Історія Башкортостану — історія Республіки Башкортостан та однойменної історичної області.
Стародавній період
Старо-Тукмалінське місцезнаходження раннього палеоліту було відкрито в 1955 році. Найдавнішою пам'яткою періоду раннього та середнього палеоліту, виявленою на території сучасного Башкортостану, є стоянка Урта-Тубі біля озера Карабаликти в Заураллі, де були виявлені різні предмети, які колись використовували стародавні люди: ручні гостроконечники, рубила, різні вироби з місцевих порід каменю. Територія Південного Уралу характеризувалася великою кількістю рослинності, худоби та кам'яної сировини, і приваблювала людей з різних районів (в тому числі досить віддалених).
Нижній палеоліт на території Південного Уралу представлений двома культурними традиціями: більш архаїчний кизил-яровський тип і каришкінскій тип. Для каришкінского типу прямим культурним аналогом є пам'ятники з тейяксько індустрією у Франції (стоянка в печері Baume Bonne в Провансі) . Наявність паралелей в техніко-тіпоологіческой характеристиці колекції з пізніх етапів стоянки-майстерні Кизил-Яр 2 і матеріалів ряду кавказьких і аравійських стоянок (Кудара I, Кудара III і Цона в Південній Осетії, Мешхед III в Південній Аравії) свідчить про просування носіїв ашельской індустрії в епоху середнього плейстоцену з території Кавказу на Південний Урал .
Імовірно 50—40 тисяч років тому в печері Іманай, розташованій в однойменній балці на території національного парку «Башкирія», жили люди. Про це свідчить знахідка черепа малого печерного ведмедя зі слідами ушкодження, нанесеного кам'яним знаряддям. Також були знайдені знаряддя давніх людей, кістки печерних левів, їжатця, червоного вовка та інших тварин. На березі Нугушського водосховища знайдена найбільша на Уралі палеолітична стоянка.
Зображення в печерах Капова (Шульган-Таш) та Ігнатіївська належать до пізнього палеоліту. На їх стінах були знайдені різні зображення наскельного мистецтва (силуетні зображення мамонтів, шерстистих носорогів, коней, верблюда і інших тварин). Найстаріші зображення в Каповій печері мають вік у 36400 років. На палеолітичній стоянці Сергіївка 1 в Національному парку «Башкирія» знайдено зуби шерстистого носорога, бізона, північного оленя, коня і кам'яні знаряддя зроблені 16 тисяч років тому.
В епоху мезоліту (XII—VII тисячоліття до нашої ери) відбувалося значне зростання населення на нинішній території Башкортостану, про що свідчать різні археологічні пам'ятки цього періоду в Башкирському Заураллі (наприклад, стоянки Янгелька, Мурат, Яктикуль). Расовий тип місцевого населення того періоду був європеоїдним з ознаками монголоїдної.
В цей же період відбувався розвиток продуктивних сил, про що свідчить знаходження пластинчастої техніки для виготовлення та використання складних знарядь. Даний період є часом панування присвоювального господарства — полювання, рибальства і збирання.
В епоху неоліту (VI—IV тисячоліття до н. е.) відбувався перехід від присвоювального до виробляючого господарства землеробства і скотарства, але воно сповільнювалось кліматичними умовами, і рибальство залишалося найбільш раціональним видом діяльності. У цей період також розвивається повсюдне виготовлення глиняного посуду. Також виготовлялися крем'яні знаряддя, найбільш поширеним серед яких були скребки, ножі та наконечники знарядь для полювання. Також були знайдені сокири, долота, різні прикраси.
В епоху енеоліту (кінець IV — початок II тисячоліття до н. е.) триває розвиток і взаємодія сформованих раніше масивів населення Південного Уралу. В цей період місцеве населення розводило дрібну та велику рогату худоба. Вважається, що саме в цих місцях було вперше одомашнено коня (стоянки прібельской культури Давлеканово II, Муллін II). В 21 поселенні Південного Уралу виявлено зернотерки, кістки домашніх тварин (див. агідельська культура, суртандінська культура).
З середини II до початку I тисячоліття до н. е., під час бронзової доби, починається період інтенсивного освоєння території Південного Уралу, пов'язане з приходом сюди племен абашевської культури. Абашевці мали високи1 рівень обробки бронзи та виготовлення з неї знарядь праці. Був створений пастушачий господарсько-культурний тип діяльності, а також стаціонарні поселення.
Під час формування зрубно-андроновских старожитностей (XVI—XV століття до н. е.) з'являються житлові та поховальні споруди, які свідчать про поглиблення соціальної неоднорідності суспільства (багаті поховання вождів і військової аристократії, яка зароджувалася) і консолідацію різних груп населення у великі міжплемінні спільноти. Яскравим свідченням цих процесів є розвиток селищ Баланбаш, Тюбяк, Сінташта, Устя, Аркаим і ін. Курганний могильник Чумарово-I в селі Новоабдрахманово складається з 15 поховальних комплексів і має два рівні поховання — XVII і III століть до нашої ери діаметром 16 і 20 метрів: епохи бронзи (зрубної археологічної культури) і ранньої залізної доби (сарматської культури).
Кушнаренковська (кінець VI — середина VIII ст.) та караякуповська (друга половина VIII—IX ст.) культури розташовувалися в басейні середньої та нижньої течії річки Білої.
Рання історія
Про країну башкирів, її народ і звичаї повідомляли в X—XIII століттях арабські географи Ахмед Ібн Фадлан і ал-Балхі, італійський монах Карпіні Плано і голландець Віллем Рубрук. Сама назва народу, «башкорт», вперше зустрічається в описі Саллама Тарджемана (перша половина IX століття). Географ Мухаммад аль-Ідрісі в XII столітті писав про дві області проживання башкирів, «внутрішню» та «зовнішню» і згадував башкирські міста Немжан, Гурхан, Каракія, Касра і Масра. Згадка місцевості з назвою «Башгурд» зустрічається в «Огуз-наме».
В X—XIII століттях західна частина башкирів входила до складу Волзької Булгарії. Багато башкирських родів склалися в цей період і мають булгарське коріння.
У складі Золотої Орди і постординських держав
З 1220 до 1234 рік башкири безперервно воювали з монголами, фактично, стримуючи натиск монгольської навали на захід. Башкири неодноразово перемагали у битвах, і врешті решт, уклали договір про дружбу і союз. Монгольсько-башкирська війна тривала 14 років (тоді як похід через Русь зайняв тільки 3 роки). В «Таємній історії монголів», башкири перераховані серед народів які чинили найбільший опір татаро-монголам.
В XIII—XIV століттях вся територія розселення башкирів перебувала в складі Золотої Орди. Башкири отримали право бейства, тобто фактично територіальну автономію у складі імперії монголів. В правовій ієрархії монгольської держави башкири займали привілейоване становище і зберегли власну родоплемінну систему і управління.
З часів утворення Золотої Орди в 1243 році і аж до 1391 року, тобто протягом періоду тривалістю в півтора століття, на території історичного Башкортостану функціонували два «іля» — Башкирський і Табинський, керовані своїми князями — беями.
В червні 1391 року на річці Кондурча відбулася «Битва народів». В цій битві зіткнулися армії двох світових держав того часу: хана Золотої Орди Тохтамиша та еміра Самарканда Тимура (Тамерлана). Битва закінчилася поразкою золотоординців, руйнуванням багатьох міст і поклала кінець Золотій Орді.
Після розпаду Золотої Орди башкири перебували в складі Ногайської орди, Казанського і Сибірського ханств.
У складі Росії
Приєднання Башкортостану до Московії
З другої половини XVI і до початку XIX століття башкири займали землі від лівого берега Волги на південному заході до верхів'їв Тоболу на сході, від річки Силви на півночі до середньої течії річки Урал на півдні.
До 1557 року відбулося добровільне входження більшої частини сучасного Башкортостану до складу Московського царства. Після падіння Казані Іван IV Грозний звернувся до башкирів із закликом добровільно увійти до складу Московської держави.
Першими в 1554 році до царського намісника в Казані приїхали посли північно-західних башкирських родів і заздалегідь домовилися про умови входження. В 1554—1555 роках в Казань їздили представники племен юрматів, бурзян,кипсак, усерган,
В 1555—1556 роках посли башкирських родів вирушили до Москви за так званими «грамотами», в яких були викладені умови їх входження до складу Московської держави. В цих грамотах вказувалось повне право башкирів розпоряджатися своєю територією, мати на ній власне військо, адміністрацію, релігію. При цьому держава брала на себе зобов'язання допомагати башкирам у відбитті зовнішньої агресії, за що башкири мали платити данину і виділяти війська для участі в оборонних війнах Московії.
