam yatok same togo vidrizka chasu koli teplij i vologij klimat v kinci rannogo paleolitu na vsij zemnij kuli pomitno zminivsya paleolitu na vsij zemnij kuli pomitno zminivsya U period maksimalnogo poholodannya tobto v ostannij stadiyi zledeninnya Yevropi v Pridnistrov yi koncentruyutsya nosiyi poki she ne zovsim doslidzhenoyi zagadkovoyi epiorinyakskoyi kulturi Imovirno ce buli spadkoyemci pershih kromanjonciv yaki potisnili neandertalciv Na chas piznogo paleolitu blizko 40 10 tis rokiv tomu v osnovnih risah sformuvavsya viglyad suchasnoyi lyudini V cej period na teritoriyi Pridnistrov ya praktichno do kincya verhnogo paleolitu meshkayut nastupniki epiorinyakciv predstavniki epigravetskoyi kulturi Pidtverdzhennyam comu ye stoyanki v s Valya Adinke Podojma i m Kam yanka V epohu eneolitu v Pridnistrov yi buli poshireni poselennya tripilskoyi kulturi odniyeyi z osnovnih eneolitichnih kultur na pivdennomu shodi Yevropi Dlya ciyeyi kulturi harakterni visokij riven rozvitku gospodarstva visokorozvineni suspilni vidnosini materialna i duhovna kultura Osnovna masa znaryad praci vigotovlyalasya z kamenyu a takozh z kistki i rogu Virobi z metalu she ridkisni Zhiteli tripilskih selish buli osilimi zemlerobami i skotaryami viroshuvali pshenicyu oves proso yachmin goroh bobi Zemlerobstvo bulo v osnovnomu motichnim Osnovu stada stanoviv veliku rogatu hudobu rozvodili ovec i kiz Rozvitok skotarstva spriyalo poyavi pryadinnya ta tkactva Tripilski majstri vzhe osvoyili dosit skladni procesi holodnoyi ta garyachoyi kuvannya samorodnoyi midi rizannya i sverdlinnya metalu piznishe voni osvoyili i skladnu tehniku littya metalu Viklyuchno visokogo rivnya dosyaglo goncharne remeslo V epohu rozkvitu tripilskoyi kulturi Pridnistrov ya harakterizuvalosya znachnoyu shilnistyu na selisha na 1 kvadratnij kilometr pripadalo v serednomu blizko 13 osib U Pridnistrov yi shiroko predstavleni takozh pam yatniki plemen usativskoyi lokalnoyi grupi kurgani bilya sil Butor Speya Krasnogirka Grigoriopolskogo rajonu Parkani Ternivka Sukleya Slobodzejskogo rajonu Do piznotripilskih pam yatnikiv vidnositsya i shiroko vidomij mogilnik u s Vihvatinci Ribnickogo rajonu v yakomu doslidzheni 74 pohovannya AntichnistNa pravomu berezi Dnistra osili rannofrakijski plemena a na livomu berezi v serednij techiyi Dnistra prohodila okolicya Kimerijskogo carstva yake isnuvalo z IX po pershu polovinu VII stolittya do R H Skifskij zolotij grebin Frakijci zhili v osnovnomu v lisostepovij zoni stanovlyachi pivnichno shidnu gilku velikogo masivu frakijskih plemen pivdenno shidnoyi Yevropi Kimerijci zh meshkali v stepovomu regioni Pivnichnogo Prichornomor ya Frakijci zajmalisya skotarstvom i zemlerobstvom a takozh viplavkoyu i obrobkoyu bronzi i zaliza virobnictvom glinyanogo posudu pryadinnyam i tkactvom Ranni kimerijci veli osilij sposib zhittya i odnakovo zajmalisya yak skotarstvom tak i zemlerobstvom U VIII VII st do n e voni perejshli do kochovogo skotarstva Kimerijci ne buduvali mist i yedinim svidchennyam yih perebuvannya v Pridnistrov yi ye ridkisni kurgani nevelikih rozmiriv Z kincya VII st do n e v stepah Pivnichnogo Prichornomor ya prozhivali skifski plemena Skifi buli skotaryami i veli kochovij sposib zhittya Skifi kochivniki zdijsnyuvali vijskovi nabigi na susidnih frakijciv getiv vidtisnutih nimi v bilsh pivnichni lisostepovi rajoni Vzayemodiyi skifiv i frakijciv buli ne tilki vijskovi pro sho svidchat chislenni getski gorodisha ale i mirni Osili geti cherez skifiv torguvali z greckimi koloniyami silgosproduktami i persh za vse zernom Pomitno