Есперанто-література — оригінальна і перекладна література мовою есперанто.
Історія
У сучасному есперантському літературознавстві (див. монографію Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto. 1887—2007) історію есперанто-літератури поділяють на 5 періодів:
- 1887-1920: Примітивний романтизм і формування стилю;
- 1921-1930: Зрілий романтизм і розквіт літератури;
- 1931-1951: Парнас і зрілість літератури;
- 1952-1974: Постпарнас і модернізм;
- Після 1975: Експериментальна поезія, популяризація роману, постмодернізм.
I період (1887—1920): Примітивний романтизм і формування стилю
У ранні роки розвитку есперанто-руху література здебільшого була перекладною. Це пов'язано з тим, що мова була ще тільки у стадії розвитку й було небагато письменників, які володіли б есперанто на достатньому рівні.
Перші оригінальні літературні твори на есперанто належать самому її автору — Людвіку Заменгофу: «О, моє серце!» (есп. Ho, mia kor'!) і «Моя дума» (есп. Mia penso), які були опубліковані в «Першій книзі» в 1887 році.
З появою першого періодичного видання «есперантистів» (есп. La Esperantisto) починають виходити друком й інші невеликі віршовані та прозові твори. Значущою подією для есперанто-літератури став вихід «Фундаментальної Хрестоматії» (есп. Fundamenta krestomatio) в 1903 році.
Істотного поштовху в розвитку літератури надав I всесвітній конгрес есперантистів, після проведення якого оригінальних творів стало більше; до того ж, їхня якість зростала водночас зі збільшенням кількості носіїв мови та їхнього мовного рівня. А вже в 1907 році з'являється перший роман, написаний мовою есперанто французом Анрі Вальєном, — «Замок Прелонга» (есп. Kastelo de Prelongo). Його ж перу належить і другий оригінальний есперанто-роман «Він?» (есп. Ĉu li?).
В цей же період здійснюються перші якісні переклади світової класичної літератури мовою есперанто: перекладений Людвіком Заменгофом «Гамлет» Шекспіра, Василем Девятніним «Борис Годунов» і «Демон» Лермонтова, Абрамом Кофманом «Іліада» Гомера. Видатний слід залишив в есперанто-літературі «батько поезії на есперанто» Антоній Грабовський завдяки власним оригінальним творам і перекладам творів Пушкіна, Адама Міцкевича, Гете.
Характерною рисою I періоду стала поява письменницьких шкіл: Слов'янської, Північної та Французької.
Школи I періоду
Слов'янська школа
Слов'янська школа активно діяла до 1920 року. Умовно її можна розділити на два покоління. Лідерами першого покоління стали 5 письменників, твори яких увійшли до «Фундаментальної Хрестоматії»: Антоній Грабовський, Василь Девятнін, Абрам Кофман, Лео Бельмонт і Фелікс Заменгоф. До поетів першого покоління Слов'янської школи належать Александрас Дамбраускас та Іван Селезньов. Особливе місце у становленні школи займає Йозеф Васневський, чия повість «На цегельному заводі» (есп. En la Brikejo) була удостоєна премії на першому конкурсі есперанто-літератури.
Найбільше з представників другого покоління Слов'янської школи виділяються: чеський поет Станіслав Шулхов, один із кращих письменників-новелістів Іван Ширяєв і «перший есперанто-стиліст» Казімєж Бейн (Кабе).
Північна школа
Виникненню Північної школи сприяло започаткування видання журналу «Lingvo Internacia» у Швеції в 1895 році. До основних представників школи належать: Магнус Норденсван, Отто Зейдліц, Валдемар Ланглет, Пер Альберт, Отто Сванбом, Г. Ф. Дешкін.
Французька школа
Важливим поштовхом для становлення французької школи стала творчість першого французького есперантиста Луї де Бофрона. До перших років XX століття інші французькі есперантисти наслідували його стиль, пізніше його вплив послабшав, й утворилися дві самостійні групи письменників.
Перша група об'єдналася навколо професора Карла Бурле і паризького часопису «Огляд» (есп. La Revuo). Письменники цієї групи були прихильниками відкритої мовної політики, введення неологізмів і нових коренів слів.
Інша група французьких письменників була проти непотрібних, на їхню думку, неологізмів в есперанто. Твори авторів цієї групи друкувалися в журналі «Міжнародна мова» (есп. Lingvo Internacia), а її лідером став професор-лінгвіст Теофіл Кар.
