Розповідь (оповідь/історія) про привидів (англ. ghost story) — жанр оповідання, в якому діють безтілесний привид або привиди.
Така оповідь передбачає існування надприродних істот або принаймні віру персонажів в їх існування. Привид може являтися всупереч волі оточуючих або викликатися ними за допомогою магії. Тісно пов'язана з привидами також ідея існування зачарованих або проклятих місць («будинок з привидами»), об'єктів або людей.
В англомовній традиції розповіді про привидів відносять до категорії літератури про надприродне. У XIX столітті значна частина історій про привидів публікувалася на Різдво в якості «святочних страшилок». Страшні розповіді про привидів — різновид літератури жахів.
Кумедними і не завжди такими, що піддаються однозначному розмежуванню, є оповідання про тілесні форми нежиті — наприклад, про вампірів (література про вампірів, вампіри в кіно) і ожилі трупі («Вій» М. Гоголя, багато новел Едгара По).
Новелістика
Ранньою працею про привидів є давньоєгипетська казка [ru]» періоду Рамессидів (XIII—XII століття до н. е.). За сюжетом, головний герой — жрець на ім'я Хонсуємхеб зустрічає неспокійну примару і намагається їй допомогти.
Історії з привидами мають багаті традиції на Далекому Сході (китайські чжи і, японський кайдан, сходять до [ru]» (IV століття н. е.). У класичному збірнику «Оповідання Ляо Чжая» (бл. 1740 рік) Пу Сунлін зібрав майже півтисячі новел, стилізованих під оповідання 1000-річної давності. З відповідним пластом японської літератури європейців вперше познайомив Лафкадіо Хірн, який опублікував в 1904 році збірку перекладів [en].
вважав предками оповідань про привидів «Ленору» та інші страшні балади у віршах, на яких спеціалізувався до переходу до прози Вальтер Скотт (а в Росії — В. А. Жуковський). Привиди — взагалі відмінна риса готичної літератури, яка увійшла в моду в Європі на рубежі XVIII і XIX століть, з настанням . Тоді ж з'явилися пародії на «страшні романи» на зразок «Нортенгерського абатства» Джейн Остін (1803).
Короткі оповідання в прозі (новели) про явище привидів набули поширення в Німеччині початку XIX століття. Прикладами можуть служити «Локарнська жебрачка» Клейста (1810) і «Історія з привидом» Гофмана (1819). Під впливом німецьких зразків американець Вашингтон Ірвінг склав в 1820 році «Легенду про Сонні Долини», а Вальтер Скотт в 1828 році — «Кімнату з гобеленами». У Росії пушкінського часу історії з привидами також будувалися за гофманівськими лекалами і лише частково слідували фольклорним билинам ([ru]», «Пікова дама», [ru]», «Портрет», «Шинель» тощо).
В середині XIX століття романтизм в більшості країн виходить з моди, а разом з ним і історії про привидів. Бастіоном жанру протягом усього століття залишається Велика Британія, особливо її «кельтські» околиці — Ірландія і Шотландія. На цьому жанрі, зокрема, спеціалізувався дублінський автор Шерідан Ле Фаню (1814—1873). Його збірка (1872) містить класичні зразки жанру — новели , і «Камілла» (на тему вампірів). У Франції майстрами жанру вважали Еркмана і Шатріана, які переносять дію своїх історій про привидів на франко-німецький кордон, в слабозаселені Вогези.
У 1850 році Чарлз Діккенс (автор «Різдвяної пісні», де теж фігурують примари) нарікав, що привиди його часу втратили всяку оригінальність. Він перераховує шаблонні для жанру ситуації: дворянин зустрічає привид прекрасної юної служниці, яка потонула у ставку його замку років за двісті до цього; пляма крові, яку не можна стерти; самі собою відкриваються двері; годинник, який б'є тринадцяту; примарний екіпаж з того світу; домовленість з'явитися співрозмовнику після смерті; зустріч дівчини з двійником; кузен, якого в хвилину смерті бачили за тридев'ять земель десь в Індії.
