Генети́чно модифіко́вана ї́жа — це харчові продукти, отримані з генетично модифікованих організмів (рослин, тварин і мікроорганізмів). Згідно з українським законодавством продукти, що отримані за допомогою генетично-модифікованих організмів, також вважаються генетично модифікованими. Генетично модифіковані організми набувають певних якостей завдяки переносу в геном окремих генів теоретично з будь-якого організму (у випадку трансгенезу) або з геному споріднених видів (цисгенез), або виключення окремих генів з геному.
Методи отримання
Генетично модифіковані організми отримують методом трансформації за допомогою одного з таких способів: агробактеріальний перенос, балістична трансформація, електропорація або вірусна трансформація. Переважна кількість комерціалізованих трансгенних рослин отримані за допомогою агробактеріального переносу або балістичною трансформацією. Зазвичай, для переносу використовують плазміду, що містить ген, робота якого надає організму задані якості, промотор, що регулює включення цього гена, термінатор транскрипції, а також касету, що містить селективний ген стійкості до антибіотику канаміцину або гербіциду. Отримання трансгенних сортів нового покоління не передбачає використання селективного гена, побічні якості якого можуть розглядатися як небажані. Натомість генетична конструкція може нести декілька генів, що необхідні для комплексної роботи генетичної конструкції.
Мета генетичного модифікування
Генетична модифікація може надавати рослині і харчовому продукту, що виробляється з неї, цілий ряд певних ознак. Переважна кількість генно-модифікованих організмів, що культивуються, несуть стійкості до збудників хвороб (вірусів та грибів), комах-шкідників або до гербіцидів. Це значно полегшує культивування, а також зменшує витрати на обробку отрутохімікатами.
Стійкість до гербіцидів
Більшість гербіцидів діють вибірково проти небажаних видів рослин. Крім цього, існують гербіциди широкого спектра дії, які впливають на обмін речовин майже всіх видів рослин, як, наприклад, гліфосат, глюфозінат амонію або імідазолін. Завдяки переносу гена 5-енолпірувілшікімат-3-фосфат синтази (ЕПШФС) з ґрунтової бактерії Agrobacterium tumefaciens у геном рослини вдалося надати ознаки стійкості до гліфосату (Раундап — комерційна назва виробника Монсанто).
Перенос гена фосфінотріцин ацетил трансферази (pat-gene) з бактерії
забезпечив трансгенним рослинам стійкість до гербіциду глюфозінат амонію (Ліберті — комерційна назва виробника Баєр).У 2008 році вирощування трансгенних рослин зі стійкістю до гербіцидів посідало перше місце в загальній кількості вирощуваних трансгенних рослин загалом і становило 63% або 79 млн з 125 млн гектарів, засіяних трансгенними рослинами у світі. Підраховано, що тільки вирощування трансгенної сої зі стійкістю до гербіцидів з 1996 по 2007 роки призвело до кумулятивного зменшення використання загальної кількості гербіцидів на 73 тисячі тонн (4.6%) . 2009 року стійкі до гербіцидів рослини потіснили сорти, стійкі до комах-шкідників і ті, що несуть одразу дві або три вбудовані ознаки .
Стійкість до комах
Бактеріальний Bt-токсин здавна застосовували в сільському господарстві як ефективний інсектицид. В органічному землеробстві поширене застосування бактеріальної суспензії Bacillus thuringiensis для боротьби з комахами-шкідниками. Перенесений у геном рослини бактеріальний ген cry Bt-токсину надає рослині стійкості проти низки комах-шкідників. Найпоширеніші рослини, у які вбудовують ген Bt-токсину — кукурудза (лінія MON810 виробництва Монсанто) та бавовник, який розроблений і впроваджений Монсанто в 1996 році. Була спроба перенести ген Bt-токсину в картоплю з метою боротьби проти колорадського жука, але захід виявився неефективним, оскільки трансгенна картопля виявилася вразливою до попелиці Aphidius nigripes . Переваги трансгенних рослин в тому, що цільове впровадження інсектициду в рослину захищає нешкідливих і корисних комах від тотального винищення внаслідок обробки полів. Недоліки полягають в тому, що інсектицид наявний в рослині перманентно, що унеможивлює його дозування. Крім того, в трансгенних сортах першого покоління ген експресується під конститутивним промотором, тому продукт його гена є в усіх частинах рослини, навіть тих, які комахами не вражаються. Для уникнення цієї проблеми розробляються генетичні конструкції під контролем специфічного промотору . 2009 року трансгенні Bt-рослини були найпоширенішими за кількістю культивованих трансгенних рослин.
Стійкість до вірусів
Віруси викликають цілий ряд захворювань рослин і їхнє поширення важко контролювати, засобів хімічної боротьби також не існує. Найефективнішими засобами боротьби вважається сівозміна та селекція стійких сортів. Генна інженерія розглядається як перспективна технологія в розробці стійких сортів рослин. Найпоширеніша стратегія — косупресія, тобто перенос у рослину гену вірусу, що кодує білок його оболонки. Рослина продукує вірусний білок до того, як вірус у неї проникне і це сповіщає їй сигнал про вірусну інвазію, активізуються захисні механізми, які блокують розмноження вірусу, якщо він проникає в рослину.
Вперше цю стратегію застосували для порятунку папайної індустрії на Гаваях від вірусу кільцьової папайної плямистості. Вперше вірус було ідентифіковано в 1940 році, а в 1994 він швидко поширився, внаслідок чого індустрія опинилася перед загрозою повного знищення. 1990 року почались інтенсивні роботи з трансформації папаї, які в 1991 році увінчались успіхом. Перші плоди комерціалізованого сорту папаї «Rainbow» були зібрані в 1999 році.
Стійкість до грибів
Гриб Phytophthora infestans належить до групи рослинних паразитів, що спричиняє фітофтороз, який завдає значних збитків при культивуванні картоплі або томатів. Найефективніший метод боротьби з фітофторою — застосування фунгіцидів (за сезон може знадобитися до 16-ти обробок, що серйозно забруднює ґрунти) та виведення сортів, стійких до захворювання. Методами класичної селекції вдалося частково перенести гени стійкості до фітофтори в культурні сорти, але разом з тим переносяться також ряд генів, що кодують небажані ознаки.
Компанія BASF розробила генно-модифікований сорт картоплі «Fortuna», в яку перенесли два гени Rpi-blb1 та Rpi-blb2 стійкості до фітофторозу з південноамериканського дикого виду картоплі . 2006 року сорт пройшов успішне польове випробування у Швеції, Нідерландах, Великій Британії, Німеччині та Ірландії. 2014 року очікується поява цього сорту на ринку.
Стійкість до посухи
Недостатнє постачання води через зміну клімату або окремі посушливі періоди призводить до відчутних втрат врожаїв, особливо в регіонах з несприятливими умовами вирощування. Біотехнологія шукає можливості для штучного захисту рослин від посухи. Скажімо, ген cspB з особливих штамів бактерії Bacillus subtilis, що стійкі до замерзання, також надає рослинному організму якість стійкості до посухи. Компанія BASF та Monsanto розробила сорти кукурудзи, які в польових дослідженнях за несприятливих посушливих умов давали врожайність від 6,7% до 13,4% більшу за конвенційні сорти. Заявку на допуск подано в відповідні установи країн Північної Америки, Колумбії та Європейського Союзу. Також ці сорти заплановано залучити до програми Water Efficient Maize for Africa з 2015 до 2017 року, насінний матеріал фірми будуть надавати селянам безкоштовно.
Стійкість до солей та алюмінію
Засолення ґрунтів — одна з важливих проблем сільськогосподарського рослинництва. У світі близько 60 млн гектарів полів мають таку ваду, що унеможливлює їхнє ефективне використання. Засобам генної модифікації вдалось отримати ріпак, що має ген іонного транспортера AtNHX1 з арабідопсису, що робить його стійким до засолення хлоридом натрію до 200 мМоль/л. Інших фенотипових змін в рослині не спостерігається.
У кислих ґрунтах створюються сприятливі умови для вивільнення з алюмінієвих силікатів тривалентних іонів алюмінію, які для рослин є токсичним. Кислі ґрунти складають до 40% родючих земель, що робить їх малопридатними для культивування. Стійкість до алюмінію спробували сконструювати штучно, шляхом переносу в рослини ріпаку гена мітохондріальної цитрат синтази з арабідопсису.
Модифікація стійкості до солей та алюмінію перебуває в стадії наукових розробок.
Модифікація харчових і технологічних якостей продукту
Зміна складу білків та амінокислот
У рослинній клітині синтез певних амінокислот припиняється, якщо їхня концентрація досягла певної межі. Генно-інженерними методами в рослину кукурудзи перенесли бактеріальний ген cordapA з під контролем насіннєвого промотору Glb1. Цей ген кодує ензим лізин-нечутливу дигідропіколінат синтазу, яка не розпізнається рослинними системами зворотного інгібування. Насіння кукурудзи лінії LY038, яке розробила компанія Монсанто, містить збільшену кількість амінокислоти лізину, а тому є поживнішим як корм для тварин. Лінія кукурудзи LY038 комерціалізована і допущена до культивування в Австралії, Канаді, Японії, Мексиці, Філіппінах та Сполучених Штатах. В Європі запит на культивування був поданий в Нідерландах, отримав у 2007 році дозвіл, але у 2009 році запит відкликано.
Зміна композиції жирів і жирних кислот
Споживання незамінних жирних кислот є важливою умовою для запобігання пренатальних і неонатальних вад у розвитку, оскільки вони необхідні для нормального розвитку багатих молекулярними мембранами тканин мозку, нервової та судинної систем. Поліненасичені жирні кислоти з вуглецевим ланцюгом понад 16 атомів знаходяться переважно в тваринних клітинах. Наприклад, докозагексаєнова кислота в людському тілі не синтезується і повинна надходити в організм з їжею. Виробництво незамінних жирних кислот у харчових рослин розглядається харчовою індустрією як нове і дешеве джерело поживних харчових компонентів.
У насінні ріпаку в нормі відсутні такі жирні кислоти, як арахідонова, та докозагексаєнова кислота. Натомість насіння близького азійського родича ріпаку — коричневої гірчиці Brassica Juncea містить лінолеву та ліноленову кислоти, які можуть бути перетворені в три послідовних біохімічних кроки на арахідонову та ейкозопентаенову кислоти. Створені трансгенні лінії коричневої гірчиці, у які перенесено цілі блоки (від трьох до дев'яти генів, що кодують ензими для перетворення лінолевої та ліноленової кислот в арахідонову, ейкозопентаєнову та докозагексаєнову кислоти).
Хоча врожайність цих рослин, як і раніше, низька, ці експерименти показують, що в принципі можливо перетворення ліпідного метаболізму так, щоб поліненасичені жирні кислоти продукувалися в олійних культурах.
Зміна композиції вуглеводів
Бульби картоплі містять крохмаль, який існує в двох формах: амілоза (20-30%) та амілопектин (70-80%), кожна за яких має свої хімічні та фізичні властивості. Амілопектин складається з великих розгалужених молекул полісахаридів, а молекули амілози — у вигляді ланцюгів. Амілопектин розчинний у воді і його фізичні властивості зручніші для використання в паперовій і хімічній індустрії. Як правило, виробничі технології передбачають додаткові кроки в розділенні або модифікуванні амілози і амілопектину хімічним, фізичним або ферментативним способами.
Компанія BASF розробила технічний сорт картоплі «Amflora», у якого генно-інженерним шляхом виключений ген грануло-пов'язаної крохмаль синтази, яка сприяє синтезу амілози. Така картопля накопичує в бульбах виключно амілопектин, а тому технологічно придатніша до обробки.
Сорт «Amflora» отримав допуск Європейського Союзу і в 2010 році заплановано засадити 20 гектарів у Німеччині, 80 гектарів у Швеції й 150 гектарів в Чехії.
Зниження алергенності та детоксифікація
Значна частка населення має алергію на певні харчові продукти. Алерген соєвих бобів особливо проблематичний, оскільки соєві продукти все ширше використовують у виробництві харчових продуктів у зв'язку з високою поживною цінністю соєвих білків. Це означає, що алергікам на сою все важче отримати неалергенні харчові продукти. Крім того, у свиней і телят, що споживають соєві корми, також спостерігають алергічні прояви. Харчовими алергенами майже завжди є природні білки. Одним з високоалергенних білків насіння сої є Gly-m-Bd-30-K, який становить близько 1 % від загального білка насіння. Саме на цей білок реагують більш ніж 65 % алергіків. Можна заблокувати ген цього білка і розробити лінії сої, які більше не містять цього алергену.
Урожай бавовнику на кожен кілограм волокна дає близько 1,6 кг насіння, яка містить близько 20% олії. Після соєвих бобів бавовник є другим за кількістю джерелом олії, харчове використання якої обмежене, завдяки високому вмісту та інших терпеноїдів. Госипол токсичний для серця, печінки і репродуктивної системи людини. Теоретично 44 мегатонн щорічно могли б задовольнити потреби в олії півмільярда людей. Конвенційними методами отримати бавовник без госиполу можливо, але в такому разі рослина стає беззахисна перед комахами-шкідниками. Генно-інженерними методами можливо цілеспрямовано в насінні перервати один з перших кроків біохімічного шляху синтезу госиполу. У цьому разі вміст госиполу в насінні зменшується до 99%, а решта органів рослини і надалі його продукують, що захищає їх від шкідників.
Зниження алергенності та детоксифікація генно-інженерними методами перебувають на стадії наукових розробок.
Історія
Вперше генномодифіковані продукти з'явилися на ринку на початку 1990-х років. У 1994 комерціалізовано генетично-модифікований томат (FlavrSavr), продукції компанії Calgene з підвищеною легкістю. Генетична трансформація в цьому випадку не призводила до вбудовування якогось гена, а стосувалася виключення гена полігалактуронази за допомогою антисенс-технології. У нормі продукт цього гена сприяє руйнуванню клітинної стінки плоду в процесі зберігання. FlavrSavr недовго проіснував на ринку, оскільки існують дешевші конвенційні сорти з такими ж якостями. Переважна кількість сучасних генномодифікованих продуктів рослинного походження. Станом на 2009 рік, комерціалізовано й допущено до вирощування щонайменше в одній з країн світу 33 види трансгенних рослин: соя — 1, кукурудза — 9, ріпак- 4, бавовник — 12, цукровий буряк — 1, папая — 2, гарбуз — 1, паприка — 1, томат — 1, рис — 1. На різних стадіях розгляду запитів на допуск знаходиться ще близько 90 різних видів трансгенних рослин, у тому числі картопля, слива, люцерна, квасоля, пшениця, арахіс, гірчиця, цвітна капуста, перець чилі тощо.
Обсяги культивування в 2009 році
Генетично-модифіковані рослини комерційно почали вирощуватись з 1996 року і щороку засаджуються все більші площі. Станом на 2009 рік в усьому світі 134 млн га були засіяні генетично модифікованими рослинами. Це відповідає 9% всіх культивованих родючих ґрунтів (1,5 млрд га).
Ранг | Країна | Площа, млн га | Частка | Культура |
---|---|---|---|---|
1 | США | 64,0 | 38% | Соя, кукурудза, бавовник, ріпак, кабачок, папая, люцерна, цукровий буряк |
2 | Бразилія | 21,4 | 36% | Соя, кукурудза, бавовник |
3 | Аргентина | 21,3 | 66% | Соя, кукурудза, бавовник |
4 | Індія | 8,4 | 5% | Бавовник |
5 | Канада | 8,2 | 18% | Ріпак, кукурудза, соя, цукровий буряк |
6 | Китай | 3,7 | 3% | Бавовник, папая, паприка |
7 | Парагвай | 2,2 | 51% | Соя |
8 | Південно-Африканська Республіка | 2,1 | 14% | Соя, кукурудза, бавовник |
9 | Уругвай | 0,8 | 57% | Соя, кукурудза |
10 | Болівія | 0,8 | 22% | Соя |
Крім вищезазначених країн, в 2009 році ГМО комерційно вирощувалось на площах менше 1 млн га на Філіппінах, Буркіна-Фасо, в Австралії, Іспанії, Мексиці, Чилі, Колумбії, Гондурасі, Чехії, Португалії, Румунії, Польщі, Коста-Риці, Єгипті, Словаччині. Загалом ГМО офіційно культивувались в 25-ти країнах, 10 з яких розташовані в Південній Америці.
