Гре́цька опера́ція НКВС (рос. Греческая Операция, грец. Eλληνική επιχείρηση της ΛΚΕΥ) — масові репресії проти грецької етнічної меншини в республіках СРСР, які тривали від 15 грудня 1937 року до березня 1938 року (окремі арешти тривали до осені 1938 року). У ході репресій за фальшивими обвинуваченнями у шпигунстві або контрреволюційній діяльності заарештовано понад 20 тисяч греків, переважно чоловіків у віці від 20 до 50 років. З них у середньому по Союзу 93% були розстріляні. Особливо кривавими виявились локальні «грецькі» операції в Донецькій області та Краснодарському краї. Пізніше обвинувачені за 58-ю статтею (в РРФСР і Грузії — 58 стаття, в Азербайджані — 72 стаття, в Україні — 54 стаття), а потім розстріляні або заслані до таборів, реабілітовані. 15 грудня шанується греками у світі, як День пам'яті жертв «Грецької операції» НКВС.
|
Передумови та причини
Становище радянської влади в країні, що не встигла отримати підтримки населення після революції та громадянської війни, було хитким. Намагання вибудувати чітку вертикаль влади наштовхувались на опір, у чому влада вбачала власницькі, майнові або націоналістичні мотиви. Ці обставини Сталін вважав найнебезпечнішими. Так, 1930-ті роки позначились не тільки піком розкуркулення, але й «національних чисток».
Проте якщо держави, проти представників яких проводились попередні чистки, мали із СРСР спільні кордони, Грецію від Держави Рад відокремлювало пів-Європи. На думку істориків, греки розділили долю інших меншин через національне піднесення періоду політики коренізації 1920-х років, переважно сільський заможний клас. Не останню роль відіграло й відновлення монархії у Греції 1935 року, а також те, що через рік в результаті перевороту до влади прийшов фашист Іоанніс Метаксас.
7 серпня 1932 року вступив у дію Закон «Про охорону соціалістичної власності» (відомий також як «указ сім восьмих» і «закон про п'ять колосків»). Коли ж на посаді наркома внутрішніх справ СРСР Генріха Ягоду замінив Микола Єжов репресійна машина почала стрімко набирати обертів. 2 липня 1937 року рішення Політбюро ЦК ВКП(б) П51/94 «Про антирадянські елементи» наказувало у строк 5 днів скласти списки усіх осіб, причетних до антирадянських акцій, які підлягали б розстрілу або висилці. У відповідь Єжов 30 липня 1937 року видав наказ за № 00447 «Про операцію з репресування колишніх куркулів, кримінальників та інших антирадянських елементів». Планова кількість осіб до репресування — 259 450 осіб, з них до першої категорії, тобто розстрілу, планово віднесено 72 950 осіб, решта — до другої категорії, яка передбачала висилку у табори терміном від 8 до 10 років. При цьому наказ дозволяв вмотивоване клопотання про збільшення цих цифр.
Події
Початок репресіям поклала Директива № 50215 від 11 грудня 1937 року за підписом народного комісару внутрішніх справ СРСР М. І. Єжова. Вона повідомляла, що органи НКВС викрили і повинні негайно ліквідувати широку мережу грецьких націоналістичних, шпигунсько-диверсійних, повстанських, шкідницьких організацій, кінцевою метою яких є ліквідація радянської влади в місцях компактного проживання греків на території Радянського Союзу та встановлення буржуазної держави фашистського типу:
«Матеріалами слідства встановлюється, що грецька розвідка веде активну шпигунсько-диверсійну і повстанську роботу в СРСР, виконуючи завдання англійської, німецької та японської розвідок. Базою для цієї роботи є грецькі колонії в Ростовсько-на-Дону і Краснодарській областях Північного Кавказу, Донецькій, Одеській та інших областях України, в Абхазії та інших республіках Закавказзя, в Криму, а також широко розкидані групи греків у різних містах і місцевостях Союзу. Поряд зі шпигунсько-диверсійною роботою в інтересах німців та японців, грецька розвідка розвиває активну антирадянську націоналістичну діяльність, спираючись на широкий антирадянський прошарок (куркулі-тютюнники і городники, спекулянти, валютники та інші) серед грецького населення СРСР. З метою припинення діяльності грецької розвідки та території СРСР наказую:
1. 15 грудня цього року одночасно в усіх республіках, краях і областях здійснити арешти всіх греків, підозрюваних у шпигунській, диверсійній, повстанській і націоналістичній антирадянській роботі.
2. Арешту підлягають усі греки (грецько-піддані і громадяни СРСР) наступних категорій:
- а) ті, що перебувають на оперативному обліку і розробляються;
- б) колишні великі торговці, спекулянти, контрабандисти та валютники;
- в) греки, які ведуть активну антирадянську націоналістичну роботу, в першу чергу, з середовища розкуркулених, а також усі, хто переховувався від розкуркулення;
- г) політемігранти з Греції та всі греки, що нелегально прибули в СРСР, незалежно від країни, з якої вони прибули;
- д) всі осілі на території СРСР греки, так звані, закордонні агенти ІНО НКВС та розвідувального управління РСЧА.
…
5. При необхідності здійснення арештів осіб командного і начальницького складу, які мають військові та спеціальні звання, а також фахівців та осіб, що входять до номенклатури ЦК, запитувати санкцію НКВС СРСР.
6. Про результати операції з арештів донести до 18 грудня. Про хід слідства доносити п'ятиденним зведеннями з повідомленням підсумкових цифрових даних і найбільш істотних і важливих свідчень.
Народний комісар внутрішніх справ СРСР,
генеральний комісар державної
безпеки Єжов»Оригінальний текст (рос.)«Материалами следствия устанавливается, что греческая разведка ведет активную шпионско-диверсионную и повстанческую работу в СССР, выполняя задания английской, германской и японской разведок. Базой для этой работы являются греческие колонии в Ростовской-на-Дону и Краснодарской областях Северного Кавказа, Донецкой, Одесской и других областях Украины, в Абхазии и других республиках Закавказья, в Крыму, а также широко разбросанные группы греков в различных городах и местностях Союза. Наряду с шпионско-диверсионной работой в интересах немцев и японцев, греческая разведка развивает активную антисоветскую националистическую деятельность, опираясь на широкую антисоветскую прослойку (кулаки-табаководы и огородники, спекулянты, валютчики и другие) среди греческого населения СССР. В целях пресечения деятельности греческой разведки та территории СССР приказываю:1.15 декабря сего года одновременно во всех республиках, краях и областях произвести аресты всех греков, подозреваемых в шпионской, диверсионной, повстанческой и националистической антисоветской работе.
2.Аресту подлежат все греки (греческо-подданные и граждане СССР) следующих категорий: а)находящиеся на оперативном учете и разрабатываемые; б)бывшие крупные торговцы, спекулянты, контрабандисты и валютчики; в)греки, ведущие активную антисоветскую националистическую работу, в первую очередь из среды раскулаченных, а также все скрывавшиеся от раскулачивания; г)политэмигранты из Греции и все греки, нелегально прибывшие в СССР, независимо от страны, из которой они прибыли; д)все осевшие на территории СССР греки, так называемые закордонные агенты ИНО НКВД и разведывательного управления РККА.
…
5.При необходимости производства арестов лиц командного и начальствующего состава, имеющие военные и специальные звания, а также специалистов и лиц, входящих в номенклатуру ЦК, запрашивать санкцию НКВД СССР.
…
7.О результатах операции по арестам донести к 18 декабря. О ходе следствия доносить пятидневными сводками с сообщением итоговых цифровых данных и наиболее существенных и важнах показаний.
Народный комиссар внутренних дел СССР
Генеральный комиссар государственной
Безопасности ЕЖОВ»
Текст директиви майже збігається із текстом попередніх директив НКВС, які розпоряджались щодо інших національних чисток: латиської операції (від 30 листопада 1937 року), фінської, естонської, румунської тощо. Вона чітко вказувала число греків, яких необхідно заарештувати, скільки з них розстріляти і відправити до таборів на 10 років. На підготовку списків із прізвищами для виписки ордерів на арешт відводились три доби. Наступного дня після підписання Директиви 12 грудня 1937 року відбулись вибори, в результаті яких депутатами Верховної Ради СРСР ставали серед інших і греки: Герой Радянського Союзу Іван Папанін, Герой Соціалістичної Праці Паша Ангеліна, Герой Радянського Союзу Володимир Коккінакі (пізніше стали двічі Героями) та інші.