У Великій Британії справжній конвеєр жанрової новелістики був налагоджений у другій половині 1880-х і особливо в 1890-х рр. В цей час виходило чимало журналів, які спеціалізувалися на публікації гостросюжетних новел різної жанрової приналежності. Кембриджський учений М. Р. Джеймс довів до неперевершеності стиль «антикварної» розповіді про привидів, де свідками всякого роду чортівні стають статечні вчені, які досліджують архітектуру середньовічних храмів або сидять над архівними паперами.
Серед найвдаліших робіт сучасників Джеймс називає новели «Верхня полиця» [ru] (1894) і «Кімната в башті» Е. Ф. Бенсона (1912). У наступні десятиліття традиції жанру продовжували англійці Е. Блеквуд, [ru] і [ru], хоча літературознавці відносили їх продукцію до розряду нішової і нарікали на переспіви мотивів Ле Фаню та інших першопрохідців жанру.
На схилі життя Джеймс сформулював основні принципи класичного оповідання про привидів. Полягають вони в такому. Місце дії повинне бути максимально реалістичним, а час дії — не дуже віддалений від сучасності. Потойбічні сили повинні вторгатися в розмірене життя сучасників не відразу, а поступово. Автору слід уникати занадто докладних описів привидів, бо вони «не терплять яскравого світла». Основна перевага розповіді про привидів, за Джеймсом, у властивій йому атмосфері «приємного остраху» (англ. pleasing terror).
Фальшиві історії з привидами
Хоча найчастіше розповіді про привидів пишуть спеціально з метою викликати у аудиторії страх і лоскотати їй нерви, існують історії, створені для інших цілей — від комічних до повчальних.
Уже в епоху романтизму набули поширення легкі історії, де «вихідці з того світу» виявляються грою уяви або хитромудрим трюком (наприклад, [ru], 1834). Багато оповідань будуються навколо об'єктів, що спеціально видаються кимось за привидів, примар. До цієї категорії відносяться П. Меріме (1846), «Собака Баскервілів» А. Конан-Дойла, «Привид Опери» Гастона Леру і «Дике полювання короля Стаха» В. Короткевича.
Автори часто вводять привидів у свої оповідання з метою розсмішити читача. Класика гумористичної літератури такого роду — перше оповідання О. Вайлда «Кентервільський привид» (1887), п'єса Н. Коварда [en]» і багато святочних оповідань Антоші Чехонте.
Романи і фільми
Віра в привидів у тому чи іншому вигляді поширена повсюдно, в усіх культурах, і історії з привидами передаються в них і між ними усно або письмово. У широкому сенсі термін «розповідь про привидів» може використовуватися для позначення будь-якого типу оповідань з їх участю — не тільки в новелістиці, але також в фольклорі, романах і кіно. Хоча М. Р. Джеймс вважав, що романи, цілком побудовані навколо привидів, рідко бувають успішними, чимало з них ставали бестселерами.
В історію кіно середини XX століття увійшли британські фільми про привидів, засновані на творчій переробці літературних першоджерел: наприклад, британський кіноальманах [ru]» (1945) знятий за новелою англійських авторів едвардіанської епохи; [ru]» (1961) — за повістю «Поворот гвинта», «Привид будинку на пагорбі» (1963) — за однойменним бестселером американки Ширлі Джексон. У цих фільмах практично немає крові, а ефекти зводяться до нагнітання атмосфери невиразної тривоги, причому зберігається можливість пояснення містичних подій психічними відхиленнями головного героя.
У Голлівуді історії про привидів досить рано розчинилися в більш загальному жанрі фільму жахів, для якого характерна прямолінійна стратегія демонстрації фізичного насильства і кровопролиття, найчастіше в досить натуралістичному ключі. Однак на рубежі XXI століття визнання глядачів і критиків отримали кінострічки, що успадкували класичні традиційні історії про привидів, як, наприклад, «Шосте відчуття» М. Н. Шьямалана (1999) і «Інші» А. Аменабара (2001). У 2010 р одна з найпрестижніших кінонагород, «Золота пальмова гілка», була присуджена фільму «Дядечко Бунмі, який пам'ятає свої минулі життя», де відчутні традиції таїландського жанру «Нанг-Пхі» (історія про духів).
