Ця стаття містить правописні, лексичні, граматичні, стилістичні або інші мовні помилки, які треба виправити. (червень 2013) |
Мистецтво Мексики, або Мексиканське мистецтво (ісп. Arte mexica англ. Mexican art) — уславлена сторінка мистецтва автохтонних народів Центральної Америки, котрі мешкали на територіях, які поєднані в сучасну державу Мексика. Колиска двох значних індіанських цивілізацій (мая та ацтеків), котрі єдині на континенті мали розвинену писемність та математику і календар , доколумбів період мистецтво, писемність та архітектура мали синкретичний, сакральний та піктографічний характер. Культура і мистецтво Мексики пережили трагічний період руйнування іспанськими загарбниками в 16-17 ст. і частково були відновлені в 19-20 ст. як протиставлення колоніальному періоду.
Періодизація
Запропонована тричастинна періодизація для мистецтва цих земель.
- Доколумбова доба (1500 р. до н.е — початок 16 ст.)
- Колоніальна доба (початок 16 ст.— до 1821 р.)
- Мистецтво нової доби (з 1821 р. дотепер).
Але подібна періодизація досить узагальнена і потребує значних уточнень в світі нових відкриттів. Якщо з періодами колоніальної доби і мистецтва Нової все більш менш зрозуміло, з Доколумбовим періодом існують складності через постійні доповнення в світі нових наукових відкриттів.
На стан недостатніх, уривчастих і неповних знань про Доколумбів період вплинули
- відсутність беззаперечних контактів між країнами Західної Європи і Центральної Америки до 1492 р.,
- знищення письмових архівів і книжкових зібрань (бібліотек) мая та ацтеків іспанськими загарбниками (спалення 12 липня 1562 року та ін.).
- неточність письмових джерел іспанських хроністів 16-17 ст. про малозрозумілу культуру індіанських племен, яку іспанці-католики вважали ворожою і гідною повного винищення як єретичну.
Тому головні етапи Доколумбового періоду досі відтворені частково за археологічними знахідками та напруженими спробами дешифрування писемності мая в 20 ст., котрі закінчились успіхом. Незначні доповнення в свідоцтва тієї доби внесли також записи в чотирьох випадково збережених кодексах мая, три з яких були вивезені в Європу. За висновками науковця Кнорозова Ю. В. всі вони — жрецькі требники з описами церемоній і потрібних жертвоприношень для врожаю та вдалого господарювання і ніяких історичних свідоцтв не мають. Тим не менше Доколумбів період — найбільш динамічний розділ наукових знань про Месоамерику через постійні доповнення і успіхи сучасних археологічних досліджень.
Доколумбова доба
Сучасна Мексика має декілька географічних зон — від посушливого Центрального плоскогір'я до тропічних лісів вздовж Мексиканської затоки. Єдиного народу тут не було. Індіанські племена, що оселились тут, змогли подолати примітивні (практично неолітичні) технології і створити в різних кліматичних зонах видатні зразки оригінальної архітектури, скульптури, монументального живопису, гончарства, ужиткового мистецтва. Всі вони нічим не поступаються величним зразкам мистецтва інших стародавніх цивілізацій, серед яких такі уславлені як Китай, Вавилон, Стародавній Єгипет.
Але головні факти про здобутки і культурний рівень Доколумбової доби ми отримуємо від археології. І в цій царині Мексика нічим не поступається стародавнім цивілізаціям. Бо археологічна карта Мексики на кінець 20 століття мала одинадцять тисяч (11 000 !) археологічних культур. Важливішими серед них були:
- культура ольмеків (500 р. до н. е.— 1 ст. н. е.)
- так звані Західні культури (1350 до н. е. — 1521 рр.)
- теотіуаканська культура (200 до н. е.— 900 рр н. е.)
- культура сапотеків (400—1521 рр.)
- набережні культури (300—початок 16 ст.)
- культура тотонаків (7-12 ст. н. е.)
- культура тольтеків (800—1200 рр н. е.)
- мікстекська культура (800—1521 рр.)
- культура мая (1000 р до н.е—900 н.е і до початку 16 ст.)
- ацтекська культура(1325—1521 рр.).
Культура ольмеків
Головні зразки культури ольмеків знайдені в штатах Табаско (Ла Вента) та Веракрус(Трес-Сапотес, Серро де Лас Месас, Сан Лоренсо Тоночтитлан — всі назви пізні і сучасні). Культура ольмеків вважається найстарішою серед знайдених в Доколумбову добу. Саме вони (?) віднайшли ієрогліфічну писемність, математику та календар, якщо археологи не знайдуть ще якусь стародавню культуру, попередню чи сучасну ольмекській з тими ж здобутками. До культури ольмеків належить і найстаріша, зафіксована, письмова дата, знайдена в Америці взагалі — 21 рік до н.е. До культури ольмеків належать і найвеличніші за розмірами кам'яні скульптури доколумбової доби. Ольмеки висікали вівтарі-моноліти, вага яких досягала 30 тон і більше. Широко популярні нині кам'яні голови з величними індіанськими обличчями — теж здобутки культури ольмеків. Найбільша зі знайданих голів вища за три метри і має вагу вісімнадцять тон. Керамічні вироби, побутові речі і речі сакрального призначення з кісток, деревини, яшми, кварцу, гірського кришталю, нефриту свідчать про значну майстерність та винахідливість ремісників-ольмеків. Більшість дослідників враховує надзвичайний вплив культури ольмеків на сусідні народи і вважає культуру ольмеків праматір'ю культур сапотеків, теотіуакана, тотонакську і блискучої культури мая.
Теотіуаканська культура
Теотіуаканську культуру вважають незвично розвинутою навіть серед розмаїття індіанських культур на центральноамериканському плато. Частково ця оцінка базується на недостатньому і неповному знанні послідовності культур цього регіону. Теотіуакан якось пов'язаний із культурою міста Куікуілко, котре загинуло від виверження вулкану, як і колись Помпеї в Італії. Перший період розквіту теотіуаканської культури більшість дослідників пов'язує з міграцією мешканців Куікуілко, котрі залишились в живих і відкочували в долину Теотіуакан. Ця долина була досить зручною для нового поселення. Точних відомостей по культуру небагато, науковці вважають її «цивілізацією пірамід». Сама назва Теотіуакан — пізня і перекладається як «місце, де люди перетворюються в богів». Умовно теотіуаканську культуру також розділяють на чотири періоди. Саме з нею пов'язують виникнення , а тогочасний суспільний устрій називають теократією.
Мистецтво Теотіуакана розвивалось в двох протилежних напрямках: перший — спрощення та відвертий лаконізм, геометричні зображення якого, однак, цілком логічні; другий — надмірно складний і пишний, де в побудову надзвичайно майстерно вміщені заглиблені і рельєфні деталі, котрі дають дивну гру освітлених і затемнених частин. Лише перший період не мав значних архітектурних споруд, а мистецтво було схематизованим. Уславлені зразки архітектури Теотіуакана пов'язують із другим періодом. З третім періодом пов'язують розквіт усіх тодішніх різновидів мистецтва. Серед зразків скульптури теотіуаканської культури виділяють велетенські фігури із кам'яних монолітів та поховальні маски з відкритим ротом. Архітектура відрізнялась монументальністю і підкресленою строгістю силуетів. Але її фасади були вкриті кольоровими мозаїками з природних камінців, котрі пом'якшували суворий вигляд священних споруд. Столиця-місто Теотіуакан — надовго зберігав статус священного. Культурний вплив теотіуаканської культури підтверджують археологічні знахідки в Сіналоа, Герреро, Сонора, Мічоакані та на узбережжі Мексиканської затоки в , Оахака і в сучасній Гватемалі.
- Зразок стінописів
- Кам'яна маска
-
-
-
-
- Скульптура-моноліт
Культура тольтеків
Культура тотонаків
Археологічні залишки цієї культури знайдені в центральній частині сучасного штату Веракрус. Формально її відносять до Прибережних культур, яка була активною в 7-12 ст. н. е. На неї мали значний вплив культури ольмеків, Теотіуакана та мая. Про архітектуру тотонаків уяву дають поруйновані залишки піраміди Лос Нічос в Ель Тахіні (всі назви пізні і сучасні іспанські). Серед здобутків скульптури тотонаків — так звані «югос» та «пальмас» (назви іспанські, не тотонаків). Вони мали значення для священної гри у м'яч. Гра мала ритуальний характер і символізувала магічне обертання землі та схід-захід сонця в його боротьбі з темрявою, а каучуковий м'яч уособлював саме сонце.
Кам'яні «Пальмас» мало форму, схожу на листя пальм, але з профільним зображенням людей чи богів, котрих можна роздивлятись з обох боків скульптур. З чорного вулканічного каменю та оніксу ремісники тотонаків виготовляли горщики у вигляді тропічних плодів чи тварин. На тлі суворих і досить жорстоких образів індіанських богів дослідників здивували "усміхнені маски" тотонаків, а також радісні фігурки богів музики, богів танцю, квітів, поезії. А сапотекський бог Шочіпіллі (якого визнавали і тотонаки) — приклад відвертої радості на суворому тлі інших індіанських богів.
Мікстекська культура
Артефакти мікстекської культури знайдені в нинішні штатах Мексики — Пуебла, Герреро, Оахака, . Умовно історію народів цього регіону поділяють на стародавній, класичний, пізній періоди. Мистецтво микстеків, котрі існували невеликими родинними групами, здивувало дослідників вишуканістю та своєрідною елегантністю. Навіть їх архітектура не мала потягу до велетенських розмірів, таких звичних в культурі Теотіуакана чи тих же мая-кіче. Найкращі зразки архітектури мікстеків знайдені в сучасних містах Мітла та . Мікстеки уславились писемністю, мозаїками з пташиного пера (які надзвичайно поціновувались індіанцями і за які платили золотом), і, особливо, власним ювелірством. Ювелірні вироби мікстеків (сережки, браслети, намиста, медальйони, щити, верхівки жрецьких та старшинських посохів) мали надзвичайну популярність і вивозились в інші центри індіанських культур, серед них і в столичний Теночтітлан періоду його розквіту. Серед видатних зразків ювелірності мікстеків — ювелірні вироби із яшми, обсидіана, золота, гірського кришталю і навіть гіпсу, знайдені археологами в Сьомій могилі, ()
Керамічні вироби — взагалі уславлена галузь індіанського мистецтва Америки. Велика кількість збережених зразків дозволяє рахувати індіанських керамістів видатними майстрами впродовж декількох століть. Мікстекська кераміка і тут посіла провідні місця, бо збережені зразки відрізняються як вишуканістю, так і надзвичайно тонко розробленою та відтвореною поліхромією.
Ацтекська культура
Історію ацтеків, як і історію їх мистецтва, трактують як чергу злетів і падінь. І називали вони себе первісно «мешиками» за іменем племінного вождя Мешитли, а потім назвались «теночки». А назва «ацтеки» виникла від назви Астлан, острова посеред великого озера, котрий народ вважав власною прабатьківщиною.
«Імперії ацтеків», як іменували їх державу іспанці-завойовники, ніколи не існувало. Імперія — це конгломерат чужинських земель і чужих один одному народів (за культурою і мовою), поєднаних на якийсь термін військовим примусом і агресією при головуванні народу-пана, народу-завойовника. Ацтеки не створили імперії, хоча постійно воювали, але не задля захоплення чужих земель і племен, а заради захоплення нових людей для жертвоприношень та обтяження податками мешканців нових поселень. Ацтеки ніколи не поспішали асимілювати новозахоплених мешканців, а ті зберігали своєрідну автономію, власних богів і власну мову. В захопленому поселенні залишали військовий гарнізон ацтеків для нагляду і зборів податків раз на шість місяців та придушення неминучих повстань і заворушень.
- Керамічні вироби ацтеків досить повно прояснюють еволюцію стилів від періодів кочівництва до періоду осілого життя в долині Мехіко. В цій еволюції теж розрізнили чотири періоди:
- 1) кулуакан, реалістичні зооморфні фігурки з квітковими візерунками
- 2) тенаюка, кераміка з геометричними візерунками
- 3) меандр, кераміка з паралельними стрічками, створена незграбними інструментами
- 4) тескоко, кераміка з паралельними стрічками, але виконаними старанно і ретельно.
- Скульптура ацтеків досить повно відбивала переускладнений і магічний світ їхньої релігії. Майстри-скульптори перенесли на ці зображення всю власну пристрасть, всю магічну силу, всю мужню героїку їх войовничої повсякденності і війни, де знайшли свій відгук як психологічний тиск на свідомість авторів з боку їх жорстоких забобонів, так і адміністративного тиску держави. Фігури або зберігають форми монолітів, із яких витесали богів, або так перенасичені рельєфними символами, що нагадують європейцям саме сюрреалістичні композиції. Кожна скульптура була конгломератом реалістичних деталей та низкою символічних зображень, кожний елемент якого мав подвійний чи потрійний зміст. Це справжні лабіринти символів і змістів, нехай і внутрішньо логічних. Але пристрасть скульпторів укладалась в канонічні вимоги і неухильно контрольована суворістю вимог жерців.
Метафори підживлювали символічні форми, повні амбівалентності і протилежностей. Бо ацтекські боги були уособленням протилежностей, а нові функції накладались на старі, практично архаїчні. В образі богині землі Коатлікуе переплітались і зрослись складні уяви про смерть (символізовану через вінець із людських черепів) і постійне відродження до життя. Важка праця, залежність від примх природи, страждання від хвороб, ран на війні і пригніченість панували в настроях. Тому вирази облич ацтекських богів або амбівалентні, або страждальні. Вираз страждання був навіть на обличчі радісного бога танців, музики і квітів Щочипіллі, наче і той визнавав власну залежність від нез'ясованих і загрозливих сил.
- Ацтекська архітектура мала велетенський, масивний вигляд. Головними будівельними матеріалами слугували вулканічний камінь «тесонтле» («кривавик»), цегла-сирець, деревина та вапняковий розчин. Мури споруд вкривали тиньком і фарбували в червоний чи білий колір. Дахи мали пласку форму з боків двориків і похилену форму назовні. Палаци мали також зубчасті архітектурні гребні. Тут знали колони, карнизи, декоративні фризи, різні сходинки з огорожами. Дерев'яних дверей, звичних для іспанців, тут не було, замість них використовували завіси. Архітектурних споруд ацтеків збережено досить мало. Всі вони були старанно поруйновані іспанцями-загарбниками, частково розібрані на будівельні матеріали і засипані шарами землі і сміття. На верхівках колишніх ацтекських пірамід були вибудовані католицькі собори, монастирі і церкви. В поруйнованому стані відкопані велична піраміда Чолули, Великий храм (в Мехіко), Тешкуцинго, Теопансолько, Тенаюка, Тепостеко в штаті Морелос, Каліштлауака, Маліналько, Уешотла біля Толуки тощо. При створенні підземних ліній метро в Мехіко знайдено декілька підмурівок колишніх храмів та розбитих і монолітних скульптур, серед яких і камінь з зображенням богині місяця.
- Ацтекська література мимоволі і випадково стала винятком в трагічній долі знищених пам'яток писемності індіанців. Європейцям і науковцям практично нічого не залишено від літератури і рукописних зразків майя чи інших народів, спалених і попсованих іспанцями. Все інше, приховане індіанцями від загарбників Іспанії і залишене без догляду, знищено тропічною природою та комахами. Ацтеки встигли як створити розвинену власну літературу, так і покористувались її здобутками. Науковцям відомі низка ацтекських текстів пісень та гімнів, зафіксованих наново і що дивом дійшли до 20 століття.
Зразки архітектури мая
- Платформи для релігійних церемоній як правило будували з вапняку висотою менш ніж 4 метри. Більшість з них були оздоблені по боках рельєфними зображеннями фігур. Деякі вчені вважають, що тут виставлялися відрізані голови переможених ворогів, а також голови команди, яка програла гру в м'яч.
- Палаци як правило являли собою великі будівлі з багатим оздобленням і знаходились ближче до центру міста. Частіше за все палаци були одноповерховими з внутрішнім подвір'ям, оздобленням і прикрасами згідно зі статусом володаря будинку.
