Т-40 — радянський легкий (малий за класифікацією свого часу) плаваючий танк періоду Другої світової війни.
Т-40 | |
---|---|
Тип | Легкий плаваючий танк |
Історія використання | |
На озброєнні | 1939–1944 |
Оператори | СРСР |
Війни | Німецько-радянська війна |
Історія виробництва | |
Виробник | СРСР |
Виготовлення | 1939–1941 |
Виготовлена кількість | 722 |
Характеристики | |
Вага | 5,5 |
Довжина | 4110 |
Ширина | 2330 |
Висота | 1905 |
Обслуга | 2 |
| |
Підвищення | −7…+25° |
Траверс | 360° |
Приціл | ТМФП-1 |
| |
Броня | цементована катана високої твердості Лоб: верх: 15—20/10°, низ: 13—15/−30° Борт: верх: 13—15/25°, низ: 13—15/0° Корма: верх: 13/35°, низ: 13/−30° Дах: 5 Днище: 5 Башта: лоб: 15, маска гармати: 10-20, борт: 15—20/25°, дах: 5 |
Другорядне озброєння | 1 × 12,7-мм ДШК, |
Двигун | рядний 6-циліндровий карбюраторний 85 |
Питома потужність | 15,5 |
Підвіска | торсіонна, індивідуальна тиск на ґрунт: 0,46 |
Дорожній просвіт | 300 |
Швидкість | шосе: 44 бездоріжжя: 20-25 |
Прохідність | підйом: 34° стінка: 0,7 рів: 1,7 брід: плаває (1,0) |
| |
Т-40 у Вікісховищі |
Розроблений в першій половині 1939 року на московському заводі № 37 під керівництвом , провідного розробника всієї вітчизняної лінійки малих і легких танків того періоду. У грудні того ж року Т-40 був прийнятий на озброєння Червоної армії і серійно випускався на заводі № 37.
Виробництво Т-40, включаючи його сухопутні варіанти, тривало до грудня 1941 року, коли він був замінений на складальних лініях більш потужним легким танком Т-60. Всього було випущено 722 машини, які взяли активну участь в боях Німецько-радянської війни в 1941—1942 роках. На базі Т-40 в 1941 році була побудована перша самохідна установка класу реактивних систем залпового вогню на танковому шасі.
Невелике число уцілілих у боях Т-40 використовувалося в ролі навчальних машин аж до кінця війни.
Незабаром після закінчення війни Т-40 був знятий з озброєння Радянської армії. До теперішнього часу збереглося два подібних танка в бронетанковому музеї в підмосковній Кубинці.
Історія створення
Поряд з важкими, середніми та легкими танками система автобронетанкового озброєння РККА виділяла особливий клас танків — так звані «малі» танки, які були підвидом легких танків в класифікації бойових машин по масі. Основним призначенням малих танків була розвідка, зв'язок, бойова охорона частин на марші, боротьба з ворожими диверсантами і партизанами; крім того, від них вимагалося подолання водних перешкод без будь-якої попередньої підготовки. Наприкінці 1930-х років на озброєнні РККА складалися два типи малих танків — Т-37А і Т-38. Обидва вони представляли собою подальший розвиток плаваючого прототипу легкого танка, розробленого британською фірмою . Доопрацювання та адаптація під умови радянської промисловості були виконані конструкторським колективом московського заводу № 37 під керівництвом Н. А. Астрова. Незважаючи на великі очікування, малий плаваючий танк Т-38 багато в чому їх не виправдав, відбулися дві його модернізації, які тільки частково усунули недоліки вихідної конструкції. До основних з них відносилися:
- Слабке озброєння — один 7,62-мм кулемет ДТ;
- Слабке бронювання, нездатне захистити машину від вогню протитанкових рушниць, осколків снарядів і ручних гранат;
- Роздільне розміщення механіка-водія і командира машини, що при загибелі або поранення першого виводило весь танк з ладу;
- Недостатня плавучість, не дозволяє взяти на борт значний вантаж у вигляді бійців-десантників або потрібного армійського майна при форсуванні водної перешкоди. Не раз на навчаннях і експериментах танки типу Т-38 тонули через погану герметизацію корпусу або невелику хвилю
Тому вже на початку 1939року конструкторське бюро заводу № 37 на чолі з М. А. Астровим почало розробку нового малого плаваючого танка, на якому можна було б усунути більшість цих недоліків. Основними напрямками вдосконалення конструкції стала розробка корпусу зручної форми для пересування на плаву, відмова від обмежень на габарити машини, застосування передових технічних ідей в ходовій частині і вже налагоджених вузлів і агрегатів від автомобільної промисловості країни. Хоча чимале число рішень було запозичене від Т-38, проект нового танка, який отримав індекс 010, був повністю самостійною розробкою Н. А. Астрова і його співробітників, а не подальшим розвитком англійського попередника Т-37А і Т-38.
Варто відзначити, що доля проекту 010 на ранній стадії була під істотною загрозою — замовник в особі Головного автобронетанкового управління (ГАБТУ) РККА бажав бачити замість Т-38 як плаваючого розвідника колісно-гусеничний танк масою 5-6 тонн з дизельним двигуном потужністю 150—180 к.с. Проект такої машини отримав індекс Т-39. Призначеного тимчасово виконуючим обов'язки директора заводу № 37 М. А. Астрову (замість заарештованого М. Козирєва) довелося чимало часу і сил витратити на обґрунтування неможливості одержати таку машину в рамках обговорених замовником масогабаритних і вартісних обмежень. До того ж дизеля для Т-39 взагалі не було. Ці заперечення конструктора привели тільки до появи завдання на розробку до осені 1937 року такого дизеля і дещо пізніше до візиту на завод № 37 інспекції з ГАБТУ, результатом чого був досить незадовільний для заводчан звіт інспектуючих. Однак навесні 1938 року тактико-технічні вимоги ГАБТУ сильно змінилися (бензиновий двигун 90 к.с., тільки гусеничний рушій), що давало «зелене світло» проекту 010. Тоді ж йому був привласнений індекс Т-40.
Проект «010» розроблявся нечисленним тоді конструкторським бюро заводу № 37. Крім головного конструктора, що брав активну участь в проектуванні, в створенні нового танка брали участь Р. А. Аншелевіч і А. В. Богачов. Вперше у вітчизняному танкобудуванні була застосована індивідуальна торсіонна підвіска, велику увагу конструктори приділили ергономіці машини. На відміну від Т-38, механік-водій і командир танка розміщувалися спільно в одному відділенні, робоче місце першого розташовувалося в площині симетрії машини з достатнім оглядом. Оглядовий люк розташовувався таким чином, щоб його не захльостував набіг хвилі, передбачалося місце для досить громіздкою нової дуплексної радіостанції 71-ТК-3. На відміну від відкритої установки гребного гвинта на Т-38, в новій машині він розташовувався в спеціальній гідродинамічної ніші і добре захищався від пошкоджень.
Навесні 1939 року проектні роботи були в основному завершені, і вже в липні почалися випробування перших чотирьох дослідних машин, як з індивідуальною торсіонною, так і з блокованою візковою підвіскою на напівеліптичних ресорах. Широка програма випробувань включала в себе перевірку ходових і маневрених якостей танка на суші і на плаву, подолання штучних та природних перешкод, відстріл зброї та оцінку ергономічної зручності як збройової установки, так і всього танка в цілому. Оскільки Горьковський автомобільний завод (ГАЗ) ще не освоїв виробництво нових двигунів ГАЗ-11 потужністю 85 к.с., На дослідних танках поставили імпортні прототипи майбутніх горьківських моторів. Випробування виявили велику кількість необхідних доробок окремих деталей, але завод № 37 оперативно усував виявлені недоліки. Зокрема, був подовжений на 120 мм і розширений на 50 мм корпус, а його висоту знизили на 20 мм для підвищення стійкості на ходу і на плаву. Також конструктори посилили торсіонні вали підвіски, збільшили діаметр і ширину опорних котків, замінили трилопатевий гвинт на більш ефективний чотирилопатевий. За результатами випробувань індивідуальна торсіонна підвіска виявилася вигідніша візкової і отримала «путівку в майбутнє». У виправленому вигляді танк проекту «010» отримав схвалення від військових фахівців і куруючих танкобудування державних діячів.
19 грудня 1939 Комітет оборони СРСР прийняв на озброєння РККА разом з іншими машинами легкий танк проекту «010» під тим же армійським позначенням Т-40 в постанові № 443сс. У цьому документі обмовлялося завдання заводу № 37 випустити до 1 березня 1940 три дослідних зразки Т-40, до 1 серпня — установчу серію з 15 танків і 1 жовтня почати їх серійне виробництво.
До літа 1940 року завод № 37 збудував ще два дослідні зразки Т-40 з усіма зауваженнями за результатами випробувань. До цього моменту приспіли і вітчизняні двигуни ГАЗ-11; це було тим більш до речі через зношування і розрегулювання імпортних силових агрегатів на дослідних машинах.
На початку Німецько-радянської війни завод № 37 отримав наказ про завершення серійного випуску малого плаваючого танка Т-40 і підготовці виробничих потужностей до випуску легкого танка Т-50. Однак РККА було потрібно якомога більше танків, а технологічний процес випуску Т-50 був просто непосильний для заводу № 37. М. А. Астров в такій обстановці почав роботу над новим легким танком з широким використанням вузлів і агрегатів Т-40, а рішення про випуск на заводі № 37 танків Т-50 було невдовзі скасовано на користь збільшення випуску «сухопутного» варіанту Т-40С. Ця модифікація була створена в липні 1941 року з ініціативи начальника Науково-технічного комітету ГАБТУ РККА полковника С. А. Афоніна. Оскільки плавучість Т-40 в боях першого місяця війни залишилася незадіяною, то з'явилася можливість спростити конструкцію танка за рахунок відмови від вузлів і агрегатів водоходного рушія. З танка знімалися гребний гвинт з карданним валом, коробка відбору потужності, водоходні рули, відкачуючий насос, теплообмінник, хвилевідбивний щиток і компас. Згодом була демонтована і радіостанція. За рахунок зекономленої маси вдалося незначно підсилити бронювання до 13-15 мм в найбільш важливих місцях танка, однак гідродинамічна ніша для гребного гвинта поки ще зберігалася.
Непотрібну гідродинамічну нішу прибрали на наступній й останній модифікації «сороковки», яка зараз іменується як Т-30 за її проектним позначенням «030» (відомий історик М. Н. Свірін на підставі своїх досліджень архівних документів стверджує, що саме ця машина спочатку позначалася як Т-60 і саме її мав на увазі М. А. Астров у своєму листі Й. В. Сталіну). Цей варіант, як і раніше позначався в військовий і виробничій звітності як Т-40, був переробленій М. А. Астровим версією Т-40С з метою подальшого посилення бронювання до 15-20 мм в найбільш відповідальних частинах бронекорпуса машини. Також трохи перекомпонував внутрішній устрій танка з метою використання вивільненого місця від гідродинамічної ніші і вузлів водоходного рушія. З вересня 1941 року на Т-30 почали встановлювати 20-мм гармату ШВАК-Т. Зберігши компоновку і розміщення вузлів і агрегатів Т-30, конструктор А. В. Богачов розробив «знижений» корпус для нового танка проекту «060», який перетворився на прототип серійних Т-60. На цьому історія створення та розвитку Т-40 була закінчена.
Виробництво
Легкий танк Т-40 у всіх його варіантах випускався тільки заводом № 37 у 1940—1941 роках. Після реконструкції та розширення виробничих потужностей і процесів в жовтні 1940 року почався серійний випуск «сороковки». Планом до кінця 1940 року передбачався випуск 100 танків, але освоєння серійного виробництва йшло через силу, замовнику був зданий 41 серійний Т-40 і побудовано ще 6 дослідних машин. 1941 був відзначений успіхами колективу заводу № 37 — у війська до 22 червня було поставлено 179 Т-40, разом з добудованими машинами закладки 1940. Виробництво плаваючого варіанту Т-40 закінчилося в липні 1941 року, коли завод № 37 здав останні 16 машин цієї модифікації; в серійний випуск пішов «сухопутний» варіант Т-40С. За липень — серпень 1941 року було побудовано 136 танків Т-40С, після чого його у виробництві замінив варіант з посиленим бронюванням Т-30. Ця модифікація перебувала в виробництві аж до жовтня 1941 включно, паралельно з новим легким танком Т-60. У листопаді 1941 року почалася евакуація заводу № 37 в Свердловськ. На новому місці, використовуючи раніше випущені бронекорпуси, завод № 37 побудував останні 20 «сороковок» в грудні 1941 року, після чого виробництво всіх варіантів Т-40 було остаточно завершено. Т-30 останніх серій оснащувалися 20-мм гарматою ШВАК-Т замість кулемета ДШК. Цією ж гарматою оснащувалися прибулі з фронту для ремонту Т-40 ранніх серій. Бронекорпуси і башти Т-40 для заводу № 37 в Москві виробляли Коломенський машинобудівний імені Куйбишева і Подільський заводи. Випуск Т-40 показаний в наступній таблиці:
Виробництво Т-40, шт. | |||||||||
Марка танку (завод) | 1940 г. | 1941 г. | Всього | ||||||
січень — червень | липень | серпень | вересень | жовтень | листопад | грудень | |||
Т-40 (завод № 37, Москва) | 100 | 179 | 16 | 295 | |||||
Т-40С (завод № 37, Москва) | 36 | 90 | 10 | 136* | |||||
Т-30 (завод № 37, Москва) | 200 | 115 | 315 | ||||||
Т-30 (завод № 37, Свердловськ) | 20 | 20 | |||||||
Всього | 100 | 179 | 52 | 90 | 210 | 115 | 20 | 766* | |
* з урахуванням 44 шасі, відданих під монтаж артилерійської частини БМ-8-24, тобто всього 722 танка Т-40 всіх модифікацій. |
Опис конструкції
Т-40 мав типову компонувальну схему для радянських легких танків того часу. Танк мав п'ять відділень, перерахованих нижче в порядку від лобової частини машини до корми:
- трансмісійне відділення;
- Відділення управління;
- моторне відділення по правому борту середини корпусу;
- Бойове відділення по лівому борту середини корпусу і в башті;
- Кормове відділення, де розташовувалися вузли водоходного рушія, гідродинамічна ніша гребного гвинта, паливні баки і радіатор двигуна.