Див. також
Примітки
- O'Sullivan, Keith M.C. (2006-12). The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders2006423Edited by Gary Westfahl. The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders. Westport, CT and London: Greenwood Press 2005. £200; $349.95, ISBN: 0 313 32950 8 3 vols. Reference Reviews. Т. 20, № 8. с. 31—33. doi:10.1108/09504120610709583. ISSN 0950-4125. Процитовано 1 травня 2019.
- Drabble, Margaret, 1939- (2006). The Oxford companion to English literature (вид. 6th ed., rev). Oxford: Oxford University. ISBN . OCLC 70259081.
- Simpson, William Kelly. (1972). . New Haven,: Yale University Press. ISBN . OCLC 281856. Архів оригіналу за 15 червня 2020. Процитовано 1 травня 2019.
- Mei, Yuan (16 вересня 2016). Censored by Confucius: Ghost Stories by Yuan Mei. doi:10.4324/9781315285733. Процитовано 1 травня 2019.
- Крохина, Н.П. (2017). Интеллектуальный роман как феномен культуры ХХ века. Научные тенденции: Филология, Культурология, Искусствоведение. ЦНК МНИФ «Общественная наука». doi:10.18411/spc-26-11-2017-12. Процитовано 1 травня 2019.
- Giuliani, Rita (1999-01). “Раек” в русской литературе первой трети XX века. Russian Literature. Т. 45, № 1. с. 47—73. doi:10.1016/s0304-3479(99)90083-2. ISSN 0304-3479. Процитовано 1 травня 2019.
- Dickens and Christmas. Charles Dickens. Bloomsbury Academic. ISBN .
- Mei, Yuan (16 вересня 2016). Censored by Confucius: Ghost Stories by Yuan Mei. doi:10.4324/9781315285733. Процитовано 1 травня 2019.
- Насправді, (Антоша Чехонте) це псевдонім, письменника Антона Чехова.
- James, Stuart (1998-04). Cassell Companion to Quotations98196Nigel Rees. Cassell Companion to Quotations. London: Cassell 1997. 640 pp, ISBN: 0 304 34848 1 £25.00. Reference Reviews. Т. 12, № 4. с. 23—23. doi:10.1108/rr.1998.12.4.23.196. ISSN 0950-4125. Процитовано 1 травня 2019.
- Leeder, Murray,. Cinematic ghosts : haunting and spectrality from silent cinema to the digital era. New York. ISBN . OCLC 886489349.