15 грудня 1937 року хвиля арештів пройшла Грузією, Кримом, Донецькою та Одеською областями України, Краснодарським краєм та Азербайджаном. Операція виявилась найбільш кривавою серед інших «національних» на теренах СРСР. В першу ж ніч у Харкові серед понад 30 греків заарештували Костянтина Челпана — головного конструктора двигуна танка Т-34, якого нещодавно нагородили орденом Леніна. За десять днів операції в республіках Радянському Союзу заарештували близько 8 000 греків.
31 січня 1938 року вийшла постанова Політбюро ЦК ВКП(б) № П57/49 із дозволом на подовження строків репресій, позасудовий порядок розгляду справ та пропозицією проведення нових етнічних чисток:
1. Дозволити Наркомвнусправ продовжити до 15 квітня 1938 операцію по розгрому шпигунсько-диверсійних контингентів з поляків, латишів, німців, естонців, фінів, греків, іранців, харбінців, китайців та румунів, як іноземних підданих, так і радянських громадян, відповідно до існуючих наказів НКВС СРСР.
2. Залишити до 15 квітня 1938 існуючий позасудовий порядок розгляду справ заарештованих за цими операціями людей, незалежно від їх підданства.
3. Запропонувати НКВС СРСР провести до 15 квітня аналогічну операцію і погромити кадри болгар і македонців, як іноземних підданих, так і громадян СРСР.
СЕКРЕТАР ЦК
Оригінальний текст (рос.)1. Разрешить Наркомвнуделу продолжить до 15 апреля 1938 года операцию по разгрому шпионско-диверсионных контингентов из поляков, латышей, немцев, эстонцев, финнов, греков, иранцев, харбинцев, китайцев и румын, как иностранных подданных, так и советских граждан, согласно существующих приказов НКВД СССР.2. Оставить до 15 апреля 1938 года существующий внесудебный порядок рассмотрения дел арестованных по этим операциям людей, вне зависимости от их подданства.
3. Предложить НКВД СССР провести до 15 апреля аналогичную операцию и погромить кадры болгар и македонцев, как иностранных подданных, так и граждан СССР.
СЕКРЕТАРЬ ЦК
Оперуючи приблизними цифрами, Іван Джуха називає 7 600 — 9 400 жертв «грецької» операції 1937—1938 років в Україні (таб. 1).
- Таблиця 1. Кількість жертв «грецької» операції в Україні за регіонами
Область (місто) | Кількість жертв, осіб |
---|---|
Донецька область | 5700 — 6500 |
Одеська область | 500 — 800 |
Запорізька область | 400 — 600 |
Харків | 200 — 300 |
Київ | 100 — 200 |
Інші регіони | 700 — 1000 |
Греків судили не «трійки», а особлива нарада, до складу якої входив особисто Микола Єжов та генеральний прокурор СРСР Андрій Вишинський. Із тюрм в регіонах до Москви надходили списки з іменами заарештованих (як і в ході попередніх національних операцій). Тільки проти кожного десятого прізвища зазначалось «10 років таборів», решта — «Розстріляти». Чиновники швидко розглядали списки і цілими альбомами подавали на підпис Єжову та Вишинському. Тому такий спосіб винесення вироку називають «альбомним».
Найбільшим «островом» табірного архіпелагу пізніше стала Колима — щонайменше півтори тисячі греків потрапили до таборів Колими, близько 100 осіб — до Норильського табору, понад 130 — до таборів республіки Комі, понад 200 осіб — у казахстанські, 60-80 чоловіків — в Архангельські табори. З таборів повернулася лише половина висланих. У «Довідці про склад ув'язнених, що містяться у ВТТ НКВС на 1 січня 1939 року» згадуються 2 030 греків. Крім того у таборах відбували покарання ще 451 грек — громадяни Греції (грецько-піддані становили 11% серед іноземців — в'язнів ГУЛАГу). Тобто загалом у таборах станом на 1938 рік перебувало близько 2 500 греків, з них 600—800 осіб загинуло в період 1938—1941 років.
Крім того велась активна діяльність з розкриття контрреволюції. Міфічні контрреволюційні організації викрили у Ростові-на-Дону, Маріуполі та чи не кожному грецькому селі Приазов'я, Баку, Краснодарі, Ашхабаді, підмосковних Люберцях та навіть заполярній Ігарці. Серед інших заходів «грецької» операції: закриття усіх в СРСР національних грецьких шкіл, видавництв, газет. Розформовано Грецький національний район на Кубані (серед репресованих 92—94% розстріляно), на його місці сформовано Кримський район.
Грецька операція в Приазов'ї
У Приазов'ї, завдяки високій компактності проживання етнічних греків, всі арешти НКВС завершилась в січні 1938 року, 80% з них — у перші два тижні операції, тобто до нового 1938 року. Вже 10 січня 1938 року відбулось перше засідання особливої наради (рос. Особое совещание, або рос. ОСО), яка розглянула перший «грецький» альбом із 174 прізвищ саме приазовських греків, усім винесено вирок — «Розстріляти». Про реалізацію «грецької» операції НКВС колишній заступник УНКВС по Сталінській (нині Донецькій) області Г. Загорський-Зарицький розповідає:
«Для проведення операції з греками Леплевський (нарком внутрішніх справ УРСР) передав установку заарештувати у що б то не стало 5 000 осіб незалежно від наявності компрометуючих матеріалів на них»
Оригінальний текст (рос.)«Для проведения операции по грекам Леплевский (нарком внутренних дел УССР) передал установку арестовать во что бы то ни стало 5000 человек независимо от наличия компрометирующих материалов на них»
Відтак за всю операцію у грецьких поселеннях Приазов'я заарештовано щонайменше 5 000 осіб (станом на 1926 рік із 104 666 греків УРСР у Маріупольській окрузі мешкало 64 238 греків, у Сталінській — 33 501). Точна кількість жертв і досі не встановлена, оскільки не всі архівні матеріали розсекречені. За даними Івана Джухи та Федерації грецьких товариств України, відомі прізвища тільки 3 479 осіб (таб. 2), з них 96% розстріляно впродовж одного місяця. Зокрема, у селищі міського типу Сартані (Іллічівський район Маріуполя) зі 132 осіб заарештованих 131 чоловіка розстріляли (таб. 3).
- Таблиця 2. Кількість жертв «грецької» операції в Приазов'ї за районами
Район (місто) | Розстріляно, осіб |
---|---|
Маріупольський район | 899 |
Маріуполь (окремо від району) | 64 |
Великоянисольський район | 679 |
Старобешівський район | 623 |
Старокаранський район | 460 |
Старокерменчикський район | 246 |
Волноваський район | 175 |
Володарський район | 174 |
Інші населені пункти | 150 |
Всього | 3479 |
В'язні ГУЛАГу | 158 |
- Таблиця 3. Кількість жертв «грецької» операції в Приазов'ї за окремими населеними пунктами
Кількість жертв «грецької» операції в Приазов'ї за районами | |||
---|---|---|---|
Населений пункт | Заарештовано, осіб | Розстріляно, осіб | % розстріляних |
Анадоль | 76 | 72 | 94.7 |
Богатир | 150 | 138 | 92.0 |
Велика Каракуба | 137 | 130 | 94.9 |
Великий Янисоль | 144 | 135 | 93.8 |
Бугас | 115 | 103 | 89.6 |
Константинополь | 165 | 160 | 97.0 |
Малий Янисоль | 109 | 108 | 99.1 |
Мангуш | 252 | 247 | 98.0 |
Нова Каракуба | 86 | 80 | 93.0 |
Сартана | 132 | 131 | 99.2 |
Стара Гнатівка | 188 | 180 | 95.7 |
Стара Карань | 134 | 130 | 97.0 |
Стара Ласпа | 108 | 103 | 95.4 |
Старобешеве | 233 | 223 | 95.7 |
Старий Керменчик | 168 | 163 | 97.0 |
Старий Крим | 110 | 104 | 95.5 |
Стила | 248 | 238 | 96.0 |
Улакли | 120 | 109 | 90.8 |
Урзуф | 66 | 65 | 98.5 |
Ялта | 219 | 214 | 97.7 |
Всього | 3479 | 3479 | — |
Середнє значення | — | — | 95,53 |
Опублікована під редакцією українського історика, науковця Донецького університету, професора В. Н. Нікольського «Книга пам'яті греків України» містить дані на 3 606 репресованих, а також всі 24 «альбомні» протоколи НКВС СРСР та прокурора СРСР від 10 січня 1938 року по 11 березня 1938 року. Автори зазначають, що слідчі нерідко вдавались до вигадок, підробляли підписи обвинувачених і уявних свідків, а обвинувачульний висновок складався через кілька днів, тижнів і навіть місяців після винесення смертного вироку. Розстрільні вироки виконувались у Сталіно, серед виконавців: заступник начальника УНКВС по Сталінській області капітан держбезпеки Шашков, начальник першого спецвідділу Зуйков, начальник внутрішньої тюрми УДБ УНКВС Дерновий.
