Семе́н Іва́нович Самойло́вич (1660 — 7 червня 1685) — військовий і державний діяч Гетьманщини, дипломат. Син гетьмана Івана Самойловича. Наказний гетьман Війська Запорозького (1679-1680), стародубський полковник (1682-1685).
Семен Самойлович | |||
| |||
---|---|---|---|
1679 — 1680 | |||
Попередник: | Павло Животовський | ||
Наступник: | Тимофій Олексійович | ||
| |||
1682 — 1685 | |||
Попередник: | Тимофій Олексійович | ||
Спадкоємець: | |||
Народження: | 1660 Красний Колядин, Прилуцький полк, Військо Запорозьке Городове | ||
Смерть: | 7 червня 1685 Стародуб, Військо Запорозьке Городове | ||
Країна: | Гетьманщина | ||
Рід: | Самойловичі | ||
Батько: | Іван Самойлович | ||
Мати: | Марія Голуб-Самойлович | ||
Діти: | Марія-старша, Марія-молодша |
Походження та ранні роки
Народився 1660 року у сотенному містечку Красному (Красному Колядині) Прилуцького полку Гетьманщини в родині сотенного канцеляриста Івана Самойловича та шляхтянки Марії Голуб. Був найстаршою дитиною у сім'ї, мав молодших братів та Григорія, сестер Параскеву та Анастасію.
Отримав домашню освіту. Першим вихователем майбутнього гетьманича, згідно з істориком Лазаревським, був священник Йона Болховський, що пізніше стане засновником Кам'янського монастиря у Стародубському полку. 1673 року, незабаром після обрання батька гетьманом Лівобережної України, Семен з братами Яковом і Григорієм у супроводі ніжинського протопопа Симеона (Адамовича) вирушають до Москви, де фактично утримуються як почесні заручники, гарантуючи вірність Івана Самойловича царю. Для гетьманичів у столиці Московії будують окремий двір (поруч із «двором Самойловичів» 1677 року поселився після звільнення з Сибіру Григорій Дорошенко). Разом з ними мешкає їхній вихователь — український шляхтич Павло Ясликовський.
Служба у Війську Запорозькому
Канцелярист ГВК і наказний гетьман
1675 повернувся до Батурина, поступив на військову службу до Генеральної військової канцелярії (брати Яків і Григорій залишились у заручниках відповідно до 1678 і 1682 року). Виконував дипломатичні доручення батька. Так, у лютому 1677 їздив до Москви, де зустрічався з царем Федором Олексійовичем, передав йому подарунок від гетьмана — «двох коней турських». Іван Самойлович бачив у старшому сині майбутнього спадкоємця гетьманської булави, з юного віку залучав його і до військових виправ. У липні 1678 Семен на чолі козацького загону надавав військову допомогу проти кримських татар кошовому отаману Івану Сірку.
8 лютого 1679 призначений наказним гетьманом над великим козацьким корпусом (5 реєстрових полків, гетьманська «гвардія» — сердюки та компанійці, слобідські козаки та царські стрільці), що діяв на Правобережжі проти османських військ і козаків «князя сарматського» Юрія Хмельницького. Військо Семена Самойловича здобуло Ржищів, Канів, а у ніч на 4 березня зайняло Корсунь, вибивши звідти наказного гетьмана Івана Яненка-Хмельницького. Далі, рухаючись лівим берегом Росі у напрямку Дніпра, лівобережні козаки захопили Драбівку, Мошни, Жаботин і Черкаси. Зайняті фортеці нищили, містечка та села спалювали, а мешканців насильно переселяли на Лівобережжя. Ці події відомі в історіографії як Великий згін.
11 січня 1680 Семен Самойлович доручив компанійському полковнику Іллі Новицькому вжити застережних заходів у зв'язку з очікуваним вторгненням кримських татар на Лівобережну Україну. 14 лютого того ж року гетьман Самойлович надав сину за військові звитяги маєтки у Погарській сотні Стародубського полку — містечко Грем'яч, села Борщів і Перегон, млини на річці Варі. 6 березня ці жалування підтвердив цар. Того ж року Семен Самойлович осадив на своїх землях козацьку слободу Семенівку, що згодом стала містечком.
Полковництво
1682 призначений стародубським полковником замість Тимофія Олексійовича. У вересні того ж року очолював посольство до царівни Софії Олексіївни, приїхав у тимчасову царську резиденцію у селі Воздвиженському у розпал стрілецького бунту. Софія використала приїзд Самойловича як привід, щоб викликати до себе лідерів бунту — князя Івана Хованського та його сина Андрія, та розправитися з ними.
