Віно́к (від прасл. *věnъ — «плетінка», пов'язаного з дієсловом *viti) — кругла прикраса з листя, бадилля, гілок і квітів у вигляді обруча, що мала розмаїтий символізм у багатьох культурах. Першопочатково є солярним символом. В українській та споріднених культурах служить головним убором та оберегом. В англомовних країнах використовується здебільшого як декорація житла (особливо в період різдвяних свят).
Історія
В античній Греції вінками нагороджували переможців музичних і спортивних змагань: на Олімпійських іграх нагородою був вінок з листя оливки, а переможців Піфійських ігор нагороджували вінком з лаврового листя. Вже в V столітті до нашої ери, вінок став загальноприйнятою ознакою перемоги.
У Римській імперії вінки вручалися як нагороди, наприклад, (corona civica) (вінок з дубового листя) за порятунок громадянина Риму, або (corona muralis) у вигляді зубчастого вінця для тих, хто під час облоги або штурму, першими ступили на ворожу міську стіну.
Пізніше стали замінювати органічний матеріал на метал, і вінок перетворився на корону. Бувши складовою оздоблення учасників обрядів або домашніх тварин, житлових і господарських будівель, вінок часто служив оберегом від нечистої сили, пристріту. Ритуальне використання вінка пов'язане з формою кола, та поєднують його з іншими предметами які мають отвір (кільце, обруч, калач, бублик). Відома язичницька традиція — в день Івана Купала дівчата кидали вінки у воду і ворожили: «потопаючий вінок — смерть, що пливе — заміжжя».
Вінок як головний убір
Український вінок
Звичай вінків існував в Україні ще в часи передісторичні, як атрибут сонячного культу весни, що відбилося у купальських піснях та весільних обрядах. Дівчина у вінку ототожнювалася із висхідним сонцем.
Пізніше став загальнонародним символом жіночого дівування: втратити вінок — означало позбутися дівування, тому носити вінки могли тільки неодружені дівчата. В Україні назва вінка варіювалася залежно від етнографічного району: вєнок, чільце, лубок, коробуля, теремок, кодина, фес, корона, цвіток, квітка, косиці.
Також це була ознака слави, перемоги, святості, щастя, успіху, могутності, миру, сонця, влади, цнотливості, молодості, дівоцтва. Плетучи вінки, дівчата співали: — заплету віночок, заплету шовковий на щастя, на долю, на милого вроду!
У повному українському вінку мало бути 12 квіток: деревій, безсмертник, любисток, волошка, ромашка, цвіт вишні і яблуні, ружа, мальва, півонія, хрещатий барвінок. Деревій — символ нескореності, безсмертник — символ безсмертя людської душі, цвіт вишні і яблуні — символи материнської любові. Носили вінки цілий рік, тому за відсутності живих квітів використовувались несправжні.
Є різні види вінків: весільний, вінок кохання, клечальний, чернечий, вінок надії, відданості, розлуки. Вінок кохання мала право плести дівчина від 13 років і до шлюбу. А вінок відданості дівчина плела тоді, коли розлучалася з хлопцем і дарувала йому на прощання.
У день Івана Купала дівчата плетуть вінки, кидають у воду і по долі його ворожать: вінок, що потонув — смерть, що сплив — шлюб.
Купальський вінок
Купальський вінок був обов'язковою складовою купальських ігрищ. Виготовлявся він зі свіжої зелені та квітів до початку святкування біля багаття.
По завершенні обряду вінок найчастіше знищували: спалювали в багатті, кидали у воду, в колодязь, закидали на дерево, відносили на цвинтар та інше. Частина вінків зберігалася, їх використовували для лікування, захисту полів від граду, відносили на городи для боротьби зі шкідниками. У східних і західних слов'ян ворожили на вінках: їх кидали в річку та за їх рухом у воді намагалися дізнатись долю; залишали вінки на добу у дворі, спостерігаючи, чий вінок зів'яне (тим загрожує нещастя); підкладали на ніч під подушку, щоб побачити віщий сон; закидали вінки на дерева: якщо вінок зачепився з першого кидка, це обіцяло дівчатам швидкий шлюб. У південній Польщі плели з польових квітів великий вінок і вішали його на верхівку спалюваного дерева: якщо вінок падав на землю не догорілим, це вважалося поганим знаком.
Вінок поза традицією носіння
Обжинковий вінок
Український обжинковий вінок — ритуальний предмет, який означав закінчення жнив, надавав силу зерна майбутньому. По завершенню жнив плели вінок із колосків, зібраних на стерні або з останнього снопа обжинку. Обрядовий вінок мав бути гарним і пишним, його із останнім снопом забирали з поля в будинок, де зберігали до наступних жнив (або до чергової сівби). На Чернігівщині плели один вінок із жита, а другий із пшениці. Вінки переплітали польовими квітами, маками, волошками, калиною і одягали найгарнішій дівчині — «княгині». «Княгиня» передавала вінки господарям як символ щедрого врожаю та закінчення жнив. Відомий всім слов'янам, крім росіян і болгар, у яких цю функцію виконує останній сніп.