В результаті національної чистки НКВС грецьку громаду Приазов'я майже цілком позбавили інтелігенції: репресовані зачинатель румейської літератури Георгій Костоправ, його соратники Василь Галла, Амфіктіон Димітріу, Харалампій Акрітас та інші . Закриті газета «Колехтивістис» та літературно-художній альманах «Неотита». У грудні 1937 року ліквідований Маріупольський грецький театр, його режисери та актори, серед яких Г. Р. Дегларі, Д. Д. Теленчі, Ф. І. Кашкер, Г. А. Севда, репресовані. Закрито Маріупольський грецький педагогічний технікум, його викладачі також репресовані. По всьому Приазов'ю закрили національні грецькі школи.
Реакція Греції
Станом на 1937 рік 95% усього прошарку іноземних підданих в СРСР складали греки, які довгий час жили в Туреччині, а на початку XX століття змушені були рятуватися від винищення мусульманськими фанатиками. Проте офіційну Грецію та СРСР пов'язувала торговельна угода, і уряд країни не бажав псувати стосунки зі стратегічним партнером через «руських греків». Час від часу він надсилав формальні ноти протесту.
Тоді Радянський Союз запропонував прийняти своїх співвітчизників, але Греція відмовилась, оскільки вважала греків СРСР носіями комуністичної ідеології і не бажала її поширення. Крім того Греція переживала економічну скруту у зв'язку із греко-турецьким обміном населення 1923 року. Втім все-таки прийняла близько 10 тисяч біженців, хоча охочих отримати політичний притулок нараховувалось не менше 40 тисяч осіб. Формальна відмова звучала так: грецькі посольства не в змозі видати тисячі нових віз та паспортів. Тим часом репресії торкнулись і посла Греції в СРСР. В березні 1938 року газета «Правда» повідомила, що посол Греції Д. Ніколопулос покінчив життя самогубством через важку хворобу. Розтин тіла проводити заборонили. На той час Д. Ніколопулос служив у Москві тільки півтора місяці, і дослідники вважають, що навряд чи його б відправили на дипломатичну службу важко хворим, а самогубство — замасковане вбивство за підозрою в антирадянській діяльності та шпигунстві.
Дослідження
Грецька операція НКВС на сучасному етапі залишається недостатньо вивченим питанням. Досі не встановлена кількість греків-жертв репресій 1937—1938 років. Перші публікації в СРСР з'явились тільки в 1980-х роках, здебільшого окремі статті, які за браком офіційних джерел були розрізненими і несистематизованими. Перші спроби системного вивчення подій здійснені в Греції: грецькою мовою видано книги дослідників понтійського еллінізму В. Авгтідіса і . Пізніше видана книга російських істориків М. Бугая та А. Коцоніса «Обязать НКВД СССР… выселить греков» та низка інших робіт. Проте і ці монографії виявились відносно поверхневими, робили акцент на депортації і не давали цілісного уявлення про події 1937—1938 років.
2004 року під егідою периферії країн колишнього СРСР Ради греків зарубіжжя, та координатора цих організацій, депутата Державної Думи Російської Федерації Івана Саввіді започатковано проєкт «Грецький мартиролог», покливаний заповнити цю прогалину шляхом комплексного дослідження проблеми в усіх її аспектах — політичному, правовому, географічному, культурологічному. Відповідальним виконавцем проєкту виступив російський дослідник понтійського еллінізму Іван Джуха, уродженець села Роздольне Старобешівського району Донецької області.
Завдяки співпраці з архівами Магаданського, Вологодського, Архангельського УВС, Державного архіву республіки Комі, Красноярського краю, архіву «Меморіал», Донецької області, посольства Греції в РФ, архівами Міністерства закордонних справ Греції зібрано багатий документальний матеріал з історії терору (кримінальні справи, спогади, фотографії тощо). Першою у серії досліджень грецької операції, розкуркулення та депортацій греків видано книгу «Греческая операция». У 2006 році грецьким телеканалом «Mega TV» знято документальний фільм. Режисер Аргірас Цепелікас приступив до зйомок нового документального фільму. Про свій намір зняти багатосерійний фільм по темі заявив відомий грецький журналіст Павлос Нерадзіс. Триває розробка проєкту меморіалу жертвам грецької операції в СРСР, який встановлять у Магадані.
Грецькі громади України також беруть участь у реалізації головних цілей проєкту «Грецький мартиролог». 2008 року з нагоди 70-річчя Грецької операції НКВС у місті Маріуполі проведено фотовиставку, на якій представлено фотографії, створені керівником проєкту в різних місцях СНД, головним чином у колишніх таборах ГУЛАГу, а також копії офіційних документів, постанов, розпоряджень тощо. Щорічно біля меморіалу жертвам голодомору та політичних репресій в Маріуполі грецька громада міста проводить мітинг-реквієм по загиблим співвітчизникам, жертвам політичних репресій 1937—1938 років.
Проблеми реабілітації в РФ
Невирішеним залишається питання реабілітації греків як нації: нині всі репресовані поіменно реабілітовані, а нація в цілому — ні. В Україні подібна ініціатива ще не висувалась, проте греки Росії з 1993 року домагаються політичної реабілітації як нації. Закон РРФСР від 26 квітня 1991 року за № 4 107-1 «Про реабілітацію репресованих народів» не називає жодного народу, тому є базовим для прийняття рішень по конкретним націям згідно зі статтею 13. Разом з тим, впродовж 1992—1994 років були офіційно реабілітовані: російські німці — Указом Президента РФ № 231 від 21 лютого 1992 року; російські корейці — Постановою Державної Думи РФ № 4721-1 від 01 квітня 1993 року; російські фіни — Постановою Державної Думи РФ № 5229-1 від 29 червня 1993 року; карачаївці — Постановою Уряду РФ № 1100 від 30 жовтня 1993 року; калмики — Указом Президента РФ № 2290 від 25 грудня 1993 року та балкарці — Указом Президента РФ № 448 від 03 березня 1994 року.
Зрештою 2005 року Іван Саввіді подав до розгляду Держдуми законопроєкт «Про реабілітацію російських греків», яким пропонувалось визнати, що політична реабілітація російських греків означає їх право на вільний національний розвиток, а також право відновити громадянство Російської Федерації грекам, що були незаконно депортовані в інші республіки СРСР. Одночасно в адміністрацію Президента РФ направлено лист, на який Саввіді отримав лист від адміністрації Президента РФ, в якому зазначалось, що виселення греків здійснювалося інакше, не як «російських греків», а як грецьких підданих, колишніх грецьких підданих або грецьких підданих, прийнятих у російське громадянство. Крім того, виселення проводилося не стільки з території РРФСР, скільки з територій інших республік колишнього СРСР — з Грузинської РСР, Азербайджанської РСР, Вірменської РСР та Української РСР. У зв'язку з цим постановка питання про видання указу Президента Російської Федерації про реабілітацію російських греків видається проблематичною. Після цього законопроєкт було знято з розгляду за відкликанням автора.
Див. також
Примітки
- Иван Джуха.Чем провинились греки?[недоступне посилання з квітня 2019]
- День памяти жертв «Греческой операции» НКВД [ 21 грудня 2009 у Wayback Machine.]//Фотографія у статті невірно підписана: не існувало табора «Борлаг».
- Реалізація директиви НКВС № 00447 в Донбасі (1937—1938 рр.) // Нові сторінки історії Донбасу. Статті. Книга 7.- Донецьк, 1999.- С.65-78.
- Директива № 50215 розсекречена за особистим запитом Івана Джухи та президента Асоціації грецьких громадських об'єднань РФ Івана Саввіді Центральним архівом ФСБ 12 квітня 2006 року
- В. М. Нікольський. Як починалась грецька операція? [ 24 листопада 2009 у Wayback Machine.]//У статті Нікольського 2008 року зазначено, що «Публікація є першою, яка включає текст наказу НКВС СРСР №50215», але це не так. Вперше текст Директиви опубліковано Іваном Джухою в книзі «Грецька операція» 2006 року.