Більш ніж 3/4 культивованої у світі сої (77%), яка вирощується на 90 млн га. — генно-модифікована. Також в 2009 році половина вирощуваного на 33 млн га бавовнику (49%) була трансгенна, крім того, четверта частина всієї кукурудзи (26%) на 158 млн га та 21% ріпаку на 31 млн га.
Модифіковані культури у світі в 2010 p.
Найбільші посівні площі у всьому світі біотехнологічних культур займають соя, бавовник, кукурудза та ріпак.
Сукупна площа під посівами біотехнологічних культур у світі в 2010 p., досягла майже 1 млрд га (949,9 млн га або 2,3 млрд акрів).
№ з/п | Генетично модифіковані культури, що вирощує країна | Країна | Площа |
---|---|---|---|
15 біотехнологічних мега-країн, що вирощують 50 тис. га і більше генетично модифікованих культур | |||
1. | Соя, кукурудза, бавовник, ріпак, кабачки, папая, цукровий буряк, люцерна | США | 66,8 |
2. | Соя, кукурудза, бавовник | Бразилія | 4 |
3. | Соя, кукурудза, бавовник | Аргентина | 22,9 |
4. | Бавовник | Індія | 9,4 |
5. | Ріпак, кукурудза, соя, цукровий буряк | Канада | 8,8 |
6. | Бавовник, томати, папая, солодкий перець | Китай | 3,5 |
7. | Соя | Парагвай | 2,6 |
8. | Кукурудза, соя, бавовник | Південно-Африканська Республіка | 2,4 |
9. | Соя, кукурудза | Уругвай | 1,1 |
10. | Соя | Болівія | 0,9 |
11. | Бавовник, ріпак | Австралія | 0,7 |
12. | Кукурудза | Філіппіни | 0,5 |
13. | Бавовник | Буркіна-Фасо | 0,3 |
14. | Кукурудза | Іспанія | 0,1 |
15. | Бавовник, соя | Мексика | 0,1 |
Інші країни | |||
16. | Кукурудза, соя, ріпак | Чилі | <0,1 |
17. | Бавовник | Колумбія | <0,1 |
18. | Кукурудза | Гондурас | <0,1 |
19. | Кукурудза | Чехія | <0,1 |
20. | Кукурудза | Португалія | <0,1 |
21. | Кукурудза | Румунія | <0,1 |
22. | Кукурудза | Польща | <0,1 |
23. | Бавовник, соя | Коста-Рика | <0,1 |
24. | Кукурудза | Єгипет | <0,1 |
25. | Кукурудза | Словаччина | <0,1 |
Джерело: за даними http://www.isaaa.org — [ 27 лютого 2018 у Wayback Machine.] сайт Institute of Science in Society |
Методи перевірки на наявність ГМО
Як правило, перевірка на наявність ГМО проводиться за допомогою базового методу полімеразної ланцюгової реакції (ПЛР). ПЛР передбачає три основних дії:
- Штучний синтез невеликих ділянок ДНК, праймерів, які комплементарні до вбудованого в організм гену, здатні його хімічно розпізнати і специфічно з ним зв'язатись.
- Коли праймери знаходять цільову послідовність, запускається швидка ланцюгова реакція синтезу вбудованої ділянки ДНК. Таким чином, вбудована цільова молекула ДНК копіюється мільони разів (ампліфікується).
- Ампліфікований продукт можна детектувати (візуалізувати) за допомогою різних приладів. Якщо продукт детектується, то це свідчить, що в пробі наявна ДНК генно-модифікованого організму.
Кількісне визначення на наявність ГМО: точну кількість ГМО в продукті визначити неможливо. Довгий час визначення на наявність ГМО було переважно якісна: можна було визначити, чи продукт містить ГМО чи ні. Відносно недавно розроблено методи кількісного визначення — ПЛР в режимі реального часу, коли детектований продукт маркується флуоресцентним барвником і інтенсивність випромінення порівнюється з відкаліброваними стандартами. Втім, навіть найкращі прилади все ще демонструють серйозну похибку.
Кількісне визначення на наявність можливе тільки тоді, коли з продукту можна виділити достатньо ДНК. Якщо виникають труднощі з виділенням ДНК, яка доволі нестабільна, руйнується і втрачається в процесі обробки продукту (очищення і рафінування олії або лецитину, термічна і хімічна обробка, тиск), то кількісне визначення неможливе. Методи виділення ДНК різняться від однієї лабораторії до іншої, тому показники кількісного визначення можуть також різнитись, навіть якщо аналізували один і той самий продукт.
Незалежно від того, якісне чи кількісне визначення застосовується для аналізу харчових продуктів на вміст ГМО, недоліком методу є велика кількість фальш-позитивних та фальш-негативних результатів. Найточніші результати можна отримати при аналізі необробленої рослинної сировини.
Для якісного визначення вмісту ГМО іноді використовують також стандартизовані тестові чип-системи. Методи виділення ДНК різняться від однієї лабораторії до іншої, тому показники кількісної детекції можуть також різнитись, навіть якщо аналізували один і той самий продукт, в основі яких лежить принцип комплементарної гібридизації ДНК з міткою, нанесеною на чип. Лімітуючим фактором цього методу є також ефективне виділення ДНК. Крім того, подібні тестові системи не охоплюють всього різноманіття ГМО і складні для розбудови.
Українські лабораторії, які надають послуги кількісного визначення вмісту ГМО: Випробувальний центр ДП «Інститут екогігієни і токсикології ім Л. І. Медведя», Державне підприємство «Укрметртестстандарт», Національний університет біоресурсів і природокористування України, Центр діагностики вірусів та трансгенів насіння і рослин, Державне підприємство «Вінницястандартметрологія», Центральна випробувальна лабораторія контролю якості товарів Торгово-промислової палати України.
Шлях до комерціалізації
В кожній країні шлях ГМО до комерціалізації різний. Допуск до продажу і культивування передбачає різні процедури, але всі вони базуються на однакових принципах.
Безпека: продукт повинен бути безпечний і не становити загрози здоров'ю людей або тварин. Він також повинен бути безпечним для довкілля. Безпечність визначається згідно з розробленими тестами, які базуються на актуальних наукових знаннях і здійснюються з застосуванням сучасних технологічних платформ. Якщо продукт не задовольняє вищезазначеним вимогам — він не отримує дозвіл на культивування або розповсюдження. Якщо з часом продукт демонструє небезпечні якості, він відкликається з ринку.
Право вибору: навіть якщо ГМО отримує дозвіл на культивування або розповсюдження, споживачі, фермери та бізнес повинні мати право вибору використовувати (споживати) його чи ні. Це означає, що в перспективі повинна існувати можливість виробляти продукцію без застосування генетичної інженерії. Забезпечення принципу співіснування можливо за умови дотримання двох правил:
Маркування: найважливіший захід для забезпечення права вибору. Де б і яким чином ГМО не застосовувався, він повинен бути ясно маркований. В такому разі споживач має змогу робити свідомий вибір.
Відслідковування: маркування також необхідне, навіть якщо ГМО не можна детектувати в остаточному продукті. Це стосується виробників та поставників продуктів. В цьому разі вони зобов'язуються інформувати споживачів шляхом надання відповідної документації стосовно сировини.
Допуск для однієї генно-модифікованої культури в одній країні оцінюється від 6 до 15 млн доларів США, куди включено видатки на приготування запиту, оцінка молекулярних характеристик, складу та токсичності продукту, досліди на тваринах, характеристика білків на алергенність, оцінка агрономічних якостей, розробка методів тестування, підготовка юридичних документів для організації експорту. Витрати оплачує подавач запиту на допуск.
Ризики, пов'язані з ГМ харчовими продуктами
Ризик для здоров'я
Встановити 100% безпеку харчових продуктів науково неможливо. Втім, аргументувати безпечність генетично-модифікованої їжі тільки на принципі Argumentum ad Ignorantiam було б помилково. Тому генетично-модифіковані продукти проходять докладні аналізи, що базуються на сучасних наукових знаннях.
Харчові алергії, що можуть бути пов'язані з ГМО
Одним з можливих ризиків вживання генетично модифікованої їжі розглядається її потенційна алергенність. Коли новий ген вбудовують в геном рослини, то кінцевим результатом є синтез в рослині нового білка, який може бути новим в дієті. Через це ми не можемо визначити алергенність продукту, базуючись на минулому досвіді. Теоретично, кожний протеїн може потенційно бути тригером алергійної реакції, якщо на його поверхні є специфічні місця зв'язку до IgE антитіл. Антитіла, які специфічні для конкретного антигену, виробляються в організмі індивідууму, чутливого до алергену. Чутливість до алергенів часто залежить від генетичної схильності. Розрахування алергійного потенціалу не можна зробити зі 100%-ною впевненістю. Нові потенційні алергени формуються також у сортах конвенційної селекції, але відслідкувати подібні алергени дуже важко, крім того, процедура допуску конвенційних сортів аналізу на алергенність не передбачається.
Натомість, кожен генно-модифікований сорт, перш ніж потрапить до споживача, проходить процедуру оцінки його алергійного потенціалу. Тести передбачають оцінку білкової послідовності з відомими алергенами, стабільність білка під час переварювання, тести за допомогою крові від чутливих до алергену індивідуумів, тести на тваринах.
Якщо продукт в процесі розробки демонструє алергійні властивості, запит на комерціалізацію може бути відкликано. Наприклад, в 1996 році компанія Pioneer Hi-Bred розробляла кормову сою з підвищеним вмістом амінокислоти метіоніну. Для цього використали ген бразильського горіху, який, як згодом виявилось, демонстрував алергійні якості. Розробка продукту припинена, оскільки існував ризик, що кормова соя може випадково потрапити на стіл до споживача.
Інший приклад потенційно-алергенного продукту — кормовий сорт Bt-кукурудзи «StarLink», розроблений Aventis Crop Sciences. Регулюючі органи США дозволили продаж насіння «StarLink» зі застереженням, що культура не повинна бути використана для споживання людиною. Обмеження базувалось на тестах, які демонстрували гірші перетравлювальні якості білка. Не зважаючи на обмеження, насіння кукурудзи «StarLink» було знайдене в продуктах харчування. 28 осіб звернулись до медичних установ з підозрою на алергічну реакцію. Однак, у центрі з контролю за захворюваннями США вивчили кров цих людей і прийшли до висновку, що немає ніяких доказів підвищеної чутливості до білка Bt-кукурудзи «StarLink». З 2001 року культивування сорту припинено. Моніторинг продемонстрував, що з 2004 року жодних слідів культивування сорту не спостерігається.
У 2005 році австралійська компанія CSIRO розробила пасовищний горох, стійкий до комах-шкідників. Експериментальні дослідження продемонстрували алергічні враження легенів у мишей. Подальша розробка цього сорту була негайно припинена. Нові докладні дослідження не підтвердили алергійних властивостей, пов'язаних із перенесеним геном. Алергійність викликав лектин, що в нормі присутній у насінні гороху .
Станом на 2010 рік інших прикладів алергенності трансгенних продуктів не спостерігалось. Сучасний аналіз генно-модифікованих продуктів на алергенність значно докладніший, ніж аналіз будь-яких інших продуктів на алергенність. Крім того, постійний моніторинг генно-модифікованих продуктів надає змогу відслідкувати їхню присутність у випадку, коли подібна алергія раптом буде встановлена.
Токсичність, що може бути пов'язана з ГМО
Окремі продукти генів, що переносяться в організм генно-інженерними методами, можуть демонструвати токсичні властивості. В 1999 році опублікована стаття Арпада Пуштаї (Árpád Pusztai) щодо токсичності генно-модифікованої картоплі для щурів. В картоплю було вбудовано ген лектину з підсніжника з метою підвищити стійкість картоплі до нематод. Згодовування картоплі щурам продемонструвало токсичний ефект генно-модифікованого сорту. Опублікуванню даних передував гучний скандал, оскільки результати були представлені до експертної оцінки науковцями. Запропоноване Пуштаї пояснення, що менше лектин, а скоріш спосіб перенесення гену, викликав токсичний ефект, не підтримане більшістю науковців, оскільки даних, представлених у статті, недостатньо для формулювання саме таких висновків. Розробка трансгенної картоплі з геном лектину припинена.
Сучасна методологія допуску трансгенних рослин передбачає хімічний аналіз складу в порівнянні з конвенційними продуктами та досліди на експериментальних тваринах. Окремим предметом дискусії є дизайн експериментів на тваринах. Російська дослідниця Ірина Єрмакова провела дослідження на щурах, яке, на її думку, демонструє патологічний вплив генно-модифікованої сої на репродуктивні якості тварин. Оскільки дані широко дискутувались в світовій пресі, не будучи опублікованими в реферованих журналах, наукова спільнота розглянула результати докладніше. Огляд шести незалежних світових експертів встановив, що:
- Результати Ірини Єрмакової суперечать стандартизованим результатам інших дослідників, що працювали з тим самим сортом сої і не виявили токсичного впливу на організм.
- У своїй роботі Єрмакова зазначила, що отримала трансгенну сою з Нідерландів, хоча зазначена фірма не поставляє генно-модифіковану сою.
- Використані ГМО продукти і контрольні зразки є сумішшю оригінальних сортів.
- Не було наведено доказів, що контрольні зразки не містять матеріалу з модифікованими генами, так само не показано, що модифікована соя на 100% трансгенна.
- Відсутній опис дієт і складових раціону щурів.
- Відсутні дані щодо харчування окремих особин, а продемонстровані дані стосуються груп особин.
- Смертність в контрольній групі значно перевищувала нормальну смертність щурів цієї лабораторної лінії. Також знижена вага в контрольній групі вказує на недостатній догляд або недостатнє харчування щурів, що робить висновки дослідниці нерелевантними.
У 2009 році опубліковані дослідження Séralini, щодо оцінки токсичного впливу трансгенних сортів кукурудзи NK 603, MON 810, MON 863 на здоров'я щурів. Автори перерахували власними статистичними методами результати годування щурів, отримані Монсанто для сортів NK 603 та MON 810 в 2000 році та Covance Laboratories Inc для сорту MON 863 в 2001 році. Висновки свідчать про гепатотоксичність вживання цих генно-модифікованих сортів, тому привернули пильну увагу органів з регулювання.
EFSA GMO Panel висунула ряд критичних зауважень до обраного статистичного методу обчислення та висновків, наведених у статті:
- результати представлені виключно у вигляді відсотка відмінностей для кожної змінної, а не в їхніх фактично вимірюваних одиницях;
- розраховані значення параметрів токсикологічних випробувань не пов'язані з діапазоном нормального розподілу для досліджуваних видів;
- розраховані значення токсикологічних параметрів не порівнювались з нормальним розподілом у піддослідних тварин, які годувались різними раціонами;
- статистично достовірні відмінності не пов'язані з дозами;
- і нарешті, невідповідності між статистичними аргументами Séralini та результатами цих трьох досліджень годування тварин, які пов'язані з патологією органів, гістопатологією та гістохімією.
EFSA дійшли висновку, що результати, продемонстровані Séralini не дають підстав для перегляду попередніх висновків про безпеку харчових продуктів, отриманих з трансгенних сортів кукурудзи NK 603, MON 810 та MON 863.
Станом на 2010 рік інших науково-задокументованих прикладів токсичності і негативного впливу на організм трансгенних продуктів, що допущені до комерційного вирощування, не спостерігалось. До 2007 року опубліковано 270 наукових робіт, які демонструють безпеку генно-модифікованих продуктів.
Горизонтальний перенос генів від ГМО до споживача
Розвиток технології генної модифікації і вживання генетично-модифікованої їжі стимулювали ряд експериментів з вивчення долі вжитої з продуктами ДНК в травній системі. Середньостатистична людина разом з продуктами вживає 0,1 — 1 г ДНК, незалежно від дієти. В процесі травлення 95% ДНК деградує до окремих нуклеотидів, 5% у вигляді шматків завдовжки від 100 до 400 нуклеотидів доходять до кишківнику. Оскільки в процесі виготовлення генно-модифікованих організмів широко використовують конститутивні промотори, які здатні включати гени також в тваринних клітинах, то залишається ризик, що шматки ДНК, які кодують промотори, вбудуються в геном людини і активують сплячі гени.