- Soboleva, Larisa; Bugrov, Konstantin (2015). Vox redactoris. Truth and fantasy behind the soviet utopia. Quaestio Rossica. № 4. с. 7—16. doi:10.15826/qr.2015.4.123. ISSN 2311-911X. Процитовано 1 травня 2019.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Rozpovid opovid istoriya pro prividiv angl ghost story zhanr opovidannya v yakomu diyut beztilesnij privid abo prividi Ilyustraciya Dzhejmsa Makbrajda do rozpovidi M R Dzhejmsa Svisni i ya z yavlyusya tobi mij hlopchik Taka opovid peredbachaye isnuvannya nadprirodnih istot abo prinajmni viru personazhiv v yih isnuvannya Privid mozhe yavlyatisya vsuperech voli otochuyuchih abo viklikatisya nimi za dopomogoyu magiyi Tisno pov yazana z prividami takozh ideya isnuvannya zacharovanih abo proklyatih misc budinok z prividami ob yektiv abo lyudej V anglomovnij tradiciyi rozpovidi pro prividiv vidnosyat do kategoriyi literaturi pro nadprirodne U XIX stolitti znachna chastina istorij pro prividiv publikuvalasya na Rizdvo v yakosti svyatochnih strashilok Strashni rozpovidi pro prividiv riznovid literaturi zhahiv Kumednimi i ne zavzhdi takimi sho piddayutsya odnoznachnomu rozmezhuvannyu ye opovidannya pro tilesni formi nezhiti napriklad pro vampiriv literatura pro vampiriv vampiri v kino i ozhili trupi Vij M Gogolya bagato novel Edgara Po NovelistikaRannoyu praceyu pro prividiv ye davnoyegipetska kazka ru periodu Ramessidiv XIII XII stolittya do n e Za syuzhetom golovnij geroj zhrec na im ya Honsuyemheb zustrichaye nespokijnu primaru i namagayetsya yij dopomogti Istoriyi z prividami mayut bagati tradiciyi na Dalekomu Shodi kitajski chzhi i yaponskij kajdan shodyat do ru IV stolittya n e U klasichnomu zbirniku Opovidannya Lyao Chzhaya bl 1740 rik Pu Sunlin zibrav majzhe pivtisyachi novel stilizovanih pid opovidannya 1000 richnoyi davnosti Z vidpovidnim plastom yaponskoyi literaturi yevropejciv vpershe poznajomiv Lafkadio Hirn yakij opublikuvav v 1904 roci zbirku perekladiv en vvazhav predkami opovidan pro prividiv Lenoru ta inshi strashni baladi u virshah na yakih specializuvavsya do perehodu do prozi Valter Skott a v Rosiyi V A Zhukovskij Prividi vzagali vidminna risa gotichnoyi literaturi yaka uvijshla v modu v Yevropi na rubezhi XVIII i XIX stolit z nastannyam Todi zh z yavilisya parodiyi na strashni romani na zrazok Nortengerskogo abatstva Dzhejn Ostin 1803 Korotki opovidannya v prozi noveli pro yavishe prividiv nabuli poshirennya v Nimechchini pochatku XIX stolittya Prikladami mozhut sluzhiti Lokarnska zhebrachka Klejsta 1810 i Istoriya z prividom Gofmana 1819 Pid vplivom nimeckih zrazkiv amerikanec Vashington Irving sklav v 1820 roci Legendu pro Sonni Dolini a Valter Skott v 1828 roci Kimnatu z gobelenami U Rosiyi pushkinskogo chasu istoriyi z prividami takozh buduvalisya za gofmanivskimi lekalami i lishe chastkovo sliduvali folklornim bilinam ru Pikova dama ru Portret Shinel tosho V seredini XIX stolittya romantizm v bilshosti krayin vihodit z modi a razom z nim i istoriyi pro prividiv Bastionom zhanru protyagom usogo stolittya zalishayetsya Velika Britaniya osoblivo yiyi keltski okolici Irlandiya i Shotlandiya Na comu zhanri zokrema specializuvavsya dublinskij avtor Sheridan Le Fanyu 1814 1873 Jogo zbirka 1872 mistit klasichni zrazki zhanru noveli i Kamilla na temu vampiriv U Franciyi majstrami zhanru vvazhali Erkmana i Shatriana yaki perenosyat diyu svoyih istorij pro prividiv na franko nimeckij