Жниварський вінок мав різну форму. Найчастіше це звичайний круглий вінок за розміром голови. У західних слов'ян відомі вінки у вигляді корони, вівтаря, костелу, орла (у поляків), вази (у словаків), У вигляді букета, перев'язаного стрічкою з бантом (у словаків), у вигляді великої в'язанки колосся, прикріпленого до трьох сплетених з соломи ніжок (східні Мазури, Сувалки, Підляшшя), у формі маленького снопа вівса, прикрашеного квітами та яблуками (Підгір'я Ряшівського воєводства). Іноді жниварські вінки робили дуже великими (Буковина) і важкими, вагою до 2 центнерів (Сандомир), вони призначалися для господарів багатих садиб; селянські вінки завжди були меншими і скромнішими. Українці робили кілька вінків, за числом засіяних культур, у тому числі з гороху, гречки та ріпаку.
Різдвяний вінок
У багатьох країнах в передріздвяний час можна побачити різдвяний вінок — прикрасу у вигляді вінка з ялинових (чи інших вічнозелених) гілок з чотирма свічками, які закріплюють вертикально або ставлять на столи. Солярний символ безсмертного Сонця та його руху небосхилом, вінок допомагав у язичницькій культурі пережити найтемніші зимові ночі.
Різдвяний вінок був залучений до різдвяних традицій гамбурзьким, лютеранським теологом Іоганном Хінріхом Віхерном.
Різдвяний вінок з чотирма свічками ототожнюється також із земною кулею і чотирма сторонами світу. Коло символізує вічне життя, яке дарує Воскресіння, зелень — колір життя, а свічки — світло, яке освітить світ на Різдво.
Пам'ятний вінок
Церемонії покладання вінка
Цей розділ потребує доповнення. |
Див. також
Примітки
- Етимологічний словник української мови : в 7 т. / редкол.: О. С. Мельничук (гол. ред.) та ін. — К. : Наукова думка, 1982. — Т. 1 : А — Г / Ін-т мовознавства ім. О. О. Потебні АН УРСР ; укл.: Р. В. Болдирєв та ін. — 632 с.
- Kopanytsya, L. (25 листопада 2019). Poetic picture of the world in Ukrainian folk song. The mercenary and earning lyrics. Science and Education a New Dimension. Т. VII(210), № 61. с. 33—37. doi:10.31174/send-ph2019-210vii61-07. ISSN 2308-5258. Процитовано 21 січня 2021.
- Vogue.ua. . Vogue UA. Архів оригіналу за 15 листопада 2019. Процитовано 18 листопада 2019.
- Малороссы. Характер, жилища, одежда и пища // Народы России. Живописный альбом (російська) . Санкт-Петербург. с. 22—23.
- Скуратівський В. Т. Котився віночок із поля… // Місяцелік. — Київ. «Мистецтво», 1993. — С. 111—113.
- Олекса Воропай. Обжинки // Звичаї нашого народу. Етнографічний нарис. Т. 2. — Мюнхен, 1958. — C. 146.
Література
- М. Крищук. Вінок, Вінкоплетини // Тернопільський енциклопедичний словник: у 4 т. / редкол.: Г. Яворський та ін. — Тернопіль: Видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2004. — Т. 1: А — Й. — С. 282-283. — .
Посилання
- Вінок // Українська мала енциклопедія : 16 кн. : у 8 т. / проф. Є. Онацький. — Накладом Адміністратури УАПЦ в Аргентині. — Буенос-Айрес, 1958. — Т. 1, кн. II : Літери В — Ґ. — С. 173–175. — 1000 екз.