Досліди на мишах демонструють, що непереварена ДНК будь-якої їжі здатна проникати в кров, поступати в печінку і навіть проникати через плацентарний бар'єр. Але жодного випадку вбудовування шматків чужорідної ДНК в геном потомства не спостерігалось.
Ризик для довкілля
Однією з проблем, пов'язаних з трансгенними рослинами є потенційний вплив на ряд екосистем.
Міграція генів завдяки переопиленню
Трансгени мають потенціал для впливу на довкілля, якщо вони збільшать присутність і збережуться в природних популяціях. Ці проблеми так само стосуються і конвенційної селекції. Необхідно враховувати такі фактори ризику:
- Чи здатні трансгенні рослини рости за межами посівної площі?
- Чи може трансгенна рослина передати свої гени місцевим диким видам і чи буде гібридне потомство родючим?
- Чи впровадження трансгенів мають селективні переваги перед дикими рослинами у дикій природі?
Багато одомашнених рослин можуть перехрещуватись з дикими родичами, коли вони ростуть у безпосередній близькості, таким чином гени культивованих рослин можуть бути передані гібридам. Це стосується як трансгенних рослин, так і сортів конвенційної селекції, оскільки в будь-якому випадку йдеться про гени, які можуть мати негативні наслідки для екосистеми після вивільнення у дику природу. Це зазвичай не викликає серйозної стурбованості, незважаючи на побоювання з приводу «мутантів-супербур'янів», які б могли захарастити місцеву дику природу. Хоча гібриди між одомашненими і дикими рослинами далеко не рідкість, в більшості випадків ці гібриди не є родючим завдяки поліплоїдії і не зберігаються в довкіллі довгий час після того, як одомашнений сорт рослин вилучається з культивування. Однак, це не виключає можливості негативного впливу.
У деяких випадках, пилок з одомашнених рослин може поширюватися на багато кілометрів з вітром і запліднювати інші рослини. Це може ускладнити оцінку потенційного збитку від перехрещування, оскільки потенційні гібриди розташовані далеко від дослідних полів. Для вирішення цієї проблеми пропонуються системи, призначені для запобігання передачі трансгенів, наприклад, термінаторні технології та методи генетичної трансформації виключно хлоропластів так, щоб пилок не був трансгенний. Що стосується першого напрямку термінаторної технології, то існують передумови для несправедливого використання технології, яка може сприяти більшої залежності фермерів від виробників. Тоді як генетична трансформація хлоропластів не має таких особливостей, натомість має технічні обмеження, які ще необхідно подолати. На сьогоднішній день, ще немає жодного комерціалізованого сорту трансгенних рослин з вбудованою системою запобігання переопилення.
Є, принаймні, три можливі шляхи, що можуть призвести до вивільнення трансгенів:
- гібридизації з не-трансгенними сільськогосподарськими культурами того ж виду та сорту;
- гібридизація з дикими рослинами одного й того ж виду;
- гібридизація з дикими рослинами близькоспоріднених видів, як правило, одного і того ж роду.
Однак, треба задовольнити ряд умов, щоб такі гібриди утворились:
- трансгенні рослини повинні культивуватись досить близько до диких видів, щоб пилок міг фізично їх досягнути;
- дикі і трансгенні рослини повинні цвісти одночасно;
- дикі і трансгенні рослини повинні бути генетично сумісні.
Для того, щоб нащадки збереглись, вони повинні були життєздатними і плідними, а також містити перенесений ген.
Дослідження показують, що вивільнення трансгенних рослин найімовірніше може трапитись шляхом гібридизації з дикими рослинами споріднених видів.
- Відомо, що деякі сільськогосподарські культури здатні схрещуватися з дикими предками.
- При цьому те, що розповсюдження трансгенів в дикій популяції буде безпосередньо пов'язане з ступенем пристосованості разом зі швидкістю притоку генів в популяцію, вважається базовим принципом популяційної генетики. Вигідні гени будуть швидко поширюватися, нейтральні гени будуть розповсюджуватися шляхом генетичного дрейфу, невигідні гени будуть розповсюджуватись лише у випадку постійного притоку.
- Екологічний вплив трансгенів не відомий, але загальноприйнятим є те, що тільки гени, які покращують ступінь пристосування до абіотичних факторів, дадуть гібридним рослинам достатню перевагу, щоб стати агресивним бур'яном. Абіотичні фактори, такі як клімат, мінеральні солі або температура — є неживою частиною екосистеми. Гени, які поліпшують пристосування до біотичних факторів, можуть порушувати (іноді дуже чутливий) баланс екосистеми. Так, наприклад, дикі рослини, які отримали ген стійкості до комах від трансгенної рослини, можуть стати стійкішими до одного зі своїх природних шкідників. Це могло б сприяти збільшенню присутності цієї рослини, а разом з тим може зменшитись кількість тварин, що перебувають вище в харчовому ланцюзі від шкідника, як джерела їжі. Тим не менше, точні наслідки трансгенів з селективною перевагою в природному середовищі майже неможливо надійно передбачити.
Міграція генів завдяки горизонтальному переносу генів
Окреме зауваження екологів викликає використання гену з nptII з кишкової палички стійкості до антибіотику канаміцину, як селективного маркеру. Його містять більшість комерціалізованих трансгенних рослин. Вважається, що цей ген може потрапити з залишками ДНК рослин в ґрунт, а звідти в геном ґрунтових бактерій. В результаті це призведе до фіксування стійкості до антибіотиків в бактеріальній популяції і переносу її в хвороботворні бактерії.
ДНК трансгенних рослин дійсно деякий час залишається в ґрунті, хоча при цьому деградує. Крім того, бактерії здатні «імпортувати» у власний геном чужорідні гени. Визначено частоту такої події в природних умовах на бактерії Acinetobacter: перенос в геном бактерії кільцевої плазміди 1,9 x 10−5, лінеаризованої молекули 2,0 x 10−8, перенос ДНК від трансгенних решток — менше ліміту вимірювання 1 −11.
Експериментальні дані екологічних досліджень
Станом на 2007 рік у світі вирощувалось 14 млн гектарів трансгенного бавовнику, з них 3,8 млн га в Китаї. Бавовникова совка один з найсерйозніших шкідників, личинка якого вражає не тільки бавовник, а й злаки, овочі й інші культурні рослини. В Азії вона за сезон дає чотири покоління. Пшениця — основна рослина-хазяїн для першого покоління совки, а бавовник, соя, арахіс і овочеві — це хазяї для наступних трьох поколінь. Основним агротехнічним заходом боротьби було інтенсивна, до 8-ми разів за сезон, обробка полів інсектицидами. Втім це привело до появи стійкої до інсектицидів совки і, як результат, спалах кількості совки в 1992 році і, відповідно, збільшення інтенсивності обробки інсектицидами.
У 1997 році на ринок випущений перший трансгенний бавовник, що містить ген Bt-токсину, культивування якого призвело до збільшення врожайності і різкого зменшення використання інсектицидів до двох поливів за сезон. Результати десятирічного моніторингу екологічної ситуації свідчать, що з 1997 року щільність враження личинкою совки знижується і продовжує знижуватись. Крім того, популяція совки зменшилась не тільки на трансгенному бавовнику, а й на інших культурних рослинах. Це пояснюється тим, що бавовник, як рослина-хазяїн для другої сезонної хвилі розмноження совки, суттєво редукує цю другу хвилю, що відповідно одразу відображається на чисельності особин третій і четвертій хвилі.
Одночасно зі зменшенням совки на бавовникових полях дещо збільшилась кількість іншого шкідника — клопів з родини Miridae. Це пояснюється зменшеною інтенсивністю застосування інсектицидів. Все це створило сприятливі умови для розвитку цього шкідника.
Fusarium proliferatum — фітопатогенний грибок, що ушкоджує кукурудзу і продукує цитотоксин фумонізин, нейро- , пневмотоксичний і канцерогенний для людей, а тому припустимий вміст його строго контролюється. Результати екологічного моніторингу конвенційних сортів та генномодифікованої Bt-кукурудзи продемонстрували неочікуваний ефект зменшення враження цим грибком генномодифікованих сортів. Очевидно, грибок вражає переважно пошкоджені комахами рослини, а стійкі до комах трансгенні рослини фузаріозом не вражаються.
У 1999 році проведене перше експериментальне дослідження щодо оцінки ризику впливу трансгенних рослин на довкілля. Оцінювали можливість і вплив токсичного забруднення пилком Bt-кукурудзи квіток ваточника сирійського, пилком якого живиться метелик монарх. Встановлено, що в лабораторних умовах згодовування пилку Bt-кукурудзи гусіні метелика призводить до уповільнення росту та підвищеної смертності личинок. Пізніші дослідження щодо оцінки ризику з урахуванням рівня експозиції і забруднення трансгенним пилком, використання пестицидів та інших потенційних токсичних речовин, показали, що вплив пилку Bt-кукурудзи на популяцію метелика монарха залишається низьким.
Аналогічне лабораторне дослідження було проведено на личинках волохокрильців Hydropsyche borealis. Штучне вигодовування личинок пилком Bt-кукурудзи продемонструвало збільшення смертності на 20%. Ті ж автори відтворили дослід у природних умовах з метою перевірки результатів, отриманих в лабораторних умовах. Волохокрильці культивувались в контейнерах, встановлених поряд з полями, засіяними Bt-кукурудзою. У природних умовах впливу трансгенного пилку на життєздатність волохокрильців не спостерігалось.
Причиною масової загибелі медоносних бджіл, що досягла в США свого піку в 2007 році і яка отримала назву «колапс бджолиних колоній», довгий час вважалось вирощування Bt-культур. Пізніше встановлено, що причиною загибелі стала вірусна інфекція, а не ГМО.
Законодавство, що регулює допуск, торгівлю та маркування ГМ харчових продуктів
Українське законодавство
В Україні допуск ГМ продуктів регулюють:
Закон України «Про державну систему біобезпеки при створенні, випробуванні, транспортуванні та використанні генетично модифікованих організмів».
Постанова Кабінету Міністрів України від 18 лютого 2009 року № 114 про «Порядок державної реєстрації генетично модифікованих організмів джерел харчових продуктів, а також харчових продуктів, косметичних і лікарських засобів, які містять такі організми або отримані з їхнім використанням».
Закон України «Про захист прав споживачів» (Стаття 15. п 6) «Інформація про продукцію повинна містити: позначку про наявність або відсутність у складі харчових продуктів генетично модифікованих компонентів».
Таким чином, маркуванню підлягають не тільки продукти отримані з ГМО, а також харчові добавки, отримані за допомогою ГМО. Ні в Європейське, ні законодавство Сполучених Штатів не передбачає маркування харчових добавок, отриманих за допомогою генно-модифікованих мікроорганізмів. Крім того, Україна стала першою державою у світі, яка зобов'язала виробників та імпортерів харчових продуктів вказувати позначення «без ГМО» в маркуванні всіх, без винятку, харчових продуктів, навіть тих, у яких ГМО не може бути ні теоретично, ні практично.
3 жовтня 2012 року, Кабінет Міністрів України схвалив законопроєкт, який дозволяє не маркувати продукцію, яка не містить ГМО.
23 серпня 2023 року, Верховна Рада України ухвалила в цілому законопроєкт № 5839 «Про державне регулювання генетично-інженерної діяльності та державний контроль за обігом генетично модифікованих організмів і генетично модифікованої продукції для забезпечення продовольчої безпеки». Документ визначає правові та організаційні засади державного регулювання генетично-інженерної діяльності, забезпечення продовольчої безпеки держави шляхом здійснення державного контролю за використанням генетично модифікованих організмів і обігом генетично модифікованої продукції. Також у ньому визначаються терміни «генетично модифікований організм», «генетично модифікована продукція», «ГМ-продукція як харчовий продукт», запроваджується державна реєстрація ГМО тощо.
Законодавство США
Допуск генно-модифікованих продуктів регулюють три федеральні агентства Department of Agriculture' s Animal and Plant Health Inspection Service(APHIS), Environmental Protection Agency (EPA) та Food and Drug Administration (FDA)
Закони США
Міністерство сільського господарства (APHIS)
7 CFR Part 340 : Introduction of Organisms and Products Altered or Produced Through Genetic Engineering Which are Plant Pests or Which There is Reason to Believe are Plant Pests (Впровадження організмів та продуктів, що змінені або вироблені за допомогою генної інженерії і є шкідниками рослин або, тих про які існують підстави вважати, що вони є шкідниками рослин).
Міністерство охорони навколишнього середовища (EPA)
40 CFR Parts 152 and 174: Pesticide Registration and Classification Procedures (Реєстрація пестицидів та їхня класифікація).
40 CFR Part 172: Experimental Use Permits (Дозвіл для експериментального використання).
40 CFR Part 725: Reporting Requirements and Review Processes for Microorganisms (Вимоги до звітності та процеси огляду для мікроорганізмів).
Управління з санітарного нагляду за якістю харчових продуктів та медикаментів (FDA)
Statement of Policy: Foods Derived From New Plant Varieties (Продукти, отримані з нових видів рослин).
Додаток: Consultation Procedures under FDA's 1992 Statement of Policy.
Реєстр генно-модифікованих рослин, допущених до культивування і продажу у світі, а також тих, які очікують допуску комерціалізації можна знайти на сайті Biotechnology industry organizations. Перелік стосується продуктів, вироблених такими фірмами: BASF Plant Science, Bayer CropScience LP, Dow AgroSciences LLC, Monsanto Company, Pioneer, Dupont Company та Syngenta Seeds Inc.
Європейське законодавство
В Європейському Союзі допуск ГМО регулюється двома законодавчими актами:
- Directive on the Deliberate Release into the Environment of Genetically Modified Organisms (2001/18). Цей закон регулює правила комерційного допуску ГМ рослин (що здатні до розмноження), та випуск таких рослин в оточуюче середовище.
- Regulation on Genetically Modified Food and Feed (1829/2003). Цей закон регулює допуск на ринок їжі та кормів, що вироблені з або містять ГМ рослини.
Крім цих двох законів існує цілий ряд уточнюючих нормативних актів. Повний перелік трансгенних рослин, що допущені до комерціалізації в Європі, можна знайти на сайті GMO compass.
Інші світові регулюючі акти
Продовольча та сільськогосподарська організація ООН разом зі Всесвітньою організацією охорони здоров'я розробили додаток до Кодекс Аліментаріус — «Foods derived from modern biotechnology», що регулює правила безпеки стосовно генно-модифікованих продуктів.
Проблеми узгодження законодавств
Не зважаючи на те, що закони, які регулюють допуск ГМ продуктів на ринок подібні, в їхній реалізації існують певні розбіжності. США декларує політику вільної торгівлі, натомість Європа допускає вільну торгівлю з певними обмеженнями, що базується на принципі обережності. 2003 року США, Канада та Аргентина подали скаргу в Світову організацію торгівлі щодо обмежень з боку Європи. 2005 року СОТ задовольнила більшість пунктів скарги.
Також спостерігається асинхронний допуск ГМ продуктів в різних країнах, що викликає штучну зміну торгових пріоритетів. Наприклад, згідно з Європейським законодавством, продукти схрещування раніше допущеного і комерціалізованого генно-модифікованого сорту з конвенційними сортами, вважаються новим ГМ-продуктом і підлягають новій процедурі допуску. Натомість в Сполучених Штатах такі продукти окремого дозволу не потребують.
Переважна кількість допусків ГМ в Європі стосується дозволів на імпорт сировини, а не культивування. Так, Європа імпортує трансгенну сировину, вміст якої в готовому продукті не повинен перевищувати 0.9%. Внаслідок асинхронності допусків очікується або перебудова торговельних ринків, або Європа відмовиться від принципу нульової толерантності.