До середини XVII століття, після розпаду Сибірського ханства, фактично, відбулося остаточне входження території нинішнього Башкортостану до складу Росії.
Башкирські повстання
За життя Івана Грозного умов угоди все ж дотримувалися, і він, попри свою жорстокість, в пам'яті башкирського народу залишився як добрий, «білий цар» (башк. аҡбатша аҡбатша). З приходом до влади династії Романових в XVII столітті, політика царизму в Башкирії відразу ж стала мінятися на гірше. На словах влада запевняла башкирів у своїй вірності умовам угоди, на ділі — встали на шлях їх порушення. Це проявилось, в першу чергу, в розкраданні вотчинних башкирських земель і в будівництві на них застав, в'язниць, слобод, християнських монастирів, ліній. Бачучи масове розкрадання своїх земель, порушення споконвічних прав і свобод, башкири повставали в 1645, 1662—1664, 1681—1684, 1704—11/25 роках. Царський уряд був змушений задовольнити чимало вимог повсталих. Після башкирського повстання 1662—1664 років уряд ще раз офіційно підтвердив вотчинне право башкирів на землю, а під час повстання 1681—1684 років — свободу віросповідання ісламу.
Після повстання 1704—1711 років (посольство від башкирів знову присягнуло на вірність імператору лише в 1725 році) уряд знову підтвердив вотчинні права і особливий статус башкирів, а також провів судовий процес, який закінчився засудженням деяких чиновників за перевищення повноважень, оскільки вони вимагали від башкирів податків не передбачених законодавством, що і послугувало одним з приводів до повстання. В ході повстань башкирські загони досягли Самари, Саратова, Астрахані, Вятки, Тобольська, Казані і гір Кавказу. Людські та матеріальні втрати були величезні.
Найважчим по втратах для самих башкирібуло є повстання 1735—1740 років. Під час повстання був обраний хан Султан-Гірей (Карасакал). Після жорстокого придушення, багато вотчинних земель башкирів були забрані і передані мішарам. За підрахунками американського історика Алтона Стюарта Доннеллі, з башкирів загинув кожен четвертий чоловік.
Наступне башкирське повстання почалось в 1755 році. Приводом послужили чутки про релігійні переслідування, при одночасній забороні безкоштовного видобутку солі, яку башкири вважали своїм привілеєм. Повстання було добре сплановано, але зірвалося через спонтанний передчасний виступ башкирів Ногайської дороги. Через це плани одночасного виступу башкирів виявилися зірвані. При придушенні повстання, деякі з його учасників емігрували до Киргиз-Кайсацької Орди.
Останнім башкирським повстанням заведено вважати участь башкирів в Селянській війні 1773—1775 років Омеляна Пугачова: один з керівників цього повстання Салават Юлаєв також залишився в народній пам'яті і вважається башкирським національним героєм.
Участь башкирів у війнах 1810-х років
Всього у французько-російській війні 1812 року і в закордонних походах 1813—1814 років брали участь 28 п'ятисотенних башкирських полків. Крім того, башкирське населення Південного Уралу виділило для армії 4139 коней.
Дев'ять башкирських полків увійшли до Парижу. Французи прозвали башкирських воїнів «північними амурами». У пам'яті башкирського народу війна 1812 року збереглася в народних піснях «Баїк», «Кутузов», «Ескадрон», «Кахим Туря», «Любізар». Остання пісня заснована на справжньому факті, коли головнокомандувач російською армією М. І. Кутузов дякував башкирським воїнам за проявлену в бою хоробрість.
Адміністративний поділ в XVI—XIX ст.
Територія Башкортостану в XVI—XVII століттях позначалася як Уфимський повіт або Башкирія, яка складалася з наступних адміністративних одиниць: Казанська дорога, Ногайська дорога, Осінська дорога та Сибірська дорога.
Дорога або даруга в цьому випадку розглядається як різновид господарського землеустрою на той період. Кожна дорога управлялася старшиною. Дороги складалися з родоплемінних волостей, які, своєю чергою, поділялися на роди (аймаки або тюби).
У 1708 році край введений до Казанської губернії як Уфимське воєводство, яке з 1719 року перейменовано в Уфимську провінцію.
В 1737 році зауральська частина історичного Башкортостану була додаа до новоствореної Ісетської провінції, територія якої охоплювала сучасні Курганську, північно-східну частину Челябінськой, південну частину Тюменської та східну частину Свердловської областей.
В 1744 році імператриця Єлизавета Петрівна найвищим указом повеліла «бути в Оренбурзі губернії і іменуватися Оренбурзькою губернією і в ній бути губернатором таємному радника Неплюєву».
В роки Першої світової війни
Початок війни був відзначений в Башкирії стихійними виступами мобілізованих жителів. Виступи відбулися в Стерлітамаку, Белебеї, Бірську. Однак, в цілому, населення краю на початку війни було охоплено патріотичним підйомом, що протримався до Великого відступу. Всього в 1914—1916 роках в Уфимській губернії було мобілізовано близько 300 тисяч осіб. Промисловість району, як і всієї країни, переводилася на військові рейки. Різко зросло виробництво сталі, чавуну. Так, в Уфимській губернії з 1913 до 1915 рік виплавка чавуну збільшилася на 35 %. Випуск же цивільної продукції за 1913—1915 роки скоротився на 40 %.
На Бєлорєцький завод, Тугайкульські кам'яновугільні копальні, Інзерскій завод привозили працювати китайських і корейських робітників. Широко використовувалася праця жінок і підлітків, вводилися понаднормові роботи, збільшувалась тривалість робочого дня. Всіма цими заходами покривалася нестача робочих рук.
Мобілізація, реквізування у селян з 1914 до 1916 роки 25459 коней привели до скорочення виробництва хліба на третину, збільшення цін на продукти в 2—3 рази. У 1916 році довелося вводити картки на харчові продукти.
Загальний спад виробництва з 1916 року призвів до кризи в губернії, загального спаду виробництва в промисловості, страйків. Тільки на Міньярському заводі страйк тривав 9 місяців (з травня 1914 року по лютий 1915 року).
Башкурдистан
Після Лютневої революції 1917 року в регіоні почався процес башкирського національного руху за створення національно-територіальної автономії. В липні-серпні 1917 року в Оренбурзі пройшли I та II Загальнобашкирські з'їзди (курултаї), де було ухвалено рішення про необхідність створення «демократичної республіки на національно-територіальних засадах» в складі федеративної Росії. Обрана першим і переобрана другим з'їздами Башкирська обласна рада (шуро) працювала в Оренбурзі і готувалась до Установчих зборів Росії, яке повинно було відбутися в січні 1918 року.
Жовтнева революція внесла корективи в процес становлення автономії. 15 листопада 1917 року Башкирська обласна рада проголосила частини територій Оренбурзької, Пермської, Самарської, Уфимської губерній автономною частиною Російської республіки — територіально-національною автономією Башкурдистан. Останнє рішення було затверджено на III Всебашкирскому з'їзді (курултаї), який проходив 8—20 грудня 1917 року в Оренбурзі.
Нова республіка отримала назву «Мала Башкирія» в січні 1918 року, за документом «Положення про автономію Малої Башкирії», яке виступало в якості конституції республіки. Мала Башкирія стала першою проголошеною автономією на території РРФСР. До складу Малої Башкирії були віднесені південна частина Червоноуфимського, південна частина Осинського, південно-східна частина Єкатеринбурзького і південно-західна частина Шадринського повітів Пермської губернії, південно-західна частина Челябінського, західна частина Троїцького, частина Верхньоуральського, північно-західна частина Орського і північна частина Оренбурзького повітів Оренбурзької губернії, південно-західна частина Бірського і північно-східна частина Стерлітамакського повітів Уфимської губернії, східна частина Бугурусланского повіту Самарської губернії. Оціночно: територія — 78 439 км², населення — 1219,9 тисячі осіб.
Влітку 1918 року Уряд Башкирії оголосив загальну мобілізацію в Башкирську армію. У вересні 1918 року був підписаний договір між Башкирським урядом і Комітетом членів Установчих Зборів, який офіційно визнав національно-територіальну автономію Башкурдистана. Башкирське військо було перетворено в Башкирський окремий корпус Добровольчої Народної армії, організованої самарським урядом.
Першою операцією Башкирського корпусу став рейд на Єкатеринбург, який був звільнений від більшовиків 28 липня 1918 року. У вересні корпус спільно з козацькими частинами звільнили місто Орськ. В результаті спільних дій башкирських і козачих частин була звільнена величезна територія від Оренбурга до Єкатеринбурга, а також Транссибірська залізнична магістраль. Так було забезпечено безперешкодний рух із Сибіру військ Тимчасового Сибірського уряду під командуванням адмірала Колчака.