- Таким чином в антирадянській діяльності звинувачувались навіть біженці з Понту, які шукали порятунку в єдиновірних Росії та Україні (див. Геноцид понтійських греків)
- . Архів оригіналу за 8 грудня 2015. Процитовано 4 травня 2010.
- Архів оригіналу за 6 листопада 2016. Процитовано 5 травня 2010.
- . Архів оригіналу за 6 лютого 2010. Процитовано 5 травня 2010.
- У Приазов'ї діяли і «трійки», проте їх «внесок» (по Приазов'ю) становить 345 розстріляних і 45 висланих, у той час як особливої наради — відповідно 3125 і 109 осіб.
- На території Архангельської області таборів було кілька, у самому ж Архангельську не було жодного)
- . Архів оригіналу за 15 лютого 2015. Процитовано 4 травня 2010.
- ВТТ НКВС — виправний трудовий табір НКВС
- ГУЛАГ: 1918 — 1960. М. Материк. 2002. С. 417.
- . Архів оригіналу за 5 травня 2015. Процитовано 4 травня 2010.
- Архів тимчасового зберігання документів УСБУ в Донецькій області. Архівно-слідча справа 16247-2Ф. Аркуші 51-52
- . Архів оригіналу за 20 жовтня 2012. Процитовано 4 травня 2010.
- За даними Федерації грецьких товариств України, представленими у Сімферополі на виставці, присвяченій 70-річчю «грецької» операції
- Иван Джуха. Репрессии против греков в СССР в ХХ веке (к 70-летию начала террора) [ 23 січня 2010 у Wayback Machine.]
- . Архів оригіналу за 12 листопада 2010. Процитовано 5 травня 2010.
- . Архів оригіналу за 10 липня 2010. Процитовано 5 травня 2010.
- . Архів оригіналу за 19 вересня 2010. Процитовано 5 травня 2010.
- Мазур П. За что, Господи?: Мариуполь, 1937 год: «Греческая операция» : сб. очерков. — Мариуполь : Азовье, 2007. — 108 с. — . — (рос.)
- Мазур П. Георгий Костоправ: поэт и гражданин / Павел Мазур. — Днепропетровск : Баланс-Клуб, 2003. — 184 с. — (Жизнеописание знаменитых греков Украины). — . — (рос.)
- . Архів оригіналу за 4 березня 2016. Процитовано 13 травня 2010.
- . Архів оригіналу за 14 березня 2010. Процитовано 13 травня 2010.
- Митинг-реквием, посвященный Дню памяти жертв политических репрессий.[недоступне посилання]
- . Архів оригіналу за 23 листопада 2007. Процитовано 13 травня 2010.
- . Архів оригіналу за 19 жовтня 2008. Процитовано 13 травня 2010.
- Стадия рассмотрения[недоступне посилання з квітня 2019]
Література
- Якубова Л.Д. "Грецька антирадянська контрреволюційна повстанська шпигунська підпільна організація" 1937–1938 [ 12 березня 2022 у Wayback Machine.] // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2004. — Т. 2 : Г — Д. — С. 193. — .
- Директива НКВД № 50215 (Репрессии 30-х гг. как средство ликвидации общинных традиций греков) // Украина — Греция. Історія та сучасність. Тези ІІ Міжнародної наукової конференції. 22-24 лютого 1995. — К., 1995. — С.92-93.
- Никольский В. Н., Бут А. Н., Добров П. В., Шевченко В. А. Книга памяти греков Украины. — Донецк, 2005;
- Никольский В. Н. Граждане Греции, репрессированные в Донбассе в 1937—1938 гг. // Україна — Греція: досвід дружніх зв'язків та перспективи співробітництва. Маріуполь, 1996. — С.71-73;
- «Греческая операция» // Греки и славяне: 1000 лет. Международный литературно-художественный, историко-просветительский и историко-религиозный журнал. — Донецк. — 1997. — № 1. — С.134-139.
- Національні аспекти політичних репресій 1937 р. в Україні // Український історичний журнал.- 2001. — № 2 (437). — С.74-89.
Посилання
- Донецьке обласне грецьке видавництво // Літературознавча енциклопедія : у 2 т. / авт.-уклад. Ю. І. Ковалів. — Київ : ВЦ «Академія», 2007. — Т. 1 : А — Л. — С. 295.
- Рада греків зарубіжжя
- Иван Джуха: «Я хотел бы стать человеком мира»
- Греки в Красноярском крае (Материалы из книги И.Джухи «Греческая операция НКВД») [ 8 квітня 2010 у Wayback Machine.]
- ФГТУ — Фільм «По Праву Памяти Живой»
- Пишу своими словами… (письма из ГУЛАГа и мест спецпоселения). Раздел 2. Греческая операция 1937—1938 гг. [ 18 грудня 2009 у Wayback Machine.]
Ця стаття належить до української Вікіпедії. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Grecka operaciya znachennya Gre cka opera ciya NKVS ros Grecheskaya Operaciya grec Ellhnikh epixeirhsh ths LKEY masovi represiyi proti greckoyi etnichnoyi menshini v respublikah SRSR yaki trivali vid 15 grudnya 1937 roku do bereznya 1938 roku okremi areshti trivali do oseni 1938 roku U hodi represij za falshivimi obvinuvachennyami u shpigunstvi abo kontrrevolyucijnij diyalnosti zaareshtovano ponad 20 tisyach grekiv perevazhno cholovikiv u vici vid 20 do 50 rokiv Z nih u serednomu po Soyuzu 93 buli rozstrilyani Osoblivo krivavimi viyavilis lokalni grecki operaciyi v Doneckij oblasti ta Krasnodarskomu krayi Piznishe obvinuvacheni za 58 yu statteyu v RRFSR i Gruziyi 58 stattya v Azerbajdzhani 72 stattya v Ukrayini 54 stattya a potim rozstrilyani abo zaslani do taboriv reabilitovani 15 grudnya shanuyetsya grekami u sviti yak Den pam yati zhertv Greckoyi operaciyi NKVS Postanova NKVS na Kostyantina Chelpana nachalnika konstruktorskogo byuro Harkivskogo parovozobudivnogo zavodu Areshtovanij 15 grudnya 1937 roku rozstrilyanij Odna z nizki statej Urumi Religiya Hristiyanstvo Blizki etnosi Rumeyi Karayimi Krimchaki Krimski tatari Movi ta dialekti Urumska Krimskotatarska Turecka Karayimska Krimchacka Polovci Hanstvo 1441 1783 Pereselennya urumiv z Krimu 1774 1779 Mariupolskij povit 1780 1917 Nacionalno personalna avtonomiya urumiv 1917 1918 Mariupolska okruga 1923 1930 Grecka operaciya NKVS 1937 1938 Urumski poselennya Priazov ya Honagbej Livon Pichahchi Illya Yakovich Tahtamishev Volodimir Feofanovich Borota Viktor Stepanovich Simvoli Inshe Urumska literatura Urumska pisemnist Mega Jorti prPeredumovi ta prichiniStanovishe radyanskoyi vladi v krayini sho ne vstigla otrimati pidtrimki naselennya pislya revolyuciyi ta gromadyanskoyi vijni bulo hitkim Namagannya vibuduvati chitku vertikal vladi nashtovhuvalis na opir u chomu vlada vbachala vlasnicki majnovi abo nacionalistichni motivi Ci obstavini Stalin vvazhav najnebezpechnishimi Tak 1930 ti roki poznachilis ne tilki pikom rozkurkulennya ale j nacionalnih chistok Prote yaksho derzhavi proti predstavnikiv yakih provodilis poperedni chistki mali iz SRSR spilni kordoni Greciyu vid Derzhavi Rad vidokremlyuvalo piv Yevropi Na dumku istorikiv greki rozdilili dolyu inshih menshin cherez nacionalne pidnesennya periodu politiki korenizaciyi 1920 h rokiv perevazhno silskij zamozhnij klas Ne ostannyu rol vidigralo j vidnovlennya monarhiyi u Greciyi 1935 roku a takozh te sho cherez rik v rezultati perevorotu do vladi prijshov