- Архітектурні комплекси як правило складалися з основної споруди в формі ступінчастої піраміди яка завжди знаходилася в західній частині платформи або площі. Існує теорія, що ці комплекси насправді обсерваторії, тому що спостереження сонця в пірамідах завжди було напрочуд точним під час зимового та літнього сонцестояння.
- Піраміди та храми часто були найважливішими спорудами, розташованими на самому вищому місці міста. Таке їх розташування (ніби ближче до небес) пояснюється тими релігійними функціями які вони відігравали. Останні дослідження вказують на те, що деякі піраміди використовувалися як місця захоронення, проте храми на них ніколи не мали могил. Деякі храми знаходилися на верхівці пірамід і являли собою грандіозні, багато оздобленні споруди. Часто на верхівках храмів встановлювалися скульптурні зображення вождів, за якими можна було спостерігати навіть з далекої відстані і поза рослинністю джунглів. У одній з недавно виявлених печер археологи знайшли мощену дорогу завдовжки 90 м, яка закінчується біля колони, що стоїть на березі водоймища. «Тепер у нас є свідоцтва будівництва храмів мая біля води і навіть під водою. Швидше за все, тут проходили дуже складні ритуали і церемонії», — розповів Гільєрмо де Анда.
- Обсерваторії. Мая мали досить глибокі знання з астрономії і багато їхніх споруд знаходилися відповідно до розташування відомих їм небесних тіл. Хоча так називають деякі будівлі і храми, вчені вважають, що більшість споруд так чи інакше розташовані в співвідношенні до небесних тіл.
- Майдани для гри в м'яч являли собою невід'ємну частину цивілізації мая, Ця гра була поширена не тільки серед мая, але й по всій Месоамериці. Ці площинки знаходять майже всюди в ареалі розповсюдження мая. Деякі з цих споруд мають з двох боків сходи до церемоніальних площинок або малих пірамід, де відбувалися релігійні служби або жертвопринесення по закінченню гри.
Маски мая із нефриту в порівнянні з іншими
- Маска вождя Пакаля (копія, оригінал в столиці), знайдена в Паленке, Музей мезоамериканського нефриту. Сан Крістобаль де Лас Касас, штат Чіапас, Мексика
- Вироби із нефриту культури Теотіуакан, Музей мезоамериканського нефриту. Сан Крістобаль де Лас Касас, штат Чіапас, Мексика
- Маска із м. Тикаль, Музей мезоамериканського нефриту. Сан Крістобаль де Лас Касас, штат Чіапас, Мексика
- Маска сапотеків із Монте Альбану, копія, Музей мезоамериканського нефриту. Сан Крістобаль де Лас Касас, штат Чіапас, Мексика
- Вироби з нефриту ольмеків, копії, Музей мезоамериканського нефриту. Сан Крістобаль де Лас Касас, штат Чіапас, Мексика
Керамічні вироби стародавніх мая
- Керамічний флакон, мая, 6-8 ст. н.е.
-
- Подвійний горщик з кришками і фігурами. Висота 30 см, Музей мистецтва Метрополітен, Нью-Йорк.
- Велика фігура молодого вождя, (мая, Веракрус), Художній інститут Чикаго, США.
- Посудина з кришкою. Мая, ранньокласичний період, між 400 і 500 рр. Кембал арт музей, Техас
- Поховальна урна з головою бога-ягуара. Пізній класичний період.
- Урна з кришкою і фігурами. Пізній класичний період, 600-900 рр. н.е.
- Курильниця пахощів, висота 103,8 см, ранній класичний період 350-550 рр. н.е., Художній музей Волтерс, Балтимор, США
- «Маска життя і смерті», до 600 р. н.е., знайдена в Веракрус, Мексика, Національна галерея Вікторії, Австралія
- «Вояк мая зі списом», Регіональний музей Тустла, штат Чіапас, Мексика.
- Тринога чаша зі змієм, 900-1200 рр. н.е Музей мистецтв Далласа, США.
Доля археологічних пам'яток Доколумбової доби
Довгий час доля археологічних пам'яток Доколумбової доби була або трагічною, або невизначеною. Так, авантюрний дослідник Юкатанських міст мая Джон Ллойд Стефенс (1805—1852) вивіз в Нью-Йорк чималу колекцію артефактів мая (вази з розкопок у Тікалі та Уєуєтенанго, кам'яні скульптури, теракотові вироби із Санта-Круз-дель-Кіче, різьблені дерев'яні балки з храмів Ушмаля та Кабаха). Разом із художньою панорамою Фредеріка Кетервуда мистецькі скарби індіанців показували мешканцям Нью-Йорка в дерев'яному павільйоні. Але павільйон згорів, а полум'я знищило усе чисто.
Але нищення навіть коштовностей із золота і срібла, привезених в Західну Європу із Америки, розпочалося набагато раніше. Так, більша частина виробів із золота, отримана іспанцями-конкістадорами від Монтесуми (яку самі іспанці оцінили в 600 000 песо), була перелита в стандартні злитки. Навіть серед них знайшлися особи, котрі вважали небажаним нищити все, бо були речі надто красиві. Дипломатичні дарунки із золота і срібла, отримані іспанцями на початку їх авантюри у Веракрусі, таки були вивезені в Іспанію в дарунок імператорові Карлу V. Той перебував у Брюсселі, тому корабель перевіз коштовності в Південні Нідерланди. Карл V, котрий завжди волав побільше грошей на платню воякам для придушення повстань у власній імперії, розпорядився відтепер переливати у гроші усе золото і срібло, яке б не перевезли із Америки до імперії. І крізь Іспанську імперію протекла справжня річка із американського золота і срібла, але протікаючи, руйнувала її економіку і спричинила значне збільшення цін, а згодом зробила Іспанію слабшою і кризовою. Здобуті золото і срібло були використані на розкоші і не були вкладені ні в виробництво, ні в розвиток іспанської промисловості. Країна загальмувалась у розвитку майже на 300 років, тоді як промислово розвинулись Голландія, Швеція, Франція, Британія, навіть феодальна Росія, котрі і задаватимуть головний голос в європейській політиці.
Роками знахідки з мексиканських археологічних пам'яток розкрадалися чи осідали в приватних і державних збірках як у США та Канади, так і в містах Західної Європи. Частка мексиканських артефактів осіла в Британському музеї (Лондон), в університетському Лейдені, (Нідерланди), в Антверпені (Бельгія)тощо. Міжнародна торгівля археологічними знахідками перетнула політичні кордоні и океани і досягла навіть Австралії.
Кримінальні угруповання чорних археологів, оснащені навіть гелікоптерами, роками робили грабіжницькі рейди на поруйновані індіанські міста, де особливими долотами і електропилами різали на шматки кам'яні барельєфи і стели, зручні для швидкого транспортування та продажу.
Більш пощастило завеликим археологічним артефактам, вага і розміри яких заважали їх перевезенням або знайдені та передані в державні музеї (велетенські кам'яні голови ольмеків, Камінь Сонця — диск діаметром 3,5 метри і вагою 24,5 тони, «Камінь вождя Тісока» зі сценами його перемог діаметром 2,5 метри, «Мати Богів» Коатлікуе, Камінь Койольшауки, богині місяця тощо).
- Уламок нефритового рельєфу з сюжетом. Британський музей, Лондон.
- Кам'яне погруддя бога Кецалькоатля, Лондон, Британський музей.
- Стела B в місті Копан
- «Мати Богів» Коатлікуе, Національний музей антропології, Мехіко.
- Камінь Койольшауки, богині місяця
Трагедія поневолення в 16-17 ст.
Трагічна історія зіткнення двох цивілізацій (іспано-католицької і маянської) найбільш яскраво відбилася як в знищенні людських ресурсів мая і ацтеків, так і в цілеспрямованому знищенні бібліотек цих народів.
- За неповними підрахунками іспанські завойовники під час конкісти (загарбницької війни в Америці) винищили близько 70 000 000 індіанців.
- Католицька політика контрреформації, широко використана як в Європі, так і в тогочасній Америці, спонукала католиків-іспанців до майже повного знищення літературних джерел захопленого і сильно винищеного народу. Саме тому нащадки мають так мало документальних джерел на паперових носіях.
- Після широкомасштабних загарбницьких боїв в Америці іспанські вояки, неписьменні в більшості, масово винищували індіанські кодекси. Переклади текстів, які почули католицькі священики в військах, переконали тих у демонології і єретизмі книжок — на тогочасний стан відношення до носіїв чужих культур. Вояки отримали дозвіл на неконтрольоване винищення усіх книжок мая чи ацтеків. Так, збережені відомості про значну загибель кодексів ацтеків під час руйнації міста Теночтітлан у 1521 р. Те ж саме спіткало і рукописи мая.
Стінописи і фрески Нової Іспанії 16 ст. (Мексики)
- Чорно біла фреска з богородицею, монастир Михаїла Архангела в Уєхоцинго.
- Залишки стінопису «Благовіщення» та Архангелом Михаїлом, штат Пуебла.
- Імітація килима 16 ст. Стінопис церкви монастиря Архангела Михаїла, Уєхоцинго, штат Пуебла.
- Залишки чорно білих стінописів із зображенням чотирьох св. жінок, монастир Михаїла Архангела в Уєхоцинго.
Мексиканське бароко
В мистецтві Мексики ніяка стилістична система (академізм, реалізм, класицизм, абстракціонізм, сюрреалізм) не виступали в закінчених формах. Стосується це і бароко, перш за все барокової архітектури.
Початок формування бароко в Італії припав на середину 16 ст. В Мексиці, котру загарбники іменували Нова Іспанія, в 16 ст. існувала суміш стилів, штучно привнесена завойовниками, котра складалась із провінційних варіантів іспанського відродження, маньєризму і запізнілих зразків іспанського середньовіччя. Ця суміш і стала джерелом формування місцевого варіанта бароко. Класичні зразки барокової архітектури, відомі за спорудами єзуїтських місій в Бразилії і близькі до італійських зразків — в Новій Іспанії не прижилися, хоча сюди серед інших чернечих орденів прибули і єзуїти, головні носії сакральної барокової стилістики. Мексиканське бароко швидко перейшло на створення самобутніх варіантів карнизів, колон, розкішних орнаментів. Широке розповсюдження отримали так звані «естіпіте» — конічні варіанти колон і пілястр, поставлені вузькою частиною униз. Мексиканська архітектура стала на шлях надзвичайної пишноти в інтер'єрах, котра вихлюпувалась і на головні, західні фасади сакральних споруд і відома як «ультрабароко». Серед величних храмів колоніальної доби в місцевому стилі бароко — собори в штатах Оахака, Чіуауа, Морелія, . Велетенський собор в Мехіко будували та декорували впродовж декількох десятиліть, тому він мимоволі став втіленням декількох стильових етапів місцевої архітектури.
Серед уславлених зразків місцевого бароко — церква Сан Домінго (Оахака), церква Регіни та Метрополітанське Сагреріо в місті Мехіко, каплиця дель Росаріо храму Сан Домінго в Пуебла, вибудована в 1690 році. Яскравим зразком місцевого бароко були і визолочені вівтарі, серед яких і дійсний шедевр — золочений вівтар з колишнього монастиря єзуїтів в місті Тепоцотлан. Навіть архітектурна ніша зі скульптурою Богородиці в монастирі Тепоцотлана не мала аналогів ні в мистецтві самої Іспанії, ні в місцевому мистецтві. У вир місцевого бароко були втягнуті також скульптура, провінційний портретний жанр, різьба по дереву і гіпсу, костюми креольської еліти тощо. В орнаментику сакральних католицьких споруд пробилися елементи індіанської космографії і деталі, відомі ще з доколумбової доби. Важко назвати ще одну країну американського континенту, де би стилістика бароко отримала таке розповсюдження і дала би подібні зразки пишноти і оригінальних рішень.
- Церква і монастир Сантьяго де Керетаро, Мехіко
- Барокова церква Св. Франциска, Мехіко. Головний фасад.
- Катедральний собор Агуаскальєнтес, Мехіко
- Св. Трійця на фасаді церкви Ла Сантісіма, Мехіко
- Катедральний собор Оахака, західний фасад, Мехіко.
- Золочений декор. Церква і монастир Сантьяго де Керетаро, Мехіко
- Катедральний собор Сан-Луїс-де-Потосі, Мехіко
- Місія де Ланда де Матаморос.
Бароковий живопис Мексики
- «Євангеліст Лука». Церква Св. Апостола Вартоломея, місто Селая, штат Гуанахуато.
- «Різдво». Церква Віргін дель Кармен, місто Селая, штат Гуанахуато.
- «Діва Марія Непорочного Зачаття», анонім 18 ст.
- Стінопис 18 ст. в церкві м. Атотонілко
- Релігійний живопис. Санктуарій в Атотонілко
- Худ. Хосеп Антоніо де Аяла. «Мадонна Лоретанська і вельможна родина дель Вальє»
- Худ.Худ. Мігель Кабрера. «Мануель Хосе Рубіо і Салінес», архієпископ Мексики.
- Худ. Кристобаль де Вільяльпандо. «Заручини Св. Йосипа і Діви Марії»
- Худ. Кристобаль де Вільяльпандо. «Благовіщення»
- Худ. Мігель Кабрера. «Донья Марія де ла Лус Паділья і Сервантіс», 1760 р.
Живопис доби бароко в Мексиці не мав тих сприятливих умов для розвитку, що й мексиканська архітектура. Тому його здобутки скромні і розвивались в стилістиці іспанського живопису, котрий швидко втратив свіжість рішень і значно провінціалізувався. Як і в Іспанії, поширення мали релігійний живопис, як обслуга католицьких храмів, а серед світських жанрів — портрет. В Мексику нечасто привозили оригінали Франсіско де Сурбарана чи Мурільйо, але здебільшого це була копійна продукція їх майстерень та майстерень митців третього ряду. Тим не менше загальний рівень живопису Мексики був дещо вищим у порівнянні з і вторинністю продукції інших латиноамериканських, художніх центрів. Зазвичай виділяють творчість художників-креолів, серед яких в 17 ст. були Алонсо Лопе де Еррера (1579—1648) та Бальтасар Ечаве Ібіа (1632—1682), обізнаний в анатомії і в пейзажах, котрі включав у власні твори.
В 17 ст. мексиканський релігійний живопис мав два відчутні впливи — перш за все з Іспанії (твори Сурбарана та Мурільйо), та із Фландрії (сюди привозили репродукційні гравюри майстерні Пітера Пауля Рубенса). В другій половині 17 ст. виділявся майстерністю Кристобаль де Вільяльпандо (1645-1714). Саме останньому замовили великі картини для декорування катедрального собору в Мехіко, де відчутні впливи фламанського бароко та екстази композицій іспанця Хуана де Вальдеса Леаля (1622—1690).
Портретний живопис доби мексиканського бароко мав значне розповсюдження. Але до нього важко підходити з європейськими вимогами до портретного жанру. Ці зображення наївні, пласкі, напівпрофесійні, надзвичайно барвисті. В країнах Західної Європи так малювали в 15 ст. чи в 17-му в Україні. Невисоку професійність і нестачу майстерності майстри компенсували точним відтворенням чудернацьких костюмів, незвичних прикрас і зачісок з живими тропічними квітами у багатих жінок, в безформних коконах одягу чорниць із заможних родин. Пихате іспанське і креольське панство, діти, їх нащадки, вельможні пані і чорниці із заможних родин в дивацькому вбранні — доносять до глядачів місцевий колорит і неповторність колоніальної культури, що склалась на захоплених у індіанців територіях.
Стилістика бароко чимало запозичила від маньєризму і зберегла потяг до незвичного, екзотичного, дивацького, потворного (портрет немовляти, народженого без обох рук). Відбиток цього мав навіть портретний мексиканський живопис. Так виникали кінні портрети, де вельможному вершнику реалістично вимальовували лише обличчя і руки, а тулуб і самого коня подавали каліграфічним, прозорим малюнком-мереживом, неможливим в реальності(портрет герцога де Гальвеса верхи, 18 ст., полотно, олійні фарби).