У руслі політики царівни Софії із переслідування старообрядців, Семен Самойлович розпочинає репресії проти «розкольників» із Московії, що встигли розселитися на території Стародубського полку. 2 вересня 1684 він писав батьку, що «віри проклятої капітолинської москалі» поселилися та укріпилися на Стародубщині «поганим своїм кублом». Семен повідомляв, що нарешті їх «добре притиснув не тільки арештами, але й іншими покараннями».
На початку березня 1684 козаки Стародубського полку на чолі з Семеном Самойловичем зайняли Засожжя — Гомельське, Чечерське та Пропойське староства Мінського воєводства та Кричевське староство Мстиславського воєводства ВКЛ, — землі, на які Гетьманщина здавна претендувала. Це був демарш гетьмана Івана Самойловича на тлі перемов про «Вічний мир», що розпочалися між Річчю Посполитою та Московським царством.
1685 Семен Самойлович зненацька захворів і помер на Трійцю, 7 червня на полковництві у Стародубі. Тіло гетьманича привезли у Макошинський монастир, де з ним попрощався батько («учинивъ сыну посліднее цілованіе»). Далі Десною труну переправили до Києва, де поховали у Києво-Печерській лаврі.
Іван Самойлович підозрював, що його сина отруїли. Гетьман відправив у Стародуб слідчу комісію на чолі зі своїми родичами — гадяцьким полковником Михайлом Самойловичем і генеральним бунчужним Костянтином Голубом. За даними Патріка Ґордона, чутки про отруєння нібито підтвердилися, проте більше деталей щодо цієї справи немає.
Оцінки
Автор Літопису Самовидця охарактеризував гетьманича як «в літах молодого, але розумом старого». Сучасники відзначали військові здібності Семена Самойловича, його вправність як політика попри молодий вік.
Тодішній переяславський полковник Леонтій Полуботок так відгукнувся на звістку про смерть гетьманича у листі до реєнта Генеральної військової канцелярії Василя Кочубея:
Відомость о смерти его м. п. Симеона гетманича полная жалю и фрасунку, не листовнихъ пріятелскихъ отвітовъ, але великого во мні витягаетъ плачу. Замолчалъ бимъ велможности его многіе ко мні благодіянія, але надія тая, которая отчизні Украині много чинила, а болшей обіцовала во немъ оборони, много освідчала, а болшей освідчати міла о добру посполитому праци, не молчати, але голосно плакати росказуетъ, себе надію вкупі зъ его милостю до гробу схиленную бачачи.
Водночас, історик Олександр Лазаревський вважав такі оцінки постаті гетьманича звичайними лестощами та сам називав Семена Самойловича «звичайною людиною, яка була поставлена випадком у щасливі умови».
Сім'я
1680 року одружився з Марією (1665 — після 1705) — донькою колишнього переяславського полковника Федора Сулими, що на той час обіймав посаду «дозорці рангових маєтностей» у Конотопі. У шлюбі народилося двоє доньок, обидві отримали ім'я Марія. Після Коломацького перевороту вдова та доньки Семена Самойловича не були піддані репресіям, на відміну від інших представників роду. 17 жовтня 1687 гетьман Іван Мазепа видав Марії Самойлович універсал з підтвердженням права власності на маєтки покійного чоловіка.
- Донька Марія (старша) — дружина смоленського шляхтича, значного військового товариша Михайла Корсака;
- Донька Марія (молодша) — дружина генерального осавула Антона Гамалії.
Примітки
- Лазаревский Александр. Описание старой Малороссии. — Т. 1: Полк Стародубский. — Киев, 1888
- Комар Т. Козак Семен Іванович Самойлович — засновник Семенівки, державний діяч
- Кривошея В. Козацька старшина Гетьманщини: Енциклопедія. — Київ, 2010
- Заруба В. Козацька старшина Гетьманської України (1648—1782): персональний склад та родинні зв'язки. — Дніпропетровськ, 2011
- Мокляк В. Забутий гетьман Іван Самойлович
- Модзалевський В. Малоросійський родословник. Том 4. — Київ, 1914
- Таїрова-Яковлєва Т. Іван Мазепа. — Харків, 2018
- Чухліб Т. Іван Самойлович — гетьман доби барокко