kordon v slabozaseleni Vogezi U 1850 roci Charlz Dikkens avtor Rizdvyanoyi pisni de tezh figuruyut primari narikav sho prividi jogo chasu vtratili vsyaku originalnist Vin pererahovuye shablonni dlya zhanru situaciyi dvoryanin zustrichaye privid prekrasnoyi yunoyi sluzhnici yaka potonula u stavku jogo zamku rokiv za dvisti do cogo plyama krovi yaku ne mozhna sterti sami soboyu vidkrivayutsya dveri godinnik yakij b ye trinadcyatu primarnij ekipazh z togo svitu domovlenist z yavitisya spivrozmovniku pislya smerti zustrich divchini z dvijnikom kuzen yakogo v hvilinu smerti bachili za tridev yat zemel des v Indiyi U Velikij Britaniyi spravzhnij konveyer zhanrovoyi novelistiki buv nalagodzhenij u drugij polovini 1880 h i osoblivo v 1890 h rr V cej chas vihodilo chimalo zhurnaliv yaki specializuvalisya na publikaciyi gostrosyuzhetnih novel riznoyi zhanrovoyi prinalezhnosti Kembridzhskij uchenij M R Dzhejms doviv do neperevershenosti stil antikvarnoyi rozpovidi pro prividiv de svidkami vsyakogo rodu chortivni stayut statechni vcheni yaki doslidzhuyut arhitekturu serednovichnih hramiv abo sidyat nad arhivnimi paperami Sered najvdalishih robit suchasnikiv Dzhejms nazivaye noveli Verhnya policya ru 1894 i Kimnata v bashti E F Bensona 1912 U nastupni desyatilittya tradiciyi zhanru prodovzhuvali anglijci E Blekvud ru i ru hocha literaturoznavci vidnosili yih produkciyu do rozryadu nishovoyi i narikali na perespivi motiviv Le Fanyu ta inshih pershoprohidciv zhanru Na shili zhittya Dzhejms sformulyuvav osnovni principi klasichnogo opovidannya pro prividiv Polyagayut voni v takomu Misce diyi povinne buti maksimalno realistichnim a chas diyi ne duzhe viddalenij vid suchasnosti Potojbichni sili povinni vtorgatisya v rozmirene zhittya suchasnikiv ne vidrazu a postupovo Avtoru slid unikati zanadto dokladnih opisiv prividiv bo voni ne terplyat yaskravogo svitla Osnovna perevaga rozpovidi pro prividiv za Dzhejmsom u vlastivij jomu atmosferi priyemnogo ostrahu angl pleasing terror Falshivi istoriyi z prividamiHocha najchastishe rozpovidi pro prividiv pishut specialno z metoyu viklikati u auditoriyi strah i loskotati yij nervi isnuyut istoriyi stvoreni dlya inshih cilej vid komichnih do povchalnih Uzhe v epohu romantizmu nabuli poshirennya legki istoriyi de vihidci z togo svitu viyavlyayutsya groyu uyavi abo hitromudrim tryukom napriklad ru 1834 Bagato opovidan buduyutsya navkolo ob yektiv sho specialno vidayutsya kimos za prividiv primar Do ciyeyi kategoriyi vidnosyatsya P Merime 1846 Sobaka Baskerviliv A Konan Dojla Privid Operi Gastona Leru i Dike polyuvannya korolya Staha V Korotkevicha Avtori chasto vvodyat prividiv u svoyi opovidannya z metoyu rozsmishiti chitacha Klasika gumoristichnoyi literaturi takogo rodu pershe opovidannya O Vajlda Kentervilskij privid 1887 p yesa N Kovarda en i bagato svyatochnih opovidan Antoshi Chehonte Romani i filmi source source source source Persha poyava prividiv na kinoekrani v korotkometrazhci Zh Melyesa Zamok diyavola 1896 kadr z filmu Vira v prividiv u tomu chi inshomu viglyadi poshirena povsyudno v usih kulturah i istoriyi z prividami peredayutsya v nih i mizh nimi usno abo pismovo U shirokomu sensi termin rozpovid pro prividiv mozhe vikoristovuvatisya dlya poznachennya bud yakogo tipu opovidan z yih uchastyu ne tilki v novelistici ale takozh v folklori romanah i kino Hocha M R Dzhejms vvazhav sho romani cilkom pobudovani navkolo prividiv