Міжнародний реєстр ГМО
На сайті International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA) [ 1 червня 2019 у Wayback Machine.] поданий міжнародний реєстр ГМО, який станом на початок 2013 року містив інформацію про 319 харчових рослин, в які були додані чужі гени.
Див. також
Джерела і посилання
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 27 червня 2011.
- . Архів оригіналу за 13 червня 2010.
- Ashouri A (2004). . Commun Agric Appl Biol Sci. 69 (3): 185—9. PMID 15759411. Архів оригіналу за 6 лютого 2012. Процитовано 16 березня 2010.
- Ashouri A (1998). Constitutive and tissue-specific differential expression of the cryIA(b) gene in transgenic rice plants conferring resistance to rice insect pest. Theoretical and Applied Genetics. 97. doi:10.1007/s001220050862.[недоступне посилання з листопадаа 2019]
- . Архів оригіналу за 6 липня 2010.
- Blog zum Feldversuch 2009 in Limburgerhof. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- Yield Stress Update (PDF).
{{}}
: Недійсний|deadurl=404
()[недоступне посилання з квітня 2019] - . Архів оригіналу за 29 липня 2010.
- Hong-Xia Zhang, Joanna N. Hodson, John P. Williams and Eduardo Blumwald (2001). . PNAS. 98 (22): 2832—12836. doi:10.1073. Архів оригіналу за 18 вересня 2011. Процитовано 16 березня 2010.
{{}}
: Перевірте значення|doi=
() - Anoop VM, Basu U, McCammon MT, McAlister-Henn L, Taylor GJ. (2003). . Plant Physiol. 134 (4): 2205—17. PMID 12913175. Архів оригіналу за 29 вересня 2015. Процитовано 16 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 16 лютого 2006.
{{}}
: Недійсний|deadurl=unknown-host
() - . Архів оригіналу за 3 січня 2015.
- Martin Truksa, Guohai Wu, Patricia Vrinten and Xiao Qiu (2006). [hhttp://www.springerlink.com/content/m9161422p57633qk/ Metabolic Engineering of Plants to Produce Very Long-chain Polyunsaturated Fatty Acids]. Transgenic Research. 15 (2): 131—137. doi:10.1007/s11248-005-6069-8.[недоступне посилання]
- Amflora is a starch potato developed specifically for industrial use. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- Eliot M. Herman, Ricki M. Helm, Rudolf Jung, and Anthony J. Kinney (2003). . Plant Physiology. 132: 36—43. Архів оригіналу за 26 березня 2009. Процитовано 19 березня 2010.
- SUNILKUMAR, G., CAMPBELL, L. M., PUCKHABER, L. & RATHORE K. S. (2006). . Proceedings of the National Academy of Sciences, USA. 103: 18054—18059. doi:10.1073/pnas.0605389103. Архів оригіналу за 15 лютого 2012. Процитовано 19 березня 2010.
- . Institute of Science in Society [Електронний ресурс]. – Режим доступу:http://www.isaaa.org [ 27 лютого 2018 у Wayback Machine.]
- Gryson N (2010). . Anal Bioanal Chem. 396 (6): 2003—22. Архів оригіналу за 2 червня 2015. Процитовано 26 березня 2010.
- Cankar K, Stebih D, Dreo T, Zel J, Gruden K. (2006). . BMC Biotechnol: 2003—22. Архів оригіналу за 6 квітня 2018. Процитовано 26 березня 2010.
- Gryson N (2010). . Anal Bioanal Chem. 396 (6): 2003—22. Архів оригіналу за 2 червня 2015. Процитовано 26 березня 2010.
- Leimanis S, Hernández M, Fernández S, Boyer F, Burns M, Bruderer S, Glouden T, Harris N, Kaeppeli O, Philipp P, Pla M, Puigdomènech P, Vaitilingom M, Bertheau Y, Remacle J. (2006). . Plant Mol Biol. 61 (1-2): 123—39. Архів оригіналу за 30 червня 2015. Процитовано 26 березня 2010.
- Випробувальний центр ДП «Інститут екогігієни і токсикології ім Л. І. Медведя».
{{}}
: Недійсний|deadurl=404
() - . Архів оригіналу за 20 лютого 2010.
- . Архів оригіналу за 8 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 21 липня 2010.
- . Архів оригіналу за 13 листопада 2014. Процитовано 13 листопада 2014.
- N Kalaitzandonakes, JM Alston, KJ Bradford (2007). . Nature Biotechnology. 25: 509—511. Архів оригіналу за 27 червня 2007. Процитовано 26 березня 2010.
- Guidance document for the risk assessment of genetically modified plants and derived food and feed by the Scientific Panel on Genetically Modified Organisms (GMO) (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 6 лютого 2013.
- Nordlee JA, Taylor SL, Townsend JA, Thomas LA, Bush RK. (1996). . N Engl J Med. 334 (11): 688—92. Архів оригіналу за 15 липня 2014. Процитовано 22 березня 2010.
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 10 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 5 вересня 2008.
- Prescott VE та ін. (2005). (PDF). J. Agric. Food Chem. 53 (23): 9023—9030. doi:10.1021/jf050594v. Архів оригіналу (PDF) за 24 липня 2011. Процитовано 22 березня 2010.
{{}}
: Явне використання «та ін.» у:|author=
() - Lee RY та ін. (2013). . PlosONE. doi:10.1371/journal.pone.0052972. Архів оригіналу за 19 січня 2013. Процитовано 25 січня 2013.
{{}}
: Явне використання «та ін.» у:|author=
()Обслуговування CS1: Сторінки із непозначеним DOI з безкоштовним доступом () - Ewen SW, Pusztai A (1999). . Lancet. 354 (9187): 1353—4. Архів оригіналу за 11 жовтня 2009. Процитовано 22 березня 2010.
- Ermakova I (2006). . Proceedings «Epigenetics, Transgenic Plants and Risk Assessment»: 41—48. Архів оригіналу за 24 березня 2013. Процитовано 22 березня 2010.
- Marshall A. (2007). . Nature Biotechnology. 25 (9): 981—987. Архів оригіналу за 9 лютого 2011. Процитовано 22 березня 2010.
- Brake DG, Evenson DP. (2004). . Food Chem Toxicol. 42 (1): 29—36. Архів оригіналу за 9 лютого 2011. Процитовано 22 березня 2010.
- de Vendômois JS, Roullier F, Cellier D, Séralini GE. (2009). . Int J Biol Sci. 5: 706—726. Архів оригіналу за 10 квітня 2010. Процитовано 22 березня 2010.
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 25 травня 2010. Процитовано 22 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 9 вересня 2009. Процитовано 22 березня 2010.
- Hohlweg U, Doerfler W. (2001). . Mol Genet Genomics. 265 (2): 225—33. Архів оригіналу за 10 вересня 2012. Процитовано 22 березня 2010.
- Monitoring movement of herbicide resistant genes from farm-scale evaluation field sites to populations of wild crop relatives (PDF). Архів (PDF) оригіналу за 23 жовтня 2008.
- Paget E, Lebrun M, Freyssinet G, Simonet P (1998). . Eur J Soil Biol. 34: 81—88. Архів оригіналу за 3 березня 2014. Процитовано 22 березня 2010.
- de Vries J, Wackernagel W. (1998). . Mol Gen Genet. 257 (6): 606—13. Архів оригіналу за 1 жовтня 2011. Процитовано 22 березня 2010.
- K. M. Nielsen, F. Gebhard, K. Smalla, A. M. Bones and J. D. van Elsas (1997). Evaluation of possible horizontal gene transfer from transgenic plants to the soil bacterium Acinetobacter calcoaceticus BD413. Theoretical and Applied Genetics. 95 (5-6): 815—821.[недоступне посилання з листопадаа 2019]
- Kong-Ming Wu, Yan-Hui Lu, Hong-Qiang Feng, Yu-Ying Jiang, Jian-Zhou Zhao. (2008). . Science. 321: 1676—1678. doi:10.1126/science.1160550. Архів оригіналу за 18 травня 2010. Процитовано 22 березня 2010.
- de la Campa R, Hooker DC, Miller JD, Schaafsma AW, Hammond BG. (2005). . Mycopathologia. 159 (4): 539—52. Архів оригіналу за 13 жовтня 2012. Процитовано 22 березня 2010.
{{}}
: Текст «pmid: 15983741» проігноровано () - John E. Losey, Linda S. Rayor, Maureen E. Carter (1999). . Nature. 399: 214. Архів оригіналу за 10 березня 2010. Процитовано 22 березня 2010.
{{}}
: Текст «doi:10.1038/20338» проігноровано () - Sears MK, Hellmich RL, Stanley-Horn DE, Oberhauser KS, Pleasants JM, Mattila HR, Siegfried BD, Dively GP. (2001). . Proc Natl Acad Sci U S A. 98 (21): 11937—42. Архів оригіналу за 31 липня 2014. Процитовано 22 березня 2010.
- E. J. Rosi-Marshall, J. L. Tank, T. V. Royer, M. R. Whiles, M. Evans-White, C. Chambers, N. A. Griffiths, J. Pokelsek, M. L. Stephen (2007). . Proc Natl Acad Sci U S A. 104 (41): 16204—16208. Архів оригіналу за 17 січня 2013. Процитовано 22 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 16 квітня 2011.
- Бджоли гинуть від ГМО. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- Reed M. Johnson, Jay D. Evans, Gene E. Robinson, May R. Berenbaum (2009). . Proc Natl Acad Sci U S A. 106 (35): 14790—14795. Архів оригіналу за 21 серпня 2013. Процитовано 22 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 20 січня 2022.
- . Архів оригіналу за 16 квітня 2022.
- . Архів оригіналу за 16 квітня 2022.
- Кабмін схвалив нові вимоги до маркування продуктів з ГМО. [ 8 жовтня 2012 у Wayback Machine.] Українська правда. 03.10.2012
- Верховна Рада прийняла законопроєкт про ГМО: що дає це рішення. 23.08.2023, 21:37
- Introduction of Organisms and Products Altered or Produced Through Genetic Engineering Which are Plant Pests or Which There is Reason to Believe are Plant Pests (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 6 лютого 2013.
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 3 лютого 2011.
- Experimental Use Permits. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- Reporting Requirements and Review Processes for Microorganisms. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- . Архів оригіналу за 20 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 20 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 3 квітня 2009.
- . Архів оригіналу за 22 вересня 2009.
- Regulation on Genetically Modified Food and Feed (2001/18) (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 6 лютого 2013.
- The GMO Food Database. Архів оригіналу за 6 лютого 2013.
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 18 травня 2017.
- . Архів оригіналу за 5 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 11 березня 2010.
- . Архів оригіналу за 28 березня 2010.
- (PDF). Архів оригіналу (PDF) за 15 липня 2011.
Ця стаття належить до української Вікіпедії. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Geneti chno modifiko vana yi zha ce harchovi produkti otrimani z genetichno modifikovanih organizmiv roslin tvarin i mikroorganizmiv Zgidno z ukrayinskim zakonodavstvom produkti sho otrimani za dopomogoyu genetichno modifikovanih organizmiv takozh vvazhayutsya genetichno modifikovanimi Genetichno modifikovani organizmi nabuvayut pevnih yakostej zavdyaki perenosu v genom okremih geniv teoretichno z bud yakogo organizmu u vipadku transgenezu abo z genomu sporidnenih vidiv cisgenez abo viklyuchennya okremih geniv z genomu Metodi otrimannyaDokladnishe Genna inzheneriya ta Genetichno modifikovanij organizm Ti plazmida A tumefaciens zasib dlya perenosu geniv Genetichno modifikovani organizmi otrimuyut metodom transformaciyi za dopomogoyu odnogo z takih sposobiv agrobakterialnij perenos balistichna transformaciya elektroporaciya abo virusna transformaciya Perevazhna kilkist komercializovanih transgennih roslin otrimani za dopomogoyu agrobakterialnogo perenosu abo balistichnoyu transformaciyeyu Zazvichaj dlya perenosu vikoristovuyut plazmidu sho mistit gen robota yakogo nadaye organizmu zadani yakosti promotor sho regulyuye vklyuchennya cogo gena terminator transkripciyi a takozh kasetu sho mistit selektivnij gen stijkosti do antibiotiku kanamicinu abo gerbicidu Otrimannya transgennih sortiv novogo pokolinnya ne peredbachaye vikoristannya selektivnogo gena pobichni yakosti yakogo mozhut rozglyadatisya yak nebazhani Natomist genetichna konstrukciya mozhe nesti dekilka geniv sho neobhidni dlya kompleksnoyi roboti genetichnoyi konstrukciyi Meta genetichnogo modifikuvannyaGenetichna modifikaciya mozhe nadavati roslini i harchovomu produktu sho viroblyayetsya z neyi cilij ryad pevnih oznak Perevazhna kilkist genno modifikovanih organizmiv sho kultivuyutsya nesut stijkosti do zbudnikiv hvorob virusiv ta gribiv komah shkidnikiv abo do gerbicidiv Ce znachno polegshuye kultivuvannya a takozh zmenshuye vitrati na obrobku otrutohimikatami Stijkist do gerbicidiv Bilshist gerbicidiv diyut vibirkovo proti nebazhanih vidiv roslin Krim cogo isnuyut gerbicidi shirokogo spektra diyi yaki vplivayut na obmin rechovin majzhe vsih vidiv roslin yak napriklad glifosat glyufozinat amoniyu abo imidazolin Zavdyaki perenosu gena 5 enolpiruvilshikimat 3 fosfat sintazi EPShFS z gruntovoyi bakteriyi Agrobacterium tumefaciens u genom roslini vdalosya nadati oznaki stijkosti do glifosatu Raundap komercijna nazva virobnika Monsanto Perenos gena fosfinotricin acetil transferazi pat gene z bakteriyi inshi movi zabezpechiv transgennim roslinam stijkist do gerbicidu glyufozinat amoniyu Liberti komercijna nazva virobnika Bayer U 2008 roci viroshuvannya transgennih roslin zi stijkistyu do gerbicidiv posidalo pershe misce v zagalnij kilkosti viroshuvanih transgennih roslin zagalom i stanovilo 63 abo 79 mln z 125 mln gektariv zasiyanih transgennimi roslinami u sviti Pidrahovano sho tilki viroshuvannya transgennoyi soyi zi stijkistyu do gerbicidiv z 1996 po 2007 roki prizvelo do kumulyativnogo zmenshennya vikoristannya zagalnoyi kilkosti gerbicidiv na 73 tisyachi tonn 4 6 2009 roku stijki do gerbicidiv roslini potisnili sorti stijki do komah shkidnikiv i ti sho nesut odrazu dvi abo tri vbudovani oznaki Stijkist do komah Bakterialnij Bt toksin zdavna zastosovuvali v silskomu gospodarstvi yak efektivnij insekticid V organichnomu zemlerobstvi poshirene zastosuvannya bakterialnoyi suspenziyi Bacillus thuringiensis dlya borotbi z komahami shkidnikami Perenesenij u genom roslini bakterialnij gen cry Bt toksinu nadaye roslini stijkosti proti nizki komah shkidnikiv Najposhirenishi roslini u yaki vbudovuyut gen Bt toksinu kukurudza liniya MON810 virobnictva Monsanto ta bavovnik yakij rozroblenij i vprovadzhenij