З метою консолідації сил в Уфі 23 вересня 1918 була скликана Державна нарада, більш відоме як Уфимська директорія, на якій прийняли колективне рішення передати верховну владу Всеросійському Тимчасовому уряду до моменту скликання Установчих зборів. 18 листопада 1918 року Колчак здійснив військовий переворот і оголосив себе Верховним правителем Росії та Верховним Головнокомандувачем збройними силами Росії. Адмірал Колчак не визнавав автономію башкирів. Всім місцевим урядам було запропоновано оголосити про самоліквідацію. Тим самим він розвалив єдиний фронт боротьби з більшовизмом на сході. У скрутне становище він поставив башкирів і козаків, які в умовах розпочатого військами Колчака відступу в Сибір залишилися одні перед обличчям неминучого розгрому і розправи з боку більшовиків.
В цих умовах лідери Башкирської автономії на початку 1919 року були змушені почати переговори з радянською владою. 18 лютого 1919 року башкирський уряд і Башкирський корпус перейшли на бік радянської влади.
Башкирська АРСР
Утворення автономної республіки
20 березня 1919 року було укладено «Угоду центральної Радянської влади з Башкирським Урядом про Радянську Автономну Башкирію». В пресі це було опубліковано 23 березня 1919 року, тому офіційною датою утворення республіки вважався саме цей день. Відповідно до угоди була утворена Башкирська Автономна Радянська Соціалістична Республіка.
19 травня 1920 був ухвалений декрет ВЦВК «Про державний устрій Автономної Радянської Башкирської республіки», який значно урізав права автономної республіки, надані угодою 1919 року. Документ викликав загальне обурення у членів республіканського ревкому, і 16 червня 1920 року на знак протесту Башревком ухвалив рішення про свою відставку і розпуск. Декрет ВЦВК та РНК РРФСР «Про державний устрій Автономної Радянської Башкирської Республіки» від 19 травня 1920 роки спричинив невдоволення серед башкирів і послужив основною причиною партизанської війни проти політики центральної влади.
У 1918—1921 роках відбувалися, викликані невдоволенням політикою радянської влади.
14 червня 1922 року Всеросійський Центральний Виконавчий Комітет, враховуючи побажання башкирського народу, прийняв декрет «Про розширення меж Автономної Башкирської Соціалістичної Радянської Республіки». За цим декретом Уфимська губернія ліквідовувалась, а її територія передавалася Башкирській республіці — утворилась так звана «Велика Башкирія». Столицею республіки спочатку було село Темясово Баймакского району, потім місто Стерлітамак, а згодом столицю перенесли в Уфу.
27 березня 1925 року був ухвалений проєкт Конституції Автономної Башкирської Соціалістичної Радянської Республіки. Текст Конституції Башкирської СРР не був затверджений ВЦВК РРФСР і з'їздом Рад РРФСР.
В 1936 році Башкирській АРСР було офіційно відмовлено в перетворенні її на союзну республіку у складі СРСР.
23 червня 1937 року була затверджена перша Конституція Башкирської АРСР, згідно з якою порядок слів у її назві був змінений, перейменувавши республіку на Башкирську Автономну Радянську Соціалістичну Республіку.
Друга світова війна
У період з 1939 до 1945 року з Башкирської АРСР до лав Збройних Сил СРСР був призвані і мобілізовані понад 700 тисяч осіб.
Під час Другої світової війни в республіку було евакуйовано понад 100 промислових підприємств, десятки госпіталів, ряд центральних державних органів, 278 тисяч біженців (з них 104 тисячі — в Уфу).
У липні 1941 року Одеський верстатобудівний завод імені В. І. Леніна був евакуйований в місто Стерлітамак, а вже 11 жовтня 1941 року виробництво почало працювати.
У роки війни в Башкирії розміщувалися дві Академії Збройних сил країни. Вища Академія Генерального штабу імені К. Є. Ворошилова була передислокована з Москви до Уфи в листопаді 1941 року. На початок листопада 1941, Військово-політична академія імені Леніна була переведена в місто Белебей. З 22 червня 1941 по 30 червня 1944 року з республіки було мобілізовано до Військово-політичної академії і до військово-політичних училищ 5475 осіб. Всього в республіці було розміщено 17 військово-навчальних закладів.
Башкирська РСР — Башкортостан
11 жовтня 1990 року Верховною Радою республіки була проголошена Декларація про державний суверенітет. Створення ГКЧП було зустрінуте нейтрально: тільки 21 серпня 1991 республіканські газети опублікували «Звернення до радянського народу» та інші документи ГКЧП. Газета «Ленінець» помістила також матеріали, в яких Президент Росії Борис Єльцин закликав народ вийти на мітинги на захист демократії. Керівництво Верховної Ради і Ради міністрів республіки в дні ГКЧП знаходилося в Москві. Населення продовжувало жити і працювати спокійно. Лише 23 серпня демократи в Уфі провели мітинг з осудом дій ГКЧП, керівників республіки і керівників ряду засобів масової інформації, які ігнорували рішення і дії керівництва Росії.
Республіка Башкортостан
25 лютого 1992 року республіка була перейменована в Республіку Башкортостан. 31 березня 1992 року Республіка Башкортостан підписала Федеративний договір про розмежування повноважень та предметів відання між органами державної влади Російської Федерації та органами влади суверенних республік в її складі і Додаток до нього від Республіки Башкортостан, що визначив договірний характер відносин Республіки Башкортостан і Російської Федерації. У Додатку до Договору за республікою закріплено право мати власну систему законодавства, судову систему та прокуратуру. Також було відзначено, що земля, надра, природні багатства на території Башкортостану є надбанням багатонаціонального народу Башкортостану, і що питання володіння, користування і розпорядження цією власністю регулюються законодавством республіки. Проти Федеративного договору активістами Башкирського Народного Центру «Урал» було організоване 20-денне голодування.
25 квітня 1993 року був проведений референдум із питанням «Чи ви вважаєте що Республіка Башкортостан в інтересах її народу повинна мати економічну самостійність та договірні відносини на основі Федеративного договору і Додатку до нього від Республіки Башкортостан?». З тих хто брав участь в голосуванні, 75,5 % відповіли «так».
24 грудня 1993 року затверджена Конституція Республіки Башкортостан, яка визначила її статус як демократичну правову державу в складі Російської Федерації і як її рівноправний суб'єкт.
Див. також
Примітки
- Сериков Ю. Б. Следы раннего палеолита на территории Среднего Зауралья [ 21 жовтня 2020 у Wayback Machine.] // Вестник археологии, антропологии и этнографии, 2015 № 4 (31)
- Котов В. Г. Стоянка-мастерская Карышкино-11 новый памятник нижнего палеолита на Южном Урале [ 13 липня 2020 у Wayback Machine.] // Вестник Пермского университета. Выпуск № 1 (28) / 2015
- Котов В. Г. Нижнепалеолитическая стоянка-мастерская Кызыл-Яр 2 в Южном Зауралье [ 14 квітня 2021 у Wayback Machine.] // Вестник Пермского университета. Выпуск № 1 (21) / 2013
- . Архів оригіналу за 2 грудня 2020. Процитовано 21 травня 2020.
- . Архів оригіналу за 30 березня 2019. Процитовано 21 травня 2020.
- В Башкирии учёные обнаружили зубы первобытных животных [ 22 вересня 2019 у Wayback Machine.], 18 сентября 2019
- . Архів оригіналу за 2 квітня 2015. Процитовано 21 травня 2020.
- . Архів оригіналу за 2 березня 2021. Процитовано 21 травня 2020.
- Антонов И. В. Башкиры и Башкирия по данным ал-Идриси // . — 2008. — № 4 (8 липня). — ISSN 1683-3554. з джерела 7 травня 2017. Процитовано 21 травня 2020.
- Фазлаллах Рашид-ад-дин. Огуз-наме. Баку, 1987. С. 68, 69.
- Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения. М., «Наука», 1974 г. стр 457—458.
- Антонов Игорь Владимирович Ал-Идриси о башкирах и стране башкир // Проблемы истории, филологии, культуры. 2010. № 4 (30). стр 272—281.
- Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения. М., «Наука», 1974 г. стр 399
- «Древняя Русь и Великая степь». гл. 165. «То же на уровне массы»
- , Султанова А. Н. История Башкортостана с древнейших времен до XVI в. Уфа, 1994.
- Зарипов А. Б. Об истории башкирской государственности. 2007.
- . Архів оригіналу за 29 січня 2020. Процитовано 21 травня 2020.