skifskij vpliv na frakijciv v pohovalnomu obryadi mistectvi ozbroyenni i t in Tisni kontakti frakijciv zi skifami spriyali obopilnoyu kulturnomu zapozichennya Nezvazhayuchi na te sho teritoriya Pridnistrov ya perebuvala na periferiyi skifskih zemel vidkrittya chislennih kurganiv ciyeyi kulturi na Dnistri svidchit pro prozhivannya tut dosit chislennogo skifskogo naselennya Pro tisni kontakti z greckimi mistami koloniyami svidchat napriklad doslidzhennya skifskogo poselennya u s Chobruchi Slobodzejskogo rajonu roztashovanogo na kordoni zemel polisa Tiri i skifskih rajoniv a takozh zoloti prikrasi znajdeni v kurganah u mista Dubossari u sil Nikolske Slobodzejskogo rajonu i Butor Grigoriopolskogo rajonu Naprikinci VII pochatku VI st do n e pochalasya grecka kolonizaciya Pivnichnogo Prichornomor ya Bagato poselen greckih kolonistiv cogo chasu mali harakter torgovelnih faktorij U Pivnichno Zahidnomu Prichornomor yi velikimi greckimi mistami stali Tira i Olviya Olviya roztashovuvalasya na pravomu berezi Dniprovsko Buzkogo Tira perebuvala na pravomu berezi Dnistrovskogo limanu Tira bula otochena inshimi greckimi poselennyami sho stanovili yiyi silsku okrugu horu Razom voni utvoryuvali antichnu grecku gromadu derzhava polis U I st do n e pochinayetsya rimska ekspansiya v Podunav yi i Nizhnomu Pridnistrov yi Rimlyani vstanovili svij kordon po liniyi nizhnogo Dunayu a na pochatku I v n e zdijsnyuvali pohodi za Dunaj Pislya zavoyuvannya pivdennodunajskih plemen buli skoreni prichornomorski grecki koloniyi V cej zhe chas na Pridnistrovski zemli tisnut i varvarski plemena U seredini I st do n e geti rujnuyut Olviyu V cej zhe chas v stepah Pivnichnogo Prichornomor ya z yavlyayutsya predstavniki odnogo z najbilshih ob yednan ob yednannya sarmativ yazigiv Ale ruh kochovih narodiv prizupinivsya na kordoni poki she silnogo Rimu Sarmati buli istinno kochovim narodom Voni zhili taborom perevozyachi svoye majno tudi kudi yih privablyuvali krashi pasovisha abo vidtisnyali vorogi Bij guniv z alanami Perebuvannya sarmativ na teritoriyi Pridnistrov ya v I pochatku II stolit pidtverdzhuyetsya arheologichnimi znahidkami bilya sil Grushka Oknicya Podojma Kam yanskogo rajonu Krasnogirka i Tokmazeya Grigoriopolskogo rajonu poblizu m Tiraspolya u sil Korotnyev i Parkani Slobodzejskogo rajonu bilya sela Mokra Ribnickogo rajonu Za yazigi sliduvali roksolani alani i in U III st v Pivnichne Pridnistrov ya vtorgayutsya germanski plemena gotiv Z cimi podiyami uzgodzhuyutsya vidomosti pismovih dzherel pro potuzhnij soyuz plemen na choli z gotami Zajnyavshi Pridnistrov yi goti podilyalisya na dvi osnovni grupi shidni abo ostgoti i zahidni chi vestgoti vizigoti tervingi Dnister stav kordonom mizh ostgotskim i vestgotskim pleminnimi soyuzami Tervingi zajmali Nizhnye Podnistrov ya i Podunav ya Novi plemena poklali kraj sarmatskomu panuvannyu Naprikinci IV st n e guni zavdali udaru po naselennyu Dnistrovsko karpatskih zemel i znishili majzhe vsi chernyahivski poselennya v comu regioni Pro raptovist napadu i masove znishennya naselennya svidchat skarbi monet ta inshih skarbiv zahovanih zhitelyami znishenih poselen Blizko 375 376 rr guni rozgromili ostgotiv i napali na yih zahidnih susidiv Tilki Atanarih zrobiv sprobu oporu Odnak v bitvi na beregah Dnistra guni rozgromili vestgotiv Chastina gotiv pid kerivnictvom z Atanarihom vidijshla do Karpat insha pereselilasya v Podunav ya pid zahist Rimskoyi imperiyi a tretya uvijshla do skladu gunskogo pleminnogo soyuzu Osile zhittya zemlerobskogo naselennya v pridnistrovskih zemlyah praktichno pripinilasya