В цілому мексиканський бароковий живопис зберігав консервативний характер і значну відірваність від мексиканської реальності, проблеми якої майже не находили відображення. Так, в Мексику першими прибульцями були дванадцять ченців-францисканців. Їх вітав сам Ернан Кортес. Факт прибуття перших дванадцяти ченців-францисканців таки знайшов відбиток в ранніх стінописах, але в монастирі Міхаїла Архангела (Уєхоцинго) реальна подія була переведена в схематичний, легендарний варіант, що не сприймався історично близьким. Інші зображення вітання францисканців Кортесом нагадують гірші костюмовані картини доби помертвілого академізму — при всіх зусиллях художників старанно відтворити подію.
Консервативне мексиканське бароко досить довго зберігало власні позиції в культурі колоніальної країни — практично три століття. Лише в цьому воно витримує порівняння з мистецтвом бароко Італії, котре теж розтяглося майже на три століття. Але порівняння здобутків барокового живопису Італії і Мексики — ні в якому жанрі не на користь живопису Мексики.
Кінець доби мексиканського бароко прийшовся на важкі роки народження місцевого неокласицизму і здобуття Мексикою державної незалежності. Холодна, поміркована, неемоційна в своїх формах, приречених до археологічних повторів стилістика пізнього класицизму рішуче поривала з пишною і емоційною природою бароко. Креольська верхівка, котра пов'язала рішучі зміни в державі з класицизмом і європейськістю, і навіть з жаданим прогресом — негативно поставилась до пам'яток бароко, котрі нагадували іспанське колоніальне минуле. Їх почали нищити, бо в державі не були сформовані історична свідомість і уява про значну вартість національного минулого. Тому нищили барокові вівтарі, начиння каплиць, низку барокових монастирських споруд і цілих комплексів. Ідейну боротьбу перенесли на конкретні і беззахисні пам'ятки бароко, позбавлялись таким варварським засобом колоніального спадку. Свій драматичний внесок в нищення національного барокового спадку внесли війни, природні лиха (виверження вулканів, повіні, байдужість неписьменних і знедолених людей до пам'яток) і крайнощі мексиканської революції першої половини 20 ст.
Барокові вівтарі католицьких храмів Мексики (дереворізьба і золочення)
- Каплиця здійсненого слова, вівтар.
- Церква де Сан-Бартоло поряд з пірамідою Тенаука.
- Дереворізьба, собор у Чіуауа
- церква Санто Домінго, вівтар.
Мексика в 19 ст.
Політична незалежність була виборена на початку 19 ст., коли армії іспанців-колонізаторів були переможені арміями місцевими. Незалежність від Іспанії оголосили 15 вересня 1821 року. За першою конституцією на вузькій смузі між двома океанами створили Федеральну республіку Центральної Америки, куди увійшли Сальвадор, Гватемала, Коста-Рика, Нікарагуа, Гватемала та Гондурас.
1821 року Мексика також виборола незалежність від Іспанії, розпочався її постколоніальний період. Однак, політичний стан в країні значно погіршився. 1847 року вибухнуло повстання мая-кіче проти офіційного креольського уряду, котре отримало назву Війна каст (фактично — громадянська війна). Повстання мая було остаточно придушене лише 1901 року.
Країна розвивалась здебільшого як буржуазна, аграрна та сировинна. Офіційно країна оголошена імперією з власним імператором. На цей період в офіційному мистецтві припали пізній класицизм (неокласицизм), еклектизм, академізм в його провінційних варіантах.
Пізній класицизм
- Церква Сан Хосе, м. Гуанахуато.
- Церква Саградо Корасон, м. Гуанахуато.
- Неокласичний вівтар, каплиця Богородиці, м. Сакатекас.
Пізній класицизм (або неокласицизм як називають цей напрямок в Мексиці) отримав розповсюдження з останніх років колоніального періоду. Його розвиток припав і на роки боротьби за національну незалежність (1810-1821). Це був обмежений модою пафос засвоєння свіжих ідей французької революції і активного засвоєння культури західноєвропейських країн попри Іспанії. Неокласицизм в Мексиці для культурних і забезпечених прошарків креолів і метисів мав чимало від моди на все європейське, яке вони старанно засвоювали. Але і в самій Європі та Росії пізній класицизм в цю пору відмирав і співіснував з сентименталізмом, романтизмом, новонародженим еклектизмом. Тому неокласицизм швидко отримав в Мексиці національне забарвлення, вилився в малоприємний академізм. Неокласицизм мав підтримку і як протиставлення стилістиці бароко, котре тоді ще нагадувало мексиканцям колоніальний період і не сприймалося значущим здобутком власної історії.
Поряд із розповсюдженням пейзажного жанру почав розвиватись і напрямок, дещо вільний від схоластики релігійного живопису 17-18 ст. і примітивного, педантичного повчання. Цей напрямок народився в південних районах, віддалених від столиці — це Веракрус, Пуебла, Гуанахуата, Халіско. Несформована ще історична свідомість і відсутня уява про вартість нового напрямку обумовили забуття значної кількості провінційних майстрів. Лише пізнє звертання до цього періоду допомогло відродити для історії мистецтва імена небагатьох, серед яких і художники Ерменехільдо Бустос та Хосе Марія Естрада.
Академізм перероджувався в салонне мистецтво і в еклектизм. Тому мексиканське мистецтво в другій половині 19 ст. розвивалось в межах хаотичного буржуазного мистецтва.
Мексиканська еклектика 19 ст
- Музей журналістики та графіки ( Будинок із собаками)
- Місто Пуебла, Будинок де лос Енанітос ( Будинок із гномами).
- Будинок родини Діас, місто Оахака.
- Керетаро, театр Республіки
Мексика в 20 ст. Революція і пореволюційні десятиліття
Порубіжним періодом став злам 19-20 ст. 1876 року генерал Порфіріо Діас (1830—1915) наважився на військовий переворот, розбив військо попереднього уряду, захопив Мехіко і загарбав державну владу в свої руки. 1877 р. державний конгрес під військовим примусом обрав його президентом країни. 1881 р. узурпатор Порфіріо Діас втратив президентство на один термін, але 1884 р. повернув собі владу, котру силоміць утримував двадцять сім (27) років до своєї поразки у 1911. Цей період і отримав назву порфірізм. Генерал Діас запровадив гасло «менше політики, більше управління», в реальності ж проводив політику примітивного, практично військового адміністрування, панувало підозріле і нестерпне ставлення до будь-яких виявів самостійності в суспільному житті, індивідуалізму чи критики його режиму. Абсолютну владу диктатора продажна пропаганда представляла гарантією стабільності в країні, справедливості устрою і прогресу. Так, мексиканська економіка таки отримала шанси швидкого розвитку через напіввійськове управління і експлуатацію дешевої робочої сили та природних ресурсів. Почалось швидке будівництво залізниць та телеграфних ліній, виникли нові підприємства та банки в аграрній до того країні. Мексика нарешті стала економічно спроможною державою, отримала закордонні кредити. Але всі економічні переваги стосувались лише привілейованих верств населення, міських буржуа та землевласників. Офіційні теоретики диктатора оголосили, що Мексика буде керована креольською елітою, а метиси та індіанці підлягали лише керуванню. Генерал Порфіріо Діас необережно допустив до чергових виборів опозиційні партії. Але знову перебрав владу на себе, а в країні розпочав репресії. Головним політичним противником Діаса був Мадеро, сам син багатія-землевласника. Той емігрував до США, використав невдоволення диктатурою та репресіями і підняв бунт 20 листопада 1910 р. Диктатура утримувалась у влади до травня 1911 р., але Діас втратив підтримку уряду і військових і таємно емігрував з країни. В листопаді 1911 р. Мадеро був обраний президентом. А в Мексиці набула моці буржуазно-демократична революція.
Була проведена реорганізація армії та правлячої партії. Президент Ласаро Карденас (1895—1970) значно прискорив проведення аграрної реформи й роздав селянам земель більше, ніж всі президенти-попередники разом. До 1940 р. ехідо (кооперативні селянські господарства) вже мали понад 50 відсотків орних земель Мексики. Були відроджені профспілки на підприємствах. Проводилась ліквідація неписьменності і кампанії надання освіти, особливо помітні серед індіанців країни. Свого вищого щаблю реформи досягли 1938 р., коли президент Карденас націоналізував майно нафтових кампаній Сполучених Штатів та Великої Британії в країні.
Мексиканське монументальне мистецтво (Муралізм)
Монументальний живопис Мексики 20 століття виник на хвилі революційних подій 1910–1917 рр. і реформаторських зрушень першої половини 20 ст. Якщо офіційне мистецтво Мексики зламу 19-21 ст. було охарактеризоване як «суміш пишності і продажності», то нові зрушення в мистецтві Мексики швидко перетворились в нову мистецьку течію, яскравий художній феномен культури Мексики, котрий реформував монументальне мистецтво і втяг у власний вир національні архітектуру, скульптуру, ландшафтне мистецтво тощо.
Поява монументального живопису, зверненого до широких мас Мексики, була дещо несподіваною. Адже в країні не існувало сталої традиції монументального живопису, і суспільно значущих фресок чи стінописів впродовж 19 та на початку 20 ст. не було. Якщо і виникали окремі зразки, то мали алегоричний і пустопорожній характер на зразок стінопису Альберто Фустера «Апофеоз мирного життя» з римськими богами в стилі холодного академізму.
Ситуацію погіршувало і незнання оригінальних індіанських фресок доколумбового періоду. Початок муралізму пов'язують в 1920-ми роками, тоді як уславлений комплекс фресок Бонампака (на півострові Юкатан) був відкритий дослідниками на 20 років пізніше, в 1940-ві.
Індихенізм
Мексиканский монументальний живопис — став таким чином породженням революції та її літописом. Монументальному живопису (і дещо менше національній графіці)припало на долю зафіксувати головні події політичної і революційної боротьби в Мексиці, показати наслідки, здобутки і поразки, протиріччя революції 1910—1917 років, віднайти і показати образ нового мексиканця з народу, індіанця чи метиса. Пристрасним зверненням до цього нового героя доби і став мексиканський живопис. Монументалісти робили спроби художніми засобами пояснити цьому герою, часто неписьменному, неправедність багатства, зосередженого в руках лише багатіїв, неправедність існуючого суспільного і політичного устрою, можливість перебудови суспільства на гуманних принципах. Саме тоді народився індихенізм — новітня течія в латиноамериканській культурі 20 ст., котра відбила і нову хвилю зацікавленості в національному минулому (перш за все доколумбового періоду), в його фольклорі і сучасній культурі, зацікавленості в його життєвих проблемах та побутуванні. Мексиканський монументальний живопис почав враховувати культурні здобутки минулого індіанців, здобутки минулого монументального мистецтва Європи та знахідок майстрів модернізму.
Мексиканська друкована графіка 20 ст.
Твори «Ліги революційних письменників і художників» цікаві не тільки як сторінки історії мексиканської революції 1910—1917 рр., а і як яскраві зразки національного графічного мистецтва, особливо, монументальна мексиканська гравюра та літографія, схожа на звичний плакат. Це було створення друкованої графіки відразу великого розміру. Ця продукція відкидала трудомісткі репродукційні засоби поліграфії, кольоровість, засоби фотомеханіки. Натомість в графіці «Ліги революційних письменників і художників» присутні політичні теми і вкрай пристрасний показ народного повстання, злиднів, жахів війни капіталістичного уряду проти народів Мексики, їх партизанського побуту, сцен розстрілів, жертв і палких сподівань на майбутнє.
Буржуазне образотворче мистецтво Мексики 20 ст.
У 20 ст. образотворче мистецтво Мексики набуло складного розвитку. Умовно його можна розділити на табір прихильників буржуазно-демократичних реформ і табір прибічників буржуазного індивідуалізму. Мистецтво Мексики повільно позбавилось від національної ізольованості і помертвілого академізму, відкрило для себе складну і трагічну реальність і повсякденні теми. Навіть перевідкриття культурного спадку доколумбового періоду було використано як для самоідентифікації, так і для відображення подій реальності. Культурні діячі Мексики (викладачі, художники, архітектори, скульптори, літератори і кіномитці) звернулись до народних витоків культури, творчо використавши і національні традиції, і здобутки світової культури. На відміну від табору прихильників буржуазно-демократичних реформ (гравер Посада, низка муралістів і Майстерня народної графіки), виділилось коло суто буржуазних митців, радикально налаштованих, з разюче відмінними художніми манерами і настановами, вкрай індивідуалістичних, підтриманих буржуазними урядами. Серед них — Хесус Герреро Гальван, Фріда Кало, Карлос Мерида, Мануель Родрігес Лосано, Руфіно Тамайо та ін. Діапазон стилістики розширився від реалізму (через низку перехідних форм) до абстракціонізму і повної відмови від сюжету і гуманістичних традицій. В мексиканському мистецтві 20 ст., нехай і з запізненням, отримали розвиток усі жанри образотворчого мистецтва, яких тут не було, але притаманних світовій художній культурі (пейзаж, натюрморт, портрет, побутовий жанр, анімалістичний жанр тощо). Більшість художників країни зверталась до графіки та майже всіх її сучасних технік (літографія, дереворит, комбіновані техніки друку). Монументальні стінописи початкового періоду робились не для музеїв, а для суспільних завдань роз'яснення реформ та їх підтримки. Буржуазна реальність внесла свої корегування. І низка відкритих галерей та музеїв країни збирає все розмаїття художніх творів — будь-якої техніки і будь-якої буржуазної стилістики.
Поряд із національними кадрами успішно робила і група емігрантів з інших країн, котра активно працювала над розвитком мексиканського образотворчого мистецтва і чиї твори почали ототожнювати з мистецтвом їх нової батьківщини. Серед них — Жан Шарло, , Маріана Ямпольськи, Вольфганг Паален, Леонора Каррінгтон, Аліса Рахон і Ремедіос та ін. Низка митців Мексики працювала за кордоном — в Сполучених Штатах, Чилі, Франції, сприяючи світовій славі мистецтва Мексики.
Мексиканське народне мистецтво та ремесла
Ремесла та мексиканське народне мистецтво розвивалось впродовж 4 тисяч та мали часто альтернативний чи паралельний шлях поряд із мистецтвом офіційним. Паралельний шлях народного мистецтва особливо яскраво виявився в останні 500 років, коли креольське мистецтво Нової Іспанії і народне мистецтво співіснували, крокуючи кожний своєю дорогою. Тому в народному мистецтві і в ремеслах мало впливів академізму чи бароко. Підживлене ще знахідками ремісників-індіанців в відокремлених один від одного центрах, народне мистецтво не втратило функціональності виготовлених речей при збереженні фантазійності образів і тропічної барвистості. Народне мистецтво використовувало солому і листя осоки, коттон, деревину, камінь, небілений місцевий папір, картон, пташине перо, глину, мідь і навіть цукор. Плетені капелюхи-сомбреро (своєрідні замінники парасольок від спекотного сонця)- одна із ознак національного народного мистецтва на континенті і в світі.
Під впливом лакових виробів Китаю з'явились і місцеві лакові вироби спрощених і місцевих форм (посуд, скриньки), яскраво, практично пістряво розфарбовані і які нічим не нагадують азійські зразки.
Тисячолітня традиція індіанського гончарства не перервалась донині. Це посуд, дитячі іграшки, свічники, декоративні фігурки чи невеликі скульптури. Діапазон форм і розфарбування — від примітивних і спрощених до надзвичайно складних за силуетами і малюнками, розфарбованих чи зашліфованих.
- Крамниця з сомбреро
- Святкові сомбреро
- Карнавальний одяг, сомбреро і маски
- Крісла з Мексики
- Керамічні лохані з Пуебли, Музей народного мистецтва, Мехіко.
- Металевий горщик з птахом, Таксо, Герреро, Музей народного мистецтва, Мехіко.
- Керамічний глек, до 1713 року.
Кераміка ремісників Мексики в 20 ст.