fashist Ioannis Metaksas 7 serpnya 1932 roku vstupiv u diyu Zakon Pro ohoronu socialistichnoyi vlasnosti vidomij takozh yak ukaz sim vosmih i zakon pro p yat koloskiv Koli zh na posadi narkoma vnutrishnih sprav SRSR Genriha Yagodu zaminiv Mikola Yezhov represijna mashina pochala strimko nabirati obertiv 2 lipnya 1937 roku rishennya Politbyuro CK VKP b P51 94 Pro antiradyanski elementi nakazuvalo u strok 5 dniv sklasti spiski usih osib prichetnih do antiradyanskih akcij yaki pidlyagali b rozstrilu abo visilci U vidpovid Yezhov 30 lipnya 1937 roku vidav nakaz za 00447 Pro operaciyu z represuvannya kolishnih kurkuliv kriminalnikiv ta inshih antiradyanskih elementiv Planova kilkist osib do represuvannya 259 450 osib z nih do pershoyi kategoriyi tobto rozstrilu planovo vidneseno 72 950 osib reshta do drugoyi kategoriyi yaka peredbachala visilku u tabori terminom vid 8 do 10 rokiv Pri comu nakaz dozvolyav vmotivovane klopotannya pro zbilshennya cih cifr PodiyiMark Feohari nachalnik upravlinnya u narkomati zagotivel Foto pid chas areshtu v Moskvi 2 veresnya 1938 pomer u tabori na Kolimi foto vpershe opublikovane u knizi I Dzhuhi Grecka operaciya Pochatok represiyam poklala Direktiva 50215 vid 11 grudnya 1937 roku za pidpisom narodnogo komisaru vnutrishnih sprav SRSR M I Yezhova Vona povidomlyala sho organi NKVS vikrili i povinni negajno likviduvati shiroku merezhu greckih nacionalistichnih shpigunsko diversijnih povstanskih shkidnickih organizacij kincevoyu metoyu yakih ye likvidaciya radyanskoyi vladi v miscyah kompaktnogo prozhivannya grekiv na teritoriyi Radyanskogo Soyuzu ta vstanovlennya burzhuaznoyi derzhavi fashistskogo tipu Materialami slidstva vstanovlyuyetsya sho grecka rozvidka vede aktivnu shpigunsko diversijnu i povstansku robotu v SRSR vikonuyuchi zavdannya anglijskoyi nimeckoyi ta yaponskoyi rozvidok Bazoyu dlya ciyeyi roboti ye grecki koloniyi v Rostovsko na Donu i Krasnodarskij oblastyah Pivnichnogo Kavkazu Doneckij Odeskij ta inshih oblastyah Ukrayini v Abhaziyi ta inshih respublikah Zakavkazzya v Krimu a takozh shiroko rozkidani grupi grekiv u riznih mistah i miscevostyah Soyuzu Poryad zi shpigunsko diversijnoyu robotoyu v interesah nimciv ta yaponciv grecka rozvidka rozvivaye aktivnu antiradyansku nacionalistichnu diyalnist spirayuchis na shirokij antiradyanskij prosharok kurkuli tyutyunniki i gorodniki spekulyanti valyutniki ta inshi sered greckogo naselennya SRSR Z metoyu pripinennya diyalnosti greckoyi rozvidki ta teritoriyi SRSR nakazuyu 1 15 grudnya cogo roku odnochasno v usih respublikah krayah i oblastyah zdijsniti areshti vsih grekiv pidozryuvanih u shpigunskij diversijnij povstanskij i nacionalistichnij antiradyanskij roboti 2 Areshtu pidlyagayut usi greki grecko piddani i gromadyani SRSR nastupnih kategorij a ti sho perebuvayut na operativnomu obliku i rozroblyayutsya b kolishni veliki torgovci spekulyanti kontrabandisti ta valyutniki v greki yaki vedut aktivnu antiradyansku nacionalistichnu robotu v pershu chergu z seredovisha rozkurkulenih a takozh usi hto perehovuvavsya vid rozkurkulennya g politemigranti z Greciyi ta vsi greki sho nelegalno pribuli v SRSR nezalezhno vid krayini z yakoyi voni pribuli d vsi osili na teritoriyi SRSR greki tak zvani zakordonni agenti INO NKVS ta rozviduvalnogo upravlinnya RSChA 5 Pri neobhidnosti zdijsnennya areshtiv osib komandnogo i nachalnickogo skladu yaki mayut vijskovi ta specialni zvannya a takozh fahivciv ta osib sho vhodyat do nomenklaturi CK zapituvati sankciyu NKVS SRSR 6 Pro rezultati operaciyi z areshtiv donesti do 18 grudnya Pro hid slidstva donositi p yatidennim zvedennyami z povidomlennyam pidsumkovih cifrovih danih i najbilsh istotnih i vazhlivih svidchen Narodnij komisar vnutrishnih sprav SRSR generalnij komisar derzhavnoyi bezpeki Yezhov Originalnij tekst ros Materialami sledstviya ustanavlivaetsya chto grecheskaya razvedka vedet aktivnuyu shpionsko diversionnuyu i povstancheskuyu rabotu v SSSR vypolnyaya zadaniya anglijskoj germanskoj i yaponskoj razvedok Bazoj dlya etoj raboty yavlyayutsya grecheskie kolonii v Rostovskoj na Donu i Krasnodarskoj oblastyah Severnogo Kavkaza Doneckoj Odesskoj i drugih oblastyah Ukrainy v Abhazii i drugih respublikah Zakavkazya v Krymu a takzhe shiroko razbrosannye gruppy grekov v razlichnyh gorodah i mestnostyah Soyuza Naryadu s shpionsko diversionnoj rabotoj v interesah nemcev i yaponcev grecheskaya razvedka razvivaet aktivnuyu antisovetskuyu nacionalisticheskuyu deyatelnost opirayas na shirokuyu antisovetskuyu proslojku kulaki tabakovody i ogorodniki spekulyanty valyutchiki i drugie sredi grecheskogo naseleniya SSSR V celyah presecheniya deyatelnosti grecheskoj razvedki ta territorii SSSR prikazyvayu 1 15 dekabrya sego goda odnovremenno vo vseh respublikah krayah i oblastyah proizvesti aresty vseh grekov podozrevaemyh v shpionskoj diversionnoj povstancheskoj i nacionalisticheskoj antisovetskoj rabote 2 Arestu podlezhat vse greki grechesko poddannye i grazhdane SSSR sleduyushih kategorij a nahodyashiesya na operativnom uchete i razrabatyvaemye b byvshie krupnye torgovcy spekulyanty kontrabandisty i valyutchiki v greki vedushie aktivnuyu antisovetskuyu nacionalisticheskuyu rabotu v pervuyu ochered iz sredy raskulachennyh a takzhe vse skryvavshiesya ot raskulachivaniya g politemigranty iz Grecii i vse greki nelegalno pribyvshie v SSSR nezavisimo ot strany iz kotoroj oni pribyli d vse osevshie na territorii SSSR greki tak nazyvaemye zakordonnye agenty INO NKVD i razvedyvatelnogo upravleniya RKKA 5 Pri neobhodimosti proizvodstva arestov lic komandnogo i nachalstvuyushego sostava imeyushie voennye i specialnye zvaniya a takzhe specialistov i lic vhodyashih v nomenklaturu CK zaprashivat sankciyu NKVD SSSR 7 O rezultatah operacii po arestam donesti k 18 dekabrya O hode sledstviya donosit pyatidnevnymi svodkami s soobsheniem itogovyh cifrovyh dannyh i naibolee sushestvennyh i vazhnah pokazanij Narodnyj komissar vnutrennih del SSSR Generalnyj komissar gosudarstvennoj Bezopasnosti EZhOV Tekst direktivi majzhe zbigayetsya iz tekstom poperednih direktiv NKVS yaki rozporyadzhalis shodo inshih nacionalnih chistok latiskoyi operaciyi vid 30 listopada 1937 roku finskoyi estonskoyi rumunskoyi tosho Vona chitko vkazuvala chislo grekiv yakih neobhidno zaareshtuvati skilki z nih rozstrilyati i vidpraviti do taboriv na 10 rokiv Na pidgotovku spiskiv iz prizvishami dlya vipiski orderiv na aresht vidvodilis tri dobi Nastupnogo dnya