perervavsya i groshovij obig Teritoriya krayu v znachnij miri bula v zapustinni azh do zaselennya yiyi slov yanami Slov yanska kolonizaciya Pridnistrov yaNaprikinci V pochatku VI stolitti zemli Pridnistrov ya intensivno pochinayut zaselyatisya slov yanami Slov yani spokonvichni hliborobi hocha i prosuvalisya vidnosno povilno ale zate micno osvoyuvali zaselenu teritoriyu i prinosili v rajon svoyeyi kolonizaciyi ekonomichnu i socialnu stabilizaciyu neobhidnu dlya isnuvannya osilogo zemlerobskogo gospodarstva Do kincya VI pochatku VII stolittya perejshovshi cherez Dnister i zaselivshi znachnu chastinu teritoriyi Dnistrovsko karpatskih zemel slov yani perejshli kordon Vizantijskoyi imperiyi na Dunayi zaselili znachnu chastinu teritoriyi Balkanskogo pivostrova Arheologichni doslidzhennya dozvolili vidiliti materialnu kulturu antiv i sklaviniv Areal cih kultur zbigayetsya v osnovnomu z danimi pismovih dzherel pro rozmishennya cih plemen Takim chinom za nayavnimi danimi Dnistrovski zemli v VI VII st buli zaseleni predstavnikami dvoh vijskovo politichnih ob yednan slov yanskih plemen antami i sklavinami Slov yani viroshuvali pshenicyu zhito yachmin proso oves goroh lon konopli Vidomo yim bulo ovochivnictvo i sadivnictvo Drugoyu nadzvichajno vazhlivoyu galuzzyu virobnichoyi diyalnosti slov yan bulo skotarstvo z perevazhnim rozvedennyam velikoyi rogatoyi hudobi vlastivogo yak pravilo same osilomu naselennyu Pro ce svidchat yak vizantijski avtori tak i analiz kistkovih zalishkiv z slov yanskih poselen Podnistrov ya Z kincya VIII stolittya chiselnist naselennya Karpato Dnistrovskih zemel rizko zrostaye sho pidtverdzhuyetsya arheologichnimi danimi Lavrentiyivskij litopis govorit pro te sho v Podnistrov yi meshkayut plemena tiverciv i ulichiv Shidni geografi zarahovuyut ulichiv ne do slov yan a konkretno do rusiv Ulichi spochatku do X st prozhivali v Podniprov yi Davnoruskij litopis Povist vrem yanih lit pri pererahuvanni i lokalizaciyi shidnoslov yanskih plemen na pivdennomu zahodi shidnoslov yanskogo arealu rozmishuye tiverciv i ulichiv Pro tiverciv jdetsya sho voni sedyahu bo po Dnestru prisedyahu k Dunaevy Be mnozhestvo ih sedyahu bo po Dnestru oli do morya i sut grady ih i do sego dne U Podnistrov yi vidomo znachna kilkist shidnoslov yanskih tiverskih poselen Bilshist z nih buli neukriplenimi selishami ale do kincya IX pochatku X st u tiverciv z yavlyayutsya i ukripleni poselennya gorodisha Praktikuvalisya gnizdovij sposib roztashuvannya zhitel Osnovnim tipom zhitla slov yan bula napivzemlyanka zavglibshki 0 5 1 m Plosha vid 6 do 20 kv m Stini obshivalisya derev yanimi plahami Pridnistrov ya u skladi Kiyivskoyi RusiPochinayuchi z IX st u shidnih slov yan Pridnistrov ya zarodzhuyutsya feodalni vidnosini U susidskoyi gromadi vidilyayutsya z chasom zamozhni sim yi sho sklali obshinne znati Z yiyi seredovisha vibirayut vijskovih vozhdiv knyaziv nadilenih vladoyu nad inshimi obshinnikami Znachna chastina krashoyi zemli zgodom potraplyaye v ruki starijshin i knyaziv Vinikayut pershi pered derzhavni ob yednannya plemen yaki v ruskomu litopisi nazvano knyazivstvami Kiyivska Rus 1220 1240 Viniknuvshi v IX st Kiyivska Rus perezhivala proces integraciyi formuvannya svoyeyi derzhavnoyi teritoriyi U X st Davnoruska derzhava vela vijni ne tilki za zberezhennya svoyeyi cilisnosti ale takozh i za poshirennya vladi na inshi pleminni soyuzi knyazivstv shidnih slov yan Zgodom vhodzhennya do jogo skladu ulichiv i tiverciv mezha Kiyivskoyi derzhavi prostyagalasya do Dunayu Vhodzhennya Pridnistrov ya do skladu Kiyivskoyi Rusi