Ця компоновочная схема визначала в цілому набір переваг і недоліків танка в рамках машин свого класу. Зокрема, переднє розташування трансмісійного відділення, тобто ведучих коліс, приводило до підвищеної їх уразливості, так як саме передня частина танка найбільшою мірою схильна ворожому обстрілу. З іншого боку, на відміну від радянських середніх і важких танків, у Т-40 паливні баки знаходилися поза бойовим відділенням в ізольованій броньовою переборкою відсіку, що підвищувало виживання екіпажу при ураженні танка. Екіпаж танка складався з двох чоловік — механіка-водія і командира машини.
Броньовий корпус і башта
Броньовий корпус танка конструкції інженера А. В. Богачова зварювався з катаних броньових плит товщиною від 5 до 20 мм. «Сухопутні» машини пізнього випуску захищалися більш товстою бронею в порівнянні з ранніми серійними зразками Т-40. Броньовий захист диференційований, протикульовий. Бронеплити корпусу з'єднувалися частково зварюванням, частково болтами. Складна їх конфігурація визначалася вимогами можливості руху на плаву, частина бронеплит (нижні лобові, виличні і верхні бортові) мали раціональні кути нахилу. Ряд бронеплит корпусу (лобовий, надмоторний, підбаштовий і кормовий листи) виконувалися знімними для зручності обслуговування і заміни різних вузлів і агрегатів танка. Механік-водій розташовувався по центру в передній частині бронекорпуса танка. Для підвищення зручності його роботи на лобовій частині корпусу встановлювався відкидний щиток. У бойовій обстановці щиток опускався, а механік-водій вів спостереження через оглядовий прилад в цьому щитку, який також захищався броньовою заслінкою. Крім того, для зручності спостереження в обох виличних листах були встановлені оглядові прилади . На даху підбаштової бронеплити розташовувався відкидний люк для посадки-висадки механіка-водія. Корпус також мав днищевой люк для аварійного покидання екіпажем танка і ряд повітропритоків, люків, лючків і технологічних отворів для вентиляції заселених приміщень танка, зливу палива і масла, доступу до горловини паливних баків, іншим вузлам і агрегатам машини. Ряд цих отворів захищався броньовими кришками, заслінками і кожухами. Для забезпечення водонепроникності корпусу лючки встановлювалися на гумові прокладки, а отвори під болтові з'єднання деталей з корпусом ущільнювалися клоччям. Також в лобовій і бортових бронеплитах були просвердлені амбразури для стрільби з особистої зброї, які закривались броньовими пробками.
Конічна кругла зварна башта мала борти товщиною 15 (у Т-30 — 20) мм, які розташовувалися під кутом 25° до вертикалі для підвищення кулестійкості. Лобова частина башти мала нішу прямокутного перерізу для установки озброєння і захищаючої його . Вісь обертання башти не збігалася з площиною поздовжньої симетрії машини внаслідок установки мотора по правому борту танка і була зміщена від цієї площини вліво. У даху башти розташовувався напівкруглий відкидний люк для посадки-висадки командира машини. У свою чергу, в люку був невеликий лючок для прапорцевої зовнішньої сигналізації. башта встановлювалася на кульковій опорі і фіксувалася захватами щоб уникнути звалювання при сильному крені або перекиданні танка. У бортах башти встановлювалися оглядові прилади «триплекс» за оглядовими щілинами, додатково захищеними броньовими козирками. Там же були амбразури для стрільби з особистої зброї, які закривались броньовими пробками.
Озброєння
Основним озброєнням Т-40 був крупнокаліберний кулемет ДШК калібру 12,7 мм. Кулемет монтувався на цапфах в башті, крім маски його ствол додатково захищався броньовим кожухом. Кулемет ДШК мав довжину ствола 78,7 калібри, висота лінії вогню складала 1590 мм, максимальна дальність стрільби прямою наводкою досягала 3,5 км. З ним був спарений 7,62-мм кулемет ДТ, розташований в єдиній установці з ДШК. Для зручності використання спареної установки ДШК зміщувався вправо від площини симетрії башти, кулемет ДТ розташовувався зліва. Спарена установка мала вертикальні кути наведення від −7 до +25° і кругової сектор обстрілу по горизонталі. Горизонтальний привід наведення шестеренчатого типу башти розташовувався праворуч від спареної установки, для швидкого повороту башти силами командира танка він міг бути відключений. Вертикальний механізм наведення гвинтового типу розташовувалася зліва від спареної установки. Ці механізми і приводи спусків кулеметів згодом перейшли в конструкцію більш пізнього серійного легкого танка Т-60. Кулемет ДТ міг легко зніматися зі спареної установки і використовуватися поза танком. В принципі, те ж саме можна було зробити і з ДШК, тільки легкістю і швидкістю виконання ця операція вже не вирізнялася.
Боєкомплект ДШК становив 500 патронів, живлення стрічкове. Стрічка містилася в кільцевому коробі башти. Початкова швидкість кулі 850—870 м/с., бойова скорострільність — 80 пострілів в хвилину. До складу боєкомплекту входили:
- Патрон з бронебійно-запальною кулею Б-32 масою 48,3 г;
- Патрон з бронебійної кулею Б-30;
- Патрон з бронебійно-запально-трасуючою кулею БЗТ;
- Патрон з бронебійно-запальною кулею БС-41.
12,7-мм кулі Б-30 і Б-32 пробивали на дистанції 500 м броню товщиною 15 мм по нормалі і на дистанції 100 м — 20 мм. 12,7-мм куля БС-41, завдяки наявності металокерамічного бронебійного осердя (на що вказує індекс «БС»), мала більш високу бронебійних дію, а саме 20 мм при куті зустрічі 20 градусів на дальності 750 м.
Спарений кулемет ДТ мав боєкомплект в 2016 патронів (32 диска).
Гарматні варіанти Т-40 оснащувалися 20-мм гарматою ШВАК-Т (ТНШ) з боєкомплектом 750 снарядів, боєкомплект до ДТ у такому випадку зменшувався до 1512 патронів (24 диска). Детальна інформація за властивостями боєприпасів і бронепробивності гармати — в (статті про легкий танк Т-60) з ідентичним озброєнням.
Двигун
Т-40 оснащувався чотиритактним рядним шестициліндровим карбюраторним двигуном рідинного охолодження ГАЗ-11, потужністю 85 к.с. Пуск двигуна проводився стартером СЛ-40 потужністю 0,8 к.с. (0,6 кВт) з електромагнітним реле вмикання, заводний рукояткою або внутрішнім педальним механізмом. Двигун оснащувався карбюратором К-23 або двома спареними карбюраторами ГАЗ-М-9510.
Три паливних бака сумарним об'ємом 206 л розташовувалися в кормовому відділенні. Запасу палива вистачало на 300 км ходу по шосе.
Трансмісія
Танк Т-40 оснащувався механічною трансмісією, до складу якої входили:
- Однодисковий головний фрикціон сухого тертя «сталі по феродо», що встановлювався на маховику двигуна;
- Чотириступінчаста коробка передач з демультиплікатором (4 передачі вперед і 1 назад), запозичена від дослідної (в той час) вантажівки ГАЗ-51;
- Карданний вал;
- Конічна головна передача;
- Два багатодискових бортових фрикціони з сухим тертям «сталь по сталі» і стрічковими гальмами з накладками з феродо;
- Два простих однорядних бортових редуктори.
Всі приводи керування трансмісією — механічні, механік-водій керував поворотом і гальмуванням танка двома важелями під обидві руки по обидва боки свого робочого місця.
Ходова частина
Ходова частина танка Т-40 була новаторською у радянському танкобудуванні — вперше (разом з важким танком КВ-1) на серійній машині застосували індивідуальну торсіонну підвіску. Стосовно одного борту, до її складу входили 4 односхилих опорних котка малого діаметра (550 мм) з гумовими бандажами, 3 підтримуючих односхилих ковзанки з зовнішньою амортизацією, ведуче колесо і лінивець. На пізнішій модифікації Т-30, в залежності від заводу-виробника, опорні котки вироблялися або литим спицюванням, або суцільним штампуванням (у ранніх випусків — тільки останній варіант). Навпроти крайніх вузлів підвіски до бронекорпусу приварювалися обмежувачі ходу балансирів підвіски з гумовими буферами для пом'якшення ударів. Ведучі колеса цівкового зачеплення зі знімними зубчастими вінцями розташовувалися спереду, а лінивці, уніфіковані з опорними котками, з механізмом натягнення гусениці — ззаду. До корпусу танка приклепувалися відбійники для запобігання заклинювання гусениці при русі танка зі значним креном на один з бортів. Гусениця дрібноланкова, ширина двогребневого трака становить 260 мм.
Водохідний рушій й устаткування для руху на плаву
Водохідний рушій включав в себе гребний гвинт в гідродинамічній ніші, карданний вал між ним і коробкою відбору потужності від двигуна танка і водоходні рулі. Для забезпечення руху на плаву на танку встановлювалися хвилевідбійний щиток, теплообмінник і відкачуючий (трюмний) насос. Для екстреного покидання тонучого танка екіпаж забезпечувався двома . Для орієнтування при русі на плаву або в тумані, а також у розвідці на Т-40 встановлювався магнітний компас виробництва московського заводу «Авіаприбор». Мореплавність танка була досить високою — він міг впевнено виконувати свої завдання при хвилюванні до 3 балів, а на спокійній воді перевозити вантаж значної маси.
Протипожежне обладнання
Танк оснащувався двома тетрахлорними вогнегасниками — стаціонарним і переносним. Від стаціонарного вогнегасника відходили чотири люльки, які закінчувалися розпилювачами біля двох великих паливних баків, малого паливного бака і карбюратора двигуна. Гасіння пожежі в танку потрібно було виконувати в протигазах — при попаданні тетрахлориду вуглецю на гарячі поверхні відбувалася хімічна реакція часткового окислення з утворенням фосгену — задушливої дії.
Приціли та прилади спостереження
Спарена установка кулеметів ДШК і ДТ оснащувалася основним прицілом ТМФП, при пошкодженні основного прицілу після його зняття автоматично зводилася мушка резервного механічного прицілу. Робочі місця водія і командира Т-40 також мали кілька оглядових приладів (три у водія, два у командира) для спостереження за навколишнім оточенням поза танком. Оглядовість з машини в порівнянні з Т-38 була істотно поліпшена (п'ять оглядових приладів проти трьох, зручна для спостереження з місця механіка-водія конфігурація бронекорпуса).
Електрообладнання
Електропроводка в танку Т-40 була однопровідною, другим проводом служив бронекорпус машини. Джерелами електроенергії (робоча напруга 6 В) були генератор Г-41 з реле-регулятором РРА-364 потужністю 0,2 кВт і акумуляторна батарея марки 3-СТЕ- 112 загальною ємністю 112 А·год У танку була і друга акумуляторна батарея тієї ж марки. На лінійних машинах вона була запасною, а на командирських, оснащених радіостанцією 71-ТК-3, вона включалася в мережу для забезпечення роботи радіостанції. Споживачі електроенергії включали в себе:
- Зовнішнє та внутрішнє освітлення машини, прилад підсвічування прицільних шкал;
- Контрольно-вимірювальні прилади (амперметр і вольтметр);
- Зовнішній звуковий сигнал СЕ-4714;
- Засоби зв'язку — радіостанція (на командирських танках) і односторонній триколірний світлосигнальний пристрій від командира до механіка-водія;
- Електрика моторної групи — стартер СЛ-40, котушка запалювання КЗ-11, розподільник Р-10, свічки СЕ-01 і вимикач 69-К.