Літературна боротьба двох груп призвела до народження есперантологіі — лінгвістичної науки про есперанто. Характерним для цього періоду стало також значне збільшення кількості наукових праць на есперанто і формування журналістського стилю.
Французька школа приділяла поезії відносно небагато уваги. Найвідоміший її представник — франкомовний швейцарський есперантист Едмон Пріва. Вагомий внесок в есперанто-літературу зробила також лінгвістична робота Рене де Соссюра, спрямована на захист есперанто від критики прихильників ідо; центральною думкою даного твору є розробка теорії слова в есперанто. Есперантист Анрі Вальєн — перший романіст. Особливо популярною серед жінок була Жан Флуран.
Інші письменники I етапу
Крім трьох названих вище шкіл, виділяють низку окремих письменників-есперантистів:
- Альберт Стайлер — англійський письменник.
- Марія Ганкель — перша есперанто-поетеса в світі.
- Кларенс Бікнел — поет і піонер есперанто-руху в Італії.
- Джайлз Браун — англійський поет.
- Англієць Генрі Гаямс в 1915 році написав першу утопію на есперанто під назвою «Нове почуття» (есп. Nova Sento).
- Микола Боровко — один із перших письменників на есперанто і піонер есперанто-руху в Російській Імперії.
- Дун Карм Псайла — мальтійський поет.
- Алессандро Маццоліні — італійський поет.
- Роман Френкель — російський поет і перекладач.
- Генріх Лейкен — німецький романіст.
- Станіслав Браун і Станіслав Карольчик — польські поети.
- Перші скетчі були написані японськими авторами.
II період (1921—1930): Зрілий романтизм і розквіт літератури
Початком нового періоду в есперанто-літературі прийнято вважати публікацію поетичної збірки угорського есперантиста Кальмана Калочая «Світ і серце» (есп. Mondo kaj koro). Наступні десятиліття стало розквітом есперанто-літератури завдяки цілій плеяді видатних письменників і поетів:
Письменник | Назва творів | Рік | Країна | |
---|---|---|---|---|
Українською | На есперанто | |||
Кальман Калочай | Світ і серце | Mondo kaj koro | 1921 | Угорщина |
Євгеній Михальський | Пролог Дві поеми | Prologo Du Poemoj | 1922 1929 | |
Дюла Баґі | Повз життя Жертви Пілігрим Ура! | Preter la vivo Viktimoj Pilgrimo Hura! | 1923 1925 1926 1930 | Угорщина |
Юлій Мангада | Збірка віршів | Versaĵaro | 1922 | Куба |
Грау Касас | Любовні поеми Нові любовні поеми | Amaj poemoj Novaj amaj poemoj | 1924 1927 | Каталонія |
Раймонд Шварц | Заповіт Зеленого кота Усміхнена проза Анні та Монмартр | Verdkata testamento Prozo ridetanta Anni kaj Montmartre | 1926 1928 1930 | |
Теодор Юнг | Висока пісня любові | La Alta Kanto de la Amo | 1927 | Німеччина |
Ян ван Шор | Любов і поезія | Amo kaj poezio | 1928 | Фландрія |
Микола Хохлов | Приплив відплив | La tajdo | 1928 |
III період (1931—1951): Парнас і зрілість літератури
Протягом третього періоду вийшли друком ключові книги на есперанто: «Повний словник есперанто» (есп. Plena vortaro de Esperanto, 1930) «Натягнута струна» (есп. Streĉita kordo, 1931), антологія «Вічний букет» (есп. Eterna bukedo, 1931), «Путівник по Парнасу» (есп. Parnasa gvidlibro, 1932), «Від сторінки до сторінки» (есп. De paĝo al paĝo, 1932), переклад «Пекла» (есп. Infero. 1933) Данте, «Повна граматика есперанто» (есп. Plena gramatiko de Esperanto, 1935).
Починаючи з 1950 року, Всесвітня асоціація есперанто проводить конкурси літературних творів на есперанто за наступними номінаціями: оригінальна поезія на есперанто; оригінальна проза на есперанто; оригінальне есе на есперанто на тему мови, літератури, історії та соціології; оригінальний твір для театру; дитяча книга року, оригінально написана мовою есперанто.