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej iz prizvishem Samojlovich Seme n Iva novich Samojlo vich 1660 7 chervnya 1685 vijskovij i derzhavnij diyach Getmanshini diplomat Sin getmana Ivana Samojlovicha Nakaznij getman Vijska Zaporozkogo 1679 1680 starodubskij polkovnik 1682 1685 Semen Samojlovich Prapor Nakaznij getman 1679 1680 Poperednik Pavlo Zhivotovskij Nastupnik Timofij Oleksijovich Prapor Starodubskij polkovnik 1682 1685 Poperednik Timofij Oleksijovich Spadkoyemec Narodzhennya 1660 1660 Krasnij Kolyadin Priluckij polk Vijsko Zaporozke GorodoveSmert 7 chervnya 1685 1685 06 07 Starodub Vijsko Zaporozke GorodoveKrayina GetmanshinaRid SamojlovichiBatko Ivan SamojlovichMati Mariya Golub SamojlovichDiti Mariya starsha Mariya molodshaPohodzhennya ta ranni rokiNarodivsya 1660 roku u sotennomu mistechku Krasnomu Krasnomu Kolyadini Priluckogo polku Getmanshini v rodini sotennogo kancelyarista Ivana Samojlovicha ta shlyahtyanki Mariyi Golub Buv najstarshoyu ditinoyu u sim yi mav molodshih brativ ta Grigoriya sester Paraskevu ta Anastasiyu Otrimav domashnyu osvitu Pershim vihovatelem majbutnogo getmanicha zgidno z istorikom Lazarevskim buv svyashennik Jona Bolhovskij sho piznishe stane zasnovnikom Kam yanskogo monastirya u Starodubskomu polku 1673 roku nezabarom pislya obrannya batka getmanom Livoberezhnoyi Ukrayini Semen z bratami Yakovom i Grigoriyem u suprovodi nizhinskogo protopopa Simeona Adamovicha virushayut do Moskvi de faktichno utrimuyutsya yak pochesni zaruchniki garantuyuchi virnist Ivana Samojlovicha caryu Dlya getmanichiv u stolici Moskoviyi buduyut okremij dvir poruch iz dvorom Samojlovichiv 1677 roku poselivsya pislya zvilnennya z Sibiru Grigorij Doroshenko Razom z nimi meshkaye yihnij vihovatel ukrayinskij shlyahtich Pavlo Yaslikovskij Sluzhba u Vijsku ZaporozkomuKancelyarist GVK i nakaznij getman 1675 povernuvsya do Baturina postupiv na vijskovu sluzhbu do Generalnoyi vijskovoyi kancelyariyi brati Yakiv i Grigorij zalishilis u zaruchnikah vidpovidno do 1678 i 1682 roku Vikonuvav diplomatichni doruchennya batka Tak u lyutomu 1677 yizdiv do Moskvi de zustrichavsya z carem Fedorom Oleksijovichem peredav jomu podarunok vid getmana dvoh konej turskih Ivan Samojlovich bachiv u starshomu sini majbutnogo spadkoyemcya getmanskoyi bulavi z yunogo viku zaluchav jogo i do vijskovih viprav U lipni 1678 Semen na choli kozackogo zagonu nadavav vijskovu dopomogu proti krimskih tatar koshovomu otamanu Ivanu Sirku 8 lyutogo 1679 priznachenij nakaznim getmanom nad velikim kozackim korpusom 5 reyestrovih polkiv getmanska gvardiya serdyuki ta kompanijci slobidski kozaki ta carski strilci sho diyav na Pravoberezhzhi proti osmanskih vijsk i kozakiv knyazya sarmatskogo Yuriya Hmelnickogo Vijsko Semena Samojlovicha zdobulo Rzhishiv Kaniv a u nich na 4 bereznya zajnyalo Korsun vibivshi zvidti nakaznogo getmana Ivana Yanenka Hmelnickogo Dali ruhayuchis livim beregom Rosi u napryamku Dnipra livoberezhni kozaki zahopili Drabivku Moshni Zhabotin i Cherkasi Zajnyati forteci nishili mistechka ta sela spalyuvali a meshkanciv nasilno pereselyali na Livoberezhzhya Ci podiyi vidomi v istoriografiyi yak Velikij zgin 11 sichnya 1680 Semen Samojlovich doruchiv kompanijskomu polkovniku Illi Novickomu vzhiti zasterezhnih zahodiv u zv yazku z ochikuvanim vtorgnennyam krimskih tatar na Livoberezhnu Ukrayinu 14 lyutogo togo zh roku getman Samojlovich nadav sinu za vijskovi zvityagi mayetki u Pogarskij sotni Starodubskogo polku mistechko Grem yach sela Borshiv i Peregon mlini na richci Vari 6 bereznya ci zhaluvannya pidtverdiv car Togo zh roku Semen Samojlovich osadiv na svoyih zemlyah kozacku slobodu Semenivku sho zgodom stala mistechkom Polkovnictvo 1682 priznachenij starodubskim polkovnikom zamist Timofiya Oleksijovicha U veresni togo zh roku ocholyuvav posolstvo do carivni Sofiyi Oleksiyivni priyihav u timchasovu carsku rezidenciyu u seli Vozdvizhenskomu u rozpal strileckogo buntu Sofiya vikoristala priyizd Samojlovicha