Засоби зв'язку
На лінійних танках засобом внутрішнього однобічного зв'язку від командира до механіка-водія служив триколірний світлосигнальний пристрій, засобів зовнішнього зв'язку за винятком прапорців не передбачалося. На командирських танках встановлювалася короткохвильова телеграфно-телефонна радіостанція .
Модифікації
Серійні
Танк Т-40 випускався в декількох варіантах, які відрізнялися один від одного можливістю руху на плаву, озброєнням і бронюванням, однак у той час в військовій і виробничій звітності їх практично не розрізняли, як і раніше називаючи модифіковані танки індексом Т-40. Тим не менш, всі серійні варіанти мали своє унікальне позначення:
- Т-40 довоєнного випуску з можливістю руху на плаву;
- Т-40С випуску липня — вересня 1941 року з прибраними вузлами водоходного рушія;
- Т-30 (заводський індекс 030, передбачалося для військового імені використати Т-60) — неплаваючий варіант з корпусом без гідродинамічної ніші гребного гвинта і посиленим бронюванням. Частина машин пізнього випуску озброювалася дослідчною 20-мм гарматою ШВАК-Т. Подальше вдосконалення корпуса і озброєння призвело до створення легкого танка Т-60 з 20-мм гарматою ТНШ.
Позначення Т-40С, 030 і Т-30 не прижилися в документах часів Німецько-радянської війни і в основному використовуються в сучасних публікаціях для позначення модифікацій легкого танка Т-40.
Дослідні
Недостатність озброєння танка Т-40 активно стимулювала роботи по його переозброєнню на більш потужну артсистему. Для вирішення проблеми було запропоновано використовувати 23-мм авіаційну конструкції і (відому як , або , що використовувалася на деяких модифікаціях винищувачів і і штурмовика Іл-2), адаптовану для установки в танк. Танковий її варіант отримав позначення ПТ-23ТБ і була доопрацьована О. Е. Нудельманом. Корпус дослідного танка Т-40 з гарматою ПТ-23ТБ також зазнав невеликі зміни з метою зменшення габаритів і посилення бронювання, але його конфігурація і розташування основних люків і лючків залишилися незмінними у порівнянні з серійним Т-40. Незважаючи на установку могутнішого озброєння, маса машини зменшилася до 5,32 т і вона не втратила можливість руху на плаву. Ходова частина, моторно-трансмісійна установка та електрообладнання змін не зазнали. Дослідний зразок Т-40 з 23-мм гарматою ПТ-23ТБ був виготовлений в липні 1941 року і на початку жовтня пройшов полігонні випробування. На цих випробуваннях були виявлені численні відмови гармати ПТ-23ТБ, у результаті танк не був прийнятий на озброєння РККА і серійно не випускався.
Порівняльні ТТХ різних модифікацій
ТТХ різних модифікацій танків сімейства Т-40 | |||
Т-40С | Т-30 | Т-40 з ПТ-23ТБ | |
Бойова маса, т | 5,5 | 5,32 | |
Екіпаж, чол | 2 | ||
Размеры | |||
Довжина, м | 4,11 | 3,95 | |
Ширина, м | 2,33 | 2,275 | |
Висота, м | 1,905 | 1,95 | |
Кліренс, мм | 300 | 230 | |
Бронювання, мм/градус | |||
Лоб корпусу (верхня частина) | 13/30 | 15/30 | 13/30 |
Лоб корпусу (середня частина) | 9/82 | ||
Лоб корпусу (нижня частина) | 13/76 | 13/76 | 13/76 |
Лоб башти | 15/25 | 20/25 | 10/25 |
Вооружение | |||
Гармата | нема | 1 × 20-мм | 1 × 23-мм ПТ-23ТБ |
Кулемети | 1 × 12,7-мм ДШК 1 × 7,62-мм ДТ | 1 × 7,62-мм ДТ | |
Боєкомплект, пострілів / патронів | 0 / 500+2016 | 750 / 1512 | 154 / 2016 |
Рухливість | |||
Двигун | ГАЗ-11 моделі 202, карбюраторний рядний 6-цил. рідинного охолодження | ||
Максимальна потужність двигуна, к. с. (кВт) | 85 (63) | ||
Питома потужність, к. с./т | 15,5 | 16,0 | |
Максимальна швидкість по шосе, км/год | 45 | ||
Максимальна швидкість по воді, км/год | не плавають | 6 | |
Подоланий брід, м | 1,0 | плаває | |
Запас палива, л | 206 | 210 | |
Запас ходу по шосе, км | 300 | 280 | |
Середній тиск на ґрунт, кгс/см² | 0,46 |
Машини на базі Т-40
Танк Т-40 послужив базою для самохідно-артилерійської установки класу реактивних систем залпового вогню . Артилерійська частина БМ-8-24 складалася з 12 напрямних типу «балка», на які зверху і знизу заряджалися 24 82-мм реактивні снаряди М-8. Пристрій керування вогнем дозволяв вести стрільбу залпом або з різним темпом випуску снарядів. Випуском цих бойових машин займався завод № 733 («Компресор»), всього під монтаж РСЗВ завод № 37 передав 44 машини. Після зняття Т-40 з виробництва випуск БМ-8-24 продовжили на базі його наступника Т-60.
Організаційно-штатна структура
Танк Т-40 призначався для заміни в РСЧА попередніх моделей малих плаваючих танків — Т-37А і Т-38. Однак змінювались в передвоєнний час штати танкових і механізованих стрілецьких частин разом з недостатнім випуском Т-40 призвели до того, що інформація про фактичну наявність «сороковки» в РККА фрагментарна і недостатня.
Зважаючи на катастрофічні втрати матеріальної частини в другій половині 1941 і неодноразові зміни поглядів на організаційно-штатну структуру танкових частин, єдиного її варіанту для того періоду просто не існує. Більш того, зважаючи заміну у виробництві однієї моделі легкого танка на іншу, в організаційно-штатній структурі (особливо у 1941 році) не вказується тип належних по штату машин, а замість цього використовується тільки загальне число легких танків, які могли бути найрізноманітніших типів — БТ-7, Т-26, Т-40 всіх модифікацій та з жовтня — Т-60.
Тим не менш, Т-40 використовувалися на всіх рівнях організації танкових частин РККА — від окремих танкових батальйонів до танкових армій. У початковій фазі війни штати неодноразово змінювалися, наприклад, в окремих танкових бригадах формування кінця серпня — початку вересня 1941 налічувалося 64 легких танки (Т-40 або Т-60) з належних 93 . У танкових бригадах формування кінця вересня загальне число танків зменшилася до 67, а ще пізніше — до 46 машин (20 Т-40 або Т-60). Незабаром через брак матеріальної частини довелося зробити наголос на формуванні окремих танкових батальйонів чисельністю в 29 машин (9 середніх і 20 легких). Однак до початку 1942 року, коли деякою мірою була подолана пануюча з початку війни плутанина, з'явилися чітко визначені штати танкових частин. Замість наспіх збитих в більшості випадків за принципом «що є» окремих танкових батальйонів стало можливим заздалегідь формувати придатні для великих наступальних дій танкові корпуси. У березні 1942 року був затверджений штат, по якому танковий корпус повинен був мати 100 бойових машин: 20 КВ-1, 40 Т-34 і 40 Т-60. Подальше зростання випуску танків дозволило в середині квітня 1942 збільшити рівно в півтора рази чисельність корпусу — до 30 КВ-1, 60 Т-34 і 60 Т-60 Хоча головною моделлю легкого танка була затверджена «шестидесятка», на початку 1942 року замість неї частини іноді комплектували останніми серійними чи відремонтованими і переозброєними Т-40.
У середині 1942 року Т-40 зникає з нормативних і звітних документів РККА, а одиничні вцілілі машини переводяться в тил для навчальних цілей. Як курйоз, можна відзначити використання таких навчальних Т-40 як німецьких танків при зйомці радянських кінофільмів воєнного часу.
Бойове застосування
Зважаючи на відносно невелике число випущених машин, подробиць бойового застосування Т-40 практично не відомо. Станом на 1 червня 1941 року в РККА був 131 танк Т-40 (113 лінійних, 16 радійних та 2 навчальних), з них у західних військових округах (головним чином у Київському особливому) — 115 машин. Танки були дуже слабо освоєні екіпажами, в бою вимушено використовувалися як звичайні танки — в результаті переважна більшість з них було втрачено в перші дні війни (наприклад, з 88 Т-40 Південно-Західного фронту до 17 липня 1941 залишилося тільки 5 машин). Втім, танки інших типів також несли великі втрати. Для ілюстрації цього твердження можна навести дії 216-го танкового полку Брянського фронту. За 6 днів боїв (30 серпня — 4 вересня 1941 року) дана частина втратила 3 танки КВ з 5, 25 Т-34 з 34 і 23 Т-40 з 25.
Найбільш інтенсивне використання танків цього типу (в основному неплаваючих модифікацій Т-40С і Т-30) припало на пізню осінь 1941 року під час битви за Москву. Наприклад, станом на 28 жовтня 1941 року на Західному фронті був 441 танк, з них 33 КВ-1, 175 Т-34, 43 БТ, 50 Т-26, 113 Т-40 і 32 Т-60. До середини 1942 року Т-40 практично зникли з фронтових частин РСЧА. 1 липня 1942 на Південно-Західному та Південному фронтах було тільки 4 танки Т-40 у складі 478-го окремого танкового батальйону, до кінця липня всі вони були втрачені. Найдовше Т-40 використовувалися на Північно-Західному напрямку — станом на 16 січня 1944 року один Т-40 був у 124-му танковому полку Волховського фронту.
Протягом періоду активного бойового використання Т-40 намагалися використовувати для вирішення допоміжних завдань, наприклад, операцій в лісисто-болотистій місцевості; але гостра нестача танків змушувала використовувати «сороковки» як танки безпосередньої підтримки піхоти, незважаючи на їх слабке для цієї мети озброєння і бронювання. У такій якості вони поступалися навіть легким німецьким танкам PzKpfw II, не кажучи вже про середні PzKpfw III або PzKpfw IV. Німецькі 37-мм протитанкові гармати (Pak 35/36) не мали проблем у поразці Т-40 на будь-яких дистанціях і ракурсах бою. Як результат, втрати Т-40 були дуже високими, але здебільша бойовими — надійність і маневреність вважалися цілком задовільними, що було невластиво іншим типам радянських танків тієї фази війни.
Про якесь використання Т-40 у вермахті нічого не відомо; один Т-40 станом на 1 листопада 1942 року був у румунської армії.
Оцінка проекту
Малий плаваючий танк Т-40 був вершиною розвитку машин подібного класу в Радянському Союзі, після нього на озброєння РККА або Радянської армії такі танки вже не приймалися, а незабаром після війни був скасований і сам клас малих танків. З усіх нових передвоєнних танків саме Т-40 був самим конструктивно доведеним до умов серійного виробництва і експлуатації в військах. З точки зору ймовірного застосування: розвідка, зв'язок, бойову охорону колон на марші — Т-40 повністю відповідав всім поставленим вимогам. Крім власного екіпажу Т-40 цілком міг транспортувати на собі двох-трьох піхотинців з повним спорядженням, що було практично неможливо на Т-38; озброєння з пари кулеметів різного калібру дозволяло як підтримувати в бою свою піхоту, так і боротися з легкоброньованими машинами противника. Низький питомий тиск на ґрунт і висока питома потужність дозволяли Т-40 демонструвати дуже хороші ходові якості на ґрунтах зі слабкою несучою здатністю. Самим значним недоліком «сороковки» була функціональна перевантаженість командира танка — він виконував функції навідника, що заряджає, а при наявності радіостанції — ще й радиста.
З іншого боку, на початку Німецько-радянської війни зважаючи на значне зменшення матеріальної частини від бойових і небойових втрат, Т-40 стали застосовувати як танк безпосередньої підтримки піхоти, де головною вимогою була наявність потужного озброєння та бронювання. «Сороківка» з її протикулевою бронею і кулеметами ніяк не могла замінити повноцінний сучасний легкий танк Т-50 (і навіть застарілий Т-26) і була однозначно погана в цій якості, проте в події втрутилися економічні і технологічні обставини. Спроба організації серійного виробництва ще недоведеного і складного по конструкції Т-50 на заводі № 37 була нездійсненною, тоді як після відмови від водоходного рушія і посилення бронювання надійний і технологічний Т-40 по захищеності зрівнявся з передвоєнним серійним легким танком Т-26. Тому первісний наказ про припинення серійного випуску Т-40 був скасований, і у виробництво пішли його «сухопутні» варіанти Т-40С і Т-30. У саму конструкцію Т-40 був закладений істотний резерв, що дозволило швидко розробити на її основі більш захищений і сильніше озброєний, у порівнянні з початкоаим варіантом, легкий танк Т-60.