Monsanto v 1996 roci Bula sproba perenesti gen Bt toksinu v kartoplyu z metoyu borotbi proti koloradskogo zhuka ale zahid viyavivsya neefektivnim oskilki transgenna kartoplya viyavilasya vrazlivoyu do popelici Aphidius nigripes Perevagi transgennih roslin v tomu sho cilove vprovadzhennya insekticidu v roslinu zahishaye neshkidlivih i korisnih komah vid totalnogo vinishennya vnaslidok obrobki poliv Nedoliki polyagayut v tomu sho insekticid nayavnij v roslini permanentno sho unemozhivlyuye jogo dozuvannya Krim togo v transgennih sortah pershogo pokolinnya gen ekspresuyetsya pid konstitutivnim promotorom tomu produkt jogo gena ye v usih chastinah roslini navit tih yaki komahami ne vrazhayutsya Dlya uniknennya ciyeyi problemi rozroblyayutsya genetichni konstrukciyi pid kontrolem specifichnogo promotoru 2009 roku transgenni Bt roslini buli najposhirenishimi za kilkistyu kultivovanih transgennih roslin Stijkist do virusiv Virusi viklikayut cilij ryad zahvoryuvan roslin i yihnye poshirennya vazhko kontrolyuvati zasobiv himichnoyi borotbi takozh ne isnuye Najefektivnishimi zasobami borotbi vvazhayetsya sivozmina ta selekciya stijkih sortiv Genna inzheneriya rozglyadayetsya yak perspektivna tehnologiya v rozrobci stijkih sortiv roslin Najposhirenisha strategiya kosupresiya tobto perenos u roslinu genu virusu sho koduye bilok jogo obolonki Roslina produkuye virusnij bilok do togo yak virus u neyi pronikne i ce spovishaye yij signal pro virusnu invaziyu aktivizuyutsya zahisni mehanizmi yaki blokuyut rozmnozhennya virusu yaksho vin pronikaye v roslinu Vpershe cyu strategiyu zastosuvali dlya poryatunku papajnoyi industriyi na Gavayah vid virusu kilcovoyi papajnoyi plyamistosti Vpershe virus bulo identifikovano v 1940 roci a v 1994 vin shvidko poshirivsya vnaslidok chogo industriya opinilasya pered zagrozoyu povnogo znishennya 1990 roku pochalis intensivni roboti z transformaciyi papayi yaki v 1991 roci uvinchalis uspihom Pershi plodi komercializovanogo sortu papayi Rainbow buli zibrani v 1999 roci Stijkist do gribiv Grib Phytophthora infestans nalezhit do grupi roslinnih parazitiv sho sprichinyaye fitoftoroz yakij zavdaye znachnih zbitkiv pri kultivuvanni kartopli abo tomativ Najefektivnishij metod borotbi z fitoftoroyu zastosuvannya fungicidiv za sezon mozhe znadobitisya do 16 ti obrobok sho serjozno zabrudnyuye grunti ta vivedennya sortiv stijkih do zahvoryuvannya Metodami klasichnoyi selekciyi vdalosya chastkovo perenesti geni stijkosti do fitoftori v kulturni sorti ale razom z tim perenosyatsya takozh ryad geniv sho koduyut nebazhani oznaki Kompaniya BASF rozrobila genno modifikovanij sort kartopli Fortuna v yaku perenesli dva geni Rpi blb1 ta Rpi blb2 stijkosti do fitoftorozu z pivdennoamerikanskogo dikogo vidu kartopli inshi movi 2006 roku sort projshov uspishne polove viprobuvannya u Shveciyi Niderlandah Velikij Britaniyi Nimechchini ta Irlandiyi 2014 roku ochikuyetsya poyava cogo sortu na rinku Stijkist do posuhi Nedostatnye postachannya vodi cherez zminu klimatu abo okremi posushlivi periodi prizvodit do vidchutnih vtrat vrozhayiv osoblivo v regionah z nespriyatlivimi umovami viroshuvannya Biotehnologiya shukaye mozhlivosti dlya shtuchnogo zahistu roslin vid posuhi Skazhimo gen cspB z osoblivih shtamiv bakteriyi Bacillus subtilis sho stijki do zamerzannya takozh nadaye roslinnomu organizmu yakist stijkosti do posuhi Kompaniya BASF ta Monsanto rozrobila sorti kukurudzi yaki v polovih doslidzhennyah za nespriyatlivih posushlivih umov davali vrozhajnist vid 6 7 do 13 4 bilshu za konvencijni sorti Zayavku na dopusk podano v vidpovidni ustanovi krayin Pivnichnoyi Ameriki Kolumbiyi ta Yevropejskogo Soyuzu Takozh ci sorti zaplanovano zaluchiti do programi Water Efficient Maize for Africa z 2015 do 2017 roku nasinnij material firmi budut nadavati selyanam bezkoshtovno Stijkist do solej ta alyuminiyu Zasolennya gruntiv odna z vazhlivih problem silskogospodarskogo roslinnictva U sviti blizko 60 mln gektariv poliv mayut taku vadu sho unemozhlivlyuye yihnye efektivne vikoristannya Zasobam gennoyi modifikaciyi vdalos otrimati ripak sho maye gen ionnogo transportera AtNHX1 z arabidopsisu sho robit jogo stijkim do zasolennya hloridom natriyu do 200 mMol l Inshih fenotipovih zmin v roslini ne sposterigayetsya U kislih gruntah stvoryuyutsya spriyatlivi umovi dlya vivilnennya z alyuminiyevih silikativ trivalentnih ioniv alyuminiyu yaki dlya roslin ye toksichnim Kisli grunti skladayut do 40 rodyuchih zemel sho robit yih malopridatnimi dlya kultivuvannya Stijkist do alyuminiyu sprobuvali skonstruyuvati shtuchno shlyahom perenosu v roslini ripaku gena mitohondrialnoyi citrat sintazi z arabidopsisu Modifikaciya stijkosti do solej ta alyuminiyu perebuvaye v stadiyi naukovih rozrobok Modifikaciya harchovih i tehnologichnih yakostej produktu Zmina skladu bilkiv ta aminokislot U roslinnij klitini sintez pevnih aminokislot pripinyayetsya yaksho yihnya koncentraciya dosyagla pevnoyi mezhi Genno inzhenernimi metodami v roslinu kukurudzi perenesli bakterialnij gen cordapA z inshi movi pid kontrolem nasinnyevogo promotoru Glb1 Cej gen koduye enzim lizin nechutlivu digidropikolinat sintazu yaka ne rozpiznayetsya roslinnimi sistemami zvorotnogo ingibuvannya Nasinnya kukurudzi liniyi LY038 yake rozrobila kompaniya Monsanto mistit zbilshenu kilkist aminokisloti lizinu a tomu ye pozhivnishim yak korm dlya tvarin Liniya kukurudzi LY038 komercializovana i dopushena do kultivuvannya v Avstraliyi Kanadi Yaponiyi Meksici Filippinah ta Spoluchenih Shtatah V Yevropi zapit na kultivuvannya buv podanij v Niderlandah otrimav u 2007 roci dozvil ale u 2009 roci zapit vidklikano Zmina kompoziciyi zhiriv i zhirnih kislot Spozhivannya nezaminnih zhirnih kislot ye vazhlivoyu umovoyu dlya zapobigannya prenatalnih i neonatalnih vad u rozvitku oskilki voni neobhidni dlya normalnogo rozvitku bagatih molekulyarnimi membranami tkanin mozku nervovoyi ta sudinnoyi sistem Polinenasicheni zhirni kisloti z vuglecevim lancyugom ponad 16 atomiv znahodyatsya perevazhno v tvarinnih klitinah Napriklad dokozageksayenova kislota v lyudskomu tili ne sintezuyetsya i povinna nadhoditi v organizm z yizheyu Virobnictvo nezaminnih zhirnih kislot u harchovih roslin rozglyadayetsya harchovoyu industriyeyu yak nove i desheve dzherelo pozhivnih harchovih komponentiv U nasinni ripaku v normi vidsutni taki zhirni kisloti yak arahidonova ta dokozageksayenova kislota Natomist nasinnya blizkogo azijskogo rodicha ripaku korichnevoyi girchici Brassica Juncea mistit linolevu ta linolenovu kisloti yaki mozhut buti peretvoreni v tri poslidovnih biohimichnih kroki na arahidonovu ta ejkozopentaenovu kisloti Stvoreni transgenni liniyi korichnevoyi girchici u yaki pereneseno cili bloki vid troh do dev yati geniv sho koduyut enzimi dlya peretvorennya linolevoyi ta linolenovoyi kislot v arahidonovu ejkozopentayenovu ta dokozageksayenovu kisloti Hocha vrozhajnist cih roslin yak i ranishe nizka ci eksperimenti pokazuyut sho v principi mozhlivo peretvorennya lipidnogo metabolizmu tak shob polinenasicheni zhirni kisloti produkuvalisya v olijnih kulturah Zmina kompoziciyi vuglevodiv Bulbi kartopli mistyat krohmal yakij isnuye v dvoh formah amiloza 20 30 ta amilopektin 70 80 kozhna za yakih maye svoyi himichni ta fizichni vlastivosti Amilopektin skladayetsya z velikih rozgaluzhenih molekul polisaharidiv a molekuli amilozi u viglyadi lancyugiv Amilopektin rozchinnij u vodi i jogo fizichni vlastivosti zruchnishi dlya vikoristannya v paperovij i himichnij industriyi Yak pravilo virobnichi tehnologiyi peredbachayut dodatkovi kroki v rozdilenni abo modifikuvanni amilozi i amilopektinu himichnim fizichnim abo fermentativnim sposobami Kompaniya BASF rozrobila tehnichnij sort kartopli Amflora u yakogo genno inzhenernim shlyahom viklyuchenij gen granulo pov yazanoyi krohmal sintazi yaka spriyaye sintezu amilozi Taka kartoplya nakopichuye v bulbah viklyuchno amilopektin a tomu tehnologichno pridatnisha do obrobki Sort Amflora otrimav dopusk Yevropejskogo Soyuzu i v 2010 roci zaplanovano zasaditi 20 gektariv u Nimechchini 80 gektariv u Shveciyi j 150 gektariv v Chehiyi Znizhennya alergennosti ta detoksifikaciya Znachna chastka naselennya maye alergiyu na pevni harchovi produkti Alergen soyevih bobiv osoblivo problematichnij oskilki soyevi produkti vse shirshe vikoristovuyut u virobnictvi harchovih produktiv u zv yazku z visokoyu pozhivnoyu cinnistyu soyevih bilkiv Ce oznachaye sho alergikam na soyu vse vazhche otrimati nealergenni harchovi produkti Krim togo u svinej i telyat sho spozhivayut soyevi kormi takozh sposterigayut alergichni proyavi Harchovimi alergenami majzhe zavzhdi ye prirodni bilki Odnim z visokoalergennih bilkiv nasinnya soyi ye Gly m Bd 30 K yakij stanovit blizko 1 vid zagalnogo bilka nasinnya Same na cej bilok reaguyut bilsh nizh 65 alergikiv Mozhna zablokuvati gen cogo bilka i rozrobiti liniyi soyi yaki bilshe ne mistyat cogo alergenu Urozhaj bavovniku na kozhen kilogram volokna daye blizko 1 6 kg nasinnya yaka mistit blizko 20 oliyi Pislya soyevih bobiv bavovnik ye drugim za kilkistyu dzherelom oliyi harchove vikoristannya yakoyi obmezhene zavdyaki visokomu vmistu ta inshih terpenoyidiv Gosipol toksichnij dlya sercya pechinki i reproduktivnoyi sistemi lyudini Teoretichno 44 megatonn shorichno mogli b zadovolniti potrebi v oliyi pivmilyarda lyudej Konvencijnimi metodami otrimati bavovnik bez gosipolu mozhlivo ale v takomu razi roslina staye bezzahisna pered komahami shkidnikami Genno inzhenernimi metodami mozhlivo cilespryamovano v nasinni perervati odin z pershih krokiv biohimichnogo shlyahu sintezu gosipolu U comu razi vmist gosipolu v nasinni zmenshuyetsya do 99 a reshta organiv roslini i nadali jogo produkuyut sho zahishaye yih vid shkidnikiv Znizhennya alergennosti ta detoksifikaciya genno inzhenernimi metodami perebuvayut na stadiyi naukovih rozrobok IstoriyaVpershe gennomodifikovani produkti z yavilisya na rinku na pochatku 1990 h rokiv U 1994 komercializovano genetichno modifikovanij tomat FlavrSavr produkciyi kompaniyi Calgene z pidvishenoyu legkistyu Genetichna transformaciya v comu vipadku ne prizvodila do vbudovuvannya yakogos gena a stosuvalasya viklyuchennya gena poligalakturonazi za dopomogoyu antisens tehnologiyi U normi produkt cogo gena spriyaye rujnuvannyu klitinnoyi stinki plodu v procesi zberigannya FlavrSavr nedovgo proisnuvav na rinku oskilki isnuyut deshevshi konvencijni sorti z takimi zh yakostyami Perevazhna kilkist suchasnih gennomodifikovanih produktiv roslinnogo pohodzhennya Stanom na 2009 rik komercializovano j dopusheno do viroshuvannya shonajmenshe v odnij z krayin svitu 33 vidi transgennih roslin soya 1 kukurudza 9 ripak 4 bavovnik 12 cukrovij buryak 1 papaya 2 garbuz 1 paprika 1 tomat 1 ris 1 Na riznih stadiyah rozglyadu zapitiv na dopusk znahoditsya she blizko 90 riznih vidiv transgennih roslin u tomu chisli kartoplya sliva lyucerna kvasolya pshenicya arahis girchicya cvitna kapusta perec chili tosho Obsyagi kultivuvannya v 2009 rociPloshi silskogospodarskogo kultivuvannya GMO 2009 Genetichno modifikovani roslini komercijno pochali viroshuvatis z 1996 roku i shoroku zasadzhuyutsya vse bilshi ploshi Stanom na 2009 rik v usomu sviti 134 mln ga buli zasiyani genetichno modifikovanimi roslinami Ce vidpovidaye 9 vsih kultivovanih rodyuchih gruntiv 1 5 mlrd ga Rang Krayina Plosha mln ga Chastka Kultura 1 SShA 64 0 38 Soya kukurudza bavovnik ripak kabachok papaya lyucerna cukrovij buryak 2 Braziliya 21 4 36 Soya kukurudza bavovnik 3 Argentina 21 3 66 Soya kukurudza bavovnik 4 Indiya 8 4 5 Bavovnik 5 Kanada 8 2 18 Ripak kukurudza soya cukrovij buryak 6 Kitaj 3 7 3 Bavovnik papaya paprika 7 Paragvaj 2 2 51 Soya 8 Pivdenno Afrikanska Respublika 2 1 14 Soya kukurudza bavovnik 9 Urugvaj 0 8 57 Soya kukurudza 10 Boliviya 0 8 22 Soya Krim vishezaznachenih krayin v 2009 roci GMO komercijno viroshuvalos na ploshah menshe 1 mln ga na Filippinah Burkina Faso v Avstraliyi Ispaniyi Meksici Chili Kolumbiyi Gondurasi Chehiyi Portugaliyi Rumuniyi Polshi Kosta Rici Yegipti Slovachchini Zagalom GMO oficijno kultivuvalis v 25 ti krayinah 10 z yakih roztashovani v Pivdennij Americi Bilsh nizh 3 4 kultivovanoyi u sviti soyi 77 yaka viroshuyetsya na 90 mln ga genno modifikovana Takozh v 2009 roci polovina viroshuvanogo na 33 mln ga bavovniku 49 bula transgenna krim togo chetverta chastina vsiyeyi kukurudzi 26 na 158 mln ga ta 21 ripaku na 31 mln ga Modifikovani kulturi u sviti v 2010 p Najbilshi posivni ploshi u vsomu sviti biotehnologichnih kultur zajmayut soya bavovnik kukurudza ta ripak Sukupna plosha pid posivami biotehnologichnih kultur u sviti v 2010 p dosyagla majzhe 1 mlrd ga 949 9 mln ga abo 2 3 mlrd akriv Ploshi zasiyani genetichno modifikovanimi kulturami u sviti v 2010 p mln ga z p Genetichno modifikovani kulturi sho viroshuye krayina Krayina Plosha 15 biotehnologichnih mega krayin sho viroshuyut 50 tis ga i bilshe genetichno modifikovanih kultur 1 Soya kukurudza bavovnik ripak kabachki papaya cukrovij buryak lyucerna SShA 66 8 2 Soya kukurudza bavovnik Braziliya 4 3 Soya kukurudza bavovnik Argentina 22 9 4 Bavovnik Indiya 9 4 5 Ripak kukurudza soya cukrovij buryak Kanada 8 8 6 Bavovnik tomati papaya solodkij perec Kitaj 3 5 7 Soya Paragvaj 2 6 8 Kukurudza soya bavovnik Pivdenno