- Кераміка з поселення Мата Ортіс, штат Чиуауа, Мексика
-
- Кераміка з Мата Ортіс. Виставка FONART в Мехіко, 2010 рік.
- Кераміка з Мата Ортіс. Виставка FONART в Мехіко, 2010 р.
Архітектура Мексики 20 ст
Монументи
- «Вівтар Батьківщини». Арх. Енріке Арагон, скульптор Ернесто Тамаріс.
- Монумент в місті Гвадалахара, Халіско
Ансамбль університетського містечка в Мехіко
Всі досягнення і всі недоліки політичної, економічної і художньої історії Мексики 20 ст. знайшли свій відбиток в ансамблі Національного університету. До створення концепції і проекту було залучено близько ста митців різних галузей, різного досвіду і художніх манер (серед запрошених — Дієго Рівера, Хуан О'Горман, Чавес Морадо, Сікейрос, Еппенс та ін..) Бригаду очолив архітектор Каплос Ласо, котрий записав :
Будівництво університетського містечка у велетенських масштабах ставило проблему комплексного планування із урахуванням багатьох важливих складових : фізичних, психологічних, політичних, адміністративних. Було поставлене завдання побудови міського центру, практично, справжнього нового міста із усіма його різними якостями, призначеного для конгломерату мешканців, чия головна мета — це отримання університетської освіти .
Тривали дискусії, але все надто авангардне і індивідуалістичне відхиляли заради практичності. Ансамбль університетського містечка вибудували на плато Педрегаль де Сан-Ангель, котре відкрито на столицю лише однім боком, три інші — облямовані застиглими вулканічними скелями. Археологи знайшли там залишки колишнього індіанського міста Куікуілко, котре загинуло від виверження вулкану, як і колись Помпеї в Італії. Плато вважали непринадним ні для сільського господарства, ні для забудови.
Але так не думала бригада, котру очолив Каплос Ласо. Вони включили природні особливості місцевості в архітектурний ансамбль. Генеральний план створили Е. дель Морал та Пані. Територію університетського містечка в сімсот тридцять (730) гектарів розділили на чотири головні зони:
- навчальну
- житлову
- спортивну зі стадіоном
- зону відпочинку і суспільних споруд.
Всі вони вибудовані на різних рівнях і практично нанизані на Панамериканску автостраду, що перетинає містечко. Будівничі попіклувались про створення газонів і парків, котрі вкрили всю вільну від забудови територію.
Насичені теракотово-червоні і синьо-сірі кольори вулканічних каменів головують в колористичних гамах містечка. А місцевий вулканічний камінь був використаний і як головний і дешевий будівельний матеріал, і для облицювання. Залізобетонні конструкції, скло, сталь, ландшафтна архітектура доповнені природним кам'яним облицюванням та величезними мозаїками.
Але сучасна архітектура університетського містечка і його парки різко контрастують із хаотичною, капіталістичною забудовою Мехіко та його велетенськими нетрями на околицях багатомільйонного міста. Всі переваги університетської освіти доступні лише багатіям, сама освіта в університеті надто дорого коштує для більшості мексиканців, де майже половина мешканців — залишається неписьменною. Національний університет Мехіко — маленькій острівець достатку в морі бідноти і безперспективності.
Мексиканське кіно
Національне кіно зафундували в роки мексиканської революції, кінематограф прийшов із Франції. Так, в країні в 1940 році працював француз Луї Бунюєль.
Кінематограф початкового періоду мав документальний та пропагандистський характер, бо висвітлював події революції та громадянської війни. Це був період німого кіно. Перша звукова кінострічка була створена 1931 року, її назва «Desde Santa».
Згодом прийшов і розподіл на жанри. Чільне місце посіли мелодрами, фільми з фатальними жінками (як наслідок естетики сецесії, де жінку подавали спокусливою, але небезпечною особою). Частка кінострічок експлуатувала теми індіанців, метисів чи сільські теми в країні, котра стрімко ставала урбанізованою при збереженні неписьменності, неосвіченості і провінційності смаків мільйонів міських мешканців. Період 1940—1950-х критики схильні називати золотим періодом національного кіно, бо Мексика брала обмежену участь в подіях Другої світової війни. Виникає і перша генерація популярних мексиканських кінорежисерів, операторів і акторів. В цьому переліку — кінорежисер Еміліо Ель Індіо Фернандес, кінооператор Габріель Фігероа, кіноактори Педро Інфанте, Кантінфлас, Марія Фелікс, Армендаріс Педро, Хорхе Негрете. На ролях фатальних жінок заробили популярність акторки Долорес дель Ріо та Марія Фелікс. Кінематограф Мексики вийшов на міжнародний рівень і мав певну популярність в самій країні, в Сполучених Штатах на півдні, де мешкає іспаномовне населення, і на Канському кінофестивалі.
На кіноіндустрію звернули увагу буржуазні уряди Мексики і створення кінострічок 1930-х 1950-х років було профінансоване як за рахунок державних, так і приватних коштів. Існував і національний Кінематографічний банк. Широка участь урядових структур в фінансуванні мексиканського кінематографу потягла за собою і вимоги до політичної лояльності кінематографістів та відповідних творчих обмежень і цензури.
Художній рівень кінострічок невпинно падав і перейшов в 1960-ті рр. на виробництво невибагливих вестернів і побутових кінокомедій. В 1970 році в кіно почав працювати Пол Ледюк, котрий спеціалізувався на кінострічках без діалогів. Серед його творів — кінострічка по повстанську Мексику (1971 р.) та біографічний фільм «Фріда» (1984 р, кінострічка про художницю Фріду Кало). Серед інших наприкінці 20 століття більш широкий діапазоном тем висвітлював Артуро Ріпстейн молодший.
Див. також
- Культура доколумбової Америки
- Індіанська мозаїка із пір'я
- Мексиканське бароко
- Мая (цивілізація)
- Мехіко
- Дієго де Ланда
- Камінь Сонця
- Кодекси мая
- Бартоломе де лас Касас
- Фредерік Кетервуд
- Мексиканська революція
- Майстерня народної графіки
- Кнорозов Юрій Валентинович
- Дрезденський кодекс
- Мадридський кодекс
- Кодекс Грольє
- Дієго Рівера
- Національний музей антропології, Мехіко
- Каменярні та технології обробки каменю народів Америки
Примітки
- Кузьмищев В. А. «Тайна жрецов майя», М. «Молодая гвардия», 1975, с. 5
- Кнорозова Ю. В. «Иероглифические рукописи майя», Л., 1975
- «Искусство Мексики», каталог выставки в ГМИИ, Москва, 1960, с. 8-15
- Каталог выставки «Лицо Мексики», Москва-Ленинград, 1977,с. 23
- Каталог выставки «Искусство Мексики», Москва, 1960, с. 11
- Каталог выставки «Лицо Мексики», М., 1977, с. 55-56
- Каталог выставки «Лицо Мексики», М., 1977, с. 54-55
- . Архів оригіналу за 4 березня 2016. Процитовано 29 квітня 2013.
{{}}
: Обслуговування CS1: Сторінки з текстом «archived copy» як значення параметру title () - Віктор фон Хаген, «Ацтеки, майя, инки. Великие царства древней Америки», Центрполиграф, 2010
- «Искусство Мексики», каталог выставки в ГМИИ, Москва, 1960, с. 7
- «Искусство Мексики», каталог выставки в ГМИИ, Москва, 1960, с. 17
- Каталог выставки «Искусство Мексики. От древнейших времён до наших дней», Москва, 1960, с. 19
- Жадова Л. А. «Монументальная живопись Мексики». — М.: Искусство, 1965, с. 9.
- . Жадова Л. А. «Монументальная живопись Мексики». — М.: Искусство, 1965,с. 125.
- Жадова Л. А. «Монументальная живопись Мексики». — М.: Искусство, 1965, с. 10
- . A. Reed, «The National University of Mexico», Mexico, 1958, с. 4
- Жадова Л. А. «Монументальная живопись Мексики». — М.: Искусство, 1965, с. 110-11
- Жадова Л. А. «Монументальная живопись Мексики». — М.: Искусство, 1965, с. 110
Джерела
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Мистецтво Мексики |
- Кнорозова Ю. В. «Иероглифические рукописи майя», Л., 1975
- «Искусство Мексики», каталог выставки, Москва-Ленинград, 1977
- Милослав Стингл, «Тайны индейских пирамид», М.. «Прогресс», 1978
- «Мексиканская графіка», каталон выстаки, 1955
- «Искусство Мексики», каталог выставки в ГМИИ, Москва, 1960,
- Гос. Эрмитаж, каталог выставки «Искусство Мексики. от Древнейших времён до наших дней», Ленинград, 1961
- Solis, Felipe. La Piedra del Sol. Arqueologia Mexicana 7(41):32-39. Enero — Febrero 2000.
- Antonio Lorenzo, Uso e interpretación del calendario azteca, Miguel Angel Porrúa, S.A. — 1979 México D.F.
- León y Gama, Antonio de. Descripción histórica y cronológica de las dos piedras: que con ocasión del empedrado que se está formando en la plaza Pricipal de México, se hallaron en ella el año de 1790. Impr. de F. de Zúñiga y Ontiveros, 1792.
- Нерсесов Я. Н. Мифы Центральной и Южной Америки. — М.: Астрель, 2004. — 463 с. С. 160.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Cya stattya mistit pravopisni leksichni gramatichni stilistichni abo inshi movni pomilki yaki treba vipraviti Vi mozhete dopomogti vdoskonaliti cyu stattyu pogodivshi yiyi iz chinnimi movnimi standartami cherven 2013 Mistectvo Meksiki abo Meksikanske mistectvo isp Arte mexica angl Mexican art uslavlena storinka mistectva avtohtonnih narodiv Centralnoyi Ameriki kotri meshkali na teritoriyah yaki poyednani v suchasnu derzhavu Meksika Koliska dvoh znachnih indianskih civilizacij maya ta actekiv kotri yedini na kontinenti mali rozvinenu pisemnist ta matematiku i kalendar dokolumbiv period mistectvo pisemnist ta arhitektura mali sinkretichnij sakralnij ta piktografichnij harakter Kultura i mistectvo Meksiki perezhili tragichnij period rujnuvannya ispanskimi zagarbnikami v 16 17 st i chastkovo buli vidnovleni v 19 20 st yak protistavlennya kolonialnomu periodu Kamin Soncya bl 1479 r bazalt Nacionalnij muzej antropologiyi Mehiko Dvogolovij zmij orel Britanskij muzej London Maryachi narodni muziki PeriodizaciyaMajster Pedro Simon iz San Bartolo Kojotepek Keramichna skulptura Materinskij instinkt Oahaka foto 2010 r Zaproponovana trichastinna periodizaciya dlya mistectva cih zemel Dokolumbova doba 1500 r do n e pochatok 16 st Kolonialna doba pochatok 16 st do 1821 r Mistectvo novoyi dobi z 1821 r doteper Ale podibna periodizaciya dosit uzagalnena i potrebuye znachnih utochnen v sviti novih vidkrittiv Yaksho z periodami kolonialnoyi dobi i mistectva Novoyi vse bilsh mensh zrozumilo z Dokolumbovim periodom isnuyut skladnosti cherez postijni dopovnennya v sviti novih naukovih vidkrittiv Na stan nedostatnih urivchastih i nepovnih znan pro Dokolumbiv period vplinuli vidsutnist bezzaperechnih kontaktiv mizh krayinami Zahidnoyi Yevropi i Centralnoyi Ameriki do 1492 r znishennya pismovih arhiviv i knizhkovih zibran bibliotek maya ta actekiv ispanskimi zagarbnikami spalennya 12 lipnya 1562 roku ta in netochnist pismovih dzherel ispanskih hronistiv 16 17 st pro malozrozumilu kulturu indianskih plemen yaku ispanci katoliki vvazhali vorozhoyu i gidnoyu povnogo vinishennya yak yeretichnu Tomu golovni etapi Dokolumbovogo periodu dosi vidtvoreni chastkovo za arheologichnimi znahidkami ta napruzhenimi sprobami deshifruvannya pisemnosti maya v 20 st kotri zakinchilis uspihom Neznachni dopovnennya v svidoctva tiyeyi dobi vnesli takozh zapisi v chotiroh vipadkovo zberezhenih kodeksah maya tri z yakih buli vivezeni v Yevropu Za visnovkami naukovcya Knorozova Yu V vsi voni zhrecki trebniki z opisami ceremonij i potribnih zhertvoprinoshen dlya vrozhayu ta vdalogo gospodaryuvannya i niyakih istorichnih svidoctv ne mayut Tim ne menshe Dokolumbiv period najbilsh dinamichnij rozdil naukovih znan pro Mesoameriku cherez postijni dopovnennya i uspihi suchasnih arheologichnih doslidzhen Dokolumbova dobaDokladnishe Kultura dokolumbovoyi Ameriki Kultura sapotekiv Muzej Ameriki Madrid Suchasna Meksika maye dekilka geografichnih zon vid posushlivogo Centralnogo ploskogir ya do tropichnih lisiv vzdovzh Meksikanskoyi zatoki Yedinogo narodu tut ne bulo Indianski plemena sho oselilis tut zmogli podolati primitivni praktichno neolitichni tehnologiyi i stvoriti v riznih klimatichnih zonah vidatni zrazki originalnoyi arhitekturi skulpturi monumentalnogo zhivopisu goncharstva uzhitkovogo mistectva Vsi voni nichim ne postupayutsya velichnim zrazkam mistectva inshih starodavnih civilizacij sered yakih taki uslavleni yak Kitaj Vavilon Starodavnij Yegipet Ale golovni fakti pro zdobutki i kulturnij riven Dokolumbovoyi dobi mi otrimuyemo vid arheologiyi I v cij carini Meksika nichim ne postupayetsya starodavnim civilizaciyam Bo arheologichna karta Meksiki na kinec 20 stolittya mala odinadcyat tisyach 11 000 arheologichnih kultur Vazhlivishimi sered nih buli kultura olmekiv 500 r do n e 1 st n e tak zvani Zahidni kulturi 1350 do n e 1521 rr teotiuakanska kultura 200 do n e 900 rr n e kultura sapotekiv 400 1521 rr naberezhni kulturi 300 pochatok 16 st kultura totonakiv 7 12 st n e kultura toltekiv 800 1200 rr n e mikstekska kultura 800 1521 rr kultura maya 1000 r do n e 900 n e i do pochatku 16 st actekska kultura 1325 1521 rr Kultura olmekiv Dokladnishe Olmeki Park muzej La Venta Golova voyaka Golovni zrazki kulturi olmekiv znajdeni v shtatah Tabasko La Venta ta Verakrus Tres Sapotes Serro de Las Mesas San Lorenso Tonochtitlan vsi nazvi pizni i suchasni Kultura olmekiv vvazhayetsya najstarishoyu sered znajdenih v Dokolumbovu dobu Same voni vidnajshli iyeroglifichnu pisemnist matematiku ta kalendar yaksho arheologi ne znajdut she yakus starodavnyu kulturu poperednyu chi