blagotvorno poznachilosya na kulturnih i ekonomichnih vzayeminah z centralnimi oblastyami derzhavi a takozh na torgovih i kulturnih zv yazkah z inshimi derzhavami Pershim Bolgarskim carstvom Vizantiyeyu Chehiyeyu Ugorshinoyu i t d Tut pozhvavivsya rozvitok feodalnih vidnosin Z yavivshis vpershe v XI st v Pivnichnomu Prichornomor yi polovci kipchaki kumani zapanuvali tam azh do mongolskoyi navali a ves Velikij Yevrazijskij step z drugoyi polovini XI st v shidnih dzherelah nazivayetsya Poloveckij step Z XII stolittya polovci povnistyu kontrolyuyut situaciyu i berut pechenigiv i torkiv pid svij kontrol V kincevomu pidsumku kochivniki zmishalisya Postijna prisutnist kochivnikiv v pivdennij chastini Dnistrovskih zemel v X XII st i yih rujnivni pohodi na susidni teritoriyi priveli do rujnuvannya znachnoyi kilkosti slov yanskih poselen i znishennya velikoyi kilkosti davno ukrayinskogo naselennya Z nebezpechnoyi zoni bagato zhiteliv pishli v mezhi Galickogo knyazivstva pid jogo zahist Pridnistrov ya i Galicko Volinske knyazivstvoZ rozpadom Kiyiskoyi Rusi Dnistrovski zemli pevnij chas vhodili v sferu vplivu Galicko Volinskogo knyazivstva Chas z seredini XII stolittya i do pochatku XIII v stalo chasom neskinchennih mizhusobic v rezultati yakih 1199 roku volinskij knyaz Roman Mstislavovich ob yednav Galicku i Volinsku zemli v Galicko Volinske knyazivstvo sho proisnuvalo do 1352 roku Galicko Volinske knyazivstvo vidigravalo serjoznu politichnu rol Riven znachushosti Galicko Volinskogo knyazivstva ilyustruye toj fakt sho rimsko katolicka cerkva namagalasya zaluchiti na svoyu storonu knyazya Romana korolivskim titulom Na pochatku XIII stolittya na zminu polovciv z prikaspijskih stepiv na Rus prijshla nova nebezpeka Mongolska kinnota zavoyuvavshi Serednyu Aziyu pidkorila Pivnichnij Iran projshla na Pivnichnij Kavkaz Zavoyuvannya i ponevolennya Rusi polchishami Batiya stalo mozhlivim nasampered zavdyaki bagatorazovij chiselnij perevazi voroga nad ruskimi druzhinami i narodnim opolchennyam Knyazi diyali rozrizneno ne bazhali dopomagati odin odnomu velikij knyaz Vladimiro Suzdalskij Yurij Vsevolodich vidmoviv u dopomozi ryazanskomu knyazevi Yuriyu Igorovichu sperechalis za komanduvannya ob yednanim vijskom Z prihodom ordinciv poziciyi galicko volinskih knyaziv pohitnulisya 1240 bulo zahopleno Kiyiv 1241 ordinci vderlisya do Galichini i Volini de splyundruvali bezlich mist vklyuchno zi stolnimi gradami Galichem i Volodimirom Oskilki knyazha vlada ne zumila protistoyati navali proti neyi vkotre vistupila boyarska verhivka Slabkistyu knyazivstva skoristalis zahidni susidi yaki sprobuvali zahopiti Galich U vidpovid Romanovichi zahopili 1244 polskij Lyublin 1245 rozbili vijska ugorciv polyakiv buntivnih boyar u bitvi pid Yaroslavom Boyarska opoziciya bula ostatochno znishena knyaz Danilo zmig centralizuvati svoye upravlinnya Pislya koronaciyi Danila Romanovicha u 1253 stalo Ruskim korolivstvom spadkoyemcem Kiyivskoyi dinastiyi prodovzhuvachem yevropejskih ruskih politichnih i kulturnih tradicij Knyazivstvo provodilo aktivnu zovnishnyu politiku v Shidnij i Centralnij Yevropi Golovnimi vorogami konkurentami buli Polsha Ugorshina polovci z seredini HIII stolittya Zolota Orda Litva Dlya protidiyi agresivnim susidam Galicko Volinske knyazivstvo neodnorazovo ukladalo soyuzi iz katolickim Rimom Tevtonskim Ordenom XIV XVI stolittyaVelike Knyazivstvo Litovske i Ruske 1386 1434 Na deyakij chas Pridnistrov ya potraplyaye v sferu interesiv Litovsko Ruskoyi derzhavi U 1387 livoberezhzhi Dnistra zakriplyuyetsya za litovo ruskim knyazem