Це незавершена стаття з етнографії. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Vinok znachennya Vino k vid prasl ven pletinka pov yazanogo z diyeslovom viti krugla prikrasa z listya badillya gilok i kvitiv u viglyadi obrucha sho mala rozmayitij simvolizm u bagatoh kulturah Pershopochatkovo ye solyarnim simvolom V ukrayinskij ta sporidnenih kulturah sluzhit golovnim uborom ta oberegom V anglomovnih krayinah vikoristovuyetsya zdebilshogo yak dekoraciya zhitla osoblivo v period rizdvyanih svyat Zhnivarskij vinokSribnijVinok nad dverima Muzej u PirogoviIstoriyaDiv takozh Lavrovij vinok ta V antichnij Greciyi vinkami nagorodzhuvali peremozhciv muzichnih i sportivnih zmagan na Olimpijskih igrah nagorodoyu buv vinok z listya olivki a peremozhciv Pifijskih igor nagorodzhuvali vinkom z lavrovogo listya Vzhe v V stolitti do nashoyi eri vinok stav zagalnoprijnyatoyu oznakoyu peremogi U Rimskij imperiyi vinki vruchalisya yak nagorodi napriklad corona civica vinok z dubovogo listya za poryatunok gromadyanina Rimu abo corona muralis u viglyadi zubchastogo vincya dlya tih hto pid chas oblogi abo shturmu pershimi stupili na vorozhu misku stinu Pletinnya vinkiv Ilyustraciya z medichnogo traktatu XIV stolittya Tacuinum Sanitatis Piznishe stali zaminyuvati organichnij material na metal i vinok peretvorivsya na koronu Buvshi skladovoyu ozdoblennya uchasnikiv obryadiv abo domashnih tvarin zhitlovih i gospodarskih budivel vinok chasto sluzhiv oberegom vid nechistoyi sili pristritu Ritualne vikoristannya vinka pov yazane z formoyu kola ta poyednuyut jogo z inshimi predmetami yaki mayut otvir kilce obruch kalach bublik Vidoma yazichnicka tradiciya v den Ivana Kupala divchata kidali vinki u vodu i vorozhili potopayuchij vinok smert sho plive zamizhzhya Vinok yak golovnij ubirUkrayinskij vinok Dokladnishe Ukrayinskij vinok Zvichaj vinkiv isnuvav v Ukrayini she v chasi peredistorichni yak atribut sonyachnogo kultu vesni sho vidbilosya u kupalskih pisnyah ta vesilnih obryadah Divchina u vinku ototozhnyuvalasya iz vishidnim soncem Piznishe stav zagalnonarodnim simvolom zhinochogo divuvannya vtratiti vinok oznachalo pozbutisya divuvannya tomu nositi vinki mogli tilki neodruzheni divchata V Ukrayini nazva vinka variyuvalasya zalezhno vid etnografichnogo rajonu vyenok chilce lubok korobulya teremok kodina fes korona cvitok kvitka kosici Takozh ce bula oznaka slavi peremogi svyatosti shastya uspihu mogutnosti miru soncya vladi cnotlivosti molodosti divoctva Pletuchi vinki divchata spivali zapletu vinochok zapletu shovkovij na shastya na dolyu na milogo vrodu U povnomu ukrayinskomu vinku malo buti 12 kvitok derevij bezsmertnik lyubistok voloshka romashka cvit vishni i yabluni ruzha malva pivoniya hreshatij barvinok Derevij simvol neskorenosti bezsmertnik simvol bezsmertya lyudskoyi dushi cvit vishni i yabluni simvoli materinskoyi lyubovi Nosili vinki cilij rik tomu za vidsutnosti zhivih kvitiv vikoristovuvalis nespravzhni Ye rizni vidi vinkiv vesilnij vinok kohannya klechalnij chernechij vinok nadiyi viddanosti rozluki Vinok kohannya mala pravo plesti divchina vid 13 rokiv i do shlyubu A vinok viddanosti divchina plela todi koli rozluchalasya z hlopcem i daruvala jomu na proshannya U den Ivana Kupala divchata pletut vinki kidayut u vodu i po doli jogo vorozhat vinok sho potonuv smert sho spliv shlyub Kupalskij vinok Dokladnishe Kupalskij vinok Kupalskij vinok buv obov yazkovoyu skladovoyu kupalskih igrish Vigotovlyavsya vin zi svizhoyi zeleni ta kvitiv do pochatku svyatkuvannya bilya bagattya Po zavershenni obryadu vinok najchastishe znishuvali spalyuvali v bagatti kidali u vodu v kolodyaz zakidali na derevo vidnosili na cvintar ta inshe Chastina vinkiv zberigalasya yih vikoristovuvali dlya likuvannya zahistu poliv vid gradu vidnosili na gorodi dlya borotbi zi shkidnikami U shidnih i zahidnih slov yan vorozhili na vinkah yih kidali v richku ta za yih ruhom u vodi namagalisya diznatis dolyu zalishali vinki na dobu u dvori sposterigayuchi chij vinok ziv yane tim zagrozhuye neshastya pidkladali na nich