Також слід відзначити ту обставину, що оборонна фаза Німецько-радянської війни аж ніяк не скасувала потреби військ в таких нішевих зразках техніки, як Т-40. Досить сказати, що при переході в наступ радянські командири не раз згадували про необхідність плаваючих танків, інший раз залучаючи для цього навіть поодинокі вцілілі Т-38. Автомобілі-амфібії , що поставлялися по ленд-лізу, вирішували проблему лише частково — вони не мали бронювання і озброєння, і їх не вистачало. Річкові флотилії бронекатерів також не завжди могли допомогти. Тому не раз радянські солдати форсували водні перешкоди на імпровізованих плавзасобах без будь-якої підтримки, несучи великі втрати від рушнично-кулеметного і мінометного вогню супротивника. Маневрений, швидкий і плаваючий Т-40 міг більш ніж серйозно допомогти радянським військам по захопленню й утриманню плацдармів на іншій стороні форсованої водної перешкоди. Більш того, легкоброньовані кулеметні плаваючі машини широко представлені в сучасних арміях, тільки відбулася зміна рушія — великі колеса з регульованим тиском виявилися вигідніше гусениць. Прикладом може служити радянська БРДМ.
Серед зразків сучасної для того часу зарубіжної техніки легкий танк Т-40 практично не має аналогів. Серед сухопутних машин в своїй масогабаритних категорії він практично рівноцінний з бронювання німецькому легкому танку PzKpfw I, італійському (L6/40) і японським або «Ка-Мі». Перевершуючи німецьку машину з озброєння (кулемети калібру 12,7 мм і 7,62 мм проти двох 7,92-мм), Т-40 поступається по озброєнню італійському L6/40 і японським «Ха-Го» або «Ка-Мі» (20-мм автоматична і 37-мм неавтоматична гармати відповідно). Однак гарматна модифікація Т-40 робить його практично рівноцінним з італійським танком і дещо згладжує перевага японських. Однак L6/40 і «Ха-Го» не могли плавати, а «Ка-Мі» вимагав спеціальних зовнішніх поплавців для підтримки плавучості, які повинні бути встановлені заздалегідь і скидалися після виходу на сушу. Т-40, на відміну від «Ка-Мі», був готовий форсувати водну перешкоду з ходу без будь-якої попередньої підготовки. Американська амфібійних транспортна машина «амтанк» при рівноцінному або більш сильному бронюванні та озброєнні (залежить від модифікації) мала масу в 16,5 тонн і незрівняна з 5,5-тонним Т-40. Враховуючи високу надійність і технологічність конструкції, можна оцінити Т-40 як вдалу машину і успіх М. А. Астрова і його співробітників, але трагічні для СРСР обставини початку Німецько-радянської війни не дали «сороківці» проявити повністю всі свої позитивні якості в тій ролі, на яку вона розраховувалася.
Збережені екземпляри
До теперішнього часу збереглося два танки Т-40, обидва знаходяться в експозиції Бронетанкового музею в Кубинці. Один з них — Т-30 з 20-мм гарматою ШВАК, другий — експериментальний Т-40С (також з гарматою ШВАК).
Т-40 в сувенірній та ігровій індустрії
Комп'ютерні ігри
Т-40 фігурує в досить великій кількості комп'ютерних ігор різноманітних жанрів: в симуляторах бронетанкової і авіатехніки (як ціль), стратегіях реального часу і покрокових стратегіях «Panzer General III». В її редакції («Scorched Earth»), де дія розгортається на Східному фронті, гравець може комплектувати з початку війни радянські частини (як розвідувальні, так і танкові) танком Т-40.
Т-40 можна побачити і в стратегіях реального часу і «Sudden Strike». Варто відзначити, що відображення особливостей використання Т-40 в цих іграх також далеко від реальності. Більш імовірно він відображений у модах, створених на базі «Sudden Strike», і грі «Друга світова» (модифікації Т-30 з ДШК).
Моделі Т-40
Масштабні копії Т-40 випускаються декількома фірмами-виробниками модельної продукції, проте в багатьох регіонах Росії дістати їх вкрай важко — модель танка Т-40 не значиться в асортименті провідних вітчизняних виробників збірних моделей . Моделі Т-40, Т-30 і БМ-8-24 випускає російська фірма «Старт», також моделі Т-40 виробляє російська фірма «Макет» та молдовська AER. Креслення для самостійної споруди моделі Т-40 неодноразово публікувалися в журналах «Моделіст-конструктор», «М-Хобі», «Бронеколлекція» та інші.
Багато років використовується у вигляді пам'ятника на головній площі в м. Ніжині Чернігівської області, Україна.
Література
- Прочко Є. І. Легкі танки Т-40 і Т-60. — Бронеколлекція № 4, 1997.
- Желтов І. Г., Павлов І. В., Павлов М. В., Солянкін А. Г. Радянські малі і легкі танки 1941-1945 рр. — М. : цейхгауз, 2005. — 48 с. — .
- Шунков В. Н. Зброя Червоної Армії. — Мн., 1999. — 544 с. — .
- Свірін М. Н. Броньовий щит Сталіна. Історія радянського танка. 1937-1943. — М. : Яуза, Ексмо, 2007. — 448 с., Ил с. — .
Див. також
Посилання
- webcitation.org/64u84uJH3 Легкий танк Т-40: історія створення та бойове застосування. The Russian Battlefield. Архів оригіналу за 23 січня 2012.
- Легкий танк Т-40: фотографії. The Russian Battlefield. Архів оригіналу за 23 січня 2012. Процитовано 19 листопада 2012.
- Плаваючий танк Т-40. Броне-сайт Чобітка Василя. Архів оригіналу за 19 серпня 2011. Процитовано 19 листопада 2012.
Примітки
- включно із всіма модифікаціями
- Прочко Є. І. Легкі танки Т-40 і Т-60.
- Желтов І. Г. та ін. Радянські малі і легкі танки 1941-1945 рр.
- точне число випущених Т-40 не вказується в жодному з джерел, цифра в 722 танки отримана підсумовуванням кількості випущених Т-40 до і під час війни за вирахуванням відданих під БМ-8-24 шасі за матеріалами статей Є. І. Прочко та І. Г. Желтова з співавторами
- Свірін М. Н. Багатостраждальний Т-38. — М-Хобі, 1997. — № 9.
- Свірін М. Н. Броньовий щит Сталіна. Історія радянського танка. 1937-1943.
- М. Коломієць в своїй статті у «Фронтовій ілюстрації» наводить дещо інші дані — 44 танки в 1940 році і 252 в 1941, загалом 296 Т-40 проти 295 по даним Є. І. Прочко І І. Г. Желтова с співавторами.
- Федосєєв Семен. Кулемети Другої світової війни. Частина I // Техніка та озброєння: вчора, сьогодні, завтра. — 2004. — № 6.
- Керівництво по 12,7-мм кулемету «Утьос» (НСВ-12, 7). — М. : Військове видавництво МО СРСР, 1978.
- Штурмовий літак «Ільюшин-2»
- . Архів оригіналу за 20 квітня 2009. Процитовано 19 листопада 2012.
- . Архів оригіналу за 31 березня 2009. Процитовано 19 листопада 2012.
- . Архів оригіналу за 20 травня 2014. Процитовано 19 листопада 2012.
- Т-40
- Пашинін І-21
- МП-6 23-мм авіаційна гармата
- 23-мм танкова гармата ПТ-23ТБ. The Russian Battlefield. Архів оригіналу за 23 січня 2012. Процитовано 19 листопада 2012.
- Малі танки Т-40С, Т-30 и Т-40 з 23-мм гарматою ПТ-23ТБ
- Офіційний термін того часу стосовно до формування військових частин.
- Желтов І. та ін. Невідомий Т-34. — М., 2001. — 184 с. — .
- М. Коломієць. Танки-амфібії Т-37, Т-38, Т-40 // Фронтова ілюстрація. — 2003. — № 3.
- Як наслідок, далеко не всі випущені до війни Т-40 (близько 260 машин, в джерелах є суперечливі дані) були прийняті представниками РККА.
- М. Коломієць. Битва за Москву 30 вересня - 5 грудня 1941 року // Фронтова ілюстрація. — 2002. — № 1.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
T 40 radyanskij legkij malij za klasifikaciyeyu svogo chasu plavayuchij tank periodu Drugoyi svitovoyi vijni T 40Tip Legkij plavayuchij tankIstoriya vikoristannyaNa ozbroyenni 1939 1944Operatori SRSRVijni Nimecko radyanska vijnaIstoriya virobnictvaVirobnik SRSRVigotovlennya 1939 1941Vigotovlena kilkist 722HarakteristikiVaga 5 5Dovzhina 4110Shirina 2330Visota 1905Obsluga 2Pidvishennya 7 25 Travers 360 Pricil TMFP 1Bronya cementovana katana visokoyi tverdosti Lob verh 15 20 10 niz 13 15 30 Bort verh 13 15 25 niz 13 15 0 Korma verh 13 35 niz 13 30 Dah 5 Dnishe 5 Bashta lob 15 maska garmati 10 20 bort 15 20 25 dah 5Drugoryadne ozbroyennya 1 12 7 mm DShK 1 7 62 mm DTDvigun ryadnij 6 cilindrovij karbyuratornij 85Pitoma potuzhnist 15 5Pidviska torsionna individualna tisk na grunt 0 46Dorozhnij prosvit 300Shvidkist shose 44 bezdorizhzhya 20 25Prohidnist pidjom 34 stinka 0 7 riv 1 7 brid plavaye 1 0 T 40 u Vikishovishi U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina T 40 znachennya Rozroblenij v pershij polovini 1939 roku na moskovskomu zavodi 37 pid kerivnictvom providnogo rozrobnika vsiyeyi vitchiznyanoyi linijki malih i legkih tankiv togo periodu U grudni togo zh roku T 40 buv prijnyatij na ozbroyennya Chervonoyi armiyi i serijno vipuskavsya na zavodi 37 Virobnictvo T 40 vklyuchayuchi jogo suhoputni varianti trivalo do grudnya 1941 roku koli vin buv zaminenij na skladalnih liniyah bilsh potuzhnim legkim tankom T 60 Vsogo bulo vipusheno 722 mashini yaki vzyali aktivnu uchast v boyah Nimecko radyanskoyi vijni v 1941 1942 rokah Na bazi T 40 v 1941 roci bula pobudovana persha samohidna ustanovka klasu reaktivnih sistem zalpovogo vognyu na tankovomu shasi Nevelike chislo ucililih u boyah T 40 vikoristovuvalosya v roli navchalnih mashin azh do kincya vijni Nezabarom pislya zakinchennya vijni T 40 buv znyatij z ozbroyennya Radyanskoyi armiyi Do teperishnogo chasu zbereglosya dva podibnih tanka v bronetankovomu muzeyi v pidmoskovnij Kubinci Istoriya stvorennyaPoryad z vazhkimi serednimi ta legkimi tankami sistema avtobronetankovogo ozbroyennya RKKA vidilyala osoblivij klas tankiv tak zvani mali tanki yaki buli pidvidom legkih tankiv v klasifikaciyi bojovih mashin po masi Osnovnim priznachennyam malih tankiv bula rozvidka zv yazok bojova ohorona chastin na marshi borotba z vorozhimi diversantami i partizanami krim togo vid nih vimagalosya podolannya vodnih pereshkod bez bud yakoyi poperednoyi pidgotovki Naprikinci 1930 h rokiv na ozbroyenni RKKA skladalisya dva tipi malih tankiv T 37A i T 38 Obidva voni predstavlyali soboyu podalshij rozvitok plavayuchogo prototipu legkogo tanka rozroblenogo britanskoyu firmoyu Doopracyuvannya ta adaptaciya pid umovi radyanskoyi promislovosti buli vikonani konstruktorskim kolektivom moskovskogo zavodu 37 pid kerivnictvom N A Astrova Nezvazhayuchi na veliki ochikuvannya malij plavayuchij tank T 38 bagato v chomu yih ne vipravdav vidbulisya dvi jogo modernizaciyi yaki tilki chastkovo usunuli nedoliki vihidnoyi konstrukciyi Do osnovnih z nih vidnosilisya Slabke ozbroyennya odin 7 62 