pislya pidpisannya Direktivi 12 grudnya 1937 roku vidbulis vibori v rezultati yakih deputatami Verhovnoyi Radi SRSR stavali sered inshih i greki Geroj Radyanskogo Soyuzu Ivan Papanin Geroj Socialistichnoyi Praci Pasha Angelina Geroj Radyanskogo Soyuzu Volodimir Kokkinaki piznishe stali dvichi Geroyami ta inshi 15 grudnya 1937 roku hvilya areshtiv projshla Gruziyeyu Krimom Doneckoyu ta Odeskoyu oblastyami Ukrayini Krasnodarskim krayem ta Azerbajdzhanom Operaciya viyavilas najbilsh krivavoyu sered inshih nacionalnih na terenah SRSR V pershu zh nich u Harkovi sered ponad 30 grekiv zaareshtuvali Kostyantina Chelpana golovnogo konstruktora dviguna tanka T 34 yakogo neshodavno nagorodili ordenom Lenina Za desyat dniv operaciyi v respublikah Radyanskomu Soyuzu zaareshtuvali blizko 8 000 grekiv 31 sichnya 1938 roku vijshla postanova Politbyuro CK VKP b P57 49 iz dozvolom na podovzhennya strokiv represij pozasudovij poryadok rozglyadu sprav ta propoziciyeyu provedennya novih etnichnih chistok 1 Dozvoliti Narkomvnusprav prodovzhiti do 15 kvitnya 1938 operaciyu po rozgromu shpigunsko diversijnih kontingentiv z polyakiv latishiv nimciv estonciv finiv grekiv iranciv harbinciv kitajciv ta rumuniv yak inozemnih piddanih tak i radyanskih gromadyan vidpovidno do isnuyuchih nakaziv NKVS SRSR 2 Zalishiti do 15 kvitnya 1938 isnuyuchij pozasudovij poryadok rozglyadu sprav zaareshtovanih za cimi operaciyami lyudej nezalezhno vid yih piddanstva 3 Zaproponuvati NKVS SRSR provesti do 15 kvitnya analogichnu operaciyu i pogromiti kadri bolgar i makedonciv yak inozemnih piddanih tak i gromadyan SRSR SEKRETAR CK Originalnij tekst ros 1 Razreshit Narkomvnudelu prodolzhit do 15 aprelya 1938 goda operaciyu po razgromu shpionsko diversionnyh kontingentov iz polyakov latyshej nemcev estoncev finnov grekov irancev harbincev kitajcev i rumyn kak inostrannyh poddannyh tak i sovetskih grazhdan soglasno sushestvuyushih prikazov NKVD SSSR 2 Ostavit do 15 aprelya 1938 goda sushestvuyushij vnesudebnyj poryadok rassmotreniya del arestovannyh po etim operaciyam lyudej vne zavisimosti ot ih poddanstva 3 Predlozhit NKVD SSSR provesti do 15 aprelya analogichnuyu operaciyu i pogromit kadry bolgar i makedoncev kak inostrannyh poddannyh tak i grazhdan SSSR SEKRETAR CK Operuyuchi pribliznimi ciframi Ivan Dzhuha nazivaye 7 600 9 400 zhertv greckoyi operaciyi 1937 1938 rokiv v Ukrayini tab 1 Tablicya 1 Kilkist zhertv greckoyi operaciyi v Ukrayini za regionami Oblast misto Kilkist zhertv osib Donecka oblast 5700 6500 Odeska oblast 500 800 Zaporizka oblast 400 600 Harkiv 200 300 Kiyiv 100 200 Inshi regioni 700 1000 Grekiv sudili ne trijki a osobliva narada do skladu yakoyi vhodiv osobisto Mikola Yezhov ta generalnij prokuror SRSR Andrij Vishinskij Iz tyurm v regionah do Moskvi nadhodili spiski z imenami zaareshtovanih yak i v hodi poperednih nacionalnih operacij Tilki proti kozhnogo desyatogo prizvisha zaznachalos 10 rokiv taboriv reshta Rozstrilyati Chinovniki shvidko rozglyadali spiski i cilimi albomami podavali na pidpis Yezhovu ta Vishinskomu Tomu takij sposib vinesennya viroku nazivayut albomnim Najbilshim ostrovom tabirnogo arhipelagu piznishe stala Kolima shonajmenshe pivtori tisyachi grekiv potrapili do taboriv Kolimi blizko 100 osib do Norilskogo taboru ponad 130 do taboriv respubliki Komi ponad 200 osib u kazahstanski 60 80 cholovikiv v Arhangelski tabori Z taboriv povernulasya lishe polovina vislanih U Dovidci pro sklad uv yaznenih sho mistyatsya u VTT NKVS na 1 sichnya 1939 roku zgaduyutsya 2 030 grekiv Krim togo u taborah vidbuvali pokarannya she 451 grek gromadyani Greciyi grecko piddani stanovili 11 sered inozemciv v yazniv GULAGu Tobto zagalom u taborah stanom na 1938 rik perebuvalo blizko 2 500 grekiv z nih 600 800 osib zaginulo v period 1938 1941 rokiv Krim togo velas aktivna diyalnist z rozkrittya kontrrevolyuciyi Mifichni kontrrevolyucijni organizaciyi vikrili u Rostovi na Donu Mariupoli ta chi ne kozhnomu greckomu seli Priazov ya Baku Krasnodari Ashhabadi pidmoskovnih Lyubercyah ta navit zapolyarnij Igarci Sered inshih zahodiv greckoyi operaciyi zakrittya usih v SRSR nacionalnih greckih shkil vidavnictv gazet Rozformovano Greckij nacionalnij rajon na Kubani sered represovanih 92 94 rozstrilyano na jogo misci sformovano Krimskij rajon Grecka operaciya v Priazov yi Kopiya Protokolu 1 vid 10 sichnya 1938 roku po priazovskih grekah 1 storinka spisok mistiv 174 prizvisha proti vsih zaznacheno ROZSTRILYaTI U Priazov yi zavdyaki visokij kompaktnosti prozhivannya etnichnih grekiv vsi areshti NKVS zavershilas v sichni 1938 roku 80 z nih u pershi dva tizhni operaciyi tobto do novogo 1938 roku Vzhe 10 sichnya 1938 roku vidbulos pershe zasidannya osoblivoyi naradi ros Osoboe soveshanie abo ros OSO yaka rozglyanula pershij greckij albom iz 174 prizvish same priazovskih grekiv usim vineseno virok Rozstrilyati Pro realizaciyu greckoyi operaciyi NKVS kolishnij zastupnik UNKVS po Stalinskij nini Doneckij oblasti G Zagorskij Zarickij rozpovidaye Dlya provedennya operaciyi z grekami Leplevskij narkom vnutrishnih sprav URSR peredav ustanovku zaareshtuvati u sho b to ne stalo 5 000 osib nezalezhno vid nayavnosti komprometuyuchih materialiv na nih Originalnij tekst ros Dlya provedeniya operacii po grekam Leplevskij narkom vnutrennih del USSR peredal ustanovku arestovat vo chto by to ni stalo 5000 chelovek nezavisimo ot nalichiya komprometiruyushih materialov na nih Vidtak za vsyu operaciyu u greckih poselennyah Priazov ya zaareshtovano shonajmenshe 5 000 osib stanom na 1926 rik iz 104 666 grekiv URSR u Mariupolskij okruzi meshkalo 64 238 grekiv u Stalinskij 33 501 Tochna kilkist zhertv i dosi ne vstanovlena oskilki ne vsi arhivni materiali rozsekrecheni Za danimi Ivana Dzhuhi ta Federaciyi greckih tovaristv Ukrayini vidomi prizvisha tilki 3 479 osib tab 2 z nih 96 rozstrilyano vprodovzh odnogo misyacya Zokrema u selishi miskogo tipu Sartani Illichivskij rajon Mariupolya zi 132 osib zaareshtovanih 131 cholovika rozstrilyali tab 3 Tablicya 2 Kilkist zhertv greckoyi operaciyi v Priazov yi za rajonami Rajon misto Rozstrilyano osib Mariupolskij rajon 899 Mariupol okremo vid rajonu 64 Velikoyanisolskij rajon 679 Starobeshivskij rajon 623 Starokaranskij rajon 460 Starokermenchikskij rajon 246 Volnovaskij rajon 175 Volodarskij rajon 174 Inshi naseleni punkti 150 Vsogo 3479 V yazni GULAGu 158 Tablicya 3 Kilkist zhertv greckoyi operaciyi v Priazov yi za okremimi naselenimi punktami