Vladislavom II U XV stolitti zemli Pivnichnogo Pridnistrov ya aktivno osvoyuvalisya Ale teritoriya zalishayetsya prikordonnoyu i novi poselennya z samogo pochatku stvoryuvalisya yak vijskovi oporni punkti yak z boku Polshi tak i zi storoni Ordi Na pochatku stolittya v dokumentah zgaduyutsya Rashkiv 1402 i Tyagyanyakyachyu Benderi yak tatarskij mitnij punkt na Dnistri Blizko Rashkova sporudzhuyetsya fortecya Kalagur Kalavur sho stala na klyuchem do Pridnistrov ya Postupovo Rashkiv nabuvaye znachennya velikogo torgovogo centru Pridnistrov ya yakij zv yazuye Pivdenno Shidnu Yevropu ta Ruski knyazivstva Z Pridnistrov ya vivozyat potash dogot pshenicyu Tut shodyatsya torgovi shlyahi pid prikrittyam forteci rozvivayetsya gospodarstvo i remesla I yaksho Rashkiv v silu bagatoh faktoriv stav velikim serednovichnim centrom na Dnistri to Tyagyanyakyachu praktichno do pochatku XVI stolittya zalishavsya malovidomim miscem U 1443 roci zi skladu vmirayuchoyi Zolotoyi Ordi vidililosya a v 70 h rokah stalo vasalom Turechchini Krimske hanstvo Pochastishali napadi tatar na Pridnistrov ya V cej chas Polsha i Litva pochali vijnu za volodinnya Zahidnogo Podillyam i Braclavshini V rezultati majzhe 10 richnoyi vijni Shidne Podillya Braclavshina a razom z neyu i Pridnistrov ya perejshli do litovskogo knyazya i buli priyednani do Kiyivskogo knyazivstva Do cogo chasu po richci Yagorlik vstanovlyuyetsya mezha mizh ob yednanim polsko litovskoyu derzhavoyu i Zolotoyu Ordoyu a nadali z Krimskim hanstvom i z 1526 roku zi Osmanskoyu imperiyeyu Pridnistrov ya i ukrayinske kozactvoPridnistrov ya v cej chas zajmaye strategichne polozhennya na stiku troh silnih derzhav Polshi Krimskogo hanstva i Osmanskoyi imperiyi U vsih troh buli serjozni interesi v Pridnistrov yi Na zahist pivdennih rubezhiv derzhavi stav novij vijskovij stan kozaki U period mizh 1508 i 1528 r kozaki pid nachalstvom braclavskogo i vilenskogo starosti knyazya Kostyantina Ostrozkogo zrobili chotiri pohodi proti tatar vidbivayuchi yih napad i spustoshuyuchi prikordonni z Litvoyu zemli Koli v stepah Ukrayini poyavilisya kozaki ta sho oznachala sama nazva tochnih vidomostej v istoriyi ta litopisah nema Deyaki doslidniki istoriyi ukrayinskogo kozactva stverdzhuyut sho pislya vzyattya mongolskimi ordami Kiyeva ta in zemel ruskih ruskij narod pochav pereselyatisya v miscevosti nepristupni dlya voroga i stvoryuvati tam svoyi druzhini legkogo vijska dlya oboroni vid vorogiv V ti chasi prichornomorski stepi nosili nazvu Kazariya Pohodzhennya kozakiv z takih davnih chasiv ne pidtverdzhene pismovimi dzherelami V polskih pismovih dzherelah same slovo kozak po vidnoshennyu do ukrayinskih kozakiv z yavilosya v 1515 1516 rr Tobto pislya spilnogo vijskovogo pohodu getmaniv O Dashkevicha ta P Lyanckoronskogo proti bilgorodskoyi ordi Pislya napadu tatar u 1515 r na ukrayinski zemli Ostafij Dashkevich razom z Predslavom Lyanckoronskim organizovuyut vijskovij pohid proti budzhackoyi ordi i spustoshuyut yih kochovisha do samogo Bilgoroda Korol Sigizmund vibachivsya todi za yihni diyi pered hanom i skazav sho ce bulo ne vijsko a kozaki vzhivshi dlya cogo slovo tatarskogo pohodzhennya kozaki yake pered tim vzhivav sam han vipravdovuyuchi pograbuvannya ruskih zemel jogo pidleglimi Z cogo chasu razom z nazvoyu zaporozhci a she ranishe cherkasi v polskih pismovih dzherelah pochali vikoristovuvati takozh nazvu kozaki V ekonomichnomu plani naprikinci XVI na pochatku XVII stolittya na Braclavshini i Pridnistrov ya sposterigayetsya ekonomichnij pidjom Pripliv vtikachiv v Pridnistrov yi stimulyuvav