suchasnu olmekskij z timi zh zdobutkami Do kulturi olmekiv nalezhit i najstarisha zafiksovana pismova data znajdena v Americi vzagali 21 rik do n e Do kulturi olmekiv nalezhat i najvelichnishi za rozmirami kam yani skulpturi dokolumbovoyi dobi Olmeki visikali vivtari monoliti vaga yakih dosyagala 30 ton i bilshe Shiroko populyarni nini kam yani golovi z velichnimi indianskimi oblichchyami tezh zdobutki kulturi olmekiv Najbilsha zi znajdanih goliv visha za tri metri i maye vagu visimnadcyat ton Keramichni virobi pobutovi rechi i rechi sakralnogo priznachennya z kistok derevini yashmi kvarcu girskogo krishtalyu nefritu svidchat pro znachnu majsternist ta vinahidlivist remisnikiv olmekiv Bilshist doslidnikiv vrahovuye nadzvichajnij vpliv kulturi olmekiv na susidni narodi i vvazhaye kulturu olmekiv pramatir yu kultur sapotekiv teotiuakana totonaksku i bliskuchoyi kulturi maya Teotiuakanska kultura Dokladnishe Teotiuakan Teotiuakansku kulturu vvazhayut nezvichno rozvinutoyu navit sered rozmayittya indianskih kultur na centralnoamerikanskomu plato Chastkovo cya ocinka bazuyetsya na nedostatnomu i nepovnomu znanni poslidovnosti kultur cogo regionu Teotiuakan yakos pov yazanij iz kulturoyu mista Kuikuilko kotre zaginulo vid viverzhennya vulkanu yak i kolis Pompeyi v Italiyi Pershij period rozkvitu teotiuakanskoyi kulturi bilshist doslidnikiv pov yazuye z migraciyeyu meshkanciv Kuikuilko kotri zalishilis v zhivih i vidkochuvali v dolinu Teotiuakan Cya dolina bula dosit zruchnoyu dlya novogo poselennya Tochnih vidomostej po kulturu nebagato naukovci vvazhayut yiyi civilizaciyeyu piramid Sama nazva Teotiuakan piznya i perekladayetsya yak misce de lyudi peretvoryuyutsya v bogiv Umovno teotiuakansku kulturu takozh rozdilyayut na chotiri periodi Same z neyu pov yazuyut viniknennya a togochasnij suspilnij ustrij nazivayut teokratiyeyu Mistectvo Teotiuakana rozvivalos v dvoh protilezhnih napryamkah pershij sproshennya ta vidvertij lakonizm geometrichni zobrazhennya yakogo odnak cilkom logichni drugij nadmirno skladnij i pishnij de v pobudovu nadzvichajno majsterno vmisheni zaglibleni i relyefni detali kotri dayut divnu gru osvitlenih i zatemnenih chastin Lishe pershij period ne mav znachnih arhitekturnih sporud a mistectvo bulo shematizovanim Uslavleni zrazki arhitekturi Teotiuakana pov yazuyut iz drugim periodom Z tretim periodom pov yazuyut rozkvit usih todishnih riznovidiv mistectva Sered zrazkiv skulpturi teotiuakanskoyi kulturi vidilyayut veletenski figuri iz kam yanih monolitiv ta pohovalni maski z vidkritim rotom Arhitektura vidriznyalas monumentalnistyu i pidkreslenoyu strogistyu siluetiv Ale yiyi fasadi buli vkriti kolorovimi mozayikami z prirodnih kaminciv kotri pom yakshuvali suvorij viglyad svyashennih sporud Stolicya misto Teotiuakan nadovgo zberigav status svyashennogo Kulturnij vpliv teotiuakanskoyi kulturi pidtverdzhuyut arheologichni znahidki v Sinaloa Gerrero Sonora Michoakani ta na uzberezhzhi Meksikanskoyi zatoki v Oahaka i v suchasnij Gvatemali Zrazok stinopisiv Kam yana maska Skulptura monolitKultura toltekiv Dokladnishe Tolteki Kultura totonakiv Dokladnishe Totonaki Usmihneni figurki totonakiv Keramika Keramichna figurka bozhka Shochipilli Arheologichni zalishki ciyeyi kulturi znajdeni v centralnij chastini suchasnogo shtatu Verakrus Formalno yiyi vidnosyat do Priberezhnih kultur yaka bula aktivnoyu v 7 12 st n e Na neyi mali znachnij vpliv kulturi olmekiv Teotiuakana ta maya Pro arhitekturu totonakiv uyavu dayut porujnovani zalishki piramidi Los Nichos v El Tahini vsi nazvi pizni i suchasni ispanski Sered zdobutkiv skulpturi totonakiv tak zvani yugos ta palmas nazvi ispanski ne totonakiv Voni mali znachennya dlya svyashennoyi gri u m yach Gra mala ritualnij harakter i simvolizuvala magichne obertannya zemli ta shid zahid soncya v jogo borotbi z temryavoyu a kauchukovij m yach uosoblyuvav same sonce Kam yani Palmas malo formu shozhu na listya palm ale z profilnim zobrazhennyam lyudej chi bogiv kotrih mozhna rozdivlyatis z oboh bokiv skulptur Z chornogo vulkanichnogo kamenyu ta oniksu remisniki totonakiv vigotovlyali gorshiki u viglyadi tropichnih plodiv chi tvarin Na tli suvorih i dosit zhorstokih obraziv indianskih bogiv doslidnikiv zdivuvali usmihneni maski totonakiv a takozh radisni figurki bogiv muziki bogiv tancyu kvitiv poeziyi A sapotekskij bog Shochipilli yakogo viznavali i totonaki priklad vidvertoyi radosti na suvoromu tli inshih indianskih bogiv Mikstekska kultura Bozhok doshu mikstekiv do 1400 r Polihromiya keramika Kembel art muzej Tehas Zolota prikrasa Vozhd Mikstekska kultura Britanskij muzej London Artefakti mikstekskoyi kulturi znajdeni v ninishni shtatah Meksiki Puebla Gerrero Oahaka Umovno istoriyu narodiv cogo regionu podilyayut na starodavnij klasichnij piznij periodi Mistectvo mikstekiv kotri isnuvali nevelikimi rodinnimi grupami zdivuvalo doslidnikiv vishukanistyu ta svoyeridnoyu elegantnistyu Navit yih arhitektura ne mala potyagu do veletenskih rozmiriv takih zvichnih v kulturi Teotiuakana chi tih zhe maya kiche Najkrashi zrazki arhitekturi mikstekiv znajdeni v suchasnih mistah Mitla ta Miksteki uslavilis pisemnistyu mozayikami z ptashinogo pera yaki nadzvichajno pocinovuvalis indiancyami i za yaki platili zolotom i osoblivo vlasnim yuvelirstvom Yuvelirni virobi mikstekiv serezhki brasleti namista medaljoni shiti verhivki zhreckih ta starshinskih posohiv mali nadzvichajnu populyarnist i vivozilis v inshi centri indianskih kultur sered nih i v stolichnij Tenochtitlan periodu jogo rozkvitu Sered vidatnih zrazkiv yuvelirnosti mikstekiv yuvelirni virobi iz yashmi obsidiana zolota girskogo krishtalyu i navit gipsu znajdeni arheologami v Somij mogili Keramichni virobi vzagali uslavlena galuz indianskogo mistectva Ameriki Velika kilkist zberezhenih zrazkiv dozvolyaye rahuvati indianskih keramistiv vidatnimi majstrami vprodovzh dekilkoh stolit Mikstekska keramika i tut posila providni miscya bo zberezheni zrazki vidriznyayutsya yak vishukanistyu tak i nadzvichajno tonko rozroblenoyu ta vidtvorenoyu polihromiyeyu Actekska kultura Dokladnishe Acteki Istoriyu actekiv yak i istoriyu yih mistectva traktuyut yak chergu zletiv i padin I nazivali voni sebe pervisno meshikami za imenem pleminnogo vozhdya Meshitli a potim nazvalis tenochki A nazva acteki vinikla vid nazvi Astlan ostrova posered velikogo ozera kotrij narod vvazhav vlasnoyu prabatkivshinoyu Imperiyi actekiv yak imenuvali yih derzhavu ispanci zavojovniki nikoli ne isnuvalo Imperiya ce konglomerat chuzhinskih zemel i chuzhih odin odnomu narodiv za kulturoyu i movoyu poyednanih na yakijs termin vijskovim primusom i agresiyeyu pri golovuvanni narodu pana narodu zavojovnika Acteki ne stvorili imperiyi hocha postijno voyuvali ale ne zadlya zahoplennya chuzhih zemel i plemen a zaradi zahoplennya novih lyudej dlya zhertvoprinoshen ta obtyazhennya podatkami meshkanciv novih poselen Acteki nikoli ne pospishali asimilyuvati novozahoplenih meshkanciv a ti zberigali svoyeridnu avtonomiyu vlasnih bogiv i vlasnu movu V zahoplenomu poselenni zalishali vijskovij garnizon actekiv dlya naglyadu i zboriv podatkiv raz na shist misyaciv ta pridushennya neminuchih povstan i zavorushen Keramichni virobi actekiv dosit povno proyasnyuyut evolyuciyu stiliv vid periodiv kochivnictva do periodu osilogo zhittya v dolini Mehiko V cij evolyuciyi tezh rozriznili chotiri periodi 1 kuluakan realistichni zoomorfni figurki z kvitkovimi vizerunkami 2 tenayuka keramika z geometrichnimi vizerunkami 3 meandr keramika z paralelnimi strichkami stvorena nezgrabnimi instrumentami 4 teskoko keramika z paralelnimi strichkami ale vikonanimi staranno i retelno Skulptura actekiv dosit povno vidbivala pereuskladnenij i magichnij svit yihnoyi religiyi Majstri skulptori perenesli na ci zobrazhennya vsyu vlasnu pristrast vsyu magichnu silu vsyu muzhnyu geroyiku yih vojovnichoyi povsyakdennosti i vijni de znajshli svij vidguk yak psihologichnij tisk na svidomist avtoriv z boku yih zhorstokih zaboboniv tak i administrativnogo tisku derzhavi Figuri abo zberigayut formi monolitiv iz yakih vitesali bogiv abo tak perenasicheni relyefnimi simvolami sho nagaduyut yevropejcyam same syurrealistichni kompoziciyi Kozhna skulptura bula konglomeratom realistichnih detalej ta nizkoyu simvolichnih zobrazhen kozhnij element yakogo mav podvijnij chi potrijnij zmist Ce spravzhni labirinti simvoliv i zmistiv nehaj i vnutrishno logichnih Ale pristrast skulptoriv ukladalas v kanonichni vimogi i neuhilno kontrolovana suvoristyu vimog zherciv Metafori pidzhivlyuvali simvolichni formi povni ambivalentnosti i protilezhnostej Bo actekski bogi buli uosoblennyam protilezhnostej a novi funkciyi nakladalis na stari praktichno arhayichni V obrazi bogini zemli Koatlikue pereplitalis i zroslis skladni uyavi pro smert simvolizovanu cherez vinec iz lyudskih cherepiv i postijne vidrodzhennya do zhittya Vazhka pracya zalezhnist vid primh prirodi strazhdannya vid hvorob ran na vijni i prignichenist panuvali v nastroyah Tomu virazi oblich actekskih bogiv abo ambivalentni abo strazhdalni Viraz strazhdannya buv navit na oblichchi radisnogo boga tanciv muziki i kvitiv Shochipilli nache i toj viznavav vlasnu zalezhnist vid nez yasovanih i zagrozlivih sil Actekska arhitektura mala veletenskij masivnij viglyad Golovnimi budivelnimi materialami sluguvali vulkanichnij kamin tesontle krivavik cegla sirec derevina ta vapnyakovij rozchin Muri sporud vkrivali tinkom i farbuvali v chervonij chi bilij kolir Dahi mali plasku formu z bokiv dvorikiv i pohilenu formu nazovni Palaci mali takozh zubchasti arhitekturni grebni Tut znali koloni karnizi dekorativni frizi rizni shodinki z ogorozhami Derev yanih dverej zvichnih dlya ispanciv tut ne bulo zamist nih vikoristovuvali zavisi Arhitekturnih sporud actekiv zberezheno dosit malo Vsi voni buli staranno porujnovani ispancyami zagarbnikami chastkovo rozibrani na budivelni materiali i zasipani sharami zemli i smittya Na verhivkah kolishnih actekskih piramid buli vibudovani katolicki sobori monastiri i cerkvi V porujnovanomu stani vidkopani velichna piramida Choluli Velikij hram v Mehiko Teshkucingo Teopansolko Tenayuka Teposteko v shtati Morelos Kalishtlauaka Malinalko Ueshotla bilya Toluki tosho Pri stvorenni pidzemnih linij metro v Mehiko znajdeno dekilka pidmurivok kolishnih hramiv ta rozbitih i monolitnih skulptur sered yakih i kamin z zobrazhennyam bogini misyacya Actekska literatura mimovoli i vipadkovo stala vinyatkom v tragichnij doli znishenih pam yatok pisemnosti indianciv Yevropejcyam i naukovcyam praktichno nichogo ne zalisheno vid literaturi i rukopisnih zrazkiv majya chi inshih narodiv spalenih i popsovanih ispancyami Vse inshe prihovane indiancyami vid zagarbnikiv Ispaniyi i zalishene bez doglyadu znisheno tropichnoyu prirodoyu ta komahami Acteki vstigli yak stvoriti rozvinenu vlasnu literaturu tak i pokoristuvalis yiyi zdobutkami Naukovcyam vidomi nizka actekskih tekstiv pisen ta gimniv zafiksovanih nanovo i sho divom dijshli do 20 stolittya Zrazki arhitekturi maya Dokladnishe Maya civilizaciya Palenke suchasnij viglyad centralnoyi chastini mistaPlatformi dlya religijnih ceremonij yak pravilo buduvali z vapnyaku visotoyu mensh nizh 4 metri Bilshist z nih buli ozdobleni po bokah relyefnimi zobrazhennyami figur Deyaki vcheni vvazhayut sho tut vistavlyalisya vidrizani golovi peremozhenih vorogiv a takozh golovi komandi yaka prograla gru v m yach Palaci yak pravilo yavlyali soboyu veliki budivli z bagatim ozdoblennyam i znahodilis blizhche do centru mista Chastishe za vse palaci buli odnopoverhovimi z vnutrishnim podvir yam ozdoblennyam i prikrasami zgidno zi statusom volodarya budinku Arhitekturni kompleksi yak pravilo skladalisya z osnovnoyi sporudi v formi stupinchastoyi piramidi yaka zavzhdi znahodilasya v zahidnij chastini platformi abo ploshi Isnuye teoriya sho ci kompleksi naspravdi observatoriyi tomu sho sposterezhennya soncya v piramidah zavzhdi bulo naprochud tochnim pid chas zimovogo ta litnogo soncestoyannya Piramidi ta hrami chasto buli najvazhlivishimi sporudami roztashovanimi na samomu vishomu misci mista Take yih roztashuvannya nibi blizhche do nebes poyasnyuyetsya timi religijnimi funkciyami yaki voni vidigravali Ostanni doslidzhennya vkazuyut na te sho deyaki piramidi vikoristovuvalisya yak miscya zahoronennya prote hrami na nih nikoli ne mali mogil Deyaki hrami znahodilisya na verhivci piramid i yavlyali soboyu grandiozni bagato ozdoblenni sporudi Chasto na verhivkah hramiv vstanovlyuvalisya skulpturni zobrazhennya vozhdiv za yakimi mozhna bulo sposterigati navit z dalekoyi vidstani i poza roslinnistyu dzhungliv U odnij z nedavno viyavlenih pecher arheologi znajshli moshenu dorogu zavdovzhki 90 m yaka zakinchuyetsya bilya koloni sho stoyit na berezi vodojmisha Teper u nas ye svidoctva budivnictva hramiv maya bilya vodi i navit pid vodoyu Shvidshe za vse tut prohodili duzhe skladni rituali i ceremoniyi rozpoviv Gilyermo de Anda Observatoriyi Maya mali dosit gliboki znannya z astronomiyi i bagato yihnih sporud znahodilisya