- Топография Оренбургская. Ч. I, СПб., 1762, С.84.
- История Башкортостана с древнейших времен до наших дней: В 2 т. / И. Г. Акманов, , А. З. Асфандияров, и др.; Под ред. И. Г. Акманова. Т.1. История Башкортостана с древнейших времен до конца XIX в. — Уфа: Китап, 2004. — 488 с.: ил. — С. 111.
- Горохов А. В. Присоединение Урала и Западной Сибири к России в конце XVII — первой половине XVIII веков.
- Кеппен П. И. Хронологическій указатель матеріаловъ для исторіи инородцевъ Европейской Россіи. 1862.
- Топография Оренбургская. СПб., 1762.
- . Архів оригіналу за 25 лютого 2020. Процитовано 21 травня 2020.
- «И. И. Неплюев и Оренбургскій край в прежнем его составѣ до 1758 г» — 1897: «Уфимское воеводство было присоединено къ Казанской губернии»
- . Архів оригіналу за 25 червня 2020. Процитовано 21 травня 2020.
- Каюмова Н. А. ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ АВТОНОМИИ БАШКОРТОСТАНА (1917-1920 Г.Г.) // Гуманитарные, социально-экономические и общественные науки. — 2017. — № 1 (8 липня). з джерела 21 квітня 2019. Процитовано 21 травня 2020.
- Акдавлетов С. В преддверии 100-летия первой республики // . — 2013. — № 4 (8 липня). — ISSN 1683-3554. з джерела 17 листопада 2017. Процитовано 21 травня 2020.
- . Архів оригіналу за 4 березня 2016. Процитовано 21 травня 2020.
- . Архів оригіналу за 24 грудня 2019. Процитовано 19 травня 2022.
- . Архів оригіналу за 10 лютого 2015. Процитовано 21 травня 2020.
- . Архів оригіналу за 6 жовтня 2014. Процитовано 7 червня 2015.
Література
- Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа : ГРИ «Башкортостан», 2005. — 304 с.
- Башкирские восстания XVII — XVIII вв. — феномен в истории народов Евразии. — Уфа : Китап, 2016. — 376 с. — .
- Антонов И. В. Башкиры в эпоху средневековья. — Уфа, 2012. — 308 с. — .
- История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа : Китап, 2009. — 744 с.
- Асфандияров А. 3. Кантонное управление в Башкирии (1798—1865). — Уфа : Китап, 2005. — 256 с. — .
- . История башкир / Перевод с турецк. ; авт. вступ. статей А. М. Юлдашбаев, И. Тоган. — Уфа : Китап, 2010. — 352 с. — .
- / гл. ред. А. З. Асфандияров. — Уфа : Башкирская энциклопедия, 2013. — 432 с. — .
- Завоевание Башкирии Россией. Перевод с английского Л. Р. Бикбаевой. — Уфа : Башкортостан, 1995. — 287 с.
- , Еникеев А. 3. История государства и права Башкортостана. — Уфа : Китап, 2007. — 432 с. — .
- История Башкортостана с древнейших времен до наших дней: В 2 т.: Т. 1. История Башкортостана с древнейших времен до конца XIX в. / , , , и др.; Под ред. И. Г. Акманова. — Уфа : Китап, 2004. — 488 с.
- История Башкортостана. Ч. 1. С древнейших времён до 1917 г. / Учебник для 8—9 кл. — Под ред. И. Г. Акманова. — Уфа : Китап, 1996. — 240 с. — .
- История Башкортостана: С древнейших времен до конца XIX в. Учебник для 8 кл. / Отв. ред. . — Уфа : Китап, 2005. — 248 с. — .
- История Башкортостана с древнейших времен до 60-х годов XIX века. // Под ред. . — Уфа: Китап, 1991. — 520 с.
- Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения. — М. : Наука, 1974. — 571 с. Архівовано грудень 28, 2018 на сайті Wayback Machine.
- История Башкортостана: ХХ в. Учебник для 9 кл. — Уфа : Китап, 2005. — 248 с. — .
- , История Башкортостана с древнейших времен до XVI в. — Уфа : Китап, 1994.
- , История Башкортостана. Древность. Средневековье. — Уфа : Китап, 2010. — 496 с. — .
- Очерки из жизни дикой Башкирии: Переселенческая эпопея. — М. : типо-лит. т-ва И. Н. Кушнерев и К°, 1889. — 260 с.
- Восстание 1773—1774 гг. в Башкортостане. — Уфа : Башкирское издательство «Китап», 2000. — 376 с.
- , История башкир. — Уфа : Китап, 2007. — 136 с. — .
- История Башкортостана XV—XVI вв. (социально-политический аспект). — Уфа : Гилем, 2009. — 192 с. — .
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Istoriya Bashkortostanu istoriya Respubliki Bashkortostan ta odnojmennoyi istorichnoyi oblasti Starodavnij periodNaskelni malyunki v Kapovij pecheri Shulgan Tash Staro Tukmalinske misceznahodzhennya rannogo paleolitu bulo vidkrito v 1955 roci Najdavnishoyu pam yatkoyu periodu rannogo ta serednogo paleolitu viyavlenoyu na teritoriyi suchasnogo Bashkortostanu ye stoyanka Urta Tubi bilya ozera Karabalikti v Zauralli de buli viyavleni rizni predmeti yaki kolis vikoristovuvali starodavni lyudi ruchni gostrokonechniki rubila rizni virobi z miscevih porid kamenyu Teritoriya Pivdennogo Uralu harakterizuvalasya velikoyu kilkistyu roslinnosti hudobi ta kam yanoyi sirovini i privablyuvala lyudej z riznih rajoniv v tomu chisli dosit viddalenih Nizhnij paleolit na teritoriyi Pivdennogo Uralu predstavlenij dvoma kulturnimi tradiciyami bilsh arhayichnij kizil yarovskij tip i karishkinskij tip Dlya karishkinskogo tipu pryamim kulturnim analogom ye pam yatniki z tejyaksko industriyeyu u Franciyi stoyanka v pecheri Baume Bonne v Provansi Nayavnist paralelej v tehniko tipoologicheskoj harakteristici kolekciyi z piznih etapiv stoyanki majsterni Kizil Yar 2 i materialiv ryadu kavkazkih i aravijskih stoyanok Kudara I Kudara III i Cona v Pivdennij Osetiyi Meshhed III v Pivdennij Araviyi svidchit pro prosuvannya nosiyiv ashelskoj industriyi v epohu serednogo plejstocenu z teritoriyi Kavkazu na Pivdennij Ural Imovirno 50 40 tisyach rokiv tomu v pecheri Imanaj roztashovanij v odnojmennij balci na teritoriyi nacionalnogo parku Bashkiriya zhili lyudi Pro ce svidchit znahidka cherepa malogo pechernogo vedmedya zi slidami ushkodzhennya nanesenogo kam yanim znaryaddyam Takozh buli znajdeni znaryaddya davnih lyudej kistki pechernih leviv yizhatcya chervonogo vovka ta inshih tvarin Na berezi Nugushskogo vodoshovisha znajdena najbilsha na Urali paleolitichna stoyanka Zobrazhennya v pecherah Kapova Shulgan Tash ta Ignatiyivska nalezhat do piznogo paleolitu Na yih stinah buli znajdeni rizni zobrazhennya naskelnogo mistectva siluetni zobrazhennya mamontiv sherstistih nosorogiv konej verblyuda i inshih tvarin Najstarishi zobrazhennya v Kapovij pecheri mayut vik u 36400 rokiv Na paleolitichnij stoyanci Sergiyivka 1 v Nacionalnomu parku Bashkiriya znajdeno zubi sherstistogo nosoroga bizona pivnichnogo olenya konya i kam yani znaryaddya zrobleni 16 tisyach rokiv tomu V epohu mezolitu XII VII tisyacholittya do nashoyi eri vidbuvalosya znachne zrostannya naselennya na ninishnij teritoriyi Bashkortostanu pro sho svidchat rizni arheologichni pam yatki cogo periodu v Bashkirskomu Zauralli napriklad stoyanki Yangelka Murat Yaktikul Rasovij tip miscevogo naselennya togo periodu buv yevropeoyidnim z oznakami mongoloyidnoyi V cej zhe period vidbuvavsya rozvitok produktivnih sil pro sho svidchit znahodzhennya plastinchastoyi tehniki dlya vigotovlennya ta vikoristannya skladnih