mm kulemet DT Slabke bronyuvannya nezdatne zahistiti mashinu vid vognyu protitankovih rushnic oskolkiv snaryadiv i ruchnih granat Rozdilne rozmishennya mehanika vodiya i komandira mashini sho pri zagibeli abo poranennya pershogo vivodilo ves tank z ladu Nedostatnya plavuchist ne dozvolyaye vzyati na bort znachnij vantazh u viglyadi bijciv desantnikiv abo potribnogo armijskogo majna pri forsuvanni vodnoyi pereshkodi Ne raz na navchannyah i eksperimentah tanki tipu T 38 tonuli cherez poganu germetizaciyu korpusu abo neveliku hvilyu Tomu vzhe na pochatku 1939roku konstruktorske byuro zavodu 37 na choli z M A Astrovim pochalo rozrobku novogo malogo plavayuchogo tanka na yakomu mozhna bulo b usunuti bilshist cih nedolikiv Osnovnimi napryamkami vdoskonalennya konstrukciyi stala rozrobka korpusu zruchnoyi formi dlya peresuvannya na plavu vidmova vid obmezhen na gabariti mashini zastosuvannya peredovih tehnichnih idej v hodovij chastini i vzhe nalagodzhenih vuzliv i agregativ vid avtomobilnoyi promislovosti krayini Hocha chimale chislo rishen bulo zapozichene vid T 38 proekt novogo tanka yakij otrimav indeks 010 buv povnistyu samostijnoyu rozrobkoyu N A Astrova i jogo spivrobitnikiv a ne podalshim rozvitkom anglijskogo poperednika T 37A i T 38 Varto vidznachiti sho dolya proektu 010 na rannij stadiyi bula pid istotnoyu zagrozoyu zamovnik v osobi Golovnogo avtobronetankovogo upravlinnya GABTU RKKA bazhav bachiti zamist T 38 yak plavayuchogo rozvidnika kolisno gusenichnij tank masoyu 5 6 tonn z dizelnim dvigunom potuzhnistyu 150 180 k s Proekt takoyi mashini otrimav indeks T 39 Priznachenogo timchasovo vikonuyuchim obov yazki direktora zavodu 37 M A Astrovu zamist zaareshtovanogo M Koziryeva dovelosya chimalo chasu i sil vitratiti na obgruntuvannya nemozhlivosti oderzhati taku mashinu v ramkah obgovorenih zamovnikom masogabaritnih i vartisnih obmezhen Do togo zh dizelya dlya T 39 vzagali ne bulo Ci zaperechennya konstruktora priveli tilki do poyavi zavdannya na rozrobku do oseni 1937 roku takogo dizelya i desho piznishe do vizitu na zavod 37 inspekciyi z GABTU rezultatom chogo buv dosit nezadovilnij dlya zavodchan zvit inspektuyuchih Odnak navesni 1938 roku taktiko tehnichni vimogi GABTU silno zminilisya benzinovij dvigun 90 k s tilki gusenichnij rushij sho davalo zelene svitlo proektu 010 Todi zh jomu buv privlasnenij indeks T 40 Proekt 010 rozroblyavsya nechislennim todi konstruktorskim byuro zavodu 37 Krim golovnogo konstruktora sho brav aktivnu uchast v proektuvanni v stvorenni novogo tanka brali uchast R A Anshelevich i A V Bogachov Vpershe u vitchiznyanomu tankobuduvanni bula zastosovana individualna torsionna pidviska veliku uvagu konstruktori pridilili ergonomici mashini Na vidminu vid T 38 mehanik vodij i komandir tanka rozmishuvalisya spilno v odnomu viddilenni roboche misce pershogo roztashovuvalosya v ploshini simetriyi mashini z dostatnim oglyadom Oglyadovij lyuk roztashovuvavsya takim chinom shob jogo ne zahlostuvav nabig hvili peredbachalosya misce dlya dosit gromizdkoyu novoyi dupleksnoyi radiostanciyi 71 TK 3 Na vidminu vid vidkritoyi ustanovki grebnogo gvinta na T 38 v novij mashini vin roztashovuvavsya v specialnij gidrodinamichnoyi nishi i dobre zahishavsya vid poshkodzhen Navesni 1939 roku proektni roboti buli v osnovnomu zaversheni i vzhe v lipni pochalisya viprobuvannya pershih chotiroh doslidnih mashin yak z individualnoyu torsionnoyu tak i z blokovanoyu vizkovoyu pidviskoyu na napiveliptichnih resorah Shiroka programa viprobuvan vklyuchala v sebe perevirku hodovih i manevrenih yakostej tanka na sushi i na plavu podolannya shtuchnih ta prirodnih pereshkod vidstril zbroyi ta ocinku ergonomichnoyi zruchnosti yak zbrojovoyi ustanovki tak i vsogo tanka v cilomu Oskilki Gorkovskij avtomobilnij zavod GAZ she ne osvoyiv virobnictvo novih dviguniv GAZ 11 potuzhnistyu 85 k s Na doslidnih tankah postavili importni prototipi majbutnih gorkivskih motoriv Viprobuvannya viyavili veliku kilkist neobhidnih dorobok okremih detalej ale zavod 37 operativno usuvav viyavleni nedoliki Zokrema buv podovzhenij na 120 mm i rozshirenij na 50 mm korpus a jogo visotu znizili na 20 mm dlya pidvishennya stijkosti na hodu i na plavu Takozh konstruktori posilili torsionni vali pidviski zbilshili diametr i shirinu opornih kotkiv zaminili trilopatevij gvint na bilsh efektivnij chotirilopatevij Za rezultatami viprobuvan individualna torsionna pidviska viyavilasya vigidnisha vizkovoyi i otrimala putivku v majbutnye U vipravlenomu viglyadi tank proektu 010 otrimav shvalennya vid vijskovih fahivciv i kuruyuchih tankobuduvannya derzhavnih diyachiv 19 grudnya 1939 Komitet oboroni SRSR prijnyav na ozbroyennya RKKA razom z inshimi mashinami legkij tank proektu 010 pid tim zhe armijskim poznachennyam T 40 v postanovi 443ss U comu dokumenti obmovlyalosya zavdannya zavodu 37 vipustiti do 1 bereznya 1940 tri doslidnih zrazki T 40 do 1 serpnya ustanovchu seriyu z 15 tankiv i 1 zhovtnya pochati yih serijne virobnictvo Do lita 1940 roku zavod 37 zbuduvav she dva doslidni zrazki T 40 z usima zauvazhennyami za rezultatami viprobuvan Do cogo momentu prispili i vitchiznyani dviguni GAZ 11 ce bulo tim bilsh do rechi cherez znoshuvannya i rozregulyuvannya importnih silovih agregativ na doslidnih mashinah Na pochatku Nimecko radyanskoyi vijni zavod 37 otrimav nakaz pro zavershennya serijnogo vipusku malogo plavayuchogo tanka T 40 i pidgotovci virobnichih potuzhnostej do vipusku legkogo tanka T 50 Odnak RKKA bulo potribno yakomoga bilshe tankiv a tehnologichnij proces vipusku T 50 buv prosto neposilnij dlya zavodu 37 M A Astrov v takij obstanovci pochav robotu nad novim legkim tankom z shirokim vikoristannyam vuzliv i agregativ T 40 a rishennya pro vipusk na zavodi 37 tankiv T 50 bulo nevdovzi skasovano na korist zbilshennya vipusku suhoputnogo variantu T 40S Cya modifikaciya bula stvorena v lipni 1941 roku z iniciativi nachalnika Naukovo tehnichnogo komitetu GABTU RKKA polkovnika S A Afonina Oskilki plavuchist T 40 v boyah pershogo misyacya vijni zalishilasya nezadiyanoyu to z yavilasya mozhlivist sprostiti konstrukciyu tanka za rahunok vidmovi vid vuzliv i agregativ vodohodnogo rushiya Z tanka znimalisya grebnij gvint z kardannim valom korobka vidboru potuzhnosti vodohodni ruli vidkachuyuchij nasos teploobminnik hvilevidbivnij shitok i kompas Zgodom bula demontovana i radiostanciya Za rahunok zekonomlenoyi masi vdalosya neznachno pidsiliti bronyuvannya do 13 15 mm v najbilsh vazhlivih miscyah tanka odnak gidrodinamichna nisha dlya grebnogo gvinta poki she zberigalasya Nepotribnu gidrodinamichnu nishu pribrali na nastupnij j ostannij modifikaciyi sorokovki yaka zaraz imenuyetsya yak T 30 za yiyi proektnim poznachennyam 030 vidomij istorik M N Svirin na pidstavi svoyih doslidzhen arhivnih dokumentiv stverdzhuye sho same cya mashina spochatku poznachalasya yak T 60 i same yiyi mav na uvazi M A Astrov u svoyemu listi J V Stalinu Cej variant yak i ranishe poznachavsya v vijskovij i virobnichij zvitnosti yak T 40 buv pereroblenij M A Astrovim versiyeyu T 40S z metoyu podalshogo posilennya bronyuvannya do 15 20 mm v najbilsh vidpovidalnih chastinah bronekorpusa mashini Takozh trohi perekomponuvav vnutrishnij ustrij tanka z metoyu vikoristannya vivilnenogo miscya vid gidrodinamichnoyi nishi i vuzliv vodohodnogo rushiya Z veresnya 1941 roku na T 30 pochali vstanovlyuvati 20 mm garmatu ShVAK T Zberigshi komponovku i rozmishennya vuzliv i agregativ T 30 konstruktor A V Bogachov rozrobiv znizhenij korpus dlya novogo tanka proektu 060 yakij peretvorivsya na prototip serijnih T 60 Na comu istoriya stvorennya ta rozvitku T 40 bula zakinchena VirobnictvoLegkij tank T 40 u vsih jogo variantah vipuskavsya tilki zavodom 37 u 1940 1941 rokah Pislya rekonstrukciyi ta rozshirennya virobnichih potuzhnostej i procesiv v zhovtni 1940 roku pochavsya serijnij vipusk sorokovki Planom do kincya 1940 roku peredbachavsya vipusk 100 tankiv ale osvoyennya serijnogo virobnictva jshlo cherez silu zamovniku buv zdanij 41 serijnij T 40 i pobudovano she 6 doslidnih mashin 1941 buv vidznachenij uspihami kolektivu zavodu 37 u vijska do 22 chervnya bulo postavleno 179 T 40 razom z dobudovanimi mashinami zakladki 1940 Virobnictvo plavayuchogo variantu T 40 zakinchilosya v lipni 1941 roku koli zavod 37 zdav ostanni 16 mashin ciyeyi modifikaciyi v serijnij vipusk pishov suhoputnij variant T 40S Za lipen serpen 1941 roku bulo pobudovano 136 tankiv T 40S pislya chogo jogo u virobnictvi zaminiv variant z posilenim bronyuvannyam T 30 Cya modifikaciya perebuvala v virobnictvi azh do zhovtnya 1941 vklyuchno paralelno z novim legkim tankom T 60 U listopadi 1941 roku pochalasya evakuaciya zavodu 37 v Sverdlovsk Na novomu misci vikoristovuyuchi ranishe vipusheni bronekorpusi zavod 37 pobuduvav ostanni 20 sorokovok v grudni 1941 roku pislya chogo virobnictvo vsih variantiv T 40 bulo ostatochno zaversheno T 30 ostannih serij osnashuvalisya 20 mm garmatoyu ShVAK T zamist kulemeta DShK Ciyeyu zh garmatoyu osnashuvalisya pribuli z frontu dlya remontu T 40 rannih serij Bronekorpusi i bashti T 40 dlya zavodu 37 v Moskvi viroblyali Kolomenskij mashinobudivnij imeni Kujbisheva i Podilskij zavodi Vipusk T 40 pokazanij v nastupnij tablici Virobnictvo T 40 sht Marka tanku zavod 1940 g 1941 g Vsogo sichen cherven lipen serpen veresen zhovten listopad gruden T 40 zavod 37 Moskva 100 179 16 295 T 40S zavod 37 Moskva 36 90 10 136 T 30 zavod 37 Moskva 200 115 315 T 30 zavod 37 Sverdlovsk 20 20 Vsogo 100 179 52 90 210 115 20 766 z urahuvannyam 44 shasi viddanih pid montazh artilerijskoyi chastini BM 8 24 tobto vsogo 722 tanka T 40 vsih modifikacij Opis konstrukciyiLegkij tank T 30 z deformacijnim kamuflyazhem z 20 mm garmatoyu ShVAK v bronetankovmu muzeyi v Kubinci T 40 mav tipovu komponuvalnu shemu dlya radyanskih legkih tankiv togo chasu Tank mav p yat viddilen pererahovanih nizhche v poryadku vid lobovoyi chastini mashini do kormi transmisijne viddilennya Viddilennya upravlinnya motorne viddilennya po pravomu bortu seredini korpusu