vidpovidno do roztashuvannya vidomih yim nebesnih til Hocha tak nazivayut deyaki budivli i hrami vcheni vvazhayut sho bilshist sporud tak chi inakshe roztashovani v spivvidnoshenni do nebesnih til Majdani dlya gri v m yach yavlyali soboyu nevid yemnu chastinu civilizaciyi maya Cya gra bula poshirena ne tilki sered maya ale j po vsij Mesoamerici Ci ploshinki znahodyat majzhe vsyudi v areali rozpovsyudzhennya maya Deyaki z cih sporud mayut z dvoh bokiv shodi do ceremonialnih ploshinok abo malih piramid de vidbuvalisya religijni sluzhbi abo zhertvoprinesennya po zakinchennyu gri Maski maya iz nefritu v porivnyanni z inshimi Maska vozhdya Pakalya kopiya original v stolici znajdena v Palenke Muzej mezoamerikanskogo nefritu San Kristobal de Las Kasas shtat Chiapas Meksika Virobi iz nefritu kulturi Teotiuakan Muzej mezoamerikanskogo nefritu San Kristobal de Las Kasas shtat Chiapas Meksika Maska iz m Tikal Muzej mezoamerikanskogo nefritu San Kristobal de Las Kasas shtat Chiapas Meksika Maska sapotekiv iz Monte Albanu kopiya Muzej mezoamerikanskogo nefritu San Kristobal de Las Kasas shtat Chiapas Meksika Virobi z nefritu olmekiv kopiyi Muzej mezoamerikanskogo nefritu San Kristobal de Las Kasas shtat Chiapas MeksikaKeramichni virobi starodavnih maya Dvi posudini maya z syuzhetnimi scenami Kembal art muzej TehasKeramichnij flakon maya 6 8 st n e Taril maya Muzej istoriyi kakao Bryugge Belgiya Podvijnij gorshik z krishkami i figurami Visota 30 sm Muzej mistectva Metropoliten Nyu Jork Velika figura molodogo vozhdya maya Verakrus Hudozhnij institut Chikago SShA Posudina z krishkoyu Maya rannoklasichnij period mizh 400 i 500 rr Kembal art muzej Tehas Pohovalna urna z golovoyu boga yaguara Piznij klasichnij period Urna z krishkoyu i figurami Piznij klasichnij period 600 900 rr n e Kurilnicya pahoshiv visota 103 8 sm rannij klasichnij period 350 550 rr n e Hudozhnij muzej Volters Baltimor SShA Maska zhittya i smerti do 600 r n e znajdena v Verakrus Meksika Nacionalna galereya Viktoriyi Avstraliya Voyak maya zi spisom Regionalnij muzej Tustla shtat Chiapas Meksika Trinoga chasha zi zmiyem 900 1200 rr n e Muzej mistectv Dallasa SShA Dolya arheologichnih pam yatok Dokolumbovoyi dobi Kamin vozhdya Tisoka zi scenami jogo peremog Nacionalnij muzej antropologiyi Mehiko Graver Yakob Bink Portret imperatora Karla V Dovgij chas dolya arheologichnih pam yatok Dokolumbovoyi dobi bula abo tragichnoyu abo neviznachenoyu Tak avantyurnij doslidnik Yukatanskih mist maya Dzhon Llojd Stefens 1805 1852 viviz v Nyu Jork chimalu kolekciyu artefaktiv maya vazi z rozkopok u Tikali ta Uyeuyetenango kam yani skulpturi terakotovi virobi iz Santa Kruz del Kiche rizbleni derev yani balki z hramiv Ushmalya ta Kabaha Razom iz hudozhnoyu panoramoyu Frederika Ketervuda mistecki skarbi indianciv pokazuvali meshkancyam Nyu Jorka v derev yanomu paviljoni Ale paviljon zgoriv a polum ya znishilo use chisto Ale nishennya navit koshtovnostej iz zolota i sribla privezenih v Zahidnu Yevropu iz Ameriki rozpochalosya nabagato ranishe Tak bilsha chastina virobiv iz zolota otrimana ispancyami konkistadorami vid Montesumi yaku sami ispanci ocinili v 600 000 peso bula perelita v standartni zlitki Navit sered nih znajshlisya osobi kotri vvazhali nebazhanim nishiti vse bo buli rechi nadto krasivi Diplomatichni darunki iz zolota i sribla otrimani ispancyami na pochatku yih avantyuri u Verakrusi taki buli vivezeni v Ispaniyu v darunok imperatorovi Karlu V Toj perebuvav u Bryusseli tomu korabel pereviz koshtovnosti v Pivdenni Niderlandi Karl V kotrij zavzhdi volav pobilshe groshej na platnyu voyakam dlya pridushennya povstan u vlasnij imperiyi rozporyadivsya vidteper perelivati u groshi use zoloto i sriblo yake b ne perevezli iz Ameriki do imperiyi I kriz Ispansku imperiyu protekla spravzhnya richka iz amerikanskogo zolota i sribla ale protikayuchi rujnuvala yiyi ekonomiku i sprichinila znachne zbilshennya cin a zgodom zrobila Ispaniyu slabshoyu i krizovoyu Zdobuti zoloto i sriblo buli vikoristani na rozkoshi i ne buli vkladeni ni v virobnictvo ni v rozvitok ispanskoyi promislovosti Krayina zagalmuvalas u rozvitku majzhe na 300 rokiv todi yak promislovo rozvinulis Gollandiya Shveciya Franciya Britaniya navit feodalna Rosiya kotri i zadavatimut golovnij golos v yevropejskij politici Rokami znahidki z meksikanskih arheologichnih pam yatok rozkradalisya chi osidali v privatnih i derzhavnih zbirkah yak u SShA ta Kanadi tak i v mistah Zahidnoyi Yevropi Chastka meksikanskih artefaktiv osila v Britanskomu muzeyi London v universitetskomu Lejdeni Niderlandi v Antverpeni Belgiya tosho Mizhnarodna torgivlya arheologichnimi znahidkami peretnula politichni kordoni i okeani i dosyagla navit Avstraliyi Kriminalni ugrupovannya chornih arheologiv osnasheni navit gelikopterami rokami robili grabizhnicki rejdi na porujnovani indianski mista de osoblivimi dolotami i elektropilami rizali na shmatki kam yani barelyefi i steli zruchni dlya shvidkogo transportuvannya ta prodazhu Bilsh poshastilo zavelikim arheologichnim artefaktam vaga i rozmiri yakih zavazhali yih perevezennyam abo znajdeni ta peredani v derzhavni muzeyi veletenski kam yani golovi olmekiv Kamin Soncya disk diametrom 3 5 metri i vagoyu 24 5 toni Kamin vozhdya Tisoka zi scenami jogo peremog diametrom 2 5 metri Mati Bogiv Koatlikue Kamin Kojolshauki bogini misyacya tosho Ulamok nefritovogo relyefu z syuzhetom Britanskij muzej London Kam yane pogruddya boga Kecalkoatlya London Britanskij muzej Stela B v misti Kopan Mati Bogiv Koatlikue Nacionalnij muzej antropologiyi Mehiko Kamin Kojolshauki bogini misyacyaTragediya ponevolennya v 16 17 st Tragichna istoriya zitknennya dvoh civilizacij ispano katolickoyi i mayanskoyi najbilsh yaskravo vidbilasya yak v znishenni lyudskih resursiv maya i actekiv tak i v cilespryamovanomu znishenni bibliotek cih narodiv Za nepovnimi pidrahunkami ispanski zavojovniki pid chas konkisti zagarbnickoyi vijni v Americi vinishili blizko 70 000 000 indianciv Katolicka politika kontrreformaciyi shiroko vikoristana yak v Yevropi tak i v togochasnij Americi sponukala katolikiv ispanciv do majzhe povnogo znishennya literaturnih dzherel zahoplenogo i silno vinishenogo narodu Same tomu nashadki mayut tak malo dokumentalnih dzherel na paperovih nosiyah Pislya shirokomasshtabnih zagarbnickih boyiv v Americi ispanski voyaki nepismenni v bilshosti masovo vinishuvali indianski kodeksi Perekladi tekstiv yaki pochuli katolicki svyasheniki v vijskah perekonali tih u demonologiyi i yeretizmi knizhok na togochasnij stan vidnoshennya do nosiyiv chuzhih kultur Voyaki otrimali dozvil na nekontrolovane vinishennya usih knizhok maya chi actekiv Tak zberezheni vidomosti pro znachnu zagibel kodeksiv actekiv pid chas rujnaciyi mista Tenochtitlan u 1521 r Te zh same spitkalo i rukopisi maya Stinopisi i freski Novoyi Ispaniyi 16 st Meksiki Chorno bili freski Sv Francisk Assizkij Sv Banaventura i Antonij Paduanskij monastir v Uyehocingo Chorno bila freska z bogorodiceyu monastir Mihayila Arhangela v Uyehocingo Zalishki stinopisu Blagovishennya ta Arhangelom Mihayilom shtat Puebla Imitaciya kilima 16 st Stinopis cerkvi monastirya Arhangela Mihayila Uyehocingo shtat Puebla Zalishki chorno bilih stinopisiv iz zobrazhennyam chotiroh sv zhinok monastir Mihayila Arhangela v Uyehocingo Meksikanske barokoDokladnishe Meksikanske baroko Dokladnishe Internacionalnij muzej baroko Puebla Meksika Yezuyitska misiya San Migel Braziliya Katedralnij sobor Mehiko Dekor soboru Aguaskalyentes MehikoCerkva San Domingo Mehiko Katedralnij sobor Metropolitana de Oahaka fasad V mistectvi Meksiki niyaka stilistichna sistema akademizm realizm klasicizm abstrakcionizm syurrealizm ne vistupali v zakinchenih formah Stosuyetsya ce i baroko persh za vse barokovoyi arhitekturi Pochatok formuvannya baroko v Italiyi pripav na seredinu 16 st V Meksici kotru zagarbniki imenuvali Nova Ispaniya v 16 st isnuvala sumish stiliv shtuchno privnesena zavojovnikami kotra skladalas iz provincijnih variantiv ispanskogo vidrodzhennya manyerizmu i zapiznilih zrazkiv ispanskogo serednovichchya Cya sumish i stala dzherelom formuvannya miscevogo varianta baroko Klasichni zrazki barokovoyi arhitekturi vidomi za sporudami yezuyitskih misij v Braziliyi i blizki do italijskih zrazkiv v Novij Ispaniyi ne prizhilisya hocha syudi sered inshih chernechih ordeniv pribuli i yezuyiti golovni nosiyi sakralnoyi barokovoyi stilistiki Meksikanske baroko shvidko perejshlo na stvorennya samobutnih variantiv karniziv kolon rozkishnih ornamentiv Shiroke rozpovsyudzhennya otrimali tak zvani estipite konichni varianti kolon i pilyastr postavleni vuzkoyu chastinoyu uniz Meksikanska arhitektura stala na shlyah nadzvichajnoyi pishnoti v inter yerah kotra vihlyupuvalas i na golovni zahidni fasadi sakralnih sporud i vidoma yak ultrabaroko Sered velichnih hramiv kolonialnoyi dobi v miscevomu stili baroko sobori v shtatah Oahaka Chiuaua Moreliya Veletenskij sobor v Mehiko buduvali ta dekoruvali vprodovzh dekilkoh desyatilit tomu vin mimovoli stav vtilennyam dekilkoh stilovih etapiv miscevoyi arhitekturi Sered uslavlenih zrazkiv miscevogo baroko cerkva San Domingo Oahaka cerkva Regini ta Metropolitanske Sagrerio v misti Mehiko kaplicya del Rosario hramu San Domingo v Puebla vibudovana v 1690 roci Yaskravim zrazkom miscevogo baroko buli i vizolocheni vivtari sered yakih i dijsnij shedevr zolochenij vivtar z kolishnogo monastirya yezuyitiv v misti Tepocotlan Navit arhitekturna nisha zi skulpturoyu Bogorodici v monastiri Tepocotlana ne mala analogiv ni v mistectvi samoyi Ispaniyi ni v miscevomu mistectvi U vir miscevogo baroko buli vtyagnuti takozh skulptura provincijnij portretnij zhanr rizba po derevu i gipsu kostyumi kreolskoyi eliti tosho V ornamentiku sakralnih katolickih sporud probilisya elementi indianskoyi kosmografiyi i detali vidomi she z dokolumbovoyi dobi Vazhko nazvati she odnu krayinu amerikanskogo kontinentu de bi stilistika baroko otrimala take rozpovsyudzhennya i dala bi podibni zrazki pishnoti i originalnih rishen Cerkva i monastir Santyago de Keretaro Mehiko Barokova cerkva Sv Franciska Mehiko Golovnij fasad Katedralnij sobor Aguaskalyentes Mehiko Sv Trijcya na fasadi cerkvi La Santisima Mehiko Katedralnij sobor Oahaka zahidnij fasad Mehiko Zolochenij dekor Cerkva i monastir Santyago de Keretaro Mehiko Katedralnij sobor San Luyis de Potosi Mehiko Misiya de Landa de Matamoros Barokovij zhivopis MeksikiDokladnishe Meksikanski hudozhniki dobi baroko spisok Manuel de Arelyano Vivtarnij obraz 1691 r Muzej mistectv okrugu Los Anzheles Kaliforniya Yevangelist Luka Cerkva Sv Apostola Vartolomeya misto Selaya shtat Guanahuato Rizdvo Cerkva Virgin del Karmen misto Selaya shtat Guanahuato Diva Mariya Neporochnogo Zachattya anonim 18 st Stinopis 18 st v cerkvi m Atotonilko Religijnij zhivopis Sanktuarij v Atotonilko Hud Hosep Antonio de Ayala Madonna Loretanska i velmozhna rodina del Valye Hud Hud Migel Kabrera Manuel Hose Rubio i Salines arhiyepiskop Meksiki Hud Kristobal de Vilyalpando Zaruchini Sv Josipa i Divi Mariyi Hud Kristobal de Vilyalpando Blagovishennya Hud Migel Kabrera Donya Mariya de la Lus Padilya i Servantis 1760 r Hud Migel Kabrera Don Zhuan Havyer Zhoakin Gutyerres Altamirano Velasko 1752 r Bruklinskij muzej SShA Hud Migel Kabrera Rodina metisa 1763 r Zhivopis dobi baroko v Meksici ne mav tih spriyatlivih umov dlya rozvitku sho j meksikanska arhitektura Tomu jogo zdobutki skromni i rozvivalis v stilistici ispanskogo zhivopisu kotrij shvidko vtrativ svizhist rishen i znachno provincializuvavsya Yak i v Ispaniyi poshirennya mali religijnij zhivopis yak obsluga katolickih hramiv a sered svitskih zhanriv portret V Meksiku nechasto privozili originali Fransisko de Surbarana chi Muriljo ale zdebilshogo ce bula kopijna produkciya yih majsteren ta majsteren mitciv tretogo ryadu Tim ne menshe zagalnij riven zhivopisu Meksiki buv desho vishim u porivnyanni z i vtorinnistyu produkciyi inshih latinoamerikanskih hudozhnih centriv Zazvichaj vidilyayut tvorchist hudozhnikiv kreoliv sered yakih v 17 st buli Alonso Lope de Errera 1579 1648 ta Baltasar Echave Ibia 1632 1682 obiznanij v anatomiyi i v pejzazhah kotri vklyuchav u vlasni tvori V 17 st meksikanskij religijnij zhivopis mav dva vidchutni vplivi persh za vse z Ispaniyi tvori Surbarana ta Muriljo ta iz Flandriyi syudi privozili reprodukcijni gravyuri majsterni Pitera Paulya Rubensa V drugij polovini 17 st vidilyavsya majsternistyu Kristobal de Vilyalpando 1645 1714 Same ostannomu zamovili veliki kartini dlya dekoruvannya katedralnogo soboru v Mehiko de vidchutni vplivi flamanskogo baroko ta ekstazi kompozicij ispancya Huana de Valdesa Lealya 1622 1690 Portretnij zhivopis dobi meksikanskogo baroko mav znachne rozpovsyudzhennya Ale do nogo vazhko pidhoditi z yevropejskimi vimogami do portretnogo zhanru Ci zobrazhennya nayivni plaski napivprofesijni nadzvichajno barvisti V krayinah Zahidnoyi Yevropi tak malyuvali v 15 st chi v 17 mu v Ukrayini Nevisoku profesijnist i nestachu majsternosti majstri kompensuvali tochnim vidtvorennyam