Afrikanska Respublika 2 4 9 Soya kukurudza Urugvaj 1 1 10 Soya Boliviya 0 9 11 Bavovnik ripak Avstraliya 0 7 12 Kukurudza Filippini 0 5 13 Bavovnik Burkina Faso 0 3 14 Kukurudza Ispaniya 0 1 15 Bavovnik soya Meksika 0 1 Inshi krayini 16 Kukurudza soya ripak Chili lt 0 1 17 Bavovnik Kolumbiya lt 0 1 18 Kukurudza Gonduras lt 0 1 19 Kukurudza Chehiya lt 0 1 20 Kukurudza Portugaliya lt 0 1 21 Kukurudza Rumuniya lt 0 1 22 Kukurudza Polsha lt 0 1 23 Bavovnik soya Kosta Rika lt 0 1 24 Kukurudza Yegipet lt 0 1 25 Kukurudza Slovachchina lt 0 1 Dzherelo za danimi http www isaaa org 27 lyutogo 2018 u Wayback Machine sajt Institute of Science in SocietyMetodi perevirki na nayavnist GMOYak pravilo perevirka na nayavnist GMO provoditsya za dopomogoyu bazovogo metodu polimeraznoyi lancyugovoyi reakciyi PLR PLR peredbachaye tri osnovnih diyi Shtuchnij sintez nevelikih dilyanok DNK prajmeriv yaki komplementarni do vbudovanogo v organizm genu zdatni jogo himichno rozpiznati i specifichno z nim zv yazatis Koli prajmeri znahodyat cilovu poslidovnist zapuskayetsya shvidka lancyugova reakciya sintezu vbudovanoyi dilyanki DNK Takim chinom vbudovana cilova molekula DNK kopiyuyetsya miloni raziv amplifikuyetsya Amplifikovanij produkt mozhna detektuvati vizualizuvati za dopomogoyu riznih priladiv Yaksho produkt detektuyetsya to ce svidchit sho v probi nayavna DNK genno modifikovanogo organizmu Kilkisne viznachennya na nayavnist GMO tochnu kilkist GMO v produkti viznachiti nemozhlivo Dovgij chas viznachennya na nayavnist GMO bulo perevazhno yakisna mozhna bulo viznachiti chi produkt mistit GMO chi ni Vidnosno nedavno rozrobleno metodi kilkisnogo viznachennya PLR v rezhimi realnogo chasu koli detektovanij produkt markuyetsya fluorescentnim barvnikom i intensivnist viprominennya porivnyuyetsya z vidkalibrovanimi standartami Vtim navit najkrashi priladi vse she demonstruyut serjoznu pohibku Kilkisne viznachennya na nayavnist mozhlive tilki todi koli z produktu mozhna vidiliti dostatno DNK Yaksho vinikayut trudnoshi z vidilennyam DNK yaka dovoli nestabilna rujnuyetsya i vtrachayetsya v procesi obrobki produktu ochishennya i rafinuvannya oliyi abo lecitinu termichna i himichna obrobka tisk to kilkisne viznachennya nemozhlive Metodi vidilennya DNK riznyatsya vid odniyeyi laboratoriyi do inshoyi tomu pokazniki kilkisnogo viznachennya mozhut takozh riznitis navit yaksho analizuvali odin i toj samij produkt Nezalezhno vid togo yakisne chi kilkisne viznachennya zastosovuyetsya dlya analizu harchovih produktiv na vmist GMO nedolikom metodu ye velika kilkist falsh pozitivnih ta falsh negativnih rezultativ Najtochnishi rezultati mozhna otrimati pri analizi neobroblenoyi roslinnoyi sirovini Dlya yakisnogo viznachennya vmistu GMO inodi vikoristovuyut takozh standartizovani testovi chip sistemi Metodi vidilennya DNK riznyatsya vid odniyeyi laboratoriyi do inshoyi tomu pokazniki kilkisnoyi detekciyi mozhut takozh riznitis navit yaksho analizuvali odin i toj samij produkt v osnovi yakih lezhit princip komplementarnoyi gibridizaciyi DNK z mitkoyu nanesenoyu na chip Limituyuchim faktorom cogo metodu ye takozh efektivne vidilennya DNK Krim togo podibni testovi sistemi ne ohoplyuyut vsogo riznomanittya GMO i skladni dlya rozbudovi Ukrayinski laboratoriyi yaki nadayut poslugi kilkisnogo viznachennya vmistu GMO Viprobuvalnij centr DP Institut ekogigiyeni i toksikologiyi im L I Medvedya Derzhavne pidpriyemstvo Ukrmetrteststandart Nacionalnij universitet bioresursiv i prirodokoristuvannya Ukrayini Centr diagnostiki virusiv ta transgeniv nasinnya i roslin Derzhavne pidpriyemstvo Vinnicyastandartmetrologiya Centralna viprobuvalna laboratoriya kontrolyu yakosti tovariv Torgovo promislovoyi palati Ukrayini Shlyah do komercializaciyiV kozhnij krayini shlyah GMO do komercializaciyi riznij Dopusk do prodazhu i kultivuvannya peredbachaye rizni proceduri ale vsi voni bazuyutsya na odnakovih principah Bezpeka produkt povinen buti bezpechnij i ne stanoviti zagrozi zdorov yu lyudej abo tvarin Vin takozh povinen buti bezpechnim dlya dovkillya Bezpechnist viznachayetsya zgidno z rozroblenimi testami yaki bazuyutsya na aktualnih naukovih znannyah i zdijsnyuyutsya z zastosuvannyam suchasnih tehnologichnih platform Yaksho produkt ne zadovolnyaye vishezaznachenim vimogam vin ne otrimuye dozvil na kultivuvannya abo rozpovsyudzhennya Yaksho z chasom produkt demonstruye nebezpechni yakosti vin vidklikayetsya z rinku Pravo viboru navit yaksho GMO otrimuye dozvil na kultivuvannya abo rozpovsyudzhennya spozhivachi fermeri ta biznes povinni mati pravo viboru vikoristovuvati spozhivati jogo chi ni Ce oznachaye sho v perspektivi povinna isnuvati mozhlivist viroblyati produkciyu bez zastosuvannya genetichnoyi inzheneriyi Zabezpechennya principu spivisnuvannya mozhlivo za umovi dotrimannya dvoh pravil Markuvannya najvazhlivishij zahid dlya zabezpechennya prava viboru De b i yakim chinom GMO ne zastosovuvavsya vin povinen buti yasno markovanij V takomu razi spozhivach maye zmogu robiti svidomij vibir Vidslidkovuvannya markuvannya takozh neobhidne navit yaksho GMO ne mozhna detektuvati v ostatochnomu produkti Ce stosuyetsya virobnikiv ta postavnikiv produktiv V comu razi voni zobov yazuyutsya informuvati spozhivachiv shlyahom nadannya vidpovidnoyi dokumentaciyi stosovno sirovini Dopusk dlya odniyeyi genno modifikovanoyi kulturi v odnij krayini ocinyuyetsya vid 6 do 15 mln dolariv SShA kudi vklyucheno vidatki na prigotuvannya zapitu ocinka molekulyarnih harakteristik skladu ta toksichnosti produktu doslidi na tvarinah harakteristika bilkiv na alergennist ocinka agronomichnih yakostej rozrobka metodiv testuvannya pidgotovka yuridichnih dokumentiv dlya organizaciyi eksportu Vitrati oplachuye podavach zapitu na dopusk Riziki pov yazani z GM harchovimi produktamiRizik dlya zdorov ya Vstanoviti 100 bezpeku harchovih produktiv naukovo nemozhlivo Vtim argumentuvati bezpechnist genetichno modifikovanoyi yizhi tilki na principi Argumentum ad Ignorantiam bulo b pomilkovo Tomu genetichno modifikovani produkti prohodyat dokladni analizi sho bazuyutsya na suchasnih naukovih znannyah Harchovi alergiyi sho mozhut buti pov yazani z GMO Odnim z mozhlivih rizikiv vzhivannya genetichno modifikovanoyi yizhi rozglyadayetsya yiyi potencijna alergennist Koli novij gen vbudovuyut v genom roslini to kincevim rezultatom ye sintez v roslini novogo bilka yakij mozhe buti novim v diyeti Cherez ce mi ne mozhemo viznachiti alergennist produktu bazuyuchis na minulomu dosvidi Teoretichno kozhnij proteyin mozhe potencijno buti trigerom alergijnoyi reakciyi yaksho na jogo poverhni ye specifichni miscya zv yazku do IgE antitil Antitila yaki specifichni dlya konkretnogo antigenu viroblyayutsya v organizmi individuumu chutlivogo do alergenu Chutlivist do alergeniv chasto zalezhit vid genetichnoyi shilnosti Rozrahuvannya alergijnogo potencialu ne mozhna zrobiti zi 100 noyu vpevnenistyu Novi potencijni alergeni formuyutsya takozh u sortah konvencijnoyi selekciyi ale vidslidkuvati podibni alergeni duzhe vazhko krim togo procedura dopusku konvencijnih sortiv analizu na alergennist ne peredbachayetsya Natomist kozhen genno modifikovanij sort persh nizh potrapit do spozhivacha prohodit proceduru ocinki jogo alergijnogo potencialu Testi peredbachayut ocinku bilkovoyi poslidovnosti z vidomimi alergenami stabilnist bilka pid chas perevaryuvannya testi za dopomogoyu krovi vid chutlivih do alergenu individuumiv testi na tvarinah Yaksho produkt v procesi rozrobki demonstruye alergijni vlastivosti zapit na komercializaciyu mozhe buti vidklikano Napriklad v 1996 roci kompaniya Pioneer Hi Bred rozroblyala kormovu soyu z pidvishenim vmistom aminokisloti metioninu Dlya cogo vikoristali gen brazilskogo gorihu yakij yak zgodom viyavilos demonstruvav alergijni yakosti Rozrobka produktu pripinena oskilki isnuvav rizik sho kormova soya mozhe vipadkovo potrapiti na stil do spozhivacha Inshij priklad potencijno alergennogo produktu kormovij sort Bt kukurudzi StarLink rozroblenij Aventis Crop Sciences Regulyuyuchi organi SShA dozvolili prodazh nasinnya StarLink zi zasterezhennyam sho kultura ne povinna buti vikoristana dlya spozhivannya lyudinoyu Obmezhennya bazuvalos na testah yaki demonstruvali girshi peretravlyuvalni yakosti bilka Ne zvazhayuchi na obmezhennya nasinnya kukurudzi StarLink bulo znajdene v produktah harchuvannya 28 osib zvernulis do medichnih ustanov z pidozroyu na alergichnu reakciyu Odnak u centri z kontrolyu za zahvoryuvannyami SShA vivchili krov cih lyudej i prijshli do visnovku sho nemaye niyakih dokaziv pidvishenoyi chutlivosti do bilka Bt kukurudzi StarLink Z 2001 roku kultivuvannya sortu pripineno Monitoring prodemonstruvav sho z 2004 roku zhodnih slidiv kultivuvannya sortu ne sposterigayetsya U 2005 roci avstralijska kompaniya CSIRO rozrobila pasovishnij goroh stijkij do komah shkidnikiv Eksperimentalni doslidzhennya prodemonstruvali alergichni vrazhennya legeniv u mishej Podalsha rozrobka cogo sortu bula negajno pripinena Novi dokladni doslidzhennya ne pidtverdili alergijnih vlastivostej pov yazanih iz perenesenim genom Alergijnist viklikav lektin sho v normi prisutnij u nasinni gorohu Stanom na 2010 rik inshih prikladiv alergennosti transgennih produktiv ne sposterigalos Suchasnij analiz genno modifikovanih produktiv na alergennist znachno dokladnishij nizh analiz bud yakih inshih produktiv na alergennist Krim togo postijnij monitoring genno modifikovanih produktiv nadaye zmogu vidslidkuvati yihnyu prisutnist u vipadku koli podibna alergiya raptom bude vstanovlena Toksichnist sho mozhe buti pov yazana z GMO Okremi produkti geniv sho perenosyatsya v organizm genno inzhenernimi metodami mozhut demonstruvati toksichni vlastivosti V 1999 roci opublikovana stattya Arpada Pushtayi Arpad Pusztai shodo toksichnosti genno modifikovanoyi kartopli dlya shuriv V kartoplyu bulo vbudovano gen lektinu z pidsnizhnika z metoyu pidvishiti stijkist kartopli do nematod Zgodovuvannya kartopli shuram prodemonstruvalo toksichnij efekt genno modifikovanogo sortu Opublikuvannyu danih pereduvav guchnij skandal oskilki rezultati buli predstavleni do ekspertnoyi ocinki naukovcyami Zaproponovane Pushtayi poyasnennya sho menshe lektin a skorish sposib perenesennya genu viklikav toksichnij efekt ne pidtrimane bilshistyu naukovciv oskilki danih predstavlenih u statti nedostatno dlya formulyuvannya same takih visnovkiv Rozrobka transgennoyi kartopli z genom lektinu pripinena Suchasna metodologiya dopusku transgennih roslin peredbachaye himichnij analiz skladu v porivnyanni z konvencijnimi produktami ta doslidi na eksperimentalnih tvarinah Okremim predmetom diskusiyi ye dizajn eksperimentiv na tvarinah Rosijska doslidnicya Irina Yermakova provela doslidzhennya na shurah yake na yiyi dumku demonstruye patologichnij vpliv genno modifikovanoyi soyi na reproduktivni yakosti tvarin Oskilki dani shiroko diskutuvalis v svitovij presi ne buduchi opublikovanimi v referovanih zhurnalah naukova spilnota rozglyanula rezultati dokladnishe Oglyad shesti nezalezhnih svitovih ekspertiv vstanoviv sho Rezultati Irini Yermakovoyi superechat standartizovanim rezultatam inshih doslidnikiv sho pracyuvali z tim samim sortom soyi i ne viyavili toksichnogo vplivu na organizm U svoyij roboti Yermakova zaznachila sho otrimala transgennu soyu z Niderlandiv hocha zaznachena firma ne postavlyaye genno modifikovanu soyu Vikoristani GMO produkti i kontrolni zrazki ye sumishshyu originalnih sortiv Ne bulo navedeno dokaziv sho kontrolni zrazki ne mistyat materialu z modifikovanimi genami tak samo ne pokazano sho modifikovana soya na 100 transgenna Vidsutnij opis diyet i skladovih racionu shuriv Vidsutni dani shodo harchuvannya okremih osobin a prodemonstrovani dani stosuyutsya grup osobin Smertnist v kontrolnij grupi znachno perevishuvala normalnu smertnist shuriv ciyeyi laboratornoyi liniyi Takozh znizhena vaga v kontrolnij grupi vkazuye na nedostatnij doglyad abo nedostatnye harchuvannya shuriv sho robit visnovki doslidnici nerelevantnimi U 2009 roci opublikovani doslidzhennya Seralini shodo ocinki toksichnogo vplivu transgennih sortiv kukurudzi NK 603 MON 810 MON 863 na zdorov ya shuriv Avtori pererahuvali vlasnimi statistichnimi metodami rezultati goduvannya shuriv otrimani Monsanto dlya sortiv NK 603 ta MON 810 v 2000 roci ta Covance Laboratories Inc dlya sortu MON 863 v 2001 roci Visnovki svidchat pro gepatotoksichnist vzhivannya cih genno modifikovanih sortiv tomu privernuli pilnu uvagu organiv z regulyuvannya EFSA GMO Panel visunula ryad kritichnih zauvazhen do obranogo statistichnogo metodu obchislennya ta visnovkiv navedenih u statti rezultati predstavleni viklyuchno u viglyadi vidsotka vidminnostej dlya kozhnoyi zminnoyi a ne v yihnih faktichno vimiryuvanih odinicyah rozrahovani znachennya parametriv toksikologichnih viprobuvan ne pov yazani z diapazonom normalnogo rozpodilu dlya doslidzhuvanih vidiv rozrahovani znachennya toksikologichnih parametriv ne porivnyuvalis z normalnim rozpodilom u piddoslidnih tvarin yaki goduvalis riznimi racionami statistichno dostovirni vidminnosti ne pov yazani z dozami i nareshti nevidpovidnosti mizh statistichnimi argumentami Seralini ta rezultatami cih troh doslidzhen goduvannya tvarin yaki pov yazani z patologiyeyu organiv