Kilkist zhertv greckoyi operaciyi v Priazov yi za rajonami Naselenij punkt Zaareshtovano osib Rozstrilyano osib rozstrilyanih Anadol 76 72 94 7 Bogatir 150 138 92 0 Velika Karakuba 137 130 94 9 Velikij Yanisol 144 135 93 8 Bugas 115 103 89 6 Konstantinopol 165 160 97 0 Malij Yanisol 109 108 99 1 Mangush 252 247 98 0 Nova Karakuba 86 80 93 0 Sartana 132 131 99 2 Stara Gnativka 188 180 95 7 Stara Karan 134 130 97 0 Stara Laspa 108 103 95 4 Starobesheve 233 223 95 7 Starij Kermenchik 168 163 97 0 Starij Krim 110 104 95 5 Stila 248 238 96 0 Ulakli 120 109 90 8 Urzuf 66 65 98 5 Yalta 219 214 97 7 Vsogo 3479 3479 Serednye znachennya 95 53 Opublikovana pid redakciyeyu ukrayinskogo istorika naukovcya Doneckogo universitetu profesora V N Nikolskogo Kniga pam yati grekiv Ukrayini mistit dani na 3 606 represovanih a takozh vsi 24 albomni protokoli NKVS SRSR ta prokurora SRSR vid 10 sichnya 1938 roku po 11 bereznya 1938 roku Avtori zaznachayut sho slidchi neridko vdavalis do vigadok pidroblyali pidpisi obvinuvachenih i uyavnih svidkiv a obvinuvachulnij visnovok skladavsya cherez kilka dniv tizhniv i navit misyaciv pislya vinesennya smertnogo viroku Rozstrilni viroki vikonuvalis u Stalino sered vikonavciv zastupnik nachalnika UNKVS po Stalinskij oblasti kapitan derzhbezpeki Shashkov nachalnik pershogo specviddilu Zujkov nachalnik vnutrishnoyi tyurmi UDB UNKVS Dernovij V rezultati nacionalnoyi chistki NKVS grecku gromadu Priazov ya majzhe cilkom pozbavili inteligenciyi represovani zachinatel rumejskoyi literaturi Georgij Kostoprav jogo soratniki Vasil Galla Amfiktion Dimitriu Haralampij Akritas ta inshi Zakriti gazeta Kolehtivistis ta literaturno hudozhnij almanah Neotita U grudni 1937 roku likvidovanij Mariupolskij greckij teatr jogo rezhiseri ta aktori sered yakih G R Deglari D D Telenchi F I Kashker G A Sevda represovani Zakrito Mariupolskij greckij pedagogichnij tehnikum jogo vikladachi takozh represovani Po vsomu Priazov yu zakrili nacionalni grecki shkoli Reakciya GreciyiStanom na 1937 rik 95 usogo prosharku inozemnih piddanih v SRSR skladali greki yaki dovgij chas zhili v Turechchini a na pochatku XX stolittya zmusheni buli ryatuvatisya vid vinishennya musulmanskimi fanatikami Prote oficijnu Greciyu ta SRSR pov yazuvala torgovelna ugoda i uryad krayini ne bazhav psuvati stosunki zi strategichnim partnerom cherez ruskih grekiv Chas vid chasu vin nadsilav formalni noti protestu Todi Radyanskij Soyuz zaproponuvav prijnyati svoyih spivvitchiznikiv ale Greciya vidmovilas oskilki vvazhala grekiv SRSR nosiyami komunistichnoyi ideologiyi i ne bazhala yiyi poshirennya Krim togo Greciya perezhivala ekonomichnu skrutu u zv yazku iz greko tureckim obminom naselennya 1923 roku Vtim vse taki prijnyala blizko 10 tisyach bizhenciv hocha ohochih otrimati politichnij pritulok narahovuvalos ne menshe 40 tisyach osib Formalna vidmova zvuchala tak grecki posolstva ne v zmozi vidati tisyachi novih viz ta pasportiv Tim chasom represiyi torknulis i posla Greciyi v SRSR V berezni 1938 roku gazeta Pravda povidomila sho posol Greciyi D Nikolopulos pokinchiv zhittya samogubstvom cherez vazhku hvorobu Roztin tila provoditi zaboronili Na toj chas D Nikolopulos sluzhiv u Moskvi tilki pivtora misyaci i doslidniki vvazhayut sho navryad chi jogo b vidpravili na diplomatichnu sluzhbu vazhko hvorim a samogubstvo zamaskovane vbivstvo za pidozroyu v antiradyanskij diyalnosti ta shpigunstvi DoslidzhennyaGrecka operaciya NKVS na suchasnomu etapi zalishayetsya nedostatno vivchenim pitannyam Dosi ne vstanovlena kilkist grekiv zhertv represij 1937 1938 rokiv Pershi publikaciyi v SRSR z yavilis tilki v 1980 h rokah zdebilshogo okremi statti yaki za brakom oficijnih dzherel buli rozriznenimi i nesistematizovanimi Pershi sprobi sistemnogo vivchennya podij zdijsneni v Greciyi greckoyu movoyu vidano knigi doslidnikiv pontijskogo ellinizmu V Avgtidisa i Piznishe vidana kniga rosijskih istorikiv M Bugaya ta A Koconisa Obyazat NKVD SSSR vyselit grekov ta nizka inshih robit Prote i ci monografiyi viyavilis vidnosno poverhnevimi robili akcent na deportaciyi i ne davali cilisnogo uyavlennya pro podiyi 1937 1938 rokiv 2004 roku pid egidoyu periferiyi krayin kolishnogo SRSR Radi grekiv zarubizhzhya ta koordinatora cih organizacij deputata Derzhavnoyi Dumi Rosijskoyi Federaciyi Ivana Savvidi zapochatkovano proyekt Greckij martirolog poklivanij zapovniti cyu progalinu shlyahom kompleksnogo doslidzhennya problemi v usih yiyi aspektah politichnomu pravovomu geografichnomu kulturologichnomu Vidpovidalnim vikonavcem proyektu vistupiv rosijskij doslidnik pontijskogo ellinizmu Ivan Dzhuha urodzhenec sela Rozdolne Starobeshivskogo rajonu Doneckoyi oblasti Memorial zhertvam golodomoru ta politichnih represij v Mariupoli Zavdyaki spivpraci z arhivami Magadanskogo Vologodskogo Arhangelskogo UVS Derzhavnogo arhivu respubliki Komi Krasnoyarskogo krayu arhivu Memorial Doneckoyi oblasti posolstva Greciyi v RF arhivami Ministerstva zakordonnih sprav Greciyi zibrano bagatij dokumentalnij material z istoriyi teroru kriminalni spravi spogadi fotografiyi tosho Pershoyu u seriyi doslidzhen greckoyi operaciyi rozkurkulennya ta deportacij grekiv vidano knigu Grecheskaya operaciya U 2006 roci greckim telekanalom Mega TV znyato dokumentalnij film Rezhiser Argiras Cepelikas pristupiv do zjomok novogo dokumentalnogo filmu Pro svij namir znyati bagatoserijnij film po temi zayaviv vidomij greckij zhurnalist Pavlos Neradzis Trivaye rozrobka proyektu memorialu zhertvam greckoyi operaciyi v SRSR yakij vstanovlyat u Magadani Grecki gromadi Ukrayini takozh berut uchast u realizaciyi golovnih cilej proyektu Greckij martirolog 2008 roku z nagodi 70 richchya Greckoyi operaciyi NKVS u misti Mariupoli provedeno fotovistavku na yakij predstavleno fotografiyi stvoreni kerivnikom proyektu v riznih miscyah SND golovnim chinom u kolishnih taborah GULAGu a takozh kopiyi oficijnih dokumentiv postanov rozporyadzhen tosho Shorichno bilya memorialu zhertvam golodomoru ta politichnih represij v Mariupoli grecka gromada mista provodit miting rekviyem po zagiblim spivvitchiznikam zhertvam politichnih represij 1937 1938 rokiv Problemi reabilitaciyi v RFNevirishenim zalishayetsya pitannya reabilitaciyi grekiv yak naciyi nini vsi represovani poimenno reabilitovani a naciya v cilomu ni V Ukrayini podibna iniciativa she ne visuvalas prote greki Rosiyi z 1993 roku domagayutsya politichnoyi reabilitaciyi yak naciyi Zakon RRFSR vid 26 