chudernackih kostyumiv nezvichnih prikras i zachisok z zhivimi tropichnimi kvitami u bagatih zhinok v bezformnih kokonah odyagu chornic iz zamozhnih rodin Pihate ispanske i kreolske panstvo diti yih nashadki velmozhni pani i chornici iz zamozhnih rodin v divackomu vbranni donosyat do glyadachiv miscevij kolorit i nepovtornist kolonialnoyi kulturi sho sklalas na zahoplenih u indianciv teritoriyah Stilistika baroko chimalo zapozichila vid manyerizmu i zberegla potyag do nezvichnogo ekzotichnogo divackogo potvornogo portret nemovlyati narodzhenogo bez oboh ruk Vidbitok cogo mav navit portretnij meksikanskij zhivopis Tak vinikali kinni portreti de velmozhnomu vershniku realistichno vimalovuvali lishe oblichchya i ruki a tulub i samogo konya podavali kaligrafichnim prozorim malyunkom merezhivom nemozhlivim v realnosti portret gercoga de Galvesa verhi 18 st polotno olijni farbi Dvanadcyat pershih franciskanciv bilya hresta stinopis 16 st shtat Puebla V cilomu meksikanskij barokovij zhivopis zberigav konservativnij harakter i znachnu vidirvanist vid meksikanskoyi realnosti problemi yakoyi majzhe ne nahodili vidobrazhennya Tak v Meksiku pershimi pribulcyami buli dvanadcyat chenciv franciskanciv Yih vitav sam Ernan Kortes Fakt pributtya pershih dvanadcyati chenciv franciskanciv taki znajshov vidbitok v rannih stinopisah ale v monastiri Mihayila Arhangela Uyehocingo realna podiya bula perevedena v shematichnij legendarnij variant sho ne sprijmavsya istorichno blizkim Inshi zobrazhennya vitannya franciskanciv Kortesom nagaduyut girshi kostyumovani kartini dobi pomertvilogo akademizmu pri vsih zusillyah hudozhnikiv staranno vidtvoriti podiyu Konservativne meksikanske baroko dosit dovgo zberigalo vlasni poziciyi v kulturi kolonialnoyi krayini praktichno tri stolittya Lishe v comu vono vitrimuye porivnyannya z mistectvom baroko Italiyi kotre tezh roztyaglosya majzhe na tri stolittya Ale porivnyannya zdobutkiv barokovogo zhivopisu Italiyi i Meksiki ni v yakomu zhanri ne na korist zhivopisu Meksiki Kinec dobi meksikanskogo baroko prijshovsya na vazhki roki narodzhennya miscevogo neoklasicizmu i zdobuttya Meksikoyu derzhavnoyi nezalezhnosti Holodna pomirkovana neemocijna v svoyih formah prirechenih do arheologichnih povtoriv stilistika piznogo klasicizmu rishuche porivala z pishnoyu i emocijnoyu prirodoyu baroko Kreolska verhivka kotra pov yazala rishuchi zmini v derzhavi z klasicizmom i yevropejskistyu i navit z zhadanim progresom negativno postavilas do pam yatok baroko kotri nagaduvali ispanske kolonialne minule Yih pochali nishiti bo v derzhavi ne buli sformovani istorichna svidomist i uyava pro znachnu vartist nacionalnogo minulogo Tomu nishili barokovi vivtari nachinnya kaplic nizku barokovih monastirskih sporud i cilih kompleksiv Idejnu borotbu perenesli na konkretni i bezzahisni pam yatki baroko pozbavlyalis takim varvarskim zasobom kolonialnogo spadku Svij dramatichnij vnesok v nishennya nacionalnogo barokovogo spadku vnesli vijni prirodni liha viverzhennya vulkaniv povini bajduzhist nepismennih i znedolenih lyudej do pam yatok i krajnoshi meksikanskoyi revolyuciyi pershoyi polovini 20 st Barokovi vivtari katolickih hramiv Meksiki derevorizba i zolochennya Cerkva la Estenyansa vivtar Antoniya Velikogo Mehiko Kaplicya zdijsnenogo slova vivtar Cerkva de San Bartolo poryad z piramidoyu Tenauka Derevorizba sobor u Chiuaua cerkva Santo Domingo vivtar Meksika v 19 st Anonim 19 st Vsemogutnya ruka hristiyanskogo Boga Politichna nezalezhnist bula viborena na pochatku 19 st koli armiyi ispanciv kolonizatoriv buli peremozheni armiyami miscevimi Nezalezhnist vid Ispaniyi ogolosili 15 veresnya 1821 roku Za pershoyu konstituciyeyu na vuzkij smuzi mizh dvoma okeanami stvorili Federalnu respubliku Centralnoyi Ameriki kudi uvijshli Salvador Gvatemala Kosta Rika Nikaragua Gvatemala ta Gonduras 1821 roku Meksika takozh viborola nezalezhnist vid Ispaniyi rozpochavsya yiyi postkolonialnij period Odnak politichnij stan v krayini znachno pogirshivsya 1847 roku vibuhnulo povstannya maya kiche proti oficijnogo kreolskogo uryadu kotre otrimalo nazvu Vijna kast faktichno gromadyanska vijna Povstannya maya bulo ostatochno pridushene lishe 1901 roku Krayina rozvivalas zdebilshogo yak burzhuazna agrarna ta sirovinna Oficijno krayina ogoloshena imperiyeyu z vlasnim imperatorom Na cej period v oficijnomu mistectvi pripali piznij klasicizm neoklasicizm eklektizm akademizm v jogo provincijnih variantah Piznij klasicizmCerkva San Hose m Guanahuato Cerkva Sagrado Korason m Guanahuato Neoklasichnij vivtar kaplicya Bogorodici m Sakatekas Piznij klasicizm abo neoklasicizm yak nazivayut cej napryamok v Meksici otrimav rozpovsyudzhennya z ostannih rokiv kolonialnogo periodu Jogo rozvitok pripav i na roki borotbi za nacionalnu nezalezhnist 1810 1821 Ce buv obmezhenij modoyu pafos zasvoyennya svizhih idej francuzkoyi revolyuciyi i aktivnogo zasvoyennya kulturi zahidnoyevropejskih krayin popri Ispaniyi Neoklasicizm v Meksici dlya kulturnih i zabezpechenih prosharkiv kreoliv i metisiv mav chimalo vid modi na vse yevropejske yake voni staranno zasvoyuvali Ale i v samij Yevropi ta Rosiyi piznij klasicizm v cyu poru vidmirav i spivisnuvav z sentimentalizmom romantizmom novonarodzhenim eklektizmom Tomu neoklasicizm shvidko otrimav v Meksici nacionalne zabarvlennya vilivsya v malopriyemnij akademizm Neoklasicizm mav pidtrimku i yak protistavlennya stilistici baroko kotre todi she nagaduvalo meksikancyam kolonialnij period i ne sprijmalosya znachushim zdobutkom vlasnoyi istoriyi Poryad iz rozpovsyudzhennyam pejzazhnogo zhanru pochav rozvivatis i napryamok desho vilnij vid sholastiki religijnogo zhivopisu 17 18 st i primitivnogo pedantichnogo povchannya Cej napryamok narodivsya v pivdennih rajonah viddalenih vid stolici ce Verakrus Puebla Guanahuata Halisko Nesformovana she istorichna svidomist i vidsutnya uyava pro vartist novogo napryamku obumovili zabuttya znachnoyi kilkosti provincijnih majstriv Lishe piznye zvertannya do cogo periodu dopomoglo vidroditi dlya istoriyi mistectva imena nebagatoh sered yakih i hudozhniki Ermenehildo Bustos ta Hose Mariya Estrada Akademizm pererodzhuvavsya v salonne mistectvo i v eklektizm Tomu meksikanske mistectvo v drugij polovini 19 st rozvivalos v mezhah haotichnogo burzhuaznogo mistectva Meksikanska eklektika 19 stPalac krasnih mistectv Mehiko Muzej zhurnalistiki ta grafiki Budinok iz sobakami Misto Puebla Budinok de los Enanitos Budinok iz gnomami Budinok rodini Dias misto Oahaka Keretaro teatr RespublikiMeksika v 20 st Revolyuciya i porevolyucijni desyatilittyaHud Fernando Kastro Pacheko Spalennya istorichnih rukopisiv za iniciativi Diyego de Lando stinopis Hud Horhe Gonsales Kamarena stinopis Zvilnennya 1963 r Palac krasnih mistectv Mehiko Porubizhnim periodom stav zlam 19 20 st 1876 roku general Porfirio Dias 1830 1915 navazhivsya na vijskovij perevorot rozbiv vijsko poperednogo uryadu zahopiv Mehiko i zagarbav derzhavnu vladu v svoyi ruki 1877 r derzhavnij kongres pid vijskovim primusom obrav jogo prezidentom krayini 1881 r uzurpator Porfirio Dias vtrativ prezidentstvo na odin termin ale 1884 r povernuv sobi vladu kotru silomic utrimuvav dvadcyat sim 27 rokiv do svoyeyi porazki u 1911 Cej period i otrimav nazvu porfirizm General Dias zaprovadiv gaslo menshe politiki bilshe upravlinnya v realnosti zh provodiv politiku primitivnogo praktichno vijskovogo administruvannya panuvalo pidozrile i nesterpne stavlennya do bud yakih viyaviv samostijnosti v suspilnomu zhitti individualizmu chi kritiki jogo rezhimu Absolyutnu vladu diktatora prodazhna propaganda predstavlyala garantiyeyu stabilnosti v krayini spravedlivosti ustroyu i progresu Tak meksikanska ekonomika taki otrimala shansi shvidkogo rozvitku cherez napivvijskove upravlinnya i ekspluataciyu deshevoyi robochoyi sili ta prirodnih resursiv Pochalos shvidke budivnictvo zaliznic ta telegrafnih linij vinikli novi pidpriyemstva ta banki v agrarnij do togo krayini Meksika nareshti stala ekonomichno spromozhnoyu derzhavoyu otrimala zakordonni krediti Ale vsi ekonomichni perevagi stosuvalis lishe privilejovanih verstv naselennya miskih burzhua ta zemlevlasnikiv Oficijni teoretiki diktatora ogolosili sho Meksika bude kerovana kreolskoyu elitoyu a metisi ta indianci pidlyagali lishe keruvannyu General Porfirio Dias neoberezhno dopustiv do chergovih viboriv opozicijni partiyi Ale znovu perebrav vladu na sebe a v krayini rozpochav represiyi Golovnim politichnim protivnikom Diasa buv Madero sam sin bagatiya zemlevlasnika Toj emigruvav do SShA vikoristav nevdovolennya diktaturoyu ta represiyami i pidnyav bunt 20 listopada 1910 r Diktatura utrimuvalas u vladi do travnya 1911 r ale Dias vtrativ pidtrimku uryadu i vijskovih i tayemno emigruvav z krayini V listopadi 1911 r Madero buv obranij prezidentom A v Meksici nabula moci burzhuazno demokratichna revolyuciya Bula provedena reorganizaciya armiyi ta pravlyachoyi partiyi Prezident Lasaro Kardenas 1895 1970 znachno priskoriv provedennya agrarnoyi reformi j rozdav selyanam zemel bilshe nizh vsi prezidenti poperedniki razom Do 1940 r ehido kooperativni selyanski gospodarstva vzhe mali ponad 50 vidsotkiv ornih zemel Meksiki Buli vidrodzheni profspilki na pidpriyemstvah Provodilas likvidaciya nepismennosti i kampaniyi nadannya osviti osoblivo pomitni sered indianciv krayini Svogo vishogo shablyu reformi dosyagli 1938 r koli prezident Kardenas nacionalizuvav majno naftovih kampanij Spoluchenih Shtativ ta Velikoyi Britaniyi v krayini Meksikanske monumentalne mistectvo Muralizm Dokladnishe Monumentalnij zhivopis Meksiki 20 stolittya Hud Alberto Fuster 1870 1922 Stinopis Apofeoz mirnogo zhittya Pancho Villa Meksikano amerikanska vijna 1937 1939 rr Reformi v muralizmi Monumentalnij zhivopis Meksiki 20 stolittya vinik na hvili revolyucijnih podij 1910 1917 rr i reformatorskih zrushen pershoyi polovini 20 st Yaksho oficijne mistectvo Meksiki zlamu 19 21 st bulo oharakterizovane yak sumish pishnosti i prodazhnosti to novi zrushennya v mistectvi Meksiki shvidko peretvorilis v novu mistecku techiyu yaskravij hudozhnij fenomen kulturi Meksiki kotrij reformuvav monumentalne mistectvo i vtyag u vlasnij vir nacionalni arhitekturu skulpturu landshaftne mistectvo tosho Poyava monumentalnogo zhivopisu zvernenogo do shirokih mas Meksiki bula desho nespodivanoyu Adzhe v krayini ne isnuvalo staloyi tradiciyi monumentalnogo zhivopisu i suspilno znachushih fresok chi stinopisiv vprodovzh 19 ta na pochatku 20 st ne bulo Yaksho i vinikali okremi zrazki to mali alegorichnij i pustoporozhnij harakter na zrazok stinopisu Alberto Fustera Apofeoz mirnogo zhittya z rimskimi bogami v stili holodnogo akademizmu Situaciyu pogirshuvalo i neznannya originalnih indianskih fresok dokolumbovogo periodu Pochatok muralizmu pov yazuyut v 1920 mi rokami todi yak uslavlenij kompleks fresok Bonampaka na pivostrovi Yukatan buv vidkritij doslidnikami na 20 rokiv piznishe v 1940 vi IndihenizmMozayika Kecalkoatl v Akapulko Meksikanskij monumentalnij zhivopis stav takim chinom porodzhennyam revolyuciyi ta yiyi litopisom Monumentalnomu zhivopisu i desho menshe nacionalnij grafici pripalo na dolyu zafiksuvati golovni podiyi politichnoyi i revolyucijnoyi borotbi v Meksici pokazati naslidki zdobutki i porazki protirichchya revolyuciyi 1910 1917 rokiv vidnajti i pokazati obraz novogo meksikancya z narodu indiancya chi metisa Pristrasnim zvernennyam do cogo novogo geroya dobi i stav meksikanskij zhivopis Monumentalisti robili sprobi hudozhnimi zasobami poyasniti comu geroyu chasto nepismennomu nepravednist bagatstva zoseredzhenogo v rukah lishe bagatiyiv nepravednist isnuyuchogo suspilnogo i politichnogo ustroyu mozhlivist perebudovi suspilstva na gumannih principah Same todi narodivsya indihenizm novitnya techiya v latinoamerikanskij kulturi 20 st kotra vidbila i novu hvilyu zacikavlenosti v nacionalnomu minulomu persh za vse dokolumbovogo periodu v jogo folklori i suchasnij kulturi zacikavlenosti v jogo zhittyevih problemah ta pobutuvanni Meksikanskij monumentalnij zhivopis pochav vrahovuvati kulturni zdobutki minulogo indianciv zdobutki minulogo monumentalnogo mistectva Yevropi ta znahidok majstriv modernizmu Meksikanska drukovana grafika 20 st Tvori Ligi revolyucijnih pismennikiv i hudozhnikiv cikavi ne tilki yak storinki istoriyi meksikanskoyi revolyuciyi 1910 1917 rr a i yak yaskravi zrazki nacionalnogo grafichnogo mistectva osoblivo monumentalna meksikanska gravyura ta litografiya shozha na zvichnij plakat Ce bulo stvorennya drukovanoyi grafiki vidrazu velikogo rozmiru Cya produkciya vidkidala trudomistki reprodukcijni zasobi poligrafiyi kolorovist zasobi fotomehaniki Natomist v grafici Ligi revolyucijnih pismennikiv i hudozhnikiv prisutni politichni temi i vkraj pristrasnij pokaz narodnogo povstannya zlidniv zhahiv vijni kapitalistichnogo uryadu proti narodiv Meksiki yih partizanskogo pobutu scen rozstriliv zhertv i palkih spodivan na majbutnye Burzhuazne obrazotvorche mistectvo Meksiki 20 st Stinopis mitciv Meksiki v Budinku mistectv universitetu