Письменники і поети III періоду:
- Володимир Варанкін
- Гастон Варенг'єн
- Людмила Євсєєва
- Ізраїль Лейзерович
IV період (1952—1974): Постпарнас і модернізм
У 1970 році розпочав діяльність літературний журнал Literatura Foiro. У цьому ж році виходить перше видання найоб'ємнішого тлумачного словника есперанто — Повного ілюстрованого словника есперанто (есп. Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, PIV).
Письменники і поети IV періоду:
- Марджорі Бултон
- Вільям Ольд
- Рето Россетті
V період (1975 — наш час): Експериментальна поезія, популяризація роману, постмодернізм
У V періоді все більша і більша кількість книг, написаних на есперанто, перекладається різними національними мовами. У світі з'являються видавництва, котрі публікують оригінальні і перекладні книги на есперанто. У Росії — це видавництва «Імпето» і «Sezonoj». На 60-му Конгресі ПЕН-клубу 1993 року прийнято рішення про створення есперантистської секції. У 2007 році вийшов друком перший номер нового літературного журналу Beletra Almanako.
Письменники і поети V періоду:
- Михайло Бронштейн
- Валентин Мельников
- Клод Пірон
- Ріхард Шульц
- Михайло Гішплінг
Примітки
- Sutton, 2008, с. 25—27.
- . Архів оригіналу за 14 травня 2011. Процитовано 8 лютого 2011.
Література
- Geoffrey Sutton. . Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto. 1887 — 2007 місце=New York. — Mondial, 2008. — 730 p. — ..
Посилання
Есперанто-література
- (еспер.) Фундаментальна Хрестоматія [ 7 квітня 2020 у Wayback Machine.]
- Література на есперанто [ 27 квітня 2020 у Wayback Machine.]
- (еспер.) Esperanta literaturo en la reto [ 19 березня 2020 у Wayback Machine.]
- (еспер.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Esperanto literatura originalna i perekladna literatura movoyu esperanto Knigi na esperanto na Vsesvitnomu kongresi esperantistiv u 2008 rociIstoriyaU suchasnomu esperantskomu literaturoznavstvi div monografiyu Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto 1887 2007 istoriyu esperanto literaturi podilyayut na 5 periodiv 1887 1920 Primitivnij romantizm i formuvannya stilyu 1921 1930 Zrilij romantizm i rozkvit literaturi 1931 1951 Parnas i zrilist literaturi 1952 1974 Postparnas i modernizm Pislya 1975 Eksperimentalna poeziya populyarizaciya romanu postmodernizm I period 1887 1920 Primitivnij romantizm i formuvannya stilyu U ranni roki rozvitku esperanto ruhu literatura zdebilshogo bula perekladnoyu Ce pov yazano z tim sho mova bula she tilki u stadiyi rozvitku j bulo nebagato pismennikiv yaki volodili b esperanto na dostatnomu rivni Pershi originalni literaturni tvori na esperanto nalezhat samomu yiyi avtoru Lyudviku Zamengofu O moye serce esp Ho mia kor i Moya duma esp Mia penso yaki buli opublikovani v Pershij knizi v 1887 roci Z poyavoyu pershogo periodichnogo vidannya esperantistiv esp La Esperantisto pochinayut vihoditi drukom j inshi neveliki virshovani ta prozovi tvori Znachushoyu podiyeyu dlya esperanto literaturi stav vihid Fundamentalnoyi Hrestomatiyi esp Fundamenta krestomatio v 1903 roci Istotnogo poshtovhu v rozvitku literaturi nadav I vsesvitnij kongres esperantistiv pislya provedennya yakogo originalnih tvoriv stalo bilshe do togo zh yihnya yakist zrostala vodnochas zi zbilshennyam kilkosti nosiyiv movi ta yihnogo movnogo rivnya A vzhe v 1907 roci z yavlyayetsya pershij roman napisanij movoyu esperanto francuzom Anri Valyenom Zamok Prelonga esp Kastelo de Prelongo Jogo zh peru nalezhit i drugij originalnij esperanto roman Vin esp Ĉu li V cej zhe period zdijsnyuyutsya pershi yakisni perekladi svitovoyi klasichnoyi literaturi movoyu