zrostannya kozactva i spriyav poyavi novih selish Na cej chas pripadaye zasnuvannya Valadinki Valya Adinke Biloch Hrustova Hrustova Ribnici Rozvivayutsya i rozshiryuyutsya mista i mistechka Pridnistrov ya Kozaki pochinayut vidigravati vazhlivu rol v politichnomu zhitti ne tilki Ukrayini ale sumizhnih derzhav Moldaviyi Turechchini Krimskogo hanstva ta Moskovskogo carstva Naprikinci XVI stolittya pohodi kozakiv v Moldaviyu Turechchinu Krim ne buli poodinokimi sho posluzhilo privodom dlya napruzhenosti u vidnosinah z cimi krayinami Polsko turecki vijni ne raz robili Pridnistrov ya arenoyu krivavih sutichok i zhertvoyu nabigiv tatar Nacionalno vizvolna vijna ukrayinskogo naroduProtyagom XVI I pol XVII st u Moldovi vidbuvayetsya kilka povstan proti osmanskogo panuvannya V seredini XVI stolittya u Bessarabiyu zdijsnyuvali pohodi kozacki zagoni na choli z D Vishneveckim 1553 1564 I Svirgovskim 1574 Ivanom Pidkovoyu 1577 S Nalivajkom 1594 Pislya pridushennya kozacko selyanskih povstan kin XVI persha pol XVII st vladi Rechi Pospolitoyi zdalosya sho vona ostatochno pidkorila ukrayinciv oskilki zbrojni vistupi na deyakij chas pripinilisya Navit roki vid 1638 do 1648 roku otrimali nazvu desyatirichchya zolotogo spokoyu Prote v ser XVII st stanovishe ukrayinskogo narodu pid vladoyu Rechi Pospolitoyi stalo osoblivo vazhkim V Ukrayini ne bulo zhodnoyi socialnoyi verstvi naselennya yaka b ne zaznavala utiskiv u pravah Tomu spokij sho zapanuvav pislya povstan ne buv dovgotrivalim adzhe isnuyuchi protirichchya zalishalisya nevirishenimi Nacionalno vizvolna borotba ukrayinciv proti panuvannya Rechi Pospolitoyi bula obumovlena ob yektivnimi peredumovami i prichinami yaki mali socialno ekonomichnij religijnij ta nacionalnij harakter U cej period 1648 1654 rokiv Pridnistrov ya bulo micnim tilom U 1654 roci cherez Pridnistrov ya podorozhuvav Antiohijskij patriarh Makarij Pavlo Aleppskij yakij suprovodzhuvav patriarha zapisav u svoyemu shodenniku V subotu 10 chervnya 1654 r mi pid yihali do berega velikoyi richki Nistrosa Dnistra yaka stanovit krajnyu mezhu krayini Moldavskoyi i pochatok kordonu zemli kozakiv Mi perepravilisya cherez richku na sudah Nazustrich jomu vijshli tisyachi narodu v nezlichennij bezlichi Bog nehaj blagoslovit i primnozhit yih To buli zhiteli mista na im ya Rashkiv Ce duzhe velike misto pobudovanij na berezi zgadanoyi richki vin maye micnist i derev yanij fort z garmatami Chislo gramotnih osoblivo zbilshilasya z chasu poyavi Hmelya daj Bog jomu dovgo zhiti yakij zvilniv ci krayini i pozbaviv ci miljoni nezlichennih pravoslavnih vid yarma vorogiv viri proklyatih lyahiv Pridnistrov ya u skladi GetmanshiniTureckij mandrivnik Evliya Chelebi sho zdijsnyuvav svoyu podorozh z tureckoyu armiyeyu u 1659 roci nazivav Pridnistrov ya kozackoyu krayinoyu Region uvijshov do skladu Getmanshini yaka utvorilasya vnaslidok peremogi povstannya Bogdana Hmelnickogo Tut buli utvoreni Vilshanska sotnya Braclavskogo polku u 1648 1657 rr ta Rashkivska ta Yagorlicka sotni Chechelnickogo polku u 1650 ta 1673 1676 rr Zgodom u 1657 roci buv stvorenij okremij Pridnistrovskij polk na choli z Ostapom Gogolem Na chas prisyagi moskovskomu carevi gruden 1659 go formaciya narahovuvala 6 soten U chervni 1699 r Varshavskij sejm prijnyav postanovu pro likvidaciyu Kiyivskogo i Braclavskogo polkiv V cej zhe chas na Podillya i Braclavshinu buli vvedeni polski vijska i zajnyati najbilshi mista Ukrayina perebuvala na porozi novoyi kozackoyi vijni U Kam yanci Rashkovi Yagorliku mishani i selyani vignali polsku shlyahtu i vistupili na boci kozakiv