gistopatologiyeyu ta gistohimiyeyu EFSA dijshli visnovku sho rezultati prodemonstrovani Seralini ne dayut pidstav dlya pereglyadu poperednih visnovkiv pro bezpeku harchovih produktiv otrimanih z transgennih sortiv kukurudzi NK 603 MON 810 ta MON 863 Stanom na 2010 rik inshih naukovo zadokumentovanih prikladiv toksichnosti i negativnogo vplivu na organizm transgennih produktiv sho dopusheni do komercijnogo viroshuvannya ne sposterigalos Do 2007 roku opublikovano 270 naukovih robit yaki demonstruyut bezpeku genno modifikovanih produktiv Gorizontalnij perenos geniv vid GMO do spozhivacha Rozvitok tehnologiyi gennoyi modifikaciyi i vzhivannya genetichno modifikovanoyi yizhi stimulyuvali ryad eksperimentiv z vivchennya doli vzhitoyi z produktami DNK v travnij sistemi Serednostatistichna lyudina razom z produktami vzhivaye 0 1 1 g DNK nezalezhno vid diyeti V procesi travlennya 95 DNK degraduye do okremih nukleotidiv 5 u viglyadi shmatkiv zavdovzhki vid 100 do 400 nukleotidiv dohodyat do kishkivniku Oskilki v procesi vigotovlennya genno modifikovanih organizmiv shiroko vikoristovuyut konstitutivni promotori yaki zdatni vklyuchati geni takozh v tvarinnih klitinah to zalishayetsya rizik sho shmatki DNK yaki koduyut promotori vbuduyutsya v genom lyudini i aktivuyut splyachi geni Doslidi na mishah demonstruyut sho neperevarena DNK bud yakoyi yizhi zdatna pronikati v krov postupati v pechinku i navit pronikati cherez placentarnij bar yer Ale zhodnogo vipadku vbudovuvannya shmatkiv chuzhoridnoyi DNK v genom potomstva ne sposterigalos Rizik dlya dovkillya Odniyeyu z problem pov yazanih z transgennimi roslinami ye potencijnij vpliv na ryad ekosistem Migraciya geniv zavdyaki pereopilennyu Transgeni mayut potencial dlya vplivu na dovkillya yaksho voni zbilshat prisutnist i zberezhutsya v prirodnih populyaciyah Ci problemi tak samo stosuyutsya i konvencijnoyi selekciyi Neobhidno vrahovuvati taki faktori riziku Chi zdatni transgenni roslini rosti za mezhami posivnoyi ploshi Chi mozhe transgenna roslina peredati svoyi geni miscevim dikim vidam i chi bude gibridne potomstvo rodyuchim Chi vprovadzhennya transgeniv mayut selektivni perevagi pered dikimi roslinami u dikij prirodi Bagato odomashnenih roslin mozhut perehreshuvatis z dikimi rodichami koli voni rostut u bezposerednij blizkosti takim chinom geni kultivovanih roslin mozhut buti peredani gibridam Ce stosuyetsya yak transgennih roslin tak i sortiv konvencijnoyi selekciyi oskilki v bud yakomu vipadku jdetsya pro geni yaki mozhut mati negativni naslidki dlya ekosistemi pislya vivilnennya u diku prirodu Ce zazvichaj ne viklikaye serjoznoyi sturbovanosti nezvazhayuchi na poboyuvannya z privodu mutantiv superbur yaniv yaki b mogli zaharastiti miscevu diku prirodu Hocha gibridi mizh odomashnenimi i dikimi roslinami daleko ne ridkist v bilshosti vipadkiv ci gibridi ne ye rodyuchim zavdyaki poliployidiyi i ne zberigayutsya v dovkilli dovgij chas pislya togo yak odomashnenij sort roslin viluchayetsya z kultivuvannya Odnak ce ne viklyuchaye mozhlivosti negativnogo vplivu U deyakih vipadkah pilok z odomashnenih roslin mozhe poshiryuvatisya na bagato kilometriv z vitrom i zaplidnyuvati inshi roslini Ce mozhe uskladniti ocinku potencijnogo zbitku vid perehreshuvannya oskilki potencijni gibridi roztashovani daleko vid doslidnih poliv Dlya virishennya ciyeyi problemi proponuyutsya sistemi priznacheni dlya zapobigannya peredachi transgeniv napriklad terminatorni tehnologiyi ta metodi genetichnoyi transformaciyi viklyuchno hloroplastiv tak shob pilok ne buv transgennij Sho stosuyetsya pershogo napryamku terminatornoyi tehnologiyi to isnuyut peredumovi dlya nespravedlivogo vikoristannya tehnologiyi yaka mozhe spriyati bilshoyi zalezhnosti fermeriv vid virobnikiv Todi yak genetichna transformaciya hloroplastiv ne maye takih osoblivostej natomist maye tehnichni obmezhennya yaki she neobhidno podolati Na sogodnishnij den she nemaye zhodnogo komercializovanogo sortu transgennih roslin z vbudovanoyu sistemoyu zapobigannya pereopilennya Ye prinajmni tri mozhlivi shlyahi sho mozhut prizvesti do vivilnennya transgeniv gibridizaciyi z ne transgennimi silskogospodarskimi kulturami togo zh vidu ta sortu gibridizaciya z dikimi roslinami odnogo j togo zh vidu gibridizaciya z dikimi roslinami blizkosporidnenih vidiv yak pravilo odnogo i togo zh rodu Odnak treba zadovolniti ryad umov shob taki gibridi utvorilis transgenni roslini povinni kultivuvatis dosit blizko do dikih vidiv shob pilok mig fizichno yih dosyagnuti diki i transgenni roslini povinni cvisti odnochasno diki i transgenni roslini povinni buti genetichno sumisni Dlya togo shob nashadki zbereglis voni povinni buli zhittyezdatnimi i plidnimi a takozh mistiti perenesenij gen Doslidzhennya pokazuyut sho vivilnennya transgennih roslin najimovirnishe mozhe trapitis shlyahom gibridizaciyi z dikimi roslinami sporidnenih vidiv Vidomo sho deyaki silskogospodarski kulturi zdatni shreshuvatisya z dikimi predkami Pri comu te sho rozpovsyudzhennya transgeniv v dikij populyaciyi bude bezposeredno pov yazane z stupenem pristosovanosti razom zi shvidkistyu pritoku geniv v populyaciyu vvazhayetsya bazovim principom populyacijnoyi genetiki Vigidni geni budut shvidko poshiryuvatisya nejtralni geni budut rozpovsyudzhuvatisya shlyahom genetichnogo drejfu nevigidni geni budut rozpovsyudzhuvatis lishe u vipadku postijnogo pritoku Ekologichnij vpliv transgeniv ne vidomij ale zagalnoprijnyatim ye te sho tilki geni yaki pokrashuyut stupin pristosuvannya do abiotichnih faktoriv dadut gibridnim roslinam dostatnyu perevagu shob stati agresivnim bur yanom Abiotichni faktori taki yak klimat mineralni soli abo temperatura ye nezhivoyu chastinoyu ekosistemi Geni yaki polipshuyut pristosuvannya do biotichnih faktoriv mozhut porushuvati inodi duzhe chutlivij balans ekosistemi Tak napriklad diki roslini yaki otrimali gen stijkosti do komah vid transgennoyi roslini mozhut stati stijkishimi do odnogo zi svoyih prirodnih shkidnikiv Ce moglo b spriyati zbilshennyu prisutnosti ciyeyi roslini a razom z tim mozhe zmenshitis kilkist tvarin sho perebuvayut vishe v harchovomu lancyuzi vid shkidnika yak dzherela yizhi Tim ne menshe tochni naslidki transgeniv z selektivnoyu perevagoyu v prirodnomu seredovishi majzhe nemozhlivo nadijno peredbachiti Migraciya geniv zavdyaki gorizontalnomu perenosu geniv Okreme zauvazhennya ekologiv viklikaye vikoristannya genu z nptII z kishkovoyi palichki stijkosti do antibiotiku kanamicinu yak selektivnogo markeru Jogo mistyat bilshist komercializovanih transgennih roslin Vvazhayetsya sho cej gen mozhe potrapiti z zalishkami DNK roslin v grunt a zvidti v genom gruntovih bakterij V rezultati ce prizvede do fiksuvannya stijkosti do antibiotikiv v bakterialnij populyaciyi i perenosu yiyi v hvorobotvorni bakteriyi DNK transgennih roslin dijsno deyakij chas zalishayetsya v grunti hocha pri comu degraduye Krim togo bakteriyi zdatni importuvati u vlasnij genom chuzhoridni geni Viznacheno chastotu takoyi podiyi v prirodnih umovah na bakteriyi Acinetobacter perenos v genom bakteriyi kilcevoyi plazmidi 1 9 x 10 5 linearizovanoyi molekuli 2 0 x 10 8 perenos DNK vid transgennih reshtok menshe limitu vimiryuvannya 1 11 Eksperimentalni dani ekologichnih doslidzhen Stanom na 2007 rik u sviti viroshuvalos 14 mln gektariv transgennogo bavovniku z nih 3 8 mln ga v Kitayi Bavovnikova sovka odin z najserjoznishih shkidnikiv lichinka yakogo vrazhaye ne tilki bavovnik a j zlaki ovochi j inshi kulturni roslini V Aziyi vona za sezon daye chotiri pokolinnya Pshenicya osnovna roslina hazyayin dlya pershogo pokolinnya sovki a bavovnik soya arahis i ovochevi ce hazyayi dlya nastupnih troh pokolin Osnovnim agrotehnichnim zahodom borotbi bulo intensivna do 8 mi raziv za sezon obrobka poliv insekticidami Vtim ce privelo do poyavi stijkoyi do insekticidiv sovki i yak rezultat spalah kilkosti sovki v 1992 roci i vidpovidno zbilshennya intensivnosti obrobki insekticidami U 1997 roci na rinok vipushenij pershij transgennij bavovnik sho mistit gen Bt toksinu kultivuvannya yakogo prizvelo do zbilshennya vrozhajnosti i rizkogo zmenshennya vikoristannya insekticidiv do dvoh poliviv za sezon Rezultati desyatirichnogo monitoringu ekologichnoyi situaciyi svidchat sho z 1997 roku shilnist vrazhennya lichinkoyu sovki znizhuyetsya i prodovzhuye znizhuvatis Krim togo populyaciya sovki zmenshilas ne tilki na transgennomu bavovniku a j na inshih kulturnih roslinah Ce poyasnyuyetsya tim sho bavovnik yak roslina hazyayin dlya drugoyi sezonnoyi hvili rozmnozhennya sovki suttyevo redukuye cyu drugu hvilyu sho vidpovidno odrazu vidobrazhayetsya na chiselnosti osobin tretij i chetvertij hvili Odnochasno zi zmenshennyam sovki na bavovnikovih polyah desho zbilshilas kilkist inshogo shkidnika klopiv z rodini Miridae Ce poyasnyuyetsya zmenshenoyu intensivnistyu zastosuvannya insekticidiv Vse ce stvorilo spriyatlivi umovi dlya rozvitku cogo shkidnika Fusarium proliferatum fitopatogennij gribok sho ushkodzhuye kukurudzu i produkuye citotoksin fumonizin nejro pnevmotoksichnij i kancerogennij dlya lyudej a tomu pripustimij vmist jogo strogo kontrolyuyetsya Rezultati ekologichnogo monitoringu konvencijnih sortiv ta gennomodifikovanoyi Bt kukurudzi prodemonstruvali neochikuvanij efekt zmenshennya vrazhennya cim gribkom gennomodifikovanih sortiv Ochevidno gribok vrazhaye perevazhno poshkodzheni komahami roslini a stijki do komah transgenni roslini fuzariozom ne vrazhayutsya Gusin metelika monarha na listku lastovnya U 1999 roci provedene pershe eksperimentalne doslidzhennya shodo ocinki riziku vplivu transgennih roslin na dovkillya Ocinyuvali mozhlivist i vpliv toksichnogo zabrudnennya pilkom Bt kukurudzi kvitok vatochnika sirijskogo pilkom yakogo zhivitsya metelik monarh Vstanovleno sho v laboratornih umovah zgodovuvannya pilku Bt kukurudzi gusini metelika prizvodit do upovilnennya rostu ta pidvishenoyi smertnosti lichinok Piznishi doslidzhennya shodo ocinki riziku z urahuvannyam rivnya ekspoziciyi i zabrudnennya transgennim pilkom vikoristannya pesticidiv ta inshih potencijnih toksichnih rechovin pokazali sho vpliv pilku Bt kukurudzi na populyaciyu metelika monarha zalishayetsya nizkim Analogichne laboratorne doslidzhennya bulo provedeno na lichinkah volohokrilciv Hydropsyche borealis Shtuchne vigodovuvannya lichinok pilkom Bt kukurudzi prodemonstruvalo zbilshennya smertnosti na 20 Ti zh avtori vidtvorili doslid u prirodnih umovah z metoyu perevirki rezultativ otrimanih v laboratornih umovah Volohokrilci kultivuvalis v kontejnerah vstanovlenih poryad z polyami zasiyanimi Bt kukurudzoyu U prirodnih umovah vplivu transgennogo pilku na zhittyezdatnist volohokrilciv ne sposterigalos Prichinoyu masovoyi zagibeli medonosnih bdzhil sho dosyagla v SShA svogo piku v 2007 roci i yaka otrimala nazvu kolaps bdzholinih kolonij dovgij chas vvazhalos viroshuvannya Bt kultur Piznishe vstanovleno sho prichinoyu zagibeli stala virusna infekciya a ne GMO Zakonodavstvo sho regulyuye dopusk torgivlyu ta markuvannya GM harchovih produktivUkrayinske zakonodavstvo Ukrayinske markuvannya genetichno nemodifikovanoyi yizhi V Ukrayini dopusk GM produktiv regulyuyut Zakon Ukrayini Pro derzhavnu sistemu biobezpeki pri stvorenni viprobuvanni transportuvanni ta vikoristanni genetichno modifikovanih organizmiv Postanova Kabinetu Ministriv Ukrayini vid 18 lyutogo 2009 roku 114 pro Poryadok derzhavnoyi reyestraciyi genetichno modifikovanih organizmiv dzherel harchovih produktiv a takozh harchovih produktiv kosmetichnih i likarskih zasobiv yaki mistyat taki organizmi abo otrimani z yihnim vikoristannyam Zakon Ukrayini Pro zahist prav spozhivachiv Stattya 15 p 6 Informaciya pro produkciyu povinna mistiti poznachku pro nayavnist abo vidsutnist u skladi harchovih produktiv genetichno modifikovanih komponentiv Takim chinom markuvannyu pidlyagayut ne tilki produkti otrimani z GMO a takozh harchovi dobavki otrimani za dopomogoyu GMO Ni v Yevropejske ni zakonodavstvo Spoluchenih Shtativ ne peredbachaye markuvannya harchovih dobavok otrimanih za dopomogoyu genno modifikovanih mikroorganizmiv Krim togo Ukrayina stala pershoyu derzhavoyu u sviti yaka zobov yazala virobnikiv ta importeriv harchovih produktiv vkazuvati poznachennya bez GMO v markuvanni vsih bez vinyatku harchovih produktiv navit tih u yakih GMO ne mozhe buti ni teoretichno ni praktichno 3 zhovtnya 2012 roku Kabinet Ministriv Ukrayini shvaliv zakonoproyekt yakij dozvolyaye ne markuvati produkciyu yaka ne mistit GMO 23 serpnya 2023 roku Verhovna Rada Ukrayini uhvalila v cilomu zakonoproyekt 5839 Pro derzhavne regulyuvannya genetichno inzhenernoyi diyalnosti ta derzhavnij kontrol za obigom genetichno modifikovanih organizmiv i genetichno modifikovanoyi produkciyi dlya zabezpechennya prodovolchoyi bezpeki Dokument viznachaye pravovi ta organizacijni zasadi derzhavnogo regulyuvannya genetichno inzhenernoyi diyalnosti zabezpechennya prodovolchoyi bezpeki derzhavi shlyahom zdijsnennya derzhavnogo kontrolyu za vikoristannyam genetichno modifikovanih organizmiv i obigom genetichno modifikovanoyi produkciyi Takozh u nomu viznachayutsya termini genetichno modifikovanij organizm genetichno modifikovana produkciya GM produkciya yak harchovij produkt zaprovadzhuyetsya derzhavna reyestraciya GMO tosho Zakonodavstvo