esperanto perekladenij Lyudvikom Zamengofom Gamlet Shekspira Vasilem Devyatninim Boris Godunov i Demon Lermontova Abramom Kofmanom Iliada Gomera Vidatnij slid zalishiv v esperanto literaturi batko poeziyi na esperanto Antonij Grabovskij zavdyaki vlasnim originalnim tvoram i perekladam tvoriv Pushkina Adama Mickevicha Gete Harakternoyu risoyu I periodu stala poyava pismennickih shkil Slov yanskoyi Pivnichnoyi ta Francuzkoyi Shkoli I periodu Slov yanska shkola Slov yanska shkola aktivno diyala do 1920 roku Umovno yiyi mozhna rozdiliti na dva pokolinnya Liderami pershogo pokolinnya stali 5 pismennikiv tvori yakih uvijshli do Fundamentalnoyi Hrestomatiyi Antonij Grabovskij Vasil Devyatnin Abram Kofman Leo Belmont i Feliks Zamengof Do poetiv pershogo pokolinnya Slov yanskoyi shkoli nalezhat Aleksandras Dambrauskas ta Ivan Seleznov Osoblive misce u stanovlenni shkoli zajmaye Jozef Vasnevskij chiya povist Na cegelnomu zavodi esp En la Brikejo bula udostoyena premiyi na pershomu konkursi esperanto literaturi Najbilshe z predstavnikiv drugogo pokolinnya Slov yanskoyi shkoli vidilyayutsya cheskij poet Stanislav Shulhov odin iz krashih pismennikiv novelistiv Ivan Shiryayev i pershij esperanto stilist Kazimyezh Bejn Kabe Pivnichna shkola Viniknennyu Pivnichnoyi shkoli spriyalo zapochatkuvannya vidannya zhurnalu Lingvo Internacia u Shveciyi v 1895 roci Do osnovnih predstavnikiv shkoli nalezhat Magnus Nordensvan Otto Zejdlic Valdemar Langlet Per Albert Otto Svanbom G F Deshkin Francuzka shkola Vazhlivim poshtovhom dlya stanovlennya francuzkoyi shkoli stala tvorchist pershogo francuzkogo esperantista Luyi de Bofrona Do pershih rokiv XX stolittya inshi francuzki esperantisti nasliduvali jogo stil piznishe jogo vpliv poslabshav j utvorilisya dvi samostijni grupi pismennikiv Persha grupa ob yednalasya navkolo profesora Karla Burle i parizkogo chasopisu Oglyad esp La Revuo Pismenniki ciyeyi grupi buli prihilnikami vidkritoyi movnoyi politiki vvedennya neologizmiv i novih koreniv sliv Insha grupa francuzkih pismennikiv bula proti nepotribnih na yihnyu dumku neologizmiv v esperanto Tvori avtoriv ciyeyi grupi drukuvalisya v zhurnali Mizhnarodna mova esp Lingvo Internacia a yiyi liderom stav profesor lingvist Teofil Kar Literaturna borotba dvoh grup prizvela do narodzhennya esperantologii lingvistichnoyi nauki pro esperanto Harakternim dlya cogo periodu stalo takozh znachne zbilshennya kilkosti naukovih prac na esperanto i formuvannya zhurnalistskogo stilyu Francuzka shkola pridilyala poeziyi vidnosno nebagato uvagi Najvidomishij yiyi predstavnik frankomovnij shvejcarskij esperantist Edmon Priva Vagomij vnesok v esperanto literaturu zrobila takozh lingvistichna robota Rene de Sossyura spryamovana na zahist esperanto vid kritiki prihilnikiv ido centralnoyu dumkoyu danogo tvoru ye rozrobka teoriyi slova v esperanto Esperantist Anri Valyen pershij romanist Osoblivo populyarnoyu sered zhinok bula Zhan Fluran Inshi pismenniki I etapu Krim troh nazvanih vishe shkil vidilyayut nizku okremih pismennikiv esperantistiv Albert Stajler anglijskij pismennik Mariya Gankel persha esperanto poetesa v sviti Klarens Biknel poet i pioner esperanto ruhu v Italiyi Dzhajlz Braun anglijskij poet Angliyec Genri Gayams v 1915 roci napisav pershu utopiyu na esperanto pid nazvoyu Nove pochuttya esp Nova Sento Mikola Borovko odin iz pershih pismennikiv na esperanto i pioner esperanto ruhu v Rosijskij Imperiyi Dun Karm Psajla maltijskij poet Alessandro Maccolini italijskij poet Roman Frenkel rosijskij poet i perekladach Genrih Lejken nimeckij romanist Stanislav Braun i Stanislav