Konsepsjon Chili 1965 r Horhe Gonsales Kamarena Stinopis v Budinku mistectv universitetu Konsepsjon Chili 1965 r U 20 st obrazotvorche mistectvo Meksiki nabulo skladnogo rozvitku Umovno jogo mozhna rozdiliti na tabir prihilnikiv burzhuazno demokratichnih reform i tabir pribichnikiv burzhuaznogo individualizmu Mistectvo Meksiki povilno pozbavilos vid nacionalnoyi izolovanosti i pomertvilogo akademizmu vidkrilo dlya sebe skladnu i tragichnu realnist i povsyakdenni temi Navit perevidkrittya kulturnogo spadku dokolumbovogo periodu bulo vikoristano yak dlya samoidentifikaciyi tak i dlya vidobrazhennya podij realnosti Kulturni diyachi Meksiki vikladachi hudozhniki arhitektori skulptori literatori i kinomitci zvernulis do narodnih vitokiv kulturi tvorcho vikoristavshi i nacionalni tradiciyi i zdobutki svitovoyi kulturi Na vidminu vid taboru prihilnikiv burzhuazno demokratichnih reform graver Posada nizka muralistiv i Majsternya narodnoyi grafiki vidililos kolo suto burzhuaznih mitciv radikalno nalashtovanih z razyuche vidminnimi hudozhnimi manerami i nastanovami vkraj individualistichnih pidtrimanih burzhuaznimi uryadami Sered nih Hesus Gerrero Galvan Frida Kalo Karlos Merida Manuel Rodriges Losano Rufino Tamajo ta in Diapazon stilistiki rozshirivsya vid realizmu cherez nizku perehidnih form do abstrakcionizmu i povnoyi vidmovi vid syuzhetu i gumanistichnih tradicij V meksikanskomu mistectvi 20 st nehaj i z zapiznennyam otrimali rozvitok usi zhanri obrazotvorchogo mistectva yakih tut ne bulo ale pritamannih svitovij hudozhnij kulturi pejzazh natyurmort portret pobutovij zhanr animalistichnij zhanr tosho Bilshist hudozhnikiv krayini zvertalas do grafiki ta majzhe vsih yiyi suchasnih tehnik litografiya derevorit kombinovani tehniki druku Monumentalni stinopisi pochatkovogo periodu robilis ne dlya muzeyiv a dlya suspilnih zavdan roz yasnennya reform ta yih pidtrimki Burzhuazna realnist vnesla svoyi koreguvannya I nizka vidkritih galerej ta muzeyiv krayini zbiraye vse rozmayittya hudozhnih tvoriv bud yakoyi tehniki i bud yakoyi burzhuaznoyi stilistiki Poryad iz nacionalnimi kadrami uspishno robila i grupa emigrantiv z inshih krayin kotra aktivno pracyuvala nad rozvitkom meksikanskogo obrazotvorchogo mistectva i chiyi tvori pochali ototozhnyuvati z mistectvom yih novoyi batkivshini Sered nih Zhan Sharlo Mariana Yampolski Volfgang Paalen Leonora Karrington Alisa Rahon i Remedios ta in Nizka mitciv Meksiki pracyuvala za kordonom v Spoluchenih Shtatah Chili Franciyi spriyayuchi svitovij slavi mistectva Meksiki Meksikanske narodne mistectvo ta remeslaDokladnishe Meksikanske narodne mistectvo Maryachi Gvadalahara Mehiko Kamin Soncya na nebilenomu paperi amate zrazok suchasnogo narodnogo mistectva Meksiki foto 2009 r Hud Ramon Kano Manila Indianka z Oahaki 1928 r Remesla ta meksikanske narodne mistectvo rozvivalos vprodovzh 4 tisyach ta mali chasto alternativnij chi paralelnij shlyah poryad iz mistectvom oficijnim Paralelnij shlyah narodnogo mistectva osoblivo yaskravo viyavivsya v ostanni 500 rokiv koli kreolske mistectvo Novoyi Ispaniyi i narodne mistectvo spivisnuvali krokuyuchi kozhnij svoyeyu dorogoyu Tomu v narodnomu mistectvi i v remeslah malo vpliviv akademizmu chi baroko Pidzhivlene she znahidkami remisnikiv indianciv v vidokremlenih odin vid odnogo centrah narodne mistectvo ne vtratilo funkcionalnosti vigotovlenih rechej pri zberezhenni fantazijnosti obraziv i tropichnoyi barvistosti Narodne mistectvo vikoristovuvalo solomu i listya osoki kotton derevinu kamin nebilenij miscevij papir karton ptashine pero glinu mid i navit cukor Pleteni kapelyuhi sombrero svoyeridni zaminniki parasolok vid spekotnogo soncya odna iz oznak nacionalnogo narodnogo mistectva na kontinenti i v sviti Pid vplivom lakovih virobiv Kitayu z yavilis i miscevi lakovi virobi sproshenih i miscevih form posud skrinki yaskravo praktichno pistryavo rozfarbovani i yaki nichim ne nagaduyut azijski zrazki Tisyacholitnya tradiciya indianskogo goncharstva ne perervalas donini Ce posud dityachi igrashki svichniki dekorativni figurki chi neveliki skulpturi Diapazon form i rozfarbuvannya vid primitivnih i sproshenih do nadzvichajno skladnih za siluetami i malyunkami rozfarbovanih chi zashlifovanih Kramnicya z sombrero Svyatkovi sombrero Karnavalnij odyag sombrero i maski Krisla z Meksiki Keramichni lohani z Puebli Muzej narodnogo mistectva Mehiko Metalevij gorshik z ptahom Takso Gerrero Muzej narodnogo mistectva Mehiko Keramichnij glek do 1713 roku Keramika remisnikiv Meksiki v 20 st Keramika z poselennya Mata Ortis shtat Chiuaua Meksika Gorshik z Mata Ortis gonchar Horhe Kintana 2002 r Muzej lyudini San Diyego Kaliforniya SShA Keramika z Mata Ortis Vistavka FONART v Mehiko 2010 rik Keramika z Mata Ortis Vistavka FONART v Mehiko 2010 r Arhitektura Meksiki 20 stProspekt Reform hmarochosi Mehiko Peresichna zabudova v m Sakatekas Budinok trikutnik u Palanko Vezhi bliznyuki Palanko Mehiko Fontan Diani na prospekti Reform Mehiko fondova birzha Peresichna zabudova mista Pachuka 2007Monumenti Vivtar Batkivshini Arh Enrike Aragon skulptor Ernesto Tamaris Monument v misti Gvadalahara HaliskoAnsambl universitetskogo mistechka v MehikoHuan O Gorman Biblioteka universitetu mozayiki Vsi dosyagnennya i vsi nedoliki politichnoyi ekonomichnoyi i hudozhnoyi istoriyi Meksiki 20 st znajshli svij vidbitok v ansambli Nacionalnogo universitetu Do stvorennya koncepciyi i proektu bulo zalucheno blizko sta mitciv riznih galuzej riznogo dosvidu i hudozhnih maner sered zaproshenih Diyego Rivera Huan O Gorman Chaves Morado Sikejros Eppens ta in Brigadu ocholiv arhitektor Kaplos Laso kotrij zapisav Budivnictvo universitetskogo mistechka u veletenskih masshtabah stavilo problemu kompleksnogo planuvannya iz urahuvannyam bagatoh vazhlivih skladovih fizichnih psihologichnih politichnih administrativnih Bulo postavlene zavdannya pobudovi miskogo centru praktichno spravzhnogo novogo mista iz usima jogo riznimi yakostyami priznachenogo dlya konglomeratu meshkanciv chiya golovna meta ce otrimannya universitetskoyi osviti Trivali diskusiyi ale vse nadto avangardne i individualistichne vidhilyali zaradi praktichnosti Ansambl universitetskogo mistechka vibuduvali na plato Pedregal de San Angel kotre vidkrito na stolicyu lishe odnim bokom tri inshi oblyamovani zastiglimi vulkanichnimi skelyami Arheologi znajshli tam zalishki kolishnogo indianskogo mista Kuikuilko kotre zaginulo vid viverzhennya vulkanu yak i kolis Pompeyi v Italiyi Plato vvazhali neprinadnim ni dlya silskogo gospodarstva ni dlya zabudovi Ale tak ne dumala brigada kotru ocholiv Kaplos Laso Voni vklyuchili prirodni osoblivosti miscevosti v arhitekturnij ansambl Generalnij plan stvorili E del Moral ta Pani Teritoriyu universitetskogo mistechka v simsot tridcyat 730 gektariv rozdilili na chotiri golovni zoni navchalnu zhitlovu sportivnu zi stadionom zonu vidpochinku i suspilnih sporud Vsi voni vibudovani na riznih rivnyah i praktichno nanizani na Panamerikansku avtostradu sho peretinaye mistechko Budivnichi popikluvalis pro stvorennya gazoniv i parkiv kotri vkrili vsyu vilnu vid zabudovi teritoriyu Nasicheni terakotovo chervoni i sino siri kolori vulkanichnih kameniv golovuyut v koloristichnih gamah mistechka A miscevij vulkanichnij kamin buv vikoristanij i yak golovnij i deshevij budivelnij material i dlya oblicyuvannya Zalizobetonni konstrukciyi sklo stal landshaftna arhitektura dopovneni prirodnim kam yanim oblicyuvannyam ta velicheznimi mozayikami Ale suchasna arhitektura universitetskogo mistechka i jogo parki rizko kontrastuyut iz haotichnoyu kapitalistichnoyu zabudovoyu Mehiko ta jogo veletenskimi netryami na okolicyah bagatomiljonnogo mista Vsi perevagi universitetskoyi osviti dostupni lishe bagatiyam sama osvita v universiteti nadto dorogo koshtuye dlya bilshosti meksikanciv de majzhe polovina meshkanciv zalishayetsya nepismennoyu Nacionalnij universitet Mehiko malenkij ostrivec dostatku v mori bidnoti i bezperspektivnosti Meksikanske kinoNacionalne kino zafunduvali v roki meksikanskoyi revolyuciyi kinematograf prijshov iz Franciyi Tak v krayini v 1940 roci pracyuvav francuz Luyi Bunyuyel Kinematograf pochatkovogo periodu mav dokumentalnij ta propagandistskij harakter bo visvitlyuvav podiyi revolyuciyi ta gromadyanskoyi vijni Ce buv period nimogo kino Persha zvukova kinostrichka bula stvorena 1931 roku yiyi nazva Desde Santa Zgodom prijshov i rozpodil na zhanri Chilne misce posili melodrami filmi z fatalnimi zhinkami yak naslidok estetiki secesiyi de zhinku podavali spokuslivoyu ale nebezpechnoyu osoboyu Chastka kinostrichok ekspluatuvala temi indianciv metisiv chi silski temi v krayini kotra strimko stavala urbanizovanoyu pri zberezhenni nepismennosti neosvichenosti i provincijnosti smakiv miljoniv miskih meshkanciv Period 1940 1950 h kritiki shilni nazivati zolotim periodom nacionalnogo kino bo Meksika brala obmezhenu uchast v podiyah Drugoyi svitovoyi vijni Vinikaye i persha generaciya populyarnih meksikanskih kinorezhiseriv operatoriv i aktoriv V comu pereliku kinorezhiser Emilio El Indio Fernandes kinooperator Gabriel Figeroa kinoaktori Pedro Infante Kantinflas Mariya Feliks Armendaris Pedro Horhe Negrete Na rolyah fatalnih zhinok zarobili populyarnist aktorki Dolores del Rio ta Mariya Feliks Kinematograf Meksiki vijshov na mizhnarodnij riven i mav pevnu populyarnist v samij krayini v Spoluchenih Shtatah na pivdni de meshkaye ispanomovne naselennya i na Kanskomu kinofestivali Na kinoindustriyu zvernuli uvagu burzhuazni uryadi Meksiki i stvorennya kinostrichok 1930 h 1950 h rokiv bulo profinansovane yak za rahunok derzhavnih tak i privatnih koshtiv Isnuvav i nacionalnij Kinematografichnij bank Shiroka uchast uryadovih struktur v finansuvanni meksikanskogo kinematografu potyagla za soboyu i vimogi do politichnoyi loyalnosti kinematografistiv ta vidpovidnih tvorchih obmezhen i cenzuri Hudozhnij riven kinostrichok nevpinno padav i perejshov v 1960 ti rr na virobnictvo nevibaglivih vesterniv i pobutovih kinokomedij V 1970 roci v kino pochav pracyuvati Pol Ledyuk kotrij specializuvavsya na kinostrichkah bez dialogiv Sered jogo tvoriv kinostrichka po povstansku Meksiku 1971 r ta biografichnij film Frida 1984 r kinostrichka pro hudozhnicyu Fridu Kalo Sered inshih naprikinci 20 stolittya bilsh shirokij diapazonom tem visvitlyuvav Arturo Ripstejn molodshij Div takozhKultura dokolumbovoyi Ameriki Indianska mozayika iz pir ya Meksikanske baroko Maya civilizaciya Mehiko Diyego de Landa Kamin Soncya Kodeksi maya Bartolome de las Kasas Frederik Ketervud Meksikanska revolyuciya Majsternya narodnoyi grafiki Knorozov Yurij Valentinovich Drezdenskij kodeks Madridskij kodeks Kodeks Grolye Diyego Rivera Nacionalnij muzej antropologiyi Mehiko Kamenyarni ta tehnologiyi obrobki kamenyu narodiv AmerikiPrimitkiKuzmishev V A Tajna zhrecov majya M Molodaya gvardiya 1975 s 5 Knorozova Yu V Ieroglificheskie rukopisi majya L 1975 Iskusstvo Meksiki katalog vystavki v GMII Moskva 1960 s 8 15 Katalog vystavki Lico Meksiki Moskva Leningrad 1977 s 23 Katalog vystavki Iskusstvo Meksiki Moskva 1960 s 11 Katalog vystavki Lico Meksiki M 1977 s 55 56 Katalog vystavki Lico Meksiki M 1977 s 54 55 Arhiv originalu za 4 bereznya 2016 Procitovano 29 kvitnya 2013 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite web title Shablon Cite web cite web a Obslugovuvannya CS1 Storinki z tekstom archived copy yak znachennya parametru title posilannya Viktor fon Hagen Acteki majya inki Velikie carstva drevnej Ameriki Centrpoligraf 2010 Iskusstvo Meksiki katalog vystavki v GMII Moskva 1960 s 7 Iskusstvo Meksiki katalog vystavki v GMII Moskva 1960 s 17 Katalog vystavki Iskusstvo Meksiki Ot drevnejshih vremyon do nashih dnej Moskva 1960 s 19 Zhadova L A Monumentalnaya zhivopis Meksiki M Iskusstvo 1965 s 9 Zhadova L A Monumentalnaya zhivopis Meksiki M Iskusstvo 1965 s 125 Zhadova L A Monumentalnaya zhivopis Meksiki M Iskusstvo 1965 s 10 A Reed The National University of Mexico Mexico 1958 s 4 Zhadova L A Monumentalnaya zhivopis Meksiki M Iskusstvo 1965 s 110 11 Zhadova L A Monumentalnaya zhivopis Meksiki M Iskusstvo 1965 s 110DzherelaVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Mistectvo Meksiki Knorozova Yu V Ieroglificheskie rukopisi majya L 1975 Iskusstvo Meksiki katalog vystavki Moskva Leningrad 1977 Miloslav Stingl Tajny indejskih piramid M Progress 1978 Meksikanskaya grafika katalon vystaki 1955 Iskusstvo Meksiki katalog vystavki v GMII Moskva 1960 Gos Ermitazh katalog vystavki Iskusstvo Meksiki ot Drevnejshih vremyon do nashih dnej Leningrad 1961 Solis Felipe La Piedra del Sol Arqueologia Mexicana 7 41 32 39 Enero Febrero 2000 Antonio Lorenzo Uso e interpretacion del calendario azteca Miguel Angel Porrua S A 1979 Mexico D F Leon y Gama Antonio de Descripcion historica y cronologica de las dos piedras que con ocasion del empedrado que se esta formando en la plaza Pricipal de Mexico se hallaron en ella el ano de 1790 Impr de F de Zuniga y Ontiveros 1792 Nersesov Ya N Mify Centralnoj i Yuzhnoj Ameriki M Astrel 2004 463 s S 160