Bojove viddilennya po livomu bortu seredini korpusu i v bashti Kormove viddilennya de roztashovuvalisya vuzli vodohodnogo rushiya gidrodinamichna nisha grebnogo gvinta palivni baki i radiator dviguna Cya komponovochnaya shema viznachala v cilomu nabir perevag i nedolikiv tanka v ramkah mashin svogo klasu Zokrema perednye roztashuvannya transmisijnogo viddilennya tobto veduchih kolis privodilo do pidvishenoyi yih urazlivosti tak yak same perednya chastina tanka najbilshoyu miroyu shilna vorozhomu obstrilu Z inshogo boku na vidminu vid radyanskih serednih i vazhkih tankiv u T 40 palivni baki znahodilisya poza bojovim viddilennyam v izolovanij bronovoyu pereborkoyu vidsiku sho pidvishuvalo vizhivannya ekipazhu pri urazhenni tanka Ekipazh tanka skladavsya z dvoh cholovik mehanika vodiya i komandira mashini Bronovij korpus i bashta Bronovij korpus tanka konstrukciyi inzhenera A V Bogachova zvaryuvavsya z katanih bronovih plit tovshinoyu vid 5 do 20 mm Suhoputni mashini piznogo vipusku zahishalisya bilsh tovstoyu broneyu v porivnyanni z rannimi serijnimi zrazkami T 40 Bronovij zahist diferencijovanij protikulovij Bronepliti korpusu z yednuvalisya chastkovo zvaryuvannyam chastkovo boltami Skladna yih konfiguraciya viznachalasya vimogami mozhlivosti ruhu na plavu chastina broneplit nizhni lobovi vilichni i verhni bortovi mali racionalni kuti nahilu Ryad broneplit korpusu lobovij nadmotornij pidbashtovij i kormovij listi vikonuvalisya znimnimi dlya zruchnosti obslugovuvannya i zamini riznih vuzliv i agregativ tanka Mehanik vodij roztashovuvavsya po centru v perednij chastini bronekorpusa tanka Dlya pidvishennya zruchnosti jogo roboti na lobovij chastini korpusu vstanovlyuvavsya vidkidnij shitok U bojovij obstanovci shitok opuskavsya a mehanik vodij viv sposterezhennya cherez oglyadovij prilad v comu shitku yakij takozh zahishavsya bronovoyu zaslinkoyu Krim togo dlya zruchnosti sposterezhennya v oboh vilichnih listah buli vstanovleni oglyadovi priladi Na dahu pidbashtovoyi bronepliti roztashovuvavsya vidkidnij lyuk dlya posadki visadki mehanika vodiya Korpus takozh mav dnishevoj lyuk dlya avarijnogo pokidannya ekipazhem tanka i ryad povitropritokiv lyukiv lyuchkiv i tehnologichnih otvoriv dlya ventilyaciyi zaselenih primishen tanka zlivu paliva i masla dostupu do gorlovini palivnih bakiv inshim vuzlam i agregatam mashini Ryad cih otvoriv zahishavsya bronovimi krishkami zaslinkami i kozhuhami Dlya zabezpechennya vodoneproniknosti korpusu lyuchki vstanovlyuvalisya na gumovi prokladki a otvori pid boltovi z yednannya detalej z korpusom ushilnyuvalisya klochchyam Takozh v lobovij i bortovih broneplitah buli prosverdleni ambrazuri dlya strilbi z osobistoyi zbroyi yaki zakrivalis bronovimi probkami Konichna krugla zvarna bashta mala borti tovshinoyu 15 u T 30 20 mm yaki roztashovuvalisya pid kutom 25 do vertikali dlya pidvishennya kulestijkosti Lobova chastina bashti mala nishu pryamokutnogo pererizu dlya ustanovki ozbroyennya i zahishayuchoyi jogo Vis obertannya bashti ne zbigalasya z ploshinoyu pozdovzhnoyi simetriyi mashini vnaslidok ustanovki motora po pravomu bortu tanka i bula zmishena vid ciyeyi ploshini vlivo U dahu bashti roztashovuvavsya napivkruglij vidkidnij lyuk dlya posadki visadki komandira mashini U svoyu chergu v lyuku buv nevelikij lyuchok dlya praporcevoyi zovnishnoyi signalizaciyi bashta vstanovlyuvalasya na kulkovij opori i fiksuvalasya zahvatami shob uniknuti zvalyuvannya pri silnomu kreni abo perekidanni tanka U bortah bashti vstanovlyuvalisya oglyadovi priladi tripleks za oglyadovimi shilinami dodatkovo zahishenimi bronovimi kozirkami Tam zhe buli ambrazuri dlya strilbi z osobistoyi zbroyi yaki zakrivalis bronovimi probkami Ozbroyennya bashta T 40 Osnovnim ozbroyennyam T 40 buv krupnokalibernij kulemet DShK kalibru 12 7 mm Kulemet montuvavsya na capfah v bashti krim maski jogo stvol dodatkovo zahishavsya bronovim kozhuhom Kulemet DShK mav dovzhinu stvola 78 7 kalibri visota liniyi vognyu skladala 1590 mm maksimalna dalnist strilbi pryamoyu navodkoyu dosyagala 3 5 km Z nim buv sparenij 7 62 mm kulemet DT roztashovanij v yedinij ustanovci z DShK Dlya zruchnosti vikoristannya sparenoyi ustanovki DShK zmishuvavsya vpravo vid ploshini simetriyi bashti kulemet DT roztashovuvavsya zliva Sparena ustanovka mala vertikalni kuti navedennya vid 7 do 25 i krugovoyi sektor obstrilu po gorizontali Gorizontalnij privid navedennya shesterenchatogo tipu bashti roztashovuvavsya pravoruch vid sparenoyi ustanovki dlya shvidkogo povorotu bashti silami komandira tanka vin mig buti vidklyuchenij Vertikalnij mehanizm navedennya gvintovogo tipu roztashovuvalasya zliva vid sparenoyi ustanovki Ci mehanizmi i privodi spuskiv kulemetiv zgodom perejshli v konstrukciyu bilsh piznogo serijnogo legkogo tanka T 60 Kulemet DT mig legko znimatisya zi sparenoyi ustanovki i vikoristovuvatisya poza tankom V principi te zh same mozhna bulo zrobiti i z DShK tilki legkistyu i shvidkistyu vikonannya cya operaciya vzhe ne viriznyalasya Boyekomplekt DShK stanoviv 500 patroniv zhivlennya strichkove Strichka mistilasya v kilcevomu korobi bashti Pochatkova shvidkist kuli 850 870 m s bojova skorostrilnist 80 postriliv v hvilinu Do skladu boyekomplektu vhodili Patron z bronebijno zapalnoyu kuleyu B 32 masoyu 48 3 g Patron z bronebijnoyi kuleyu B 30 Patron z bronebijno zapalno trasuyuchoyu kuleyu BZT Patron z bronebijno zapalnoyu kuleyu BS 41 12 7 mm kuli B 30 i B 32 probivali na distanciyi 500 m bronyu tovshinoyu 15 mm po normali i na distanciyi 100 m 20 mm 12 7 mm kulya BS 41 zavdyaki nayavnosti metalokeramichnogo bronebijnogo oserdya na sho vkazuye indeks BS mala bilsh visoku bronebijnih diyu a same 20 mm pri kuti zustrichi 20 gradusiv na dalnosti 750 m Sparenij kulemet DT mav boyekomplekt v 2016 patroniv 32 diska Garmatni varianti T 40 osnashuvalisya 20 mm garmatoyu ShVAK T TNSh z boyekomplektom 750 snaryadiv boyekomplekt do DT u takomu vipadku zmenshuvavsya do 1512 patroniv 24 diska Detalna informaciya za vlastivostyami boyepripasiv i broneprobivnosti garmati v statti pro legkij tank T 60 z identichnim ozbroyennyam Dvigun T 40 osnashuvavsya chotiritaktnim ryadnim shesticilindrovim karbyuratornim dvigunom ridinnogo oholodzhennya GAZ 11 potuzhnistyu 85 k s Pusk dviguna provodivsya starterom SL 40 potuzhnistyu 0 8 k s 0 6 kVt z elektromagnitnim rele vmikannya zavodnij rukoyatkoyu abo vnutrishnim pedalnim mehanizmom Dvigun osnashuvavsya karbyuratorom K 23 abo dvoma sparenimi karbyuratorami GAZ M 9510 Tri palivnih baka sumarnim ob yemom 206 l roztashovuvalisya v kormovomu viddilenni Zapasu paliva vistachalo na 300 km hodu po shose Transmisiya Korma legkogo tanka T 40S Tank T 40 osnashuvavsya mehanichnoyu transmisiyeyu do skladu yakoyi vhodili Odnodiskovij golovnij frikcion suhogo tertya stali po ferodo sho vstanovlyuvavsya na mahoviku dviguna Chotiristupinchasta korobka peredach z demultiplikatorom 4 peredachi vpered i 1 nazad zapozichena vid doslidnoyi v toj chas vantazhivki GAZ 51 Kardannij val Konichna golovna peredacha Dva bagatodiskovih bortovih frikcioni z suhim tertyam stal po stali i strichkovimi galmami z nakladkami z ferodo Dva prostih odnoryadnih bortovih reduktori Vsi privodi keruvannya transmisiyeyu mehanichni mehanik vodij keruvav povorotom i galmuvannyam tanka dvoma vazhelyami pid obidvi ruki po obidva boki svogo robochogo miscya Hodova chastina Hodova chastina T 40 Oporni kotki shtampovani Hodova chastina T 30 Oporni kotki liti Hodova chastina tanka T 40 bula novatorskoyu u radyanskomu tankobuduvanni vpershe razom z vazhkim tankom KV 1 na serijnij mashini zastosuvali individualnu torsionnu pidvisku Stosovno odnogo bortu do yiyi skladu vhodili 4 odnoshilih opornih kotka malogo diametra 550 mm z gumovimi bandazhami 3 pidtrimuyuchih odnoshilih kovzanki z zovnishnoyu amortizaciyeyu veduche koleso i linivec Na piznishij modifikaciyi T 30 v zalezhnosti vid zavodu virobnika oporni kotki viroblyalisya abo litim spicyuvannyam abo sucilnim shtampuvannyam u rannih vipuskiv tilki ostannij variant Navproti krajnih vuzliv pidviski do bronekorpusu privaryuvalisya obmezhuvachi hodu balansiriv pidviski z gumovimi buferami dlya pom yakshennya udariv Veduchi kolesa civkovogo zacheplennya zi znimnimi zubchastimi vincyami roztashovuvalisya speredu a linivci unifikovani z opornimi kotkami z mehanizmom natyagnennya gusenici zzadu Do korpusu tanka priklepuvalisya vidbijniki dlya zapobigannya zaklinyuvannya gusenici pri rusi tanka zi znachnim krenom na odin z bortiv Gusenicya dribnolankova shirina dvogrebnevogo traka stanovit 260 mm Vodohidnij rushij j ustatkuvannya dlya ruhu na plavu Vodohidnij rushij vklyuchav v sebe grebnij gvint v gidrodinamichnij nishi kardannij val mizh nim i korobkoyu vidboru potuzhnosti vid dviguna tanka i vodohodni ruli Dlya zabezpechennya ruhu na plavu na tanku vstanovlyuvalisya hvilevidbijnij shitok teploobminnik i vidkachuyuchij tryumnij nasos Dlya ekstrenogo pokidannya tonuchogo tanka ekipazh zabezpechuvavsya dvoma Dlya oriyentuvannya pri rusi na plavu abo v tumani a takozh u rozvidci na T 40 vstanovlyuvavsya magnitnij kompas virobnictva moskovskogo zavodu Aviapribor Moreplavnist tanka bula dosit visokoyu vin mig vpevneno vikonuvati svoyi zavdannya pri hvilyuvanni do 3 baliv a na spokijnij vodi perevoziti vantazh znachnoyi masi Protipozhezhne obladnannya Tank osnashuvavsya dvoma tetrahlornimi vognegasnikami stacionarnim i perenosnim Vid stacionarnogo vognegasnika vidhodili chotiri lyulki yaki zakinchuvalisya rozpilyuvachami bilya dvoh velikih palivnih bakiv malogo palivnogo baka i karbyuratora dviguna Gasinnya pozhezhi v tanku potribno bulo vikonuvati v protigazah pri popadanni tetrahloridu vuglecyu na garyachi poverhni vidbuvalasya himichna reakciya chastkovogo okislennya z utvorennyam fosgenu zadushlivoyi diyi Pricili ta priladi sposterezhennya Sparena ustanovka kulemetiv DShK i DT osnashuvalasya osnovnim pricilom TMFP pri poshkodzhenni osnovnogo pricilu pislya jogo znyattya avtomatichno zvodilasya mushka rezervnogo mehanichnogo pricilu Robochi