ridko buvayut uspishnimi chimalo z nih stavali bestselerami V istoriyu kino seredini XX stolittya uvijshli britanski filmi pro prividiv zasnovani na tvorchij pererobci literaturnih pershodzherel napriklad britanskij kinoalmanah ru 1945 znyatij za noveloyu anglijskih avtoriv edvardianskoyi epohi ru 1961 za povistyu Povorot gvinta Privid budinku na pagorbi 1963 za odnojmennim bestselerom amerikanki Shirli Dzhekson U cih filmah praktichno nemaye krovi a efekti zvodyatsya do nagnitannya atmosferi neviraznoyi trivogi prichomu zberigayetsya mozhlivist poyasnennya mistichnih podij psihichnimi vidhilennyami golovnogo geroya U Gollivudi istoriyi pro prividiv dosit rano rozchinilisya v bilsh zagalnomu zhanri filmu zhahiv dlya yakogo harakterna pryamolinijna strategiya demonstraciyi fizichnogo nasilstva i krovoprolittya najchastishe v dosit naturalistichnomu klyuchi Odnak na rubezhi XXI stolittya viznannya glyadachiv i kritikiv otrimali kinostrichki sho uspadkuvali klasichni tradicijni istoriyi pro prividiv yak napriklad Shoste vidchuttya M N Shyamalana 1999 i Inshi A Amenabara 2001 U 2010 r odna z najprestizhnishih kinonagorod Zolota palmova gilka bula prisudzhena filmu Dyadechko Bunmi yakij pam yataye svoyi minuli zhittya de vidchutni tradiciyi tayilandskogo zhanru Nang Phi istoriya pro duhiv Div takozhPrividlorPrimitkiO Sullivan Keith M C 2006 12 The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy Themes Works and Wonders2006423Edited by Gary Westfahl The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy Themes Works and Wonders Westport CT and London Greenwood Press 2005 200 349 95 ISBN 0 313 32950 8 3 vols Reference Reviews T 20 8 s 31 33 doi 10 1108 09504120610709583 ISSN 0950 4125 Procitovano 1 travnya 2019 Drabble Margaret 1939 2006 The Oxford companion to English literature vid 6th ed rev Oxford Oxford University ISBN 0198614535 OCLC 70259081 Simpson William Kelly 1972 New Haven Yale University Press ISBN 0300014821 OCLC 281856 Arhiv originalu za 15 chervnya 2020 Procitovano 1 travnya 2019 Mei Yuan 16 veresnya 2016 Censored by Confucius Ghost Stories by Yuan Mei doi 10 4324 9781315285733 Procitovano 1 travnya 2019 Krohina N P 2017 Intellektualnyj roman kak fenomen kultury HH veka Nauchnye tendencii Filologiya Kulturologiya Iskusstvovedenie CNK MNIF Obshestvennaya nauka doi 10 18411 spc 26 11 2017 12 Procitovano 1 travnya 2019 Giuliani Rita 1999 01 Raek v russkoj literature pervoj treti XX veka Russian Literature T 45 1 s 47 73 doi 10 1016 s0304 3479 99 90083 2 ISSN 0304 3479 Procitovano 1 travnya 2019 Dickens and Christmas Charles Dickens Bloomsbury Academic ISBN 9780826489630 Mei Yuan 16 veresnya 2016 Censored by Confucius Ghost Stories by Yuan Mei doi 10 4324 9781315285733 Procitovano 1 travnya 2019 Naspravdi Antosha Chehonte ce psevdonim pismennika Antona Chehova James Stuart 1998 04 Cassell Companion to Quotations98196Nigel Rees Cassell Companion to Quotations London Cassell 1997 640 pp ISBN 0 304 34848 1 25 00 Reference Reviews T 12 4 s 23 23 doi 10 1108 rr 1998 12 4 23 196 ISSN 0950 4125 Procitovano 1 travnya 2019 Leeder Murray Cinematic ghosts haunting and spectrality from silent cinema to the digital era New York ISBN 9781628922141 OCLC 886489349 Soboleva Larisa Bugrov Konstantin 2015 Vox redactoris Truth and fantasy behind the soviet utopia Quaestio Rossica 4 s 7 16 doi 10 15826 qr 2015 4 123 ISSN 2311 911X Procitovano 1 travnya 2019