Dlya pridushennya povstannya Polsha zbirala vijska Shlyahta zvernulasya do uryadu i moldavskomu gospodaryu za dopomogoyu U Pridnistrov yi kozackimi zagonami komanduvav Andrij Abazin 7 veresnya 1702 roku nakaznij getman Samuyil Samus zvernuvsya do povstanciv z Pridnistrov ya iz zaklikom jti na z yednannya z golovnimi silami pid Bilu Cerkvu Zagoni z Pridnistrov ya vidguknulisya na zaklik getmana U lyutomu 1703 roku povstannya na Podilli bulo pridushene ale hvilyuvannya trivali do 1705 roku Odnak i pislya cogo v Pridnistrov yi ne vstanovivsya mir Pridnistrov ya bulo odnim iz centriv gajdamackogo ruhu v 60 ti roki XVIII stolittya Zahoplennya Pridnistrov ya Rosijskoyu ImperiyeyuZa Yasskim mirnim dogovorom 9 sichnya 1792 roki Pridnistrov ya stalo chastinoyu Rosijskoyi imperiyi Iz suchasnih znachushih centriv PMR pid turecko tatarskoyi vladoyu znahodilisya mista Dubossari Tiraspol Slobodzeya V 1792 rik u Pivdenne Pridnistrov yi bulo viddana Rosiyi Osmanskoyu imperiyeyu V 1793 rik u Rosiya otrimala Pivnichne Pridnistrov ya pri Drugomu rozdilu Polshi Z kincya XVIII stolittya Rosijska imperiya zdijsnyuvala zaselennya cogo regionu dlya zahistu svoyeyi pivdenno zahidnogo kordonu Rosijska vlada zaohochuvali migraciyu v Pridnistrov yi bolgar rosiyan ukrayinciv yevreyiv nimciv virmen grekiv i moldavan 1917 1920Z progoloshennyam UNR teritoriya Pridnistrov ya uvijshla do yiyi skladu yak chastina Hersonskoyi ta Podilskoyi gubernij U skladi SRSR i RumuniyiMapa MARSR Dokladnishe Moldavska Avtonomna Radyanska Socialistichna Respublika Do 1940 r chastina teritoriyi Pridnistrovskoyi Moldavskoyi Respubliki perebuvala u skladi Ukrayinskoyi RSR U 1924 r za iniciativoyu Kotovskogo Tkachenka ta inshih tut stvorena Moldavska Avtonomna Radyanska Socialistichna Respublika MASSR u skladi Ukrayinskoyi RSR Vona povinna bula stati placdarmom dlya povernennya Bessarabiyi yaka priyednalasya do Rumuniyi v 1918 r Radyanskij Soyuz ne viznav yiyi vidtorgnennya motivuyuchi ce zokrema tim sho radyanski vimogi pro provedennya na teritoriyi kolishnoyi Bessarabskoyi guberniyi vsenarodnogo plebiscitu pro prinalezhnist ciyeyi teritoriyi buli dvichi vidkinuti rumunskoyu storonoyu Oficijnimi movami MARSR ogolosheni moldovska ukrayinska ta rosijska Stoliceyu respubliki stalo misto Balta z 1929 r yiyi perenesli v Tiraspol yakij zberigav cyu funkciyu do 1940 r Pislya porazki Polshi u vijni proti Nimechchini vstupu radyanskih vijsk na teritoriyi Zahidnoyi Ukrayini i Bilorusi u veresni 1939 go i kapitulyaciyi Franciyi v chervni 1940 go 26 chervnya 1940 r SRSR v ultimativnij formi zazhadav vid Rumuniyi peredati SRSR teritoriyu Bessarabiyi i Pivnichnu Bukovinu rajon Gerca vklyuchenij pomilkovo pid chas nastupu Pozbuvshis pidtrimki Franciyi zitknuvshis z teritorialnimi domagannyami Ugorshini na zahodi Rumuniya prijnyala visunutij SRSR ultimatum Vidirvana teritoriya Bessarabiyi za vinyatkom Pivdennoyi Bessarabiyi vklyuchenoyi v Odesku oblast i Pivnichnoyi Bessarabiyi yaka razom z Pivnichnoyu Bukovinoyu i rajonom Gerci utvorili Chernivecku oblast URSR bula priyednana do chastini MARSR i peretvorena v Moldavsku Radyansku Socialistichnu Respubliku zi stoliceyu v Kishinevi Balta i prilegli do neyi rajoni zalishilisya u skladi URSR bez avtonomnogo statusu 2 serpnya 1940 r na VII sesiyi Verhovnoyi Radi SRSR prijnyatij Zakon pro stvorennya soyuznoyi Moldavskoyi Radyanskoyi Socialistichnoyi Respubliki Pislya stvorennya MARSR na teritoriyi suchasnoyi Pridnistrovskoyi Moldovskoyi Respubliki popryamuvali chislenni pereselenci z Rosiyi i Ukrayini dopomagayuchi stvoryuvati