znaryad Danij period ye chasom panuvannya prisvoyuvalnogo gospodarstva polyuvannya ribalstva i zbirannya V epohu neolitu VI IV tisyacholittya do n e vidbuvavsya perehid vid prisvoyuvalnogo do viroblyayuchogo gospodarstva zemlerobstva i skotarstva ale vono spovilnyuvalos klimatichnimi umovami i ribalstvo zalishalosya najbilsh racionalnim vidom diyalnosti U cej period takozh rozvivayetsya povsyudne vigotovlennya glinyanogo posudu Takozh vigotovlyalisya krem yani znaryaddya najbilsh poshirenim sered yakih buli skrebki nozhi ta nakonechniki znaryad dlya polyuvannya Takozh buli znajdeni sokiri dolota rizni prikrasi V epohu eneolitu kinec IV pochatok II tisyacholittya do n e trivaye rozvitok i vzayemodiya sformovanih ranishe masiviv naselennya Pivdennogo Uralu V cej period misceve naselennya rozvodilo dribnu ta veliku rogatu hudoba Vvazhayetsya sho same v cih miscyah bulo vpershe odomashneno konya stoyanki pribelskoj kulturi Davlekanovo II Mullin II V 21 poselenni Pivdennogo Uralu viyavleno zernoterki kistki domashnih tvarin div agidelska kultura surtandinska kultura Z seredini II do pochatku I tisyacholittya do n e pid chas bronzovoyi dobi pochinayetsya period intensivnogo osvoyennya teritoriyi Pivdennogo Uralu pov yazane z prihodom syudi plemen abashevskoyi kulturi Abashevci mali visoki1 riven obrobki bronzi ta vigotovlennya z neyi znaryad praci Buv stvorenij pastushachij gospodarsko kulturnij tip diyalnosti a takozh stacionarni poselennya Pid chas formuvannya zrubno andronovskih starozhitnostej XVI XV stolittya do n e z yavlyayutsya zhitlovi ta pohovalni sporudi yaki svidchat pro pogliblennya socialnoyi neodnoridnosti suspilstva bagati pohovannya vozhdiv i vijskovoyi aristokratiyi yaka zarodzhuvalasya i konsolidaciyu riznih grup naselennya u veliki mizhpleminni spilnoti Yaskravim svidchennyam cih procesiv ye rozvitok selish Balanbash Tyubyak Sintashta Ustya Arkaim i in Kurgannij mogilnik Chumarovo I v seli Novoabdrahmanovo skladayetsya z 15 pohovalnih kompleksiv i maye dva rivni pohovannya XVII i III stolit do nashoyi eri diametrom 16 i 20 metriv epohi bronzi zrubnoyi arheologichnoyi kulturi i rannoyi zaliznoyi dobi sarmatskoyi kulturi Kushnarenkovska kinec VI seredina VIII st ta karayakupovska druga polovina VIII IX st kulturi roztashovuvalisya v basejni serednoyi ta nizhnoyi techiyi richki Biloyi Rannya istoriyaMavzolej Husejn beka Pro krayinu bashkiriv yiyi narod i zvichayi povidomlyali v X XIII stolittyah arabski geografi Ahmed Ibn Fadlan i al Balhi italijskij monah Karpini Plano i gollandec Villem Rubruk Sama nazva narodu bashkort vpershe zustrichayetsya v opisi Sallama Tardzhemana persha polovina IX stolittya Geograf Muhammad al Idrisi v XII stolitti pisav pro dvi oblasti prozhivannya bashkiriv vnutrishnyu ta zovnishnyu i zgaduvav bashkirski mista Nemzhan Gurhan Karakiya Kasra i Masra Zgadka miscevosti z nazvoyu Bashgurd zustrichayetsya v Oguz name V X XIII stolittyah zahidna chastina bashkiriv vhodila do skladu Volzkoyi Bulgariyi Bagato bashkirskih rodiv sklalisya v cej period i mayut bulgarske korinnya U skladi Zolotoyi Ordi i postordinskih derzhavZ 1220 do 1234 rik bashkiri bezperervno voyuvali z mongolami faktichno strimuyuchi natisk mongolskoyi navali na zahid Bashkiri neodnorazovo peremagali u bitvah i vreshti resht uklali dogovir pro druzhbu i soyuz Mongolsko bashkirska vijna trivala 14 rokiv todi yak pohid cherez Rus zajnyav tilki 3 roki V Tayemnij istoriyi mongoliv bashkiri pererahovani sered narodiv yaki chinili najbilshij opir tataro mongolam V XIII XIV stolittyah vsya teritoriya rozselennya bashkiriv perebuvala v skladi Zolotoyi Ordi Bashkiri otrimali pravo bejstva tobto faktichno teritorialnu avtonomiyu u skladi imperiyi mongoliv V pravovij iyerarhiyi mongolskoyi derzhavi bashkiri zajmali privilejovane stanovishe i zberegli vlasnu rodopleminnu sistemu i upravlinnya Mavzolej Tura hana Z chasiv utvorennya Zolotoyi Ordi v 1243 roci i azh do 1391 roku tobto protyagom periodu trivalistyu v pivtora stolittya na teritoriyi istorichnogo Bashkortostanu funkcionuvali dva ilya Bashkirskij i Tabinskij kerovani svoyimi knyazyami beyami V chervni 1391 roku na richci Kondurcha vidbulasya Bitva narodiv V cij bitvi zitknulisya armiyi dvoh svitovih derzhav togo chasu hana Zolotoyi Ordi Tohtamisha ta emira Samarkanda Timura Tamerlana Bitva zakinchilasya porazkoyu zolotoordinciv rujnuvannyam bagatoh mist i poklala kinec Zolotij Ordi Pislya rozpadu Zolotoyi Ordi bashkiri perebuvali v skladi Nogajskoyi ordi Kazanskogo i Sibirskogo hanstv U skladi RosiyiPriyednannya Bashkortostanu do Moskoviyi Monument Druzhbi v Ufi Z drugoyi polovini XVI i do pochatku XIX stolittya bashkiri zajmali zemli vid livogo berega Volgi na pivdennomu zahodi do verhiv yiv Tobolu na shodi vid richki Silvi na pivnochi do serednoyi techiyi richki Ural na pivdni Do 1557 roku vidbulosya dobrovilne vhodzhennya bilshoyi chastini suchasnogo Bashkortostanu do skladu Moskovskogo carstva Pislya padinnya Kazani Ivan IV Groznij zvernuvsya do bashkiriv iz zaklikom dobrovilno uvijti do skladu Moskovskoyi derzhavi Pershimi v 1554 roci do carskogo namisnika v Kazani priyihali posli pivnichno zahidnih bashkirskih rodiv i zazdalegid domovilisya pro umovi vhodzhennya V 1554 1555 rokah v Kazan yizdili predstavniki plemen yurmativ burzyan kipsak usergan V 1555 1556 rokah posli bashkirskih rodiv virushili do Moskvi za tak zvanimi gramotami v yakih buli vikladeni umovi yih vhodzhennya do skladu Moskovskoyi derzhavi V cih gramotah vkazuvalos povne pravo bashkiriv rozporyadzhatisya svoyeyu teritoriyeyu mati na nij vlasne vijsko administraciyu religiyu Pri comu derzhava brala na sebe zobov yazannya dopomagati bashkiram u vidbitti zovnishnoyi agresiyi za sho bashkiri mali platiti daninu i vidilyati vijska dlya uchasti v oboronnih vijnah Moskoviyi Do seredini XVII stolittya pislya rozpadu Sibirskogo hanstva faktichno vidbulosya ostatochne vhodzhennya teritoriyi ninishnogo Bashkortostanu do skladu Rosiyi Bashkirski povstannya Za zhittya Ivana Groznogo umov ugodi vse zh dotrimuvalisya i vin popri svoyu zhorstokist v pam yati bashkirskogo narodu zalishivsya yak dobrij bilij car bashk aҡbatsha aҡbatsha Z prihodom do vladi dinastiyi Romanovih v XVII stolitti politika carizmu v Bashkiriyi vidrazu zh stala minyatisya na girshe Na slovah vlada zapevnyala bashkiriv u svoyij virnosti umovam ugodi na dili vstali na shlyah yih porushennya Ce proyavilos v pershu chergu v rozkradanni votchinnih bashkirskih zemel i v budivnictvi na nih zastav v yaznic slobod hristiyanskih monastiriv linij Bachuchi masove rozkradannya svoyih zemel porushennya spokonvichnih prav i svobod bashkiri povstavali v 1645 