miscya vodiya i komandira T 40 takozh mali kilka oglyadovih priladiv tri u vodiya dva u komandira dlya sposterezhennya za navkolishnim otochennyam poza tankom Oglyadovist z mashini v porivnyanni z T 38 bula istotno polipshena p yat oglyadovih priladiv proti troh zruchna dlya sposterezhennya z miscya mehanika vodiya konfiguraciya bronekorpusa Elektroobladnannya Elektroprovodka v tanku T 40 bula odnoprovidnoyu drugim provodom sluzhiv bronekorpus mashini Dzherelami elektroenergiyi robocha napruga 6 V buli generator G 41 z rele regulyatorom RRA 364 potuzhnistyu 0 2 kVt i akumulyatorna batareya marki 3 STE 112 zagalnoyu yemnistyu 112 A god U tanku bula i druga akumulyatorna batareya tiyeyi zh marki Na linijnih mashinah vona bula zapasnoyu a na komandirskih osnashenih radiostanciyeyu 71 TK 3 vona vklyuchalasya v merezhu dlya zabezpechennya roboti radiostanciyi Spozhivachi elektroenergiyi vklyuchali v sebe Zovnishnye ta vnutrishnye osvitlennya mashini prilad pidsvichuvannya pricilnih shkal Kontrolno vimiryuvalni priladi ampermetr i voltmetr Zovnishnij zvukovij signal SE 4714 Zasobi zv yazku radiostanciya na komandirskih tankah i odnostoronnij trikolirnij svitlosignalnij pristrij vid komandira do mehanika vodiya Elektrika motornoyi grupi starter SL 40 kotushka zapalyuvannya KZ 11 rozpodilnik R 10 svichki SE 01 i vimikach 69 K Zasobi zv yazku Na linijnih tankah zasobom vnutrishnogo odnobichnogo zv yazku vid komandira do mehanika vodiya sluzhiv trikolirnij svitlosignalnij pristrij zasobiv zovnishnogo zv yazku za vinyatkom praporciv ne peredbachalosya Na komandirskih tankah vstanovlyuvalasya korotkohvilova telegrafno telefonna radiostanciya ModifikaciyiSerijni Legkij tank T 30 z 20 mm garmatoyu ShVAK v bronetankovomu muzeyi v Kubinci Tank T 40 vipuskavsya v dekilkoh variantah yaki vidriznyalisya odin vid odnogo mozhlivistyu ruhu na plavu ozbroyennyam i bronyuvannyam odnak u toj chas v vijskovij i virobnichij zvitnosti yih praktichno ne rozriznyali yak i ranishe nazivayuchi modifikovani tanki indeksom T 40 Tim ne mensh vsi serijni varianti mali svoye unikalne poznachennya T 40 dovoyennogo vipusku z mozhlivistyu ruhu na plavu T 40S vipusku lipnya veresnya 1941 roku z pribranimi vuzlami vodohodnogo rushiya T 30 zavodskij indeks 030 peredbachalosya dlya vijskovogo imeni vikoristati T 60 neplavayuchij variant z korpusom bez gidrodinamichnoyi nishi grebnogo gvinta i posilenim bronyuvannyam Chastina mashin piznogo vipusku ozbroyuvalasya doslidchnoyu 20 mm garmatoyu ShVAK T Podalshe vdoskonalennya korpusa i ozbroyennya prizvelo do stvorennya legkogo tanka T 60 z 20 mm garmatoyu TNSh Poznachennya T 40S 030 i T 30 ne prizhilisya v dokumentah chasiv Nimecko radyanskoyi vijni i v osnovnomu vikoristovuyutsya v suchasnih publikaciyah dlya poznachennya modifikacij legkogo tanka T 40 Doslidni Nedostatnist ozbroyennya tanka T 40 aktivno stimulyuvala roboti po jogo pereozbroyennyu na bilsh potuzhnu artsistemu Dlya virishennya problemi bulo zaproponovano vikoristovuvati 23 mm aviacijnu konstrukciyi i vidomu yak abo sho vikoristovuvalasya na deyakih modifikaciyah vinishuvachiv i i shturmovika Il 2 adaptovanu dlya ustanovki v tank Tankovij yiyi variant otrimav poznachennya PT 23TB i bula doopracovana O E Nudelmanom Korpus doslidnogo tanka T 40 z garmatoyu PT 23TB takozh zaznav neveliki zmini z metoyu zmenshennya gabaritiv i posilennya bronyuvannya ale jogo konfiguraciya i roztashuvannya osnovnih lyukiv i lyuchkiv zalishilisya nezminnimi u porivnyanni z serijnim T 40 Nezvazhayuchi na ustanovku mogutnishogo ozbroyennya masa mashini zmenshilasya do 5 32 t i vona ne vtratila mozhlivist ruhu na plavu Hodova chastina motorno transmisijna ustanovka ta elektroobladnannya zmin ne zaznali Doslidnij zrazok T 40 z 23 mm garmatoyu PT 23TB buv vigotovlenij v lipni 1941 roku i na pochatku zhovtnya projshov poligonni viprobuvannya Na cih viprobuvannyah buli viyavleni chislenni vidmovi garmati PT 23TB u rezultati tank ne buv prijnyatij na ozbroyennya RKKA i serijno ne vipuskavsya Porivnyalni TTH riznih modifikacij TTH riznih modifikacij tankiv simejstva T 40 T 40S T 30 T 40 z PT 23TB Bojova masa t 5 5 5 32 Ekipazh chol 2 Razmery Dovzhina m 4 11 3 95 Shirina m 2 33 2 275 Visota m 1 905 1 95 Klirens mm 300 230 Bronyuvannya mm gradus Lob korpusu verhnya chastina 13 30 15 30 13 30 Lob korpusu serednya chastina 9 82 Lob korpusu nizhnya chastina 13 76 13 76 13 76 Lob bashti 15 25 20 25 10 25 Vooruzhenie Garmata nema 1 20 mm 1 23 mm PT 23TB Kulemeti 1 12 7 mm DShK 1 7 62 mm DT 1 7 62 mm DT Boyekomplekt postriliv patroniv 0 500 2016 750 1512 154 2016 Ruhlivist Dvigun GAZ 11 modeli 202 karbyuratornij ryadnij 6 cil ridinnogo oholodzhennya Maksimalna potuzhnist dviguna k s kVt 85 63 Pitoma potuzhnist k s t 15 5 16 0 Maksimalna shvidkist po shose km god 45 Maksimalna shvidkist po vodi km god ne plavayut 6 Podolanij brid m 1 0 plavaye Zapas paliva l 206 210 Zapas hodu po shose km 300 280 Serednij tisk na grunt kgs sm 0 46 Mashini na bazi T 40 Dokladnishe Tank T 40 posluzhiv bazoyu dlya samohidno artilerijskoyi ustanovki klasu reaktivnih sistem zalpovogo vognyu Artilerijska chastina BM 8 24 skladalasya z 12 napryamnih tipu balka na yaki zverhu i znizu zaryadzhalisya 24 82 mm reaktivni snaryadi M 8 Pristrij keruvannya vognem dozvolyav vesti strilbu zalpom abo z riznim tempom vipusku snaryadiv Vipuskom cih bojovih mashin zajmavsya zavod 733 Kompresor vsogo pid montazh RSZV zavod 37 peredav 44 mashini Pislya znyattya T 40 z virobnictva vipusk BM 8 24 prodovzhili na bazi jogo nastupnika T 60 Organizacijno shtatna strukturaTank T 40 priznachavsya dlya zamini v RSChA poperednih modelej malih plavayuchih tankiv T 37A i T 38 Odnak zminyuvalis v peredvoyennij chas shtati tankovih i mehanizovanih strileckih chastin razom z nedostatnim vipuskom T 40 prizveli do togo sho informaciya pro faktichnu nayavnist sorokovki v RKKA fragmentarna i nedostatnya Zvazhayuchi na katastrofichni vtrati materialnoyi chastini v drugij polovini 1941 i neodnorazovi zmini poglyadiv na organizacijno shtatnu strukturu tankovih chastin yedinogo yiyi variantu dlya togo periodu prosto ne isnuye Bilsh togo zvazhayuchi zaminu u virobnictvi odniyeyi modeli legkogo tanka na inshu v organizacijno shtatnij strukturi osoblivo u 1941 roci ne vkazuyetsya tip nalezhnih po shtatu mashin a zamist cogo vikoristovuyetsya tilki zagalne chislo legkih tankiv yaki mogli buti najriznomanitnishih tipiv BT 7 T 26 T 40 vsih modifikacij ta z zhovtnya T 60 Tim ne mensh T 40 vikoristovuvalisya na vsih rivnyah organizaciyi tankovih chastin RKKA vid okremih tankovih bataljoniv do tankovih armij U pochatkovij fazi vijni shtati neodnorazovo zminyuvalisya napriklad v okremih tankovih brigadah formuvannya kincya serpnya pochatku veresnya 1941 nalichuvalosya 64 legkih tanki T 40 abo T 60 z nalezhnih 93 U tankovih brigadah formuvannya kincya veresnya zagalne chislo tankiv zmenshilasya do 67 a she piznishe do 46 mashin 20 T 40 abo T 60 Nezabarom cherez brak materialnoyi chastini dovelosya zrobiti nagolos na formuvanni okremih tankovih bataljoniv chiselnistyu v 29 mashin 9 serednih i 20 legkih Odnak do pochatku 1942 roku koli deyakoyu miroyu bula podolana panuyucha z pochatku vijni plutanina z yavilisya chitko viznacheni shtati tankovih chastin Zamist naspih zbitih v bilshosti vipadkiv za principom sho ye okremih tankovih bataljoniv stalo mozhlivim zazdalegid formuvati pridatni dlya velikih nastupalnih dij tankovi korpusi U berezni 1942 roku buv zatverdzhenij shtat po yakomu tankovij korpus povinen buv mati 100 bojovih mashin 20 KV 1 40 T 34 i 40 T 60 Podalshe zrostannya vipusku tankiv dozvolilo v seredini kvitnya 1942 zbilshiti rivno v pivtora razi chiselnist korpusu do 30 KV 1 60 T 34 i 60 T 60 Hocha golovnoyu modellyu legkogo tanka bula zatverdzhena shestidesyatka na pochatku 1942 roku zamist neyi chastini inodi komplektuvali ostannimi serijnimi chi vidremontovanimi i pereozbroyenimi T 40 U seredini 1942 roku T 40 znikaye z normativnih i zvitnih dokumentiv RKKA a odinichni vcilili mashini perevodyatsya v til dlya navchalnih cilej Yak kurjoz mozhna vidznachiti vikoristannya takih navchalnih T 40 yak nimeckih tankiv pri zjomci radyanskih kinofilmiv voyennogo chasu Bojove zastosuvannyaZvazhayuchi na vidnosno nevelike chislo vipushenih mashin podrobic bojovogo zastosuvannya T 40 praktichno ne vidomo Stanom na 1 chervnya 1941 roku v RKKA buv 131 tank T 40 113 linijnih 16 radijnih ta 2 navchalnih z nih u zahidnih vijskovih okrugah golovnim chinom u Kiyivskomu osoblivomu 115 mashin Tanki buli duzhe slabo osvoyeni ekipazhami v boyu vimusheno vikoristovuvalisya yak zvichajni tanki v rezultati perevazhna bilshist z nih bulo vtracheno v pershi dni vijni napriklad z 88 T 40 Pivdenno Zahidnogo frontu do 17 lipnya 1941 zalishilosya tilki 5 mashin Vtim tanki inshih tipiv takozh nesli veliki vtrati Dlya ilyustraciyi cogo tverdzhennya mozhna navesti diyi 216 go tankovogo polku Bryanskogo frontu Za 6 dniv boyiv 30 serpnya 4 veresnya 1941 roku dana chastina vtratila 3 tanki KV z 5 25 T 34 z 34 i 23 T 40 z 25 Najbilsh intensivne vikoristannya tankiv cogo tipu v osnovnomu neplavayuchih modifikacij T 40S i T 30 pripalo na piznyu osin 1941 roku pid chas bitvi za Moskvu Napriklad stanom na 28 zhovtnya 1941 roku na Zahidnomu fronti buv 441 tank z nih 33 KV 1 175 T 34 43 BT 50 T 26 113 T 40 i 32 T 60 Do seredini 1942 roku T 40 praktichno znikli z frontovih chastin RSChA 1 lipnya 1942 na Pivdenno Zahidnomu ta Pivdennomu frontah bulo tilki 4 tanki T 40 u skladi 478 go okremogo tankovogo bataljonu do kincya lipnya vsi voni buli vtracheni Najdovshe T 40 vikoristovuvalisya na Pivnichno Zahidnomu napryamku stanom na 16 sichnya 1944 roku odin T 40 buv u 124 mu tankovomu polku Volhovskogo frontu Protyagom periodu aktivnogo bojovogo vikoristannya T 40 namagalisya vikoristovuvati dlya virishennya dopomizhnih zavdan napriklad operacij v lisisto bolotistij miscevosti ale gostra nestacha tankiv zmushuvala vikoristovuvati sorokovki yak tanki bezposerednoyi pidtrimki pihoti nezvazhayuchi na yih slabke