miscevu promislovist Bilshist promislovih pidpriyemstv Moldovskoyi RSR nini Respublika Moldova spochatku bula zoseredzhena na teritoriyi Pridnistrov ya oskilki ekonomika reshti Moldovi Bessarabiyi pid chas perebuvannya v skladi Rumuniyi 1918 1940 mala v osnovnomu agrarnij harakter i bula najbilsh vidstaloyu z usih provincij Rumuniyi a promislovi pidpriyemstva yaki v osnovnomu zajmalisya pererobkoyu silgospprodukciyi chastka produkciyi harchovoyi promislovosti v 1937 roci stanovila 92 4 Druga svitova vijnaDokladnishe Moldova u Drugij svitovij vijni U 1941 r Nimechchina i yiyi soyuzniki napali na SRSR Rumuniya otrimala mozhlivist povernuti teritoriyi priyednani rik tomu Radyanskim Soyuzom Do skladu Velikoyi Rumuniyi krim Bessarabiyi i pivnichnoyi Bukovini uvijshla oblast mizh richkami Pivdennij Bug i Dnister vklyuchayuchi mista Balta Odesa ta pravoberezhnu chastinu m Mikolayeva yaku nazvali Transnistriyeyu Zadnistrov ya U 1944 r z vihodom Chervonoyi armiyi na Balkani mezhi povernulisya do polozhennya sho isnuvali na pochatok nimecko radyanskoyi vijni Period pislya 1945V 1956 r v Moldavskij RSR v tomu chisli i na teritoriyi Pridnistrov ya bula rozmishena 14 ta armiya Vona zalishilasya tut i pislya rozpadu SRSR ohoronyayuchi skladi ozbroyen i boyepripasiv zapasi stvoreni na vipadok bojovih dij na Pivdenno Shidnomu teatri vijskovih dij v Yevropi V 1984 r shtab armiyi perevedenij z Kishineva do Tiraspolya U skladi Moldavskoyi RSR Pridnistrov ya ne malo osoblivogo statusu V 1980 ti roki politika perebudovi i glasnosti Mihajla Gorbachova v Radyanskomu Soyuzi dozvolila politichnu liberalizaciyu na regionalnomu rivni Ce prizvelo do stvorennya riznih neformalnih ruhiv u Moldavskij RSR i vidrodzhennya prorumunskogo nacionalizmu sered etnichnih moldovan Najvidomishim z cih ruhiv buv Narodnij front Moldovi Navesni 1988 r NFM zazhadav shob radyanska vlada ogolosila moldovsku movu yedinoyu derzhavnoyu povernulasya do vikoristannya latinskogo alfavitu ta viznala zagalnu etnichnu identichnist moldovan ta rumuniv Radikalnishi frakciyi Narodnogo frontu pidtrimuvali krajni antimenshistski etnocentristski ta shovinistichni poziciyi zaklikayuchi nacionalni menshini osoblivo slov yan v osnovnomu rosiyani i ukrayinci i gagauziv zalishiti abo viklyuchiti z Moldovi PrimitkiRekomendovano do vzhivannya movoznavcem Oleksandrom Ponomarevim 1 Arhivovano 1 chervnya 2013 u Wayback Machine Plinij Starshij Zagolovok Naturalis Historia T IV Misto oboronyav priznachenij Danilom tisyackij Dmitro M Grushevskij Istoriya Ukrayini Rusi Tom VIII Rozdil VIII Stor 1 Dmitro Doroshenko Naris istoriyi Ukrayini Tom 2 rozdil 1 Ivan Kripyakevich Chastina II Zaporozke Vijsko v ISTORIYa UKRAYiNSKOGO VIJSKA Vidannya Ivana Tiktora Lviv 1936 Timeline Moldova BBC Country Profile Moldova Arhiv originalu za 4 bereznya 2016 Procitovano 6 serpnya 2016 Chechnya Tombstone of Russian Power Arhivovano 21 serpnya 2016 u Wayback Machine Anatol Lieven Yale University Press 1999 ISBN 0 300 07881 1 pp 246 Can Liberal Pluralism Be Exported Arhivovano 21 serpnya 2016 u Wayback Machine Will Kymlicka Magdalena Opalski Oxford University Press 2001 ISBN 0 19 924063 9 pp 208 The painful past retold Social memory in Azerbaijan and Gagauzia Arhivovano 21 bereznya 2017 u Wayback Machine Hulya Demirdirek Postkommunismens Antropologi University of Copenhagen 12 14 April 1996 Literatura I I Krisko A Franc R Tatarov Borisov A E pri uchastii Shornikova I P Pridnestrovskaya Moldavskaya Respublika hronika osnovnyh sobytij pod obsh red A Z Volkovoj Tiraspol 2007 227 s 3 e izd 496 s