kvitnya 1991 roku za 4 107 1 Pro reabilitaciyu represovanih narodiv ne nazivaye zhodnogo narodu tomu ye bazovim dlya prijnyattya rishen po konkretnim naciyam zgidno zi statteyu 13 Razom z tim vprodovzh 1992 1994 rokiv buli oficijno reabilitovani rosijski nimci Ukazom Prezidenta RF 231 vid 21 lyutogo 1992 roku rosijski korejci Postanovoyu Derzhavnoyi Dumi RF 4721 1 vid 01 kvitnya 1993 roku rosijski fini Postanovoyu Derzhavnoyi Dumi RF 5229 1 vid 29 chervnya 1993 roku karachayivci Postanovoyu Uryadu RF 1100 vid 30 zhovtnya 1993 roku kalmiki Ukazom Prezidenta RF 2290 vid 25 grudnya 1993 roku ta balkarci Ukazom Prezidenta RF 448 vid 03 bereznya 1994 roku Zreshtoyu 2005 roku Ivan Savvidi podav do rozglyadu Derzhdumi zakonoproyekt Pro reabilitaciyu rosijskih grekiv yakim proponuvalos viznati sho politichna reabilitaciya rosijskih grekiv oznachaye yih pravo na vilnij nacionalnij rozvitok a takozh pravo vidnoviti gromadyanstvo Rosijskoyi Federaciyi grekam sho buli nezakonno deportovani v inshi respubliki SRSR Odnochasno v administraciyu Prezidenta RF napravleno list na yakij Savvidi otrimav list vid administraciyi Prezidenta RF v yakomu zaznachalos sho viselennya grekiv zdijsnyuvalosya inakshe ne yak rosijskih grekiv a yak greckih piddanih kolishnih greckih piddanih abo greckih piddanih prijnyatih u rosijske gromadyanstvo Krim togo viselennya provodilosya ne stilki z teritoriyi RRFSR skilki z teritorij inshih respublik kolishnogo SRSR z Gruzinskoyi RSR Azerbajdzhanskoyi RSR Virmenskoyi RSR ta Ukrayinskoyi RSR U zv yazku z cim postanovka pitannya pro vidannya ukazu Prezidenta Rosijskoyi Federaciyi pro reabilitaciyu rosijskih grekiv vidayetsya problematichnoyu Pislya cogo zakonoproyekt bulo znyato z rozglyadu za vidklikannyam avtora Div takozhGrecka antiradyanska kontrrevolyucijna povstanska shpigunska pidpilna organizaciya Greckij martirolog Deportaciya pontijskih grekiv Genocid pontijskih grekiv Polska operaciya NKVS Velikij terorPrimitkiIvan Dzhuha Chem provinilis greki nedostupne posilannya z kvitnya 2019 Den pamyati zhertv Grecheskoj operacii NKVD 21 grudnya 2009 u Wayback Machine Fotografiya u statti nevirno pidpisana ne isnuvalo tabora Borlag Realizaciya direktivi NKVS 00447 v Donbasi 1937 1938 rr Novi storinki istoriyi Donbasu Statti Kniga 7 Doneck 1999 S 65 78 Direktiva 50215 rozsekrechena za osobistim zapitom Ivana Dzhuhi ta prezidenta Asociaciyi greckih gromadskih ob yednan RF Ivana Savvidi Centralnim arhivom FSB 12 kvitnya 2006 roku V M Nikolskij Yak pochinalas grecka operaciya 24 listopada 2009 u Wayback Machine U statti Nikolskogo 2008 roku zaznacheno sho Publikaciya ye pershoyu yaka vklyuchaye tekst nakazu NKVS SRSR 50215 ale ce ne tak Vpershe tekst Direktivi opublikovano Ivanom Dzhuhoyu v knizi Grecka operaciya 2006 roku Takim chinom v antiradyanskij diyalnosti zvinuvachuvalis navit bizhenci z Pontu yaki shukali poryatunku v yedinovirnih Rosiyi ta Ukrayini div Genocid pontijskih grekiv Arhiv originalu za 8 grudnya 2015 Procitovano 4 travnya 2010 Arhiv originalu za 6 listopada 2016 Procitovano 5 travnya 2010 Arhiv originalu za 6 lyutogo 2010 Procitovano 5 travnya 2010 U Priazov yi diyali i trijki prote yih vnesok po Priazov yu stanovit 345 rozstrilyanih i 45 vislanih u toj chas yak osoblivoyi naradi vidpovidno 3125 i 109 osib Na teritoriyi Arhangelskoyi oblasti taboriv bulo kilka u samomu zh Arhangelsku ne bulo zhodnogo Arhiv originalu za 15 lyutogo 2015 Procitovano 4 travnya 2010 VTT NKVS vipravnij trudovij tabir NKVS GULAG 1918 1960 M Materik 2002 S 417 Arhiv originalu za 5 travnya 2015 Procitovano 4 travnya 2010 Arhiv timchasovogo zberigannya dokumentiv USBU v Doneckij oblasti Arhivno slidcha sprava 16247 2F Arkushi 51 52 Arhiv originalu za 20 zhovtnya 2012 Procitovano 4 travnya 2010 Za danimi Federaciyi greckih tovaristv Ukrayini predstavlenimi u Simferopoli na vistavci prisvyachenij 70 richchyu greckoyi operaciyi Ivan Dzhuha Repressii protiv grekov v SSSR v HH veke k 70 letiyu nachala terrora 23 sichnya 2010 u Wayback Machine Arhiv originalu za 12 listopada 2010 Procitovano 5 travnya 2010 Arhiv originalu za 10 lipnya 2010 Procitovano 5 travnya 2010 Arhiv originalu za 19 veresnya 2010 Procitovano 5 travnya 2010 Mazur P Za chto Gospodi Mariupol 1937 god Grecheskaya operaciya sb ocherkov Mariupol Azove 2007 108 s ISBN 966 8739 67 1 ros Mazur P Georgij Kostoprav poet i grazhdanin Pavel Mazur Dnepropetrovsk Balans Klub 2003 184 s Zhizneopisanie znamenityh grekov Ukrainy ISBN 966 8216 50 4 ros Arhiv originalu za 4 bereznya 2016 Procitovano 13 travnya 2010 Arhiv originalu za 14 bereznya 2010 Procitovano 13 travnya 2010 Miting rekviem posvyashennyj Dnyu pamyati zhertv politicheskih repressij nedostupne posilannya Arhiv originalu za 23 listopada 2007 Procitovano 13 travnya 2010 Arhiv originalu za 19 zhovtnya 2008 Procitovano 13 travnya 2010 Stadiya rassmotreniya nedostupne posilannya z kvitnya 2019 LiteraturaYakubova L D Grecka antiradyanska kontrrevolyucijna povstanska shpigunska pidpilna organizaciya 1937 1938 12 bereznya 2022 u Wayback Machine Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2004 T 2 G D S 193 ISBN 966 00 0405 2 Direktiva NKVD 50215 Repressii 30 h gg kak sredstvo likvidacii obshinnyh tradicij grekov Ukraina Greciya Istoriya ta suchasnist Tezi II Mizhnarodnoyi naukovoyi konferenciyi 22 24 lyutogo 1995 K 1995 S 92 93 Nikolskij V N But A N Dobrov P V Shevchenko V A Kniga pamyati grekov Ukrainy Doneck 2005 Nikolskij V N Grazhdane Grecii repressirovannye v Donbasse v 1937 1938 gg Ukrayina Greciya dosvid druzhnih zv yazkiv ta perspektivi spivrobitnictva Mariupol 1996 S 71 73 Grecheskaya operaciya Greki i slavyane 1000 let Mezhdunarodnyj literaturno hudozhestvennyj istoriko prosvetitelskij i istoriko religioznyj zhurnal Doneck 1997 1 S 134 139 Nacionalni aspekti politichnih represij 1937 r v Ukrayini Ukrayinskij istorichnij zhurnal 2001 2 437 S 74 89 PosilannyaDonecke oblasne grecke vidavnictvo Literaturoznavcha enciklopediya u 2 t avt uklad Yu I Kovaliv Kiyiv VC Akademiya 2007 T 1 A L S 295 Rada grekiv zarubizhzhya Ivan Dzhuha Ya hotel by stat chelovekom mira Greki v Krasnoyarskom krae Materialy iz knigi I Dzhuhi Grecheskaya operaciya NKVD 8 kvitnya 2010 u Wayback Machine FGTU Film Po Pravu Pamyati Zhivoj Pishu svoimi slovami pisma iz GULAGa i mest specposeleniya Razdel 2 Grecheskaya operaciya 1937 1938 gg 18 grudnya 2009 u Wayback Machine Cya stattya nalezhit do dobrih statej ukrayinskoyi Vikipediyi