Karolchik polski poeti Pershi sketchi buli napisani yaponskimi avtorami II period 1921 1930 Zrilij romantizm i rozkvit literaturi Pochatkom novogo periodu v esperanto literaturi prijnyato vvazhati publikaciyu poetichnoyi zbirki ugorskogo esperantista Kalmana Kalochaya Svit i serce esp Mondo kaj koro Nastupni desyatilittya stalo rozkvitom esperanto literaturi zavdyaki cilij pleyadi vidatnih pismennikiv i poetiv Kalman KalochajPismennik Nazva tvoriv Rik KrayinaUkrayinskoyu Na esperantoKalman Kalochaj Svit i serce Mondo kaj koro 1921 UgorshinaYevgenij Mihalskij Prolog Dvi poemi Prologo Du Poemoj 1922 1929Dyula Bagi Povz zhittya Zhertvi Piligrim Ura Preter la vivo Viktimoj Pilgrimo Hura 1923 1925 1926 1930 UgorshinaYulij Mangada Zbirka virshiv Versaĵaro 1922 KubaGrau Kasas Lyubovni poemi Novi lyubovni poemi Amaj poemoj Novaj amaj poemoj 1924 1927 KataloniyaRajmond Shvarc Zapovit Zelenogo kota Usmihnena proza Anni ta Monmartr Verdkata testamento Prozo ridetanta Anni kaj Montmartre 1926 1928 1930Teodor Yung Visoka pisnya lyubovi La Alta Kanto de la Amo 1927 NimechchinaYan van Shor Lyubov i poeziya Amo kaj poezio 1928 FlandriyaMikola Hohlov Pripliv vidpliv La tajdo 1928III period 1931 1951 Parnas i zrilist literaturi Protyagom tretogo periodu vijshli drukom klyuchovi knigi na esperanto Povnij slovnik esperanto esp Plena vortaro de Esperanto 1930 Natyagnuta struna esp Streĉita kordo 1931 antologiya Vichnij buket esp Eterna bukedo 1931 Putivnik po Parnasu esp Parnasa gvidlibro 1932 Vid storinki do storinki esp De paĝo al paĝo 1932 pereklad Pekla esp Infero 1933 Dante Povna gramatika esperanto esp Plena gramatiko de Esperanto 1935 Pochinayuchi z 1950 roku Vsesvitnya asociaciya esperanto provodit konkursi literaturnih tvoriv na esperanto za nastupnimi nominaciyami originalna poeziya na esperanto originalna proza na esperanto originalne ese na esperanto na temu movi literaturi istoriyi ta sociologiyi originalnij tvir dlya teatru dityacha kniga roku originalno napisana movoyu esperanto Pismenniki i poeti III periodu Volodimir Varankin Gaston Vareng yen Lyudmila Yevsyeyeva Izrayil LejzerovichIV period 1952 1974 Postparnas i modernizm U 1970 roci rozpochav diyalnist literaturnij zhurnal Literatura Foiro U comu zh roci vihodit pershe vidannya najob yemnishogo tlumachnogo slovnika esperanto Povnogo ilyustrovanogo slovnika esperanto esp Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto PIV Pismenniki i poeti IV periodu Mardzhori Bulton Vilyam Old Reto RossettiV period 1975 nash chas Eksperimentalna poeziya populyarizaciya romanu postmodernizm U V periodi vse bilsha i bilsha kilkist knig napisanih na esperanto perekladayetsya riznimi nacionalnimi movami U sviti z yavlyayutsya vidavnictva kotri publikuyut originalni i perekladni knigi na esperanto U Rosiyi ce vidavnictva Impeto i Sezonoj Na 60 mu Kongresi PEN klubu 1993 roku prijnyato rishennya pro stvorennya esperantistskoyi sekciyi U 2007 roci vijshov drukom pershij nomer novogo literaturnogo zhurnalu Beletra Almanako Pismenniki i poeti V periodu Mihajlo Bronshtejn Valentin Melnikov Klod Piron Rihard Shulc Mihajlo GishplingPrimitkiSutton 2008 s 25 27 Arhiv originalu za 14 travnya 2011 Procitovano 8 lyutogo 2011 LiteraturaGeoffrey Sutton Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto 1887 2007 misce New York Mondial 2008 730 p ISBN 978 1 59569 090 6 PosilannyaEsperanto literatura esper Fundamentalna Hrestomatiya 7 kvitnya 2020 u Wayback Machine Literatura na esperanto 27 kvitnya 2020 u Wayback Machine esper Esperanta literaturo en la reto 19 bereznya 2020 u Wayback Machine esper