yak privid shob viklikati do sebe lideriv buntu knyazya Ivana Hovanskogo ta jogo sina Andriya ta rozpravitisya z nimi U rusli politiki carivni Sofiyi iz peresliduvannya staroobryadciv Semen Samojlovich rozpochinaye represiyi proti rozkolnikiv iz Moskoviyi sho vstigli rozselitisya na teritoriyi Starodubskogo polku 2 veresnya 1684 vin pisav batku sho viri proklyatoyi kapitolinskoyi moskali poselilisya ta ukripilisya na Starodubshini poganim svoyim kublom Semen povidomlyav sho nareshti yih dobre pritisnuv ne tilki areshtami ale j inshimi pokarannyami Na pochatku bereznya 1684 kozaki Starodubskogo polku na choli z Semenom Samojlovichem zajnyali Zasozhzhya Gomelske Checherske ta Propojske starostva Minskogo voyevodstva ta Krichevske starostvo Mstislavskogo voyevodstva VKL zemli na yaki Getmanshina zdavna pretenduvala Ce buv demarsh getmana Ivana Samojlovicha na tli peremov pro Vichnij mir sho rozpochalisya mizh Richchyu Pospolitoyu ta Moskovskim carstvom 1685 Semen Samojlovich znenacka zahvoriv i pomer na Trijcyu 7 chervnya na polkovnictvi u Starodubi Tilo getmanicha privezli u Makoshinskij monastir de z nim poproshavsya batko uchiniv synu poslidnee cilovanie Dali Desnoyu trunu perepravili do Kiyeva de pohovali u Kiyevo Pecherskij lavri Ivan Samojlovich pidozryuvav sho jogo sina otruyili Getman vidpraviv u Starodub slidchu komisiyu na choli zi svoyimi rodichami gadyackim polkovnikom Mihajlom Samojlovichem i generalnim bunchuzhnim Kostyantinom Golubom Za danimi Patrika Gordona chutki pro otruyennya nibito pidtverdilisya prote bilshe detalej shodo ciyeyi spravi nemaye OcinkiAvtor Litopisu Samovidcya oharakterizuvav getmanicha yak v litah molodogo ale rozumom starogo Suchasniki vidznachali vijskovi zdibnosti Semena Samojlovicha jogo vpravnist yak politika popri molodij vik Todishnij pereyaslavskij polkovnik Leontij Polubotok tak vidguknuvsya na zvistku pro smert getmanicha u listi do reyenta Generalnoyi vijskovoyi kancelyariyi Vasilya Kochubeya Vidomost o smerti ego m p Simeona getmanicha polnaya zhalyu i frasunku ne listovnih priyatelskih otvitov ale velikogo vo mni vityagaet plachu Zamolchal bim velmozhnosti ego mnogie ko mni blagodiyaniya ale nadiya taya kotoraya otchizni Ukraini mnogo chinila a bolshej obicovala vo nem oboroni mnogo osvidchala a bolshej osvidchati mila o dobru pospolitomu praci ne molchati ale golosno plakati roskazuet sebe nadiyu vkupi z ego milostyu do grobu shilennuyu bachachi Vodnochas istorik Oleksandr Lazarevskij vvazhav taki ocinki postati getmanicha zvichajnimi lestoshami ta sam nazivav Semena Samojlovicha zvichajnoyu lyudinoyu yaka bula postavlena vipadkom u shaslivi umovi Sim ya1680 roku odruzhivsya z Mariyeyu 1665 pislya 1705 donkoyu kolishnogo pereyaslavskogo polkovnika Fedora Sulimi sho na toj chas obijmav posadu dozorci rangovih mayetnostej u Konotopi U shlyubi narodilosya dvoye donok obidvi otrimali im ya Mariya Pislya Kolomackogo perevorotu vdova ta donki Semena Samojlovicha ne buli piddani represiyam na vidminu vid inshih predstavnikiv rodu 17 zhovtnya 1687 getman Ivan Mazepa vidav Mariyi Samojlovich universal z pidtverdzhennyam prava vlasnosti na mayetki pokijnogo cholovika Donka Mariya starsha druzhina smolenskogo shlyahticha znachnogo vijskovogo tovarisha Mihajla Korsaka Donka Mariya molodsha druzhina generalnogo osavula Antona Gamaliyi PrimitkiLazarevskij Aleksandr Opisanie staroj Malorossii T 1 Polk Starodubskij Kiev 1888 Komar T Kozak Semen Ivanovich Samojlovich zasnovnik Semenivki derzhavnij diyach Krivosheya V Kozacka starshina Getmanshini Enciklopediya Kiyiv 2010 Zaruba V Kozacka starshina Getmanskoyi Ukrayini 1648 1782 personalnij sklad ta rodinni zv yazki Dnipropetrovsk 2011 Moklyak V Zabutij getman Ivan Samojlovich Modzalevskij V Malorosijskij rodoslovnik Tom 4 Kiyiv 1914 Tayirova Yakovlyeva T Ivan Mazepa Harkiv 2018 Chuhlib T Ivan Samojlovich getman dobi barokko