dlya ciyeyi meti ozbroyennya i bronyuvannya U takij yakosti voni postupalisya navit legkim nimeckim tankam PzKpfw II ne kazhuchi vzhe pro seredni PzKpfw III abo PzKpfw IV Nimecki 37 mm protitankovi garmati Pak 35 36 ne mali problem u porazci T 40 na bud yakih distanciyah i rakursah boyu Yak rezultat vtrati T 40 buli duzhe visokimi ale zdebilsha bojovimi nadijnist i manevrenist vvazhalisya cilkom zadovilnimi sho bulo nevlastivo inshim tipam radyanskih tankiv tiyeyi fazi vijni Pro yakes vikoristannya T 40 u vermahti nichogo ne vidomo odin T 40 stanom na 1 listopada 1942 roku buv u rumunskoyi armiyi Ocinka proektuMalij plavayuchij tank T 40 buv vershinoyu rozvitku mashin podibnogo klasu v Radyanskomu Soyuzi pislya nogo na ozbroyennya RKKA abo Radyanskoyi armiyi taki tanki vzhe ne prijmalisya a nezabarom pislya vijni buv skasovanij i sam klas malih tankiv Z usih novih peredvoyennih tankiv same T 40 buv samim konstruktivno dovedenim do umov serijnogo virobnictva i ekspluataciyi v vijskah Z tochki zoru jmovirnogo zastosuvannya rozvidka zv yazok bojovu ohoronu kolon na marshi T 40 povnistyu vidpovidav vsim postavlenim vimogam Krim vlasnogo ekipazhu T 40 cilkom mig transportuvati na sobi dvoh troh pihotinciv z povnim sporyadzhennyam sho bulo praktichno nemozhlivo na T 38 ozbroyennya z pari kulemetiv riznogo kalibru dozvolyalo yak pidtrimuvati v boyu svoyu pihotu tak i borotisya z legkobronovanimi mashinami protivnika Nizkij pitomij tisk na grunt i visoka pitoma potuzhnist dozvolyali T 40 demonstruvati duzhe horoshi hodovi yakosti na gruntah zi slabkoyu nesuchoyu zdatnistyu Samim znachnim nedolikom sorokovki bula funkcionalna perevantazhenist komandira tanka vin vikonuvav funkciyi navidnika sho zaryadzhaye a pri nayavnosti radiostanciyi she j radista Z inshogo boku na pochatku Nimecko radyanskoyi vijni zvazhayuchi na znachne zmenshennya materialnoyi chastini vid bojovih i nebojovih vtrat T 40 stali zastosovuvati yak tank bezposerednoyi pidtrimki pihoti de golovnoyu vimogoyu bula nayavnist potuzhnogo ozbroyennya ta bronyuvannya Sorokivka z yiyi protikulevoyu broneyu i kulemetami niyak ne mogla zaminiti povnocinnij suchasnij legkij tank T 50 i navit zastarilij T 26 i bula odnoznachno pogana v cij yakosti prote v podiyi vtrutilisya ekonomichni i tehnologichni obstavini Sproba organizaciyi serijnogo virobnictva she nedovedenogo i skladnogo po konstrukciyi T 50 na zavodi 37 bula nezdijsnennoyu todi yak pislya vidmovi vid vodohodnogo rushiya i posilennya bronyuvannya nadijnij i tehnologichnij T 40 po zahishenosti zrivnyavsya z peredvoyennim serijnim legkim tankom T 26 Tomu pervisnij nakaz pro pripinennya serijnogo vipusku T 40 buv skasovanij i u virobnictvo pishli jogo suhoputni varianti T 40S i T 30 U samu konstrukciyu T 40 buv zakladenij istotnij rezerv sho dozvolilo shvidko rozrobiti na yiyi osnovi bilsh zahishenij i silnishe ozbroyenij u porivnyanni z pochatkoaim variantom legkij tank T 60 Takozh slid vidznachiti tu obstavinu sho oboronna faza Nimecko radyanskoyi vijni azh niyak ne skasuvala potrebi vijsk v takih nishevih zrazkah tehniki yak T 40 Dosit skazati sho pri perehodi v nastup radyanski komandiri ne raz zgaduvali pro neobhidnist plavayuchih tankiv inshij raz zaluchayuchi dlya cogo navit poodinoki vcilili T 38 Avtomobili amfibiyi sho postavlyalisya po lend lizu virishuvali problemu lishe chastkovo voni ne mali bronyuvannya i ozbroyennya i yih ne vistachalo Richkovi flotiliyi bronekateriv takozh ne zavzhdi mogli dopomogti Tomu ne raz radyanski soldati forsuvali vodni pereshkodi na improvizovanih plavzasobah bez bud yakoyi pidtrimki nesuchi veliki vtrati vid rushnichno kulemetnogo i minometnogo vognyu suprotivnika Manevrenij shvidkij i plavayuchij T 40 mig bilsh nizh serjozno dopomogti radyanskim vijskam po zahoplennyu j utrimannyu placdarmiv na inshij storoni forsovanoyi vodnoyi pereshkodi Bilsh togo legkobronovani kulemetni plavayuchi mashini shiroko predstavleni v suchasnih armiyah tilki vidbulasya zmina rushiya veliki kolesa z regulovanim tiskom viyavilisya vigidnishe gusenic Prikladom mozhe sluzhiti radyanska BRDM Sered zrazkiv suchasnoyi dlya togo chasu zarubizhnoyi tehniki legkij tank T 40 praktichno ne maye analogiv Sered suhoputnih mashin v svoyij masogabaritnih kategoriyi vin praktichno rivnocinnij z bronyuvannya nimeckomu legkomu tanku PzKpfw I italijskomu L6 40 i yaponskim Ha Go abo Ka Mi Perevershuyuchi nimecku mashinu z ozbroyennya kulemeti kalibru 12 7 mm i 7 62 mm proti dvoh 7 92 mm T 40 postupayetsya po ozbroyennyu italijskomu L6 40 i yaponskim Ha Go abo Ka Mi 20 mm avtomatichna i 37 mm neavtomatichna garmati vidpovidno Odnak garmatna modifikaciya T 40 robit jogo praktichno rivnocinnim z italijskim tankom i desho zgladzhuye perevaga yaponskih Odnak L6 40 i Ha Go ne mogli plavati a Ka Mi vimagav specialnih zovnishnih poplavciv dlya pidtrimki plavuchosti yaki povinni buti vstanovleni zazdalegid i skidalisya pislya vihodu na sushu T 40 na vidminu vid Ka Mi buv gotovij forsuvati vodnu pereshkodu z hodu bez bud yakoyi poperednoyi pidgotovki Amerikanska amfibijnih transportna mashina amtank pri rivnocinnomu abo bilsh silnomu bronyuvanni ta ozbroyenni zalezhit vid modifikaciyi mala masu v 16 5 tonn i nezrivnyana z 5 5 tonnim T 40 Vrahovuyuchi visoku nadijnist i tehnologichnist konstrukciyi mozhna ociniti T 40 yak vdalu mashinu i uspih M A Astrova i jogo spivrobitnikiv ale tragichni dlya SRSR obstavini pochatku Nimecko radyanskoyi vijni ne dali sorokivci proyaviti povnistyu vsi svoyi pozitivni yakosti v tij roli na yaku vona rozrahovuvalasya Zberezheni ekzemplyariDo teperishnogo chasu zbereglosya dva tanki T 40 obidva znahodyatsya v ekspoziciyi Bronetankovogo muzeyu v Kubinci Odin z nih T 30 z 20 mm garmatoyu ShVAK drugij eksperimentalnij T 40S takozh z garmatoyu ShVAK T 40 v suvenirnij ta igrovij industriyiKomp yuterni igri T 40 v komp yuternij vijskovij gri Druga svitova T 40 figuruye v dosit velikij kilkosti komp yuternih igor riznomanitnih zhanriv v simulyatorah bronetankovoyi i aviatehniki yak cil strategiyah realnogo chasu i pokrokovih strategiyah Panzer General III V yiyi redakciyi Scorched Earth de diya rozgortayetsya na Shidnomu fronti gravec mozhe komplektuvati z pochatku vijni radyanski chastini yak rozviduvalni tak i tankovi tankom T 40 T 40 mozhna pobachiti i v strategiyah realnogo chasu i Sudden Strike Varto vidznachiti sho vidobrazhennya osoblivostej vikoristannya T 40 v cih igrah takozh daleko vid realnosti Bilsh imovirno vin vidobrazhenij u modah stvorenih na bazi Sudden Strike i gri Druga svitova modifikaciyi T 30 z DShK Modeli T 40 Masshtabni kopiyi T 40 vipuskayutsya dekilkoma firmami virobnikami modelnoyi produkciyi prote v bagatoh regionah Rosiyi distati yih vkraj vazhko model tanka T 40 ne znachitsya v asortimenti providnih vitchiznyanih virobnikiv zbirnih modelej Modeli T 40 T 30 i BM 8 24 vipuskaye rosijska firma Start takozh modeli T 40 viroblyaye rosijska firma Maket ta moldovska AER Kreslennya dlya samostijnoyi sporudi modeli T 40 neodnorazovo publikuvalisya v zhurnalah Modelist konstruktor M Hobi Bronekollekciya ta inshi Bagato rokiv vikoristovuyetsya u viglyadi pam yatnika na golovnij ploshi v m Nizhini Chernigivskoyi oblasti Ukrayina LiteraturaProchko Ye I Legki tanki T 40 i T 60 Bronekollekciya 4 1997 Zheltov I G Pavlov I V Pavlov M V Solyankin A G Radyanski mali i legki tanki 1941 1945 rr M cejhgauz 2005 48 s ISBN 5 94038 113 8 Shunkov V N Zbroya Chervonoyi Armiyi Mn 1999 544 s ISBN 985 433 469 4 Svirin M N Bronovij shit Stalina Istoriya radyanskogo tanka 1937 1943 M Yauza Eksmo 2007 448 s Il s ISBN 5 699 16243 7 Div takozhRadyanski mali tanki poperedniki T 40 konstrukciyi M A Astrova T 37A i T 38 Podalshij rozvitok T 40S legkij tank T 60 konstrukciyi M A Astrova Tank vermahtu PzKpfw I italijskij legkij tank L6 40 i yaponskij legkij plavayuchij tank Ka Mi Posilannyawebcitation org 64u84uJH3 Legkij tank T 40 istoriya stvorennya ta bojove zastosuvannya The Russian Battlefield Arhiv originalu za 23 sichnya 2012 Legkij tank T 40 fotografiyi The Russian Battlefield Arhiv originalu za 23 sichnya 2012 Procitovano 19 listopada 2012 Plavayuchij tank T 40 Brone sajt Chobitka Vasilya Arhiv originalu za 19 serpnya 2011 Procitovano 19 listopada 2012 Primitkivklyuchno iz vsima modifikaciyami Prochko Ye I Legki tanki T 40 i T 60 Zheltov I G ta in Radyanski mali i legki tanki 1941 1945 rr tochne chislo vipushenih T 40 ne vkazuyetsya v zhodnomu z dzherel cifra v 722 tanki otrimana pidsumovuvannyam kilkosti vipushenih T 40 do i pid chas vijni za virahuvannyam viddanih pid BM 8 24 shasi za materialami statej Ye I Prochko ta I G Zheltova z spivavtorami Svirin M N Bagatostrazhdalnij T 38 M Hobi 1997 9 Svirin M N Bronovij shit Stalina Istoriya radyanskogo tanka 1937 1943 M Kolomiyec v svoyij statti u Frontovij ilyustraciyi navodit desho inshi dani 44 tanki v 1940 roci i 252 v 1941 zagalom 296 T 40 proti 295 po danim Ye I Prochko I I G Zheltova s spivavtorami Fedosyeyev Semen Kulemeti Drugoyi svitovoyi vijni Chastina I Tehnika ta ozbroyennya vchora sogodni zavtra 2004 6 Kerivnictvo po 12 7 mm kulemetu Utos NSV 12 7 M Vijskove vidavnictvo MO SRSR 1978 Shturmovij litak Ilyushin 2 Arhiv originalu za 20 kvitnya 2009 Procitovano 19 listopada 2012 Arhiv originalu za 31 bereznya 2009 Procitovano 19 listopada 2012 Arhiv originalu za 20 travnya 2014 Procitovano 19 listopada 2012 T 40 Pashinin I 21 MP 6 23 mm aviacijna garmata 23 mm tankova garmata PT 23TB The Russian Battlefield Arhiv originalu za 23 sichnya 2012 Procitovano 19 listopada 2012 Mali tanki T 40S T 30 i T 40 z 23 mm garmatoyu PT 23TB Oficijnij termin togo chasu stosovno do formuvannya vijskovih chastin Zheltov I ta in Nevidomij T 34 M 2001 184 s ISBN 5 94038 013 1 M Kolomiyec Tanki amfibiyi T 37 T 38 T 40 Frontova ilyustraciya 2003 3 Yak naslidok daleko ne vsi vipusheni do vijni T 40 blizko 260 mashin v dzherelah ye superechlivi dani buli prijnyati predstavnikami RKKA M Kolomiyec Bitva za Moskvu 30 veresnya 5 grudnya 1941 roku Frontova ilyustraciya 2002 1