1662 1664 1681 1684 1704 11 25 rokah Carskij uryad buv zmushenij zadovolniti chimalo vimog povstalih Pislya bashkirskogo povstannya 1662 1664 rokiv uryad she raz oficijno pidtverdiv votchinne pravo bashkiriv na zemlyu a pid chas povstannya 1681 1684 rokiv svobodu virospovidannya islamu Pislya povstannya 1704 1711 rokiv posolstvo vid bashkiriv znovu prisyagnulo na virnist imperatoru lishe v 1725 roci uryad znovu pidtverdiv votchinni prava i osoblivij status bashkiriv a takozh proviv sudovij proces yakij zakinchivsya zasudzhennyam deyakih chinovnikiv za perevishennya povnovazhen oskilki voni vimagali vid bashkiriv podatkiv ne peredbachenih zakonodavstvom sho i posluguvalo odnim z privodiv do povstannya V hodi povstan bashkirski zagoni dosyagli Samari Saratova Astrahani Vyatki Tobolska Kazani i gir Kavkazu Lyudski ta materialni vtrati buli velichezni Pam yatnik Salavatu Yulayevu v Ufi Najvazhchim po vtratah dlya samih bashkiribulo ye povstannya 1735 1740 rokiv Pid chas povstannya buv obranij han Sultan Girej Karasakal Pislya zhorstokogo pridushennya bagato votchinnih zemel bashkiriv buli zabrani i peredani misharam Za pidrahunkami amerikanskogo istorika Altona Styuarta Donnelli z bashkiriv zaginuv kozhen chetvertij cholovik Nastupne bashkirske povstannya pochalos v 1755 roci Privodom posluzhili chutki pro religijni peresliduvannya pri odnochasnij zaboroni bezkoshtovnogo vidobutku soli yaku bashkiri vvazhali svoyim privileyem Povstannya bulo dobre splanovano ale zirvalosya cherez spontannij peredchasnij vistup bashkiriv Nogajskoyi dorogi Cherez ce plani odnochasnogo vistupu bashkiriv viyavilisya zirvani Pri pridushenni povstannya deyaki z jogo uchasnikiv emigruvali do Kirgiz Kajsackoyi Ordi Ostannim bashkirskim povstannyam zavedeno vvazhati uchast bashkiriv v Selyanskij vijni 1773 1775 rokiv Omelyana Pugachova odin z kerivnikiv cogo povstannya Salavat Yulayev takozh zalishivsya v narodnij pam yati i vvazhayetsya bashkirskim nacionalnim geroyem Uchast bashkiriv u vijnah 1810 h rokiv Derzhavnij prapor Bashkurdistana Vsogo u francuzko rosijskij vijni 1812 roku i v zakordonnih pohodah 1813 1814 rokiv brali uchast 28 p yatisotennih bashkirskih polkiv Krim togo bashkirske naselennya Pivdennogo Uralu vidililo dlya armiyi 4139 konej Dev yat bashkirskih polkiv uvijshli do Parizhu Francuzi prozvali bashkirskih voyiniv pivnichnimi amurami U pam yati bashkirskogo narodu vijna 1812 roku zbereglasya v narodnih pisnyah Bayik Kutuzov Eskadron Kahim Turya Lyubizar Ostannya pisnya zasnovana na spravzhnomu fakti koli golovnokomanduvach rosijskoyu armiyeyu M I Kutuzov dyakuvav bashkirskim voyinam za proyavlenu v boyu horobrist Administrativnij podil v XVI XIX st Teritoriya Bashkortostanu v XVI XVII stolittyah poznachalasya yak Ufimskij povit abo Bashkiriya yaka skladalasya z nastupnih administrativnih odinic Kazanska doroga Nogajska doroga Osinska doroga ta Sibirska doroga Karta Podil Ufimskoyi provinciyi i Bashkiriyi na darugi Landskarti Orenburzkoyi guberniyi Krasilnikova 1755 rik Doroga abo daruga v comu vipadku rozglyadayetsya yak riznovid gospodarskogo zemleustroyu na toj period Kozhna doroga upravlyalasya starshinoyu Dorogi skladalisya z rodopleminnih volostej yaki svoyeyu chergoyu podilyalisya na rodi ajmaki abo tyubi U 1708 roci kraj vvedenij do Kazanskoyi guberniyi yak Ufimske voyevodstvo yake z 1719 roku perejmenovano v Ufimsku provinciyu V 1737 roci zauralska chastina istorichnogo Bashkortostanu bula dodaa do novostvorenoyi Isetskoyi provinciyi teritoriya yakoyi ohoplyuvala suchasni Kurgansku pivnichno shidnu chastinu Chelyabinskoj pivdennu chastinu Tyumenskoyi ta shidnu chastinu Sverdlovskoyi oblastej V 1744 roci imperatricya Yelizaveta Petrivna najvishim ukazom povelila buti v Orenburzi guberniyi i imenuvatisya Orenburzkoyu guberniyeyu i v nij buti gubernatorom tayemnomu radnika Neplyuyevu V roki Pershoyi svitovoyi vijniPochatok vijni buv vidznachenij v Bashkiriyi stihijnimi vistupami mobilizovanih zhiteliv Vistupi vidbulisya v Sterlitamaku Belebeyi Birsku Odnak v cilomu naselennya krayu na pochatku vijni bulo ohopleno patriotichnim pidjomom sho protrimavsya do Velikogo vidstupu Vsogo v 1914 1916 rokah v Ufimskij guberniyi bulo mobilizovano blizko 300 tisyach osib Promislovist rajonu yak i vsiyeyi krayini perevodilasya na vijskovi rejki Rizko zroslo virobnictvo stali chavunu Tak v Ufimskij guberniyi z 1913 do 1915 rik viplavka chavunu zbilshilasya na 35 Vipusk zhe civilnoyi produkciyi za 1913 1915 roki skorotivsya na 40 Na Byeloryeckij zavod Tugajkulski kam yanovugilni kopalni Inzerskij zavod privozili pracyuvati kitajskih i korejskih robitnikiv Shiroko vikoristovuvalasya pracya zhinok i pidlitkiv vvodilisya ponadnormovi roboti zbilshuvalas trivalist robochogo dnya Vsima cimi zahodami pokrivalasya nestacha robochih ruk Mobilizaciya rekvizuvannya u selyan z 1914 do 1916 roki 25459 konej priveli do skorochennya virobnictva hliba na tretinu zbilshennya cin na produkti v 2 3 razi U 1916 roci dovelosya vvoditi kartki na harchovi produkti Zagalnij spad virobnictva z 1916 roku prizviv do krizi v guberniyi zagalnogo spadu virobnictva v promislovosti strajkiv Tilki na Minyarskomu zavodi strajk trivav 9 misyaciv z travnya 1914 roku po lyutij 1915 roku BashkurdistanPislya Lyutnevoyi revolyuciyi 1917 roku v regioni pochavsya proces bashkirskogo nacionalnogo ruhu za stvorennya nacionalno teritorialnoyi avtonomiyi V lipni serpni 1917 roku v Orenburzi projshli I ta II Zagalnobashkirski z yizdi kurultayi de bulo uhvaleno rishennya pro neobhidnist stvorennya demokratichnoyi respubliki na nacionalno teritorialnih zasadah v skladi federativnoyi Rosiyi Obrana pershim i pereobrana drugim z yizdami Bashkirska oblasna rada shuro pracyuvala v Orenburzi i gotuvalas do Ustanovchih zboriv Rosiyi yake povinno bulo vidbutisya v sichni 1918 roku Zhovtneva revolyuciya vnesla korektivi v proces stanovlennya avtonomiyi 15 listopada 1917 roku Bashkirska oblasna rada progolosila chastini teritorij Orenburzkoyi Permskoyi Samarskoyi Ufimskoyi gubernij avtonomnoyu chastinoyu Rosijskoyi respubliki teritorialno nacionalnoyu avtonomiyeyu Bashkurdistan Ostannye rishennya bulo zatverdzheno na III Vsebashkirskomu z yizdi kurultayi yakij prohodiv 8 20 grudnya 1917 roku v Orenburzi Nova respublika otrimala nazvu Mala Bashkiriya v sichni 1918 roku za dokumentom Polozhennya pro avtonomiyu Maloyi Bashkiriyi yake vistupalo v yakosti konstituciyi respubliki Mala Bashkiriya stala pershoyu progoloshenoyu avtonomiyeyu na teritoriyi RRFSR Do skladu Maloyi Bashkiriyi buli vidneseni pivdenna chastina Chervonoufimskogo pivdenna chastina Osinskogo pivdenno shidna chastina Yekaterinburzkogo i pivdenno zahidna chastina Shadrinskogo povitiv Permskoyi guberniyi pivdenno zahidna chastina Chelyabinskogo zahidna chastina Troyickogo chastina Verhnouralskogo pivnichno zahidna chastina Orskogo i pivnichna chastina Orenburzkogo povitiv Orenburzkoyi guberniyi pivdenno zahidna chastina Birskogo i pivnichno shidna chastina Sterlitamakskogo povitiv Ufimskoyi guberniyi shidna chastina Buguruslanskogo povitu Samarskoyi guberniyi Ocinochno teritoriya 78 439 km naselennya 1219 9 tisyachi osib Vlitku 1918 roku Uryad Bashkiriyi ogolosiv zagalnu mobilizaciyu v Bashkirsku armiyu U veresni 1918 roku buv pidpisanij dogovir mizh Bashkirskim uryadom i Komitetom chleniv Ustanovchih Zboriv yakij oficijno viznav nacionalno teritorialnu avtonomiyu Bashkurdistana Bashkirske vijsko bulo peretvoreno v Bashkirskij okremij korpus Dobrovolchoyi Narodnoyi armiyi organizovanoyi samarskim uryadom Pershoyu operaciyeyu Bashkirskogo korpusu stav rejd na Yekaterinburg yakij buv zvilnenij vid bilshovikiv 28 lipnya 1918 roku U veresni korpus spilno z kozackimi chastinami zvilnili misto Orsk V rezultati spilnih dij bashkirskih i kozachih chastin bula zvilnena velichezna teritoriya vid Orenburga do Yekaterinburga a takozh Transsibirska zaliznichna magistral Tak bulo zabezpecheno bezpereshkodnij ruh iz Sibiru vijsk Timchasovogo Sibirskogo uryadu pid komanduvannyam admirala Kolchaka Z metoyu konsolidaciyi sil v Ufi 23 veresnya 1918 bula sklikana Derzhavna narada bilsh vidome yak Ufimska direktoriya na yakij prijnyali kolektivne rishennya peredati verhovnu vladu Vserosijskomu Timchasovomu uryadu do momentu sklikannya Ustanovchih zboriv 18 listopada 1918 roku Kolchak zdijsniv vijskovij perevorot i ogolosiv sebe Verhovnim pravitelem Rosiyi ta Verhovnim Golovnokomanduvachem zbrojnimi silami Rosiyi Admiral Kolchak ne viznavav avtonomiyu bashkiriv Vsim miscevim uryadam bulo zaproponovano ogolositi pro samolikvidaciyu Tim samim vin rozvaliv yedinij front borotbi z bilshovizmom na shodi U skrutne stanovishe vin postaviv bashkiriv i kozakiv yaki v umovah rozpochatogo vijskami Kolchaka vidstupu v Sibir zalishilisya odni pered oblichchyam neminuchogo rozgromu i rozpravi z boku bilshovikiv V cih umovah lideri Bashkirskoyi avtonomiyi na pochatku 1919 roku buli zmusheni pochati peregovori z radyanskoyu vladoyu 18 lyutogo 1919 roku bashkirskij uryad i Bashkirskij korpus perejshli na bik radyanskoyi vladi Bashkirska ARSRUtvorennya avtonomnoyi respubliki 20 bereznya 1919 roku bulo ukladeno Ugodu centralnoyi Radyanskoyi vladi z Bashkirskim Uryadom pro Radyansku Avtonomnu Bashkiriyu V presi ce bulo opublikovano 23 bereznya 1919 roku tomu oficijnoyu datoyu utvorennya respubliki vvazhavsya same cej den Vidpovidno do ugodi bula utvorena Bashkirska Avtonomna Radyanska Socialistichna Respublika 19 travnya 1920 buv uhvalenij dekret VCVK Pro derzhavnij ustrij Avtonomnoyi Radyanskoyi Bashkirskoyi respubliki yakij znachno urizav prava avtonomnoyi respubliki nadani ugodoyu 1919 roku Dokument viklikav zagalne oburennya u chleniv respublikanskogo revkomu i 16 chervnya 1920 roku na znak protestu Bashrevkom uhvaliv rishennya pro svoyu vidstavku i rozpusk Dekret VCVK ta RNK RRFSR Pro derzhavnij ustrij Avtonomnoyi Radyanskoyi Bashkirskoyi Respubliki vid 19 travnya 1920 roki sprichiniv nevdovolennya sered bashkiriv i posluzhiv osnovnoyu prichinoyu partizanskoyi vijni proti politiki centralnoyi vladi U 1918 1921 rokah vidbuvalisya viklikani nevdovolennyam politikoyu radyanskoyi vladi 14 chervnya 1922 roku Vserosijskij Centralnij Vikonavchij Komitet vrahovuyuchi pobazhannya bashkirskogo narodu prijnyav dekret Pro rozshirennya mezh Avtonomnoyi Bashkirskoyi Socialistichnoyi Radyanskoyi Respubliki Za cim dekretom Ufimska guberniya likvidovuvalas a yiyi teritoriya peredavalasya Bashkirskij respublici utvorilas tak zvana Velika Bashkiriya Stoliceyu respubliki spochatku bulo selo Temyasovo Bajmakskogo rajonu potim misto Sterlitamak a zgodom stolicyu perenesli v Ufu 27 bereznya 1925 roku buv uhvalenij proyekt Konstituciyi Avtonomnoyi Bashkirskoyi Socialistichnoyi Radyanskoyi Respubliki Tekst Konstituciyi Bashkirskoyi SRR ne buv zatverdzhenij VCVK RRFSR i z yizdom Rad RRFSR V 1936 roci Bashkirskij ARSR bulo oficijno vidmovleno v peretvorenni yiyi na soyuznu respubliku u skladi SRSR 23 chervnya 1937 roku bula zatverdzhena persha Konstituciya Bashkirskoyi ARSR zgidno z yakoyu poryadok sliv u yiyi nazvi buv zminenij perejmenuvavshi respubliku na Bashkirsku Avtonomnu Radyansku Socialistichnu Respubliku Druga svitova vijna General major komandir 112 yi Bashkirskoyi kavalerijskoyi diviziyi Minigali Shajmuratov U period z 1939 do 1945 roku z Bashkirskoyi ARSR do lav Zbrojnih Sil SRSR buv prizvani i mobilizovani ponad 700 tisyach osib Pid chas Drugoyi svitovoyi vijni v respubliku bulo evakujovano ponad 100 promislovih pidpriyemstv desyatki gospitaliv ryad centralnih derzhavnih organiv 278 tisyach bizhenciv z nih 104 tisyachi v Ufu U lipni 1941 roku Odeskij verstatobudivnij zavod imeni V I Lenina buv evakujovanij v misto Sterlitamak a vzhe 11 zhovtnya 1941 roku virobnictvo pochalo pracyuvati U roki vijni v Bashkiriyi rozmishuvalisya dvi Akademiyi Zbrojnih sil krayini Visha Akademiya Generalnogo shtabu imeni K Ye Voroshilova bula peredislokovana z Moskvi do Ufi v listopadi 1941 roku Na pochatok listopada 1941 Vijskovo politichna akademiya imeni Lenina bula perevedena v misto Belebej Z 22 chervnya 1941 po 30 chervnya 1944 roku z respubliki bulo mobilizovano do Vijskovo politichnoyi akademiyi i do vijskovo politichnih uchilish 5475 osib Vsogo v respublici bulo rozmisheno 17 vijskovo navchalnih zakladiv Bashkirska RSR Bashkortostan11 zhovtnya 1990 roku Verhovnoyu Radoyu respubliki bula progoloshena Deklaraciya pro derzhavnij suverenitet Stvorennya GKChP bulo zustrinute nejtralno tilki 21 serpnya 1991 respublikanski gazeti opublikuvali Zvernennya do radyanskogo narodu ta inshi dokumenti GKChP Gazeta Leninec pomistila takozh materiali v yakih Prezident Rosiyi Boris Yelcin zaklikav narod vijti na mitingi na zahist demokratiyi Kerivnictvo Verhovnoyi Radi i Radi ministriv respubliki v dni GKChP znahodilosya v Moskvi Naselennya prodovzhuvalo zhiti i pracyuvati spokijno Lishe 23 serpnya demokrati v Ufi proveli miting z osudom dij GKChP kerivnikiv respubliki i kerivnikiv ryadu zasobiv masovoyi informaciyi yaki ignoruvali rishennya i diyi kerivnictva Rosiyi Respublika Bashkortostan25 lyutogo 1992 roku respublika bula perejmenovana v Respubliku Bashkortostan 31 bereznya 1992 roku Respublika Bashkortostan pidpisala Federativnij dogovir pro rozmezhuvannya povnovazhen ta predmetiv vidannya mizh organami derzhavnoyi vladi Rosijskoyi Federaciyi ta organami vladi suverennih respublik v yiyi skladi i Dodatok do nogo vid Respubliki Bashkortostan sho viznachiv dogovirnij harakter vidnosin Respubliki Bashkortostan i Rosijskoyi Federaciyi U Dodatku do Dogovoru za respublikoyu zakripleno pravo mati vlasnu sistemu zakonodavstva sudovu sistemu ta prokuraturu Takozh bulo vidznacheno sho zemlya nadra prirodni bagatstva na teritoriyi Bashkortostanu ye nadbannyam bagatonacionalnogo narodu Bashkortostanu i sho pitannya volodinnya koristuvannya i rozporyadzhennya ciyeyu vlasnistyu regulyuyutsya zakonodavstvom respubliki Proti Federativnogo dogovoru aktivistami Bashkirskogo Narodnogo Centru Ural bulo organizovane 20 denne goloduvannya 25 kvitnya 1993 roku buv provedenij referendum iz pitannyam Chi vi vvazhayete sho Respublika Bashkortostan v interesah yiyi narodu povinna mati ekonomichnu samostijnist ta dogovirni vidnosini na osnovi Federativnogo dogovoru i Dodatku do nogo vid Respubliki Bashkortostan Z tih hto brav uchast v golosuvanni 75 5 vidpovili tak 24 grudnya 1993 roku zatverdzhena Konstituciya Respubliki Bashkortostan yaka viznachila yiyi status yak demokratichnu pravovu derzhavu v skladi Rosijskoyi Federaciyi i yak yiyi rivnopravnij sub yekt Div takozhBashkortostan istorichnij Bashkirska ARSR Istoriya administrativno teritorialnogo ustroyu Bashkortostanu Deklaraciya pro derzhavnij suverenitet BashkortostanuPrimitkiSerikov Yu B Sledy rannego paleolita na territorii Srednego Zauralya 21 zhovtnya 2020 u Wayback Machine Vestnik arheologii antropologii i etnografii 2015 4 31 Kotov V G Stoyanka masterskaya Karyshkino 11 novyj pamyatnik nizhnego paleolita na Yuzhnom Urale 13 lipnya 2020 u Wayback Machine Vestnik Permskogo universiteta Vypusk 1 28 2015 Kotov V G Nizhnepaleoliticheskaya stoyanka masterskaya Kyzyl Yar 2 v Yuzhnom Zaurale 14 kvitnya 2021 u Wayback Machine Vestnik Permskogo universiteta Vypusk 1 21 2013 Arhiv originalu za 2 grudnya 2020 Procitovano 21 travnya 2020 Arhiv originalu za 30 bereznya 2019 Procitovano 21 travnya 2020 V Bashkirii uchyonye obnaruzhili zuby pervobytnyh zhivotnyh 22 veresnya 2019 u Wayback Machine 18 sentyabrya 2019 Arhiv originalu za 2 kvitnya 2015 Procitovano 21 travnya 2020 Arhiv originalu za 2 bereznya 2021 Procitovano 21 travnya 2020 Antonov I V Bashkiry i Bashkiriya po dannym al Idrisi 2008 4 8 lipnya ISSN 1683 3554 z dzherela 7 travnya 2017 Procitovano 21 travnya 2020 Fazlallah Rashid ad din Oguz name Baku 1987 S 68 69 Kuzeev R G Proishozhdenie bashkirskogo naroda Etnicheskij sostav istoriya rasseleniya M Nauka 1974 g str 457 458 Antonov Igor Vladimirovich Al Idrisi o bashkirah i strane bashkir Problemy istorii filologii kultury 2010 4 30 str 272 281 Kuzeev R G Proishozhdenie bashkirskogo naroda Etnicheskij sostav istoriya rasseleniya M Nauka 1974 g str 399 Drevnyaya Rus i Velikaya step gl 165 To zhe na urovne massy Sultanova A N Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do XVI v Ufa 1994 Zaripov A B Ob istorii bashkirskoj gosudarstvennosti 2007 Arhiv originalu za 29 sichnya 2020 Procitovano 21 travnya 2020 Topografiya Orenburgskaya Ch I SPb 1762 S 84 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do nashih dnej V 2 t I G Akmanov A Z Asfandiyarov i dr Pod red I G Akmanova T 1 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do konca XIX v Ufa Kitap 2004 488 s il S 111 Gorohov A V Prisoedinenie Urala i Zapadnoj Sibiri k Rossii v konce XVII pervoj polovine XVIII vekov Keppen P I Hronologicheskij ukazatel materialov dlya istorii inorodcev Evropejskoj Rossii 1862 Topografiya Orenburgskaya SPb 1762 Arhiv originalu za 25 lyutogo 2020 Procitovano 21 travnya 2020 I I Neplyuev i Orenburgskij kraj v prezhnem ego sostavѣ do 1758 g 1897 Ufimskoe voevodstvo bylo prisoedineno k Kazanskoj gubernii Arhiv originalu za 25 chervnya 2020 Procitovano 21 travnya 2020 Kayumova N A PROBLEMY RAZVITIYa AVTONOMII BAShKORTOSTANA 1917 1920 G G Gumanitarnye socialno ekonomicheskie i obshestvennye nauki 2017 1 8 lipnya z dzherela 21 kvitnya 2019 Procitovano 21 travnya 2020 Akdavletov S V preddverii 100 letiya pervoj respubliki 2013 4 8 lipnya ISSN 1683 3554 z dzherela 17 listopada 2017 Procitovano 21 travnya 2020 Arhiv originalu za 4 bereznya 2016 Procitovano 21 travnya 2020 Arhiv originalu za 24 grudnya 2019 Procitovano 19 travnya 2022 Arhiv originalu za 10 lyutogo 2015 Procitovano 21 travnya 2020 Arhiv originalu za 6 zhovtnya 2014 Procitovano 7 chervnya 2015 LiteraturaAznagulov V G Hamitova Z G Parlamentarizm v Bashkortostane istoriya i sovremennost Ufa GRI Bashkortostan 2005 304 s Bashkirskie vosstaniya XVII XVIII vv fenomen v istorii narodov Evrazii Ufa Kitap 2016 376 s ISBN 978 5 295 06448 7 Antonov I V Bashkiry v epohu srednevekovya Ufa 2012 308 s ISBN 978 5 905 269 05 9 Istoriya sel i dereven Bashkortostana i sopredelnyh territorij Ufa Kitap 2009 744 s Asfandiyarov A 3 Kantonnoe upravlenie v Bashkirii 1798 1865 Ufa Kitap 2005 256 s ISBN 5 295 03586 7 Istoriya bashkir Perevod s tureck avt vstup statej A M Yuldashbaev I Togan Ufa Kitap 2010 352 s ISBN 978 5 295 05000 8 gl red A Z Asfandiyarov Ufa Bashkirskaya enciklopediya 2013 432 s ISBN 978 5 4466 0040 3 Zavoevanie Bashkirii Rossiej Perevod s anglijskogo L R Bikbaevoj Ufa Bashkortostan 1995 287 s Enikeev A 3 Istoriya gosudarstva i prava Bashkortostana Ufa Kitap 2007 432 s ISBN 978 5 295 04258 4 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do nashih dnej V 2 t T 1 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do konca XIX v i dr Pod red I G Akmanova Ufa Kitap 2004 488 s Istoriya Bashkortostana Ch 1 S drevnejshih vremyon do 1917 g Uchebnik dlya 8 9 kl Pod red I G Akmanova Ufa Kitap 1996 240 s ISBN 5 295 01918 7 Istoriya Bashkortostana S drevnejshih vremen do konca XIX v Uchebnik dlya 8 kl Otv red Ufa Kitap 2005 248 s ISBN 5 295 03503 4 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do 60 h godov XIX veka Pod red Ufa Kitap 1991 520 s Proishozhdenie bashkirskogo naroda Etnicheskij sostav istoriya rasseleniya M Nauka 1974 571 s Arhivovano gruden 28 2018 na sajti Wayback Machine Istoriya Bashkortostana HH v Uchebnik dlya 9 kl Ufa Kitap 2005 248 s ISBN 5 295 03552 2 Istoriya Bashkortostana s drevnejshih vremen do XVI v Ufa Kitap 1994 Istoriya Bashkortostana Drevnost Srednevekove Ufa Kitap 2010 496 s ISBN 978 5 295 05078 7 Ocherki iz zhizni dikoj Bashkirii Pereselencheskaya epopeya M tipo lit t va I N Kushnerev i K 1889 260 s Vosstanie 1773 1774 gg v Bashkortostane Ufa Bashkirskoe izdatelstvo Kitap 2000 376 s Istoriya bashkir Ufa Kitap 2007 136 s ISBN 978 5 295 04231 7 Istoriya Bashkortostana XV XVI vv socialno politicheskij aspekt Ufa Gilem 2009 192 s ISBN 978 5 7501 1014 8