SShA Dopusk genno modifikovanih produktiv regulyuyut tri federalni agentstva Department of Agriculture s Animal and Plant Health Inspection Service APHIS Environmental Protection Agency EPA ta Food and Drug Administration FDA Zakoni SShA Ministerstvo silskogo gospodarstva APHIS 7 CFR Part 340 Introduction of Organisms and Products Altered or Produced Through Genetic Engineering Which are Plant Pests or Which There is Reason to Believe are Plant Pests Vprovadzhennya organizmiv ta produktiv sho zmineni abo virobleni za dopomogoyu gennoyi inzheneriyi i ye shkidnikami roslin abo tih pro yaki isnuyut pidstavi vvazhati sho voni ye shkidnikami roslin Ministerstvo ohoroni navkolishnogo seredovisha EPA 40 CFR Parts 152 and 174 Pesticide Registration and Classification Procedures Reyestraciya pesticidiv ta yihnya klasifikaciya 40 CFR Part 172 Experimental Use Permits Dozvil dlya eksperimentalnogo vikoristannya 40 CFR Part 725 Reporting Requirements and Review Processes for Microorganisms Vimogi do zvitnosti ta procesi oglyadu dlya mikroorganizmiv Upravlinnya z sanitarnogo naglyadu za yakistyu harchovih produktiv ta medikamentiv FDA Statement of Policy Foods Derived From New Plant Varieties Produkti otrimani z novih vidiv roslin Dodatok Consultation Procedures under FDA s 1992 Statement of Policy Reyestr genno modifikovanih roslin dopushenih do kultivuvannya i prodazhu u sviti a takozh tih yaki ochikuyut dopusku komercializaciyi mozhna znajti na sajti Biotechnology industry organizations Perelik stosuyetsya produktiv viroblenih takimi firmami BASF Plant Science Bayer CropScience LP Dow AgroSciences LLC Monsanto Company Pioneer Dupont Company ta Syngenta Seeds Inc Yevropejske zakonodavstvo V Yevropejskomu Soyuzi dopusk GMO regulyuyetsya dvoma zakonodavchimi aktami Directive on the Deliberate Release into the Environment of Genetically Modified Organisms 2001 18 Cej zakon regulyuye pravila komercijnogo dopusku GM roslin sho zdatni do rozmnozhennya ta vipusk takih roslin v otochuyuche seredovishe Regulation on Genetically Modified Food and Feed 1829 2003 Cej zakon regulyuye dopusk na rinok yizhi ta kormiv sho virobleni z abo mistyat GM roslini Krim cih dvoh zakoniv isnuye cilij ryad utochnyuyuchih normativnih aktiv Povnij perelik transgennih roslin sho dopusheni do komercializaciyi v Yevropi mozhna znajti na sajti GMO compass Inshi svitovi regulyuyuchi akti Prodovolcha ta silskogospodarska organizaciya OON razom zi Vsesvitnoyu organizaciyeyu ohoroni zdorov ya rozrobili dodatok do Kodeks Alimentarius Foods derived from modern biotechnology sho regulyuye pravila bezpeki stosovno genno modifikovanih produktiv Problemi uzgodzhennya zakonodavstv Ne zvazhayuchi na te sho zakoni yaki regulyuyut dopusk GM produktiv na rinok podibni v yihnij realizaciyi isnuyut pevni rozbizhnosti SShA deklaruye politiku vilnoyi torgivli natomist Yevropa dopuskaye vilnu torgivlyu z pevnimi obmezhennyami sho bazuyetsya na principi oberezhnosti 2003 roku SShA Kanada ta Argentina podali skargu v Svitovu organizaciyu torgivli shodo obmezhen z boku Yevropi 2005 roku SOT zadovolnila bilshist punktiv skargi Takozh sposterigayetsya asinhronnij dopusk GM produktiv v riznih krayinah sho viklikaye shtuchnu zminu torgovih prioritetiv Napriklad zgidno z Yevropejskim zakonodavstvom produkti shreshuvannya ranishe dopushenogo i komercializovanogo genno modifikovanogo sortu z konvencijnimi sortami vvazhayutsya novim GM produktom i pidlyagayut novij proceduri dopusku Natomist v Spoluchenih Shtatah taki produkti okremogo dozvolu ne potrebuyut Perevazhna kilkist dopuskiv GM v Yevropi stosuyetsya dozvoliv na import sirovini a ne kultivuvannya Tak Yevropa importuye transgennu sirovinu vmist yakoyi v gotovomu produkti ne povinen perevishuvati 0 9 Vnaslidok asinhronnosti dopuskiv ochikuyetsya abo perebudova torgovelnih rinkiv abo Yevropa vidmovitsya vid principu nulovoyi tolerantnosti Mizhnarodnij reyestr GMONa sajti International Service for the Acquisition of Agri biotech Applications ISAAA 1 chervnya 2019 u Wayback Machine podanij mizhnarodnij reyestr GMO yakij stanom na pochatok 2013 roku mistiv informaciyu pro 319 harchovih roslin v yaki buli dodani chuzhi geni Div takozhGenetichno modifikovani organizmi GMO Dzherela i posilannya PDF Arhiv originalu PDF za 27 chervnya 2011 Arhiv originalu za 13 chervnya 2010 Ashouri A 2004 Commun Agric Appl Biol Sci 69 3 185 9 PMID 15759411 Arhiv originalu za 6 lyutogo 2012 Procitovano 16 bereznya 2010 Ashouri A 1998 Constitutive and tissue specific differential expression of the cryIA b gene in transgenic rice plants conferring resistance to rice insect pest Theoretical and Applied Genetics 97 doi 10 1007 s001220050862 nedostupne posilannya z listopadaa 2019 Arhiv originalu za 6 lipnya 2010 Blog zum Feldversuch 2009 in Limburgerhof Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 Yield Stress Update PDF a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite web title Shablon Cite web cite web a Nedijsnij deadurl 404 dovidka nedostupne posilannya z kvitnya 2019 Arhiv originalu za 29 lipnya 2010 Hong Xia Zhang Joanna N Hodson John P Williams and Eduardo Blumwald 2001 PNAS 98 22 2832 12836 doi 10 1073 Arhiv originalu za 18 veresnya 2011 Procitovano 16 bereznya 2010 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite journal title Shablon Cite journal cite journal a Perevirte znachennya doi dovidka Anoop VM Basu U McCammon MT McAlister Henn L Taylor GJ 2003 Plant Physiol 134 4 2205 17 PMID 12913175 Arhiv originalu za 29 veresnya 2015 Procitovano 16 bereznya 2010 Arhiv originalu za 16 lyutogo 2006 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite web title Shablon Cite web cite web a Nedijsnij deadurl unknown host dovidka Arhiv originalu za 3 sichnya 2015 Martin Truksa Guohai Wu Patricia Vrinten and Xiao Qiu 2006 hhttp www springerlink com content m9161422p57633qk Metabolic Engineering of Plants to Produce Very Long chain Polyunsaturated Fatty Acids Transgenic Research 15 2 131 137 doi 10 1007 s11248 005 6069 8 nedostupne posilannya Amflora is a starch potato developed specifically for industrial use Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 Eliot M Herman Ricki M Helm Rudolf Jung and Anthony J Kinney 2003 Plant Physiology 132 36 43 Arhiv originalu za 26 bereznya 2009 Procitovano 19 bereznya 2010 SUNILKUMAR G CAMPBELL L M PUCKHABER L amp RATHORE K S 2006 Proceedings of the National Academy of Sciences USA 103 18054 18059 doi 10 1073 pnas 0605389103 Arhiv originalu za 15 lyutogo 2012 Procitovano 19 bereznya 2010 Institute of Science in Society Elektronnij resurs Rezhim dostupu http www isaaa org 27 lyutogo 2018 u Wayback Machine Gryson N 2010 Anal Bioanal Chem 396 6 2003 22 Arhiv originalu za 2 chervnya 2015 Procitovano 26 bereznya 2010 Cankar K Stebih D Dreo T Zel J Gruden K 2006 BMC Biotechnol 2003 22 Arhiv originalu za 6 kvitnya 2018 Procitovano 26 bereznya 2010 Gryson N 2010 Anal Bioanal Chem 396 6 2003 22 Arhiv originalu za 2 chervnya 2015 Procitovano 26 bereznya 2010 Leimanis S Hernandez M Fernandez S Boyer F Burns M Bruderer S Glouden T Harris N Kaeppeli O Philipp P Pla M Puigdomenech P Vaitilingom M Bertheau Y Remacle J 2006 Plant Mol Biol 61 1 2 123 39 Arhiv originalu za 30 chervnya 2015 Procitovano 26 bereznya 2010 Viprobuvalnij centr DP Institut ekogigiyeni i toksikologiyi im L I Medvedya a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite web title Shablon Cite web cite web a Nedijsnij deadurl 404 dovidka Arhiv originalu za 20 lyutogo 2010 Arhiv originalu za 8 bereznya 2010 Arhiv originalu za 21 lipnya 2010 Arhiv originalu za 13 listopada 2014 Procitovano 13 listopada 2014 N Kalaitzandonakes JM Alston KJ Bradford 2007 Nature Biotechnology 25 509 511 Arhiv originalu za 27 chervnya 2007 Procitovano 26 bereznya 2010 Guidance document for the risk assessment of genetically modified plants and derived food and feed by the Scientific Panel on Genetically Modified Organisms GMO PDF Arhiv originalu PDF za 6 lyutogo 2013 Nordlee JA Taylor SL Townsend JA Thomas LA Bush RK 1996 N Engl J Med 334 11 688 92 Arhiv originalu za 15 lipnya 2014 Procitovano 22 bereznya 2010 PDF Arhiv originalu PDF za 10 bereznya 2010 Arhiv originalu za 5 veresnya 2008 Prescott VE ta in 2005 PDF J Agric Food Chem 53 23 9023 9030 doi 10 1021 jf050594v Arhiv originalu PDF za 24 lipnya 2011 Procitovano 22 bereznya 2010 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite journal title Shablon Cite journal cite journal a Yavne vikoristannya ta in u author dovidka Lee RY ta in 2013 PlosONE doi 10 1371 journal pone 0052972 Arhiv originalu za 19 sichnya 2013 Procitovano 25 sichnya 2013 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite journal title Shablon Cite journal cite journal a Yavne vikoristannya ta in u author dovidka Obslugovuvannya CS1 Storinki iz nepoznachenim DOI z bezkoshtovnim dostupom posilannya Ewen SW Pusztai A 1999 Lancet 354 9187 1353 4 Arhiv originalu za 11 zhovtnya 2009 Procitovano 22 bereznya 2010 Ermakova I 2006 Proceedings Epigenetics Transgenic Plants and Risk Assessment 41 48 Arhiv originalu za 24 bereznya 2013 Procitovano 22 bereznya 2010 Marshall A 2007 Nature Biotechnology 25 9 981 987 Arhiv originalu za 9 lyutogo 2011 Procitovano 22 bereznya 2010 Brake DG Evenson DP 2004 Food Chem Toxicol 42 1 29 36 Arhiv originalu za 9 lyutogo 2011 Procitovano 22 bereznya 2010 de Vendomois JS Roullier F Cellier D Seralini GE 2009 Int J Biol Sci 5 706 726 Arhiv originalu za 10 kvitnya 2010 Procitovano 22 bereznya 2010 PDF Arhiv originalu PDF za 25 travnya 2010 Procitovano 22 bereznya 2010 Arhiv originalu za 9 veresnya 2009 Procitovano 22 bereznya 2010 Hohlweg U Doerfler W 2001 Mol Genet Genomics 265 2 225 33 Arhiv originalu za 10 veresnya 2012 Procitovano 22 bereznya 2010 Monitoring movement of herbicide resistant genes from farm scale evaluation field sites to populations of wild crop relatives PDF Arhiv PDF originalu za 23 zhovtnya 2008 Paget E Lebrun M Freyssinet G Simonet P 1998 Eur J Soil Biol 34 81 88 Arhiv originalu za 3 bereznya 2014 Procitovano 22 bereznya 2010 de Vries J Wackernagel W 1998 Mol Gen Genet 257 6 606 13 Arhiv originalu za 1 zhovtnya 2011 Procitovano 22 bereznya 2010 K M Nielsen F Gebhard K Smalla A M Bones and J D van Elsas 1997 Evaluation of possible horizontal gene transfer from transgenic plants to the soil bacterium Acinetobacter calcoaceticus BD413 Theoretical and Applied Genetics 95 5 6 815 821 nedostupne posilannya z listopadaa 2019 Kong Ming Wu Yan Hui Lu Hong Qiang Feng Yu Ying Jiang Jian Zhou Zhao 2008 Science 321 1676 1678 doi 10 1126 science 1160550 Arhiv originalu za 18 travnya 2010 Procitovano 22 bereznya 2010 de la Campa R Hooker DC Miller JD Schaafsma AW Hammond BG 2005 Mycopathologia 159 4 539 52 Arhiv originalu za 13 zhovtnya 2012 Procitovano 22 bereznya 2010 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite journal title Shablon Cite journal cite journal a Tekst pmid 15983741 proignorovano dovidka John E Losey Linda S Rayor Maureen E Carter 1999 Nature 399 214 Arhiv originalu za 10 bereznya 2010 Procitovano 22 bereznya 2010 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite journal title Shablon Cite journal cite journal a Tekst doi 10 1038 20338 proignorovano dovidka Sears MK Hellmich RL Stanley Horn DE Oberhauser KS Pleasants JM Mattila HR Siegfried BD Dively GP 2001 Proc Natl Acad Sci U S A 98 21 11937 42 Arhiv originalu za 31 lipnya 2014 Procitovano 22 bereznya 2010 E J Rosi Marshall J L Tank T V Royer M R Whiles M Evans White C Chambers N A Griffiths J Pokelsek M L Stephen 2007 Proc Natl Acad Sci U S A 104 41 16204 16208 Arhiv originalu za 17 sichnya 2013 Procitovano 22 bereznya 2010 Arhiv originalu za 16 kvitnya 2011 Bdzholi ginut vid GMO Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 Reed M Johnson Jay D Evans Gene E Robinson May R Berenbaum 2009 Proc Natl Acad Sci U S A 106 35 14790 14795 Arhiv originalu za 21 serpnya 2013 Procitovano 22 bereznya 2010 Arhiv originalu za 20 sichnya 2022 Arhiv originalu za 16 kvitnya 2022 Arhiv originalu za 16 kvitnya 2022 Kabmin shvaliv novi vimogi do markuvannya produktiv z GMO 8 zhovtnya 2012 u Wayback Machine Ukrayinska pravda 03 10 2012 Verhovna Rada prijnyala zakonoproyekt pro GMO sho daye ce rishennya 23 08 2023 21 37 Introduction of Organisms and Products Altered or Produced Through Genetic Engineering Which are Plant Pests or Which There is Reason to Believe are Plant Pests PDF Arhiv originalu PDF za 6 lyutogo 2013 PDF Arhiv originalu PDF za 3 lyutogo 2011 Experimental Use Permits Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 Reporting Requirements and Review Processes for Microorganisms Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 Arhiv originalu za 20 bereznya 2010 Arhiv originalu za 20 bereznya 2010 Arhiv originalu za 3 kvitnya 2009 Arhiv originalu za 22 veresnya 2009 Regulation on Genetically Modified Food and Feed 2001 18 PDF Arhiv originalu PDF za 6 lyutogo 2013 The GMO Food Database Arhiv originalu za 6 lyutogo 2013 PDF Arhiv originalu PDF za 18 travnya 2017 Arhiv originalu za 5 bereznya 2010 Arhiv originalu za 11 bereznya 2010 Arhiv originalu za 28 bereznya 2010 PDF Arhiv originalu PDF za 15 lipnya 2011 Cya stattya nalezhit do dobrih statej ukrayinskoyi Vikipediyi