pid podushku shob pobachiti vishij son zakidali vinki na dereva yaksho vinok zachepivsya z pershogo kidka ce obicyalo divchatam shvidkij shlyub U pivdennij Polshi pleli z polovih kvitiv velikij vinok i vishali jogo na verhivku spalyuvanogo dereva yaksho vinok padav na zemlyu ne dogorilim ce vvazhalosya poganim znakom Vinok poza tradiciyeyu nosinnyaObzhinkovij vinok Ukrayinka v shlyubnomu vinku trimaye v rukah obzhinkovij vinok Ukrayinskij obzhinkovij vinok ritualnij predmet yakij oznachav zakinchennya zhniv nadavav silu zerna majbutnomu Po zavershennyu zhniv pleli vinok iz koloskiv zibranih na sterni abo z ostannogo snopa obzhinku Obryadovij vinok mav buti garnim i pishnim jogo iz ostannim snopom zabirali z polya v budinok de zberigali do nastupnih zhniv abo do chergovoyi sivbi Na Chernigivshini pleli odin vinok iz zhita a drugij iz pshenici Vinki pereplitali polovimi kvitami makami voloshkami kalinoyu i odyagali najgarnishij divchini knyagini Knyaginya peredavala vinki gospodaryam yak simvol shedrogo vrozhayu ta zakinchennya zhniv Vidomij vsim slov yanam krim rosiyan i bolgar u yakih cyu funkciyu vikonuye ostannij snip Zhnivarskij vinok mav riznu formu Najchastishe ce zvichajnij kruglij vinok za rozmirom golovi U zahidnih slov yan vidomi vinki u viglyadi koroni vivtarya kostelu orla u polyakiv vazi u slovakiv U viglyadi buketa perev yazanogo strichkoyu z bantom u slovakiv u viglyadi velikoyi v yazanki kolossya prikriplenogo do troh spletenih z solomi nizhok shidni Mazuri Suvalki Pidlyashshya u formi malenkogo snopa vivsa prikrashenogo kvitami ta yablukami Pidgir ya Ryashivskogo voyevodstva Inodi zhnivarski vinki robili duzhe velikimi Bukovina i vazhkimi vagoyu do 2 centneriv Sandomir voni priznachalisya dlya gospodariv bagatih sadib selyanski vinki zavzhdi buli menshimi i skromnishimi Ukrayinci robili kilka vinkiv za chislom zasiyanih kultur u tomu chisli z gorohu grechki ta ripaku Rizdvyanij vinok Dokladnishe Rizdvyanij vinok Rizdvyanij vinok U bagatoh krayinah v peredrizdvyanij chas mozhna pobachiti rizdvyanij vinok prikrasu u viglyadi vinka z yalinovih chi inshih vichnozelenih gilok z chotirma svichkami yaki zakriplyuyut vertikalno abo stavlyat na stoli Solyarnij simvol bezsmertnogo Soncya ta jogo ruhu neboshilom vinok dopomagav u yazichnickij kulturi perezhiti najtemnishi zimovi nochi Rizdvyanij vinok buv zaluchenij do rizdvyanih tradicij gamburzkim lyuteranskim teologom Iogannom Hinrihom Vihernom Rizdvyanij vinok z chotirma svichkami ototozhnyuyetsya takozh iz zemnoyu kuleyu i chotirma storonami svitu Kolo simvolizuye vichne zhittya yake daruye Voskresinnya zelen kolir zhittya a svichki svitlo yake osvitit svit na Rizdvo Pam yatnij vinok Ceremoniyi pokladannya vinka Cej rozdil potrebuye dopovnennya Div takozhVinecPrimitkiEtimologichnij slovnik ukrayinskoyi movi v 7 t redkol O S Melnichuk gol red ta in K Naukova dumka 1982 T 1 A G In t movoznavstva im O O Potebni AN URSR ukl R V Boldiryev ta in 632 s Kopanytsya L 25 listopada 2019 Poetic picture of the world in Ukrainian folk song The mercenary and earning lyrics Science and Education a New Dimension T VII 210 61 s 33 37 doi 10 31174 send ph2019 210vii61 07 ISSN 2308 5258 Procitovano 21 sichnya 2021 Vogue ua Vogue UA Arhiv originalu za 15 listopada 2019 Procitovano 18 listopada 2019 Malorossy Harakter zhilisha odezhda i pisha Narody Rossii Zhivopisnyj albom rosijska Sankt Peterburg s 22 23 Skurativskij V T Kotivsya vinochok iz polya Misyacelik Kiyiv Mistectvo 1993 S 111 113 Oleksa Voropaj Obzhinki Zvichayi nashogo narodu Etnografichnij naris T 2 Myunhen 1958 C 146 LiteraturaM Krishuk Vinok Vinkopletini Ternopilskij enciklopedichnij slovnik u 4 t redkol G Yavorskij ta in Ternopil Vidavnicho poligrafichnij kombinat Zbruch 2004 T 1 A J S 282 283 ISBN 966 528 197 6 PosilannyaVinok Ukrayinska mala enciklopediya 16 kn u 8 t prof Ye Onackij Nakladom Administraturi UAPC v Argentini Buenos Ajres 1958 T 1 kn II Literi V G S 173 175 1000 ekz Ce nezavershena stattya z etnografiyi Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi