Радянський партизанський рух у Білорусі — радянський партизанський рух часів Німецько-радянської війни проти німців та їхніх союзників на території БРСР у 1941–1944 роках. Основними організаторами партизанського руху були комуністи й безпартійні активісти, колишні вояки та командири Червоної Армії.
Радянський партизанський рух на території Білорусі мав, згідно з радянськими джерелами, загальнонародний характер. До кінця 1941 року в лавах партизан бились 12 000 чоловік у 230 загонах. Чисельність білоруських партизанів до завершення війни перевищувала 374 тис. чоловік. Вони були об'єднані у 1255 загонів, з яких 997 входили до складу 213 бригад і полків, а 258 загонів діяли самостійно.
Розширенню та зміцненню партизанського руху в Білорусі сприяла величезна кількість лісів, річок, озер і боліт. Ці географічні фактори ускладнювали ефективне проведення німцями каральних закладів проти партизан.
Однією з першочергових задач білоруських партизан було встановлення перешкод для підвезення німецьких підкріплень до фронту. Територією Білорусі проходили такі залізничні магістралі: Білосток-Вільнюс-Псков, Седлець-Волковиськ-Невель, Брест-Мінськ-Смоленськ, Брест-Пінськ-Гомель, Брест-Ковель, Невель-Орша-Гомель та Вільнюс-Мінськ-Гомель, загальною довжиною 5700 кілометрів. За роки війни білоруськими партизанами було підірвано понад 300 тисяч рейок та скинуто 11 128 німецьких з живою силою та бойовою технікою.
У розвитку білоруського партизанського руху можна умовно виділити кілька етапів:
- Перший етап (червень 1941 — листопад 1942) — початковий період організації та розвитку партизанського руху
- Другий етап (листопад 1942 — грудень 1943) — період масового розвитку партизанського руху
- Третій етап (грудень 1943 — липень 1944) — заключний період партизанського руху
Передумови
На захопленій нацистами території БРСР під окупацією опинились близько 8 мільйонів чоловік, а також 900 тисяч радянських військовополонених. Німецькою адміністрацією проводилась політика геноциду, грабежів та насильства. Все це відбувалось за німецьким планом «Ост».
Першим кроком німців стало запровадження обмежень громадянських свобод місцевого населення. Було оголошено надзвичайний стан. Все населення, яке проживало на окупованій території, підлягало обов'язковому обліку й реєстрації в місцевих адміністраціях. Заборонялась діяльність всіх організацій, а також проведення мітингів та зборів. Запроваджувався перепускний режим та діяла комендантська година. З перших днів війни німці проводили масові чистки проти представників колишньої радянської влади: убивали комуністів, комсомольців, активістів радянської влади, представників інтелігенції. З особливою жорстокістю знищувалась «расово шкідлива» частина населення: євреї, цигани, фізично та психічно хворі.
Масове знищення населення здійснювали особливі оперативні групи — , які поділялись на спеціальні та оперативні.
На території Білорусі німцями було створено 260 концентраційних табори смерті, їхніх філій та відділень. Найбільшим був Тростенецький табір смерті, у якому за роки війни було знищено 206,5 тисяч чоловік.
У містах організовувались спеціальні зони проживання євреїв — гетто. Разом у Білорусі було створено, за різними даними, від 111 до понад 200, а за даними доктора історичних наук Еммануїла Іоффе — 299 гетто у 277 населених пунктах на довоєнній території БРСР, з яких на сучасній території Білорусі — 238 гетто у 216 населених пунктах. Найбільші гетто були в Мінську, Гродно, , , Бресті, , , . Євреї підпадали під систематичне цілеспрямоване знищення в межах політики «остаточного вирішення єврейського питання».
З метою боротьби з антинімецьким спротивом нацистами широко застосовувались каральні експедиції. Знищувались цілі райони, що перетворювались на «зони пустель». За час німецької окупації БРСР було проведено понад 140 каральних експедицій. Перша з них — «Прип'ятські болота» — відбулась у липні — серпні 1941 на території Брестської, Мінської, Пінської та Поліської областей. За час операції гітлерівцями було розстріляно 13 788 чоловік. За весь час німецької окупації було знищено 628 населених пунктів разом із жителями, 5295 населених пунктів знищено з частиною жителів.
Найбільшими каральними операціями були «Орел», «Трикутник», «Чарівна флейта», «Котбус», «Герман». У звіті про результати експедиції «Герман» (липень — серпень 1943), проведеної на території Воложинського, Івенецького, Любчанського, Новогрудського та Юратишківського районів, фон Готберг повідомляв у Берлін, що вбито 4280 чоловік, узято в полон 20 944 чоловік, в тому числі 4180 дітей. Німецькими солдатами було реквізовано 3145 курей, 6776 корів, 499 телят, 9571 овець, 1517 свиней та понад 100 сільськогосподарських машин.
Німці часто використовували дітей як донорів крові. Місцеве населення залучалось до розчистки замінованих ділянок, було живим щитом у бойових операціях проти радянських партизан та військ Червоної Армії. Німецькою адміністрацією застосовувалась депортація населення на примусові роботи до Німеччини, Австрії, Франції, Чехії. Таких «добровільних» працівників називали остарбайтерами. З Білорусі було вивезено близько 400 тисяч чоловік. 186 тисяч білорусів загинуло на роботах.
Всі економічні та природні ресурси захоплених районів були оголошені німецькою власністю. Запроваджувалась обов'язкова трудова повинність. Про сутність економічної політики у Східній Європі (включаючи Білорусь) можна судити за вимогами рейхсмаршала до рейхскомісарів у серпні 1942 року.
Ви направлені туди для того, щоб працювати на добробут нашого народу, а для цього необхідно забирати все можливе. При цьому мені абсолютно байдуже, якщо ви мені скажете, що люди окупованих областей помирають з голоду. Нехай помирають, аби тільки були живими німці. Я зроблю все — я змушу виконати поставки, які на вас покладаю, і якщо ви цього не зможете зробити, тоді я поставлю на ноги органи, котрі за будь-яких обставин витрясуть ці поставки. |
Населення Білорусі мало сплачувати непосильні платежі: 3-4 центнери зерна з гектара, 350 л молока з кожної корови, 100 кг свинини з одного двору, 35 яєць від кожної курки, 6 кг птиці з двору, 1,5 кг вовни з кожної вівці та в середньому 100 карбованців на людину.
Всі ці заходи, що проводились німецькою адміністрацією на території Білорусі, сприяли підйому прорадянського руху. З перших днів війни білоруси почали чинити опір німцям. Після запровадження різних обмежень і податків невдоволення серед мирного населення зростало за геометричною прогресією, що дозволило успішно організувати партизанський рух у Білорусі.
Розвиток партизанського руху
Перший етап
Перший етап включає період з червня 1941 до листопада 1942 року. На цьому етапі склалась організаційна структура, набув досвіду командний склад і відбулась централізація керівництва партизанським рухом. Основною проблемою у поширенні партизанського руху територією Білорусі була нестача зброї та боєприпасів. Допомоги, яку надсилали з не окупованої частини СРСР, катастрофічно не вистачало.
Створення загонів та з'єднань
З перших днів війни почали утворюватись партизанські загони. 22-23 червня 1941 року з'явились перші донесення про партизанські вилазки й диверсії проти німецьких військ у західних районах Білорусі. До кінця червня на окупованій території діяло 4 партизанських загони, у липні — 35, а у серпні — 61. Перші партизанські загони створювались партійними організаціями на місцях, засилались з-за лінії фронту, формувались із числа військовослужбовців-оточенців. Одним з перших партизанських загонів став загін «Червоний Жовтень» під командуванням Федора Павловського й . Створювались загони в Пінському (командир ), Любанському (командир Хоміцевич), Чашницькому (командир Єрмакович) й у Суразькому (загін «Батьки Міная» командир ) районах.
Первинно загін налічував 25-70 чоловік. Поступово йшло зростання загонів до 100–350 чоловік. Зустрічались і доволі великі — до 800 та більше партизан. Очолювали загони , комісар і начальник штабу. До складу загону входили 3-4 роти. Кожна з них складалась із 2-3 взводів по 20-30 чоловік. Для виконання спеціальних задач організовувались спеціалізовані групи: диверсійні, розвідувальні, пропагандистські. У всіх загонах діяли партійні та комсомольські організації.
Білоруські партизани, під час вступу до загону, складали присягу. Нижче наведено текст цієї присяги білоруською мовою.
Я, грамадзянін Саюза Савецкіх Сацыялістычных Республік, верны сын гераічнага беларускага народа, прысягаю, што не пашкадую ні сіл, ні самога жыцця для справы вызвалення майго народа ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і катаў і не складу зброі да таго часу, пакуль родная беларуская зямля не будзе ачышчана ад нямецка-фашысцкай пагані. Я клянуся строга і няўхільна выконваць загады сваіх камандзіраў і начальнікаў, строга захоўваць воінскую дысцыпліну і берагчы ваенную тайну. Я клянуся за спаленыя гарады і вёскі, за кроў і смерць нашых жонак і дзяцей, бацькоў і мацярей, за гвалты і здекі над маім народам жорстка помсціць ворагу і безупынна, не спыняняючыся ні перад чым, заўсёды і ўсюды смела, рашуча, дёрзка і бязлітасна знішчаць нямецкіх акупантаў. Я клянуся ўсімі шляхамі і сродкамі актыўна дапамагаць Чырвонай Арміі паўсюдна знішчаць фашысцкіх катаў і тым самым садзейнічаць найхутчейшаму і канчатковаму разгрому крывавага фашызму. Я клянуся, што хутчей загіну ў жорсткім баі з ворагам, чым аддам сябе, сваю сям’ю і беларускі народ у рабства крываваму фашызму. Словы маёй свяшченнай клятвы, сказанай перад маімі таварышамі-партызанамі, я замацоўваю ўласнаручным подпісам — і ад гетай клятвы не адступлю ніколі. Калі ж па сваёй слабасці, трусасці або па злой волі я парушу сваю прысягу і здраджу інтаресам народа, няхахай памру я ганебнай смерцю ад рук сваіх таварышаў. |
На базі окремих партизанських загонів з весни 1942 року почали створюватись партизанські бригади. Зазвичай бригада включала 3-7 загонів загальною чисельністю 1000 й більше чоловік. У Могильовській області бригади називались полками. Керівництво бригади зазвичай складалось із командира, комісара, начальника штабу, заступників командира з розвідки та диверсій, помічника командира із забезпечення та медичної служби, помічника комісара з комсомолу.
Для посилення оперативного керівництва й ефективного виконання бойових завдань 1942 року з числа партизанських бригад і загонів створювались партизанські з'єднання. У січні на території Жовтневого району Поліської області була створена перша бригада — «гарнізон Ф. І. Павловського». У Вітебській області у квітні почала діяти 1-ша Білоруська партизанська бригада — чисельністю 7342 чоловіки — та бригада «Олексія» (пізніше — імені Данукалова).
На 1 серпня на території Білорусі діяло 202 загони загальною чисельністю 20 000 партизан. Зменшення чисельності загонів у порівнянні з 1941 роком пов'язано зі збільшенням загонів.
Під час першого етапу на території Білорусі діяло понад 56 тисяч партизан, що перебували у 417 загонах, було 150 тисяч партизанських резервів. На території БРСР діяло 68 радіостанцій, за допомогою яких 329 загонів могли підтримувати зв'язок із Москвою.
Утворення партизанських країв
Упродовж 1941 року партизанами були розгромлені німецькі гарнізони в Слуцьку, Красній Слободі, Любані, Богушевську, Суражі й Холопеничах. З кінця 1941 до березня 1942 року партизанами Кличевського й суміжних районів було розгромлено понад 80 гарнізонів і поліцейських ділянок.
17 січня 1942 року білоруськими партизанами було захоплено перший районний центр — Копаткевичі. 20 березня 1942 був звільнений Кличев та прилегла територія. Постановою Кличевського підпільного райкому партії й виконкому районної Ради депутатів трудящих від 3 квітня оголошувалось, що на території Кличевського району відновлено органи Радянської влади, які цілком здійснювали свої функції. Разом із тим район був оголошений на воєнному стані.
В оперативному зведенні ЦШПР від 16 червня 1942 року зазначалось, що партизани Гомельської області відновили Радянську владу у 103 населених пунктах. Органи Радянської влади були відновлені й у 13 населених пунктах Слуцького району.
У директивах та вказівках ЦШПР підкреслювалась недоцільність затяжних боїв зі стримання звільненої території у тих випадках, коли супротивник має значну перевагу в силах й оборона звільненої території загрожує партизанам повним знищенням. Замість жорсткої позиційної оборони рекомендувалось використовувати маневрену оборону, удари по тилах і флангах супротивника.
До кінця 1942 року під контролем партизан опинились 6 зон, районів та країв.
Допомога з радянського запілля
За 1941 рік було підготовлено й направлено до Білорусі загони, організаторські та диверсійні групи, що налічували понад 7200 чоловік.
У січні 1942 року військами Калінінського фронту за взаємодії з партизанами Вітебської області, в тому числі загонами Бірюліна, Дячкова, Шмирєва, Захарова та Воронова, була проведена наступальна операція в районі стику флангів армій груп «Центр» і «Північ». В результаті утворилась проріха довжиною близько 40 км. Обстановкою, що склалась, негайно скористався ЦК КП(б)Б, створивши у березні 1942 року Північно-Західну оперативну групу. Група встановлювала зв'язки з підпільними організаціями й партизанськими загонами, керувала засиланням до глибинних районів Білорусі керівників партизанського руху та партійного підпілля, організаторських груп, окремих загонів, координуючи їх діяльність. Окрім того, група систематично надсилала в тил німців зброю та боєприпаси. З лютого до вересня в «Суразьку браму» було переправлено 40 партизанських загонів та евакуйовано з окупованої частини Білорусі 200 тисяч чоловік. Окрім того, було переправлено 102 організаторські групи й 62 диверсійні групи. За цей же час партизанам було переправлено 11 500 гвинтівок, 6000 автоматів, 1000 кулеметів, 500 протанкових рушниць.
Наприкінці вересня німці, зосередивши значні сили, закрили проріху у своїй обороні, розгадавши її призначення.
Влітку 1942 року керівництво ЦШПР домоглось збільшення кількості літаків, що виділялись для польотів до районів дій партизан. До постачання партизан включилась транспортна авіація Цивільного повітряного флоту, літаки 101-го полку авіації дальньої дії та літаки фронтової авіації Західного, Калінінського та інших фронтів.
Поряд із цим за завданням ЦШПР і ЦК КП(б)Б партизани починають будувати аеродроми, здатні приймати й відправляти двомоторні літаки Ли-2. Перший партизанський аеродром — розміщувався неподалік від Зислова, Любанський район Мінської області — став до строю у липні. Приблизно у цей же час почав діяти кличевський аеродром. Почалось спорудження аеродромів у Бегомльському, Ушацькому та інших районах Білорусі.
У серпні 1942 року до партизанів було переправлено 30 організаторських груп, до завдань яких входило доведення вказівок про підготовку до зими до командирів усіх партизанських бригад і загонів.
Загалом 1942 року було здійснено 168 літако-вильотів до білоруських партизан, при цьому в тил до німців було доставлено 200 спеціалістів з ведення партизанської війни, 118 тонн бойових вантажів і вивезено 180 поранених та хворих.
Диверсійна діяльність і спротив
20 липня 1941 року німецьке агентство «Трансокеан» повідомило, що білоруські радянські партизани напали на штаб 121-ї піхотної дивізії вермахту, убивши багатьох солдат і офіцерів, в тому числі командира дивізії генерала Ланселя. 24 липня Радінформбюро підтвердило це повідомлення.
У першій половині 1942 року акції партизан (в тому числі й на залізниці) здійснювались за допомогою підручних засобів. Так аварії потягів відбувались шляхом розкручування й розбирання рейок спеціальними клинами.
Німецька залізнична дирекція «Центр» зазначала, що 1942 року було зареєстровано: у січні — лютому — 11 нападів на залізниці, у березні — 27, у квітні — 65, у травні — 145, у червні — 262, а з 1 до 25 липня — 304. За цей час партизанами було підірвано 200 паровозів, виведено з ладу 773 вагони, зруйновано 13 440 м залізничного полотна.
Через нестачу у партизанських загонах вибухових речовин почали працювати так звані «чортові кухні», в яких виплавляли тол. Значна частина спеціалістів-підривників та інструкторів почала приїжджати з-за лінії фронту. У першій половині 1942 року до партизанських загонів було відряджено 33 групи спеціально підготовлених підривників. У березні — вересні білоруські партизани отримали 10 860 мін і 40 т вибухівки, що дозволило активізувати підривну діяльність.
Під час боїв за Сталінград і Північний Кавказ влітку 1942 року різко активізувалась підривна діяльність партизан на залізниці. Головною метою акцій влітку 1942 був зрив перевезень німецьких частин та підкріплень до фронту.
Станом на 1 серпня 1942 року з початку війни партизанами було підірвано та скинуто з рейок 212 потягів з боєприпасами, технікою, пальним та живою силою. За цей період було знищено 59 976 німецьких солдат, 2877 офіцерів та 7 німецьких генералів, розстріляно понад 1260 німецьких агентів, шпигунів та «зрадників».
Восени 1942 німці вжили низки заходів із забезпечення безпеки залізниць та шосейних доріг. Для охорони почали залучатись все нові контингенти військ, незважаючи на можливе послаблення угрупувань, які діяли проти Червоної Армії. Почали будуватись доти і дзоти, встановлюватись сигнальні загородження, обладнуватись мінні поля, вирубуватись ліси у безпосередній близькості від доріг. На крупних залізничних станціях були гарнізони у складі посиленого батальйону, у розпорядженні якого перебували бронедрезини й нерідко бронепотяги. Невеликі станції прикривались силами до роти. Між станціями охорону полотна вели силами до взводу</ref>.
25 вересня у донесенні № 22 німецька поліція безпеки та служба СД таким чином оцінювали дії партизан:
Використання мін з метою саботажу набуває у східних областях найширших форм… |
У ніч на 3 листопада було підірвано 137-метровий міст через річку Птіч на залізниці Брест-Гомель. Рух потягів на магістралі Брест-Гомель було припинено на 18 діб. Допомогу в організації та підготовці партизанам надавав ЦШПР. Разом до операції — умовно вона називалась «Луна на Поліссі» — було залучено 16 партизанських загонів, які налічували до 1300 партизан.
1 грудня ЦШПР підбив підсумок диверсійної діяльності партизан. Як зазначалось у звіті, за далеко не повними даними, за період з початку війни й до 1 грудня партизанами Білорусі було перекинуто 1040 залізничних ешелонів німців. У період з 1 червня до 1 грудня 1942 року було перекинуто 804 німецьких ешелони. До звіту увійшли такі відомості про результативність дій партизан: з початку війни й до листопада 1942 року партизани знищили 17 вищих чинів німецької армії, 3010 офіцерів і 91 596 солдат та поліцейських. Тобто у період із серпня до листопада 1942 року партизанами було вбито 10 вищих чинів німецької армії, 133 офіцерів та 31 620 німецьких солдат.
Найбільш результативними у плані бойових дій були такі партизанські з'єднання: бригада Заслонова, бригада Флегонтова, група загонів Козлова, загін Морщиніна, бригади Данукалова, Шмирьова, Короткіна, Дячкова, Сташкевича, Баскакова, Жуніна, загін Пронягіна.
Боротьба проти карателів
Починаючи з осені 1941 року німці почали систематично проводитись каральні експедиції, застосовуючи спеціальні каральні частини, а також регулярні частини вермахту. 28 березня 1942 року в боях з карателями поблизу сіл Плати й Куріне Вітебського району відзначився молодий кулеметник партизанського загону Райцева Сильницький. Після багатогодинного бою він прикривав відхід загону вогнем з кулемета. Загинув у нерівному рукопашному бою. У подальшому 6 партизанських загонів Білорусі носили його ім'я.
13 травня 1942 року в Мінську відбулась нарада вищих керівників німецької окупаційної влади, на якій були присутніми генеральний комісар Білорусі гауляйтер Кубе, керівник СС і поліції Ценнер, начальники поліції безпеки й коменданти.
Доповідь про хід боротьби з партизанами зробив головний комендант Білорусі генерал-майор фон Чамер-Остен. Він визнав, що каральні операції проти партизан і цивільного населення користі не приносять, військове та цивільне будівництво цілком паралізовано, застосування проти партизан крупних військових з'єднань не дає помітного успіху. Доповідач дійшов висновку щодо необхідності найбільш серйозного підходу до боротьби з партизанами. Насамкінець Чамер-Остер оголосив, що створюються спеціальні «оперативно-розвідувальні штаби» з керівництва боротьбою з партизанами. На нараді було ухвалено рішення про посилення роботи з руйнування партизанських загонів шляхом засилання спеціально навченої агентури й терористів.
Зазнаючи все більш відчутні втрати, німецька армія тільки посилювала терор, знищуючи населення Білорусі. Нижче наведено витримки з листів і щоденників німецьких солдат
Пункт за пунктом спалюється у цій місцевості, а спокою все ж немає… Жінки й дівчата — наче загартовані воїни… |
О 5.30 вибухнула міна, потяг зазнав аварії. О 9 годині повісили п’ятьох заручників, двох чоловіків і трьох жінок, з них двох дівчат по 14 років |
Тепер я не прагну у відпустку, оскільки поїздка звідси є вкрай небезпечною. З останніми, хто звідси поїхав, вийшло дуже зле. Дорогою довелось стати до бою. Думаю, що більшості з них не доведеться більше прохати про відпустку. Вони отримали її навічно |
Агітація та пропаганда
У березні 1942 року було здійснено кільцевий санний рейд партизан з метою розширення партизанського руху. В ньому брало участь понад 400 партизан Мінської, Поліської та Пінської областей. В ході рейду були розгромлені численні опорні пункти німців, а також проведено велику агітаційно-пропагандистську роботу серед місцевого населення, що прискорило створення партизанської зони.
У період з червня до листопада тільки у Вітебській області було розповсюджено понад 6 мільйонів примірників листівок і газет.
9 серпня 1942 року ЦК КП(б)Б надіслав листа командирам і комісарам партизанських загонів, усім партизанам і партизанкам Білорусі, у якому закликав їх до активізації бойових дій в тилу супротивника. Зокрема, в документі йшлося про активізацію диверсійної діяльності на залізниці
Війська і танки противника на полі бою є силою; будучи в ешелонах, вони беззахисні й можуть бути знищеними групою партизан шляхом влаштування аварії та розгрому, знищення потягу… |
Важливу роль у донесенні цього наказу всім партизанським загонам відіграв загін «Бойовий» під командуванням Флегонтова. 21 серпня 1942 року загін, що складався з 127 вершників, перетнув лінію фронту в районі «Суразької брами» за сприяння з боку співробітників Північно-Західної групи й ЦК КП(б)Б. Рейд тривав до 11 жовтня 1942 року. Загін з боями пройшов близько 600 км. Виконуючи поставлене завдання, загін Флегонтова передав лист ЦК КП(б)Б 13 партизанським бригадам і 10 окремим бригадам, що діяли на території Вітебської, Могильовської та Мінської областей.
У повідомленнях німецької поліції безпеки та СД про діяльність партизан у Білорусі за період з січня до червня 1942 року містились доволі безрадісні для німців констатації
Дезорганізаційна робота комуністів у Білорусі збільшується… |
Є небезпека, що зайняті партизанами області не вдасться включити до весняних польових робіт. З іншого боку, вся худоба, усе продовольство й запаси весіннього зерна потраплять до партизанів… |
Активність партизан у Білорусі набуває все більш загрозливого характеру |
У грудні 1942 року ЦК КП(б)Б ухвалив рішення про випуск газет у кожній області, в тому числі й у 50 районах.
Взаємодія з місцевим населенням
Населення активно допомагало партизанам продуктами харчування, одягом, збиранням та ремонтом зброї. Наприклад, жителі Могильова з весни 1942 до березня 1943 року передали партизанам міномет, 50 кулеметів, 40 автоматів, 300 пістолетів, 2000 гранат, 200 кг толу й понад 100 тисяч набоїв.
Цікавий той факт, що масової підтримки окупаційних сил серед білоруського населення не було. Про це свідчить заява міністра окупованих східних територій Розенберга
В результаті 23-річного панування більшовиків населення Білорусі такою мірою заражене більшовицьким світоглядом, що для місцевого самоврядування немає ані організаційних, ані персональних умов. Позитивних елементів, на які можна було б спиратись, у Білорусі не виявлено |
ЦШПР і БШПР
Для координації партизанської діяльності 30 травня 1942 року було підписано наказ про створення Центрального штабу партизанського руху (ЦШПР) при Ставці Верховного Головнокомандування. Першим керівником штабу став Пантелеймон Пономаренко.
9 вересня 1942 року було створено Білоруський штаб партизанського руху (БШПР). Його очолив Калінін. Зі створенням БШПР Північно-Західна група ЦК КП(б)Б була ліквідована. В оперативному сенсі БШПР підпорядковувався ЦШПР, що дозволяло забезпечити єдність їхньої оперативної роботи, не позбавляючи певної самостійності.
До 1 грудня 1942 року ЦШПР постійно підтримував зв'язок із 417 загонами.
Другий етап
Другий етап включав період з листопада 1942 до грудня 1943 року. Чисельність партизан збільшилась у 2,7 рази та склала близько 153 тисяч чоловік. Діяло близько 998 партизанських загонів. Партизанські людські резерви налічували понад 100 тисяч чоловік. Почали організовуватись партизанські зони. Організовувались зональні партизанські з'єднання, які вирішували значні бойові задачі у взаємодії з військами Червоної Армії.
Наприкінці 1943 року білоруські партизани контролювали 108 тисяч км², або 58,4% окупованої території республіки, в тому числі близько 37,8 тисяч км² було очищено від німецьких військ цілком.
Третій етап
Третій етап є заключним в історії партизанського руху в Білорусі. Тривав цей етап з грудня 1943 до липня 1944 року. На цьому етапі організація бойової взаємодії партизанських загонів, бригад і з'єднань, а також підпільників та військ Червоної Армії сягнула найвищого рівня.
Див. також
Примітки
- Коваленя. 2004. с. 109
- Коваленя. 2004. с. 114
- Брюханов. 1980. c. 50
- Брюханов. 1980. с. 251
- Коваленя|2004|с.96
- Коваленя|2004|с.97
- Коваленя|2004|с.98
- Коваленя|2004|с.99
- Альтман. Історія Голокосту на території СРСР.
- Іоффе Е. Г.:Білоруські євреї: трагедія та героїзм: 1941–1945. стор. 362}}
- Уроки Голокосту: історія та сучасність. Кузнєцов. До питання про деякі специфічні проблеми вивчення Голокосту на території Білорусі
- Актуальні питання вивчення Голокосту на території Білорусі за часів німецько-фашистської окупації. Козак К. Німецький окупаційний режим в Білорусі та єврейське населення
- Коваленя|2004|с.100
- Коваленя|2004|с.101
- Коваленя|2004|с.102
- Коваленя|2004|с.103
- Партизанський рух у Білорусі (російською) . Міністерство оборони Республіки Білорусь. Архів оригіналу за 23 липня 2013. Процитовано 18 серпня 2012.
- Коваленя|2004|с.109
- Коваленя|2004|с.120
- Коваленя|2004|с.110
- Брюханов|1980|с.37
- Брюханов|1980|с.27
- Коваленя|2004|с.111-112
- Брюханов|1980|с.40
- Коваленя|2004|с.125
- Коваленя|2004|с.126
- Брюханов|1980|с.19
- Брюханов|1980|с.20
- Брюханов|1980|с.55
- Брюханов|1980|с.18
- Брюханов|1980|с.22
- Коваленя|2004|с.111
- Брюханов|1980|с.23
- Брюханов|1980|с.39
- Брюханов|1980|с.54
- Коваленя|2004|с.122
- Брюханов|1980|с.29-30
- Брюханов|1980|с.49
- Брюханов|1980|с.46
- Брюханов|1980|с.41
- Брюханов|1980|с.42
- Коваленя|2004|с.125-126
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 26.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 26-27.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 27.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 35.
- унтер-офіцер Фрідріх Кернер, 25 липня 1942
- єфрейтор Герхард Баллох, 12 жовтня 1942
- солдат Нейман, 8 липня 1942
- Коваленя|2004|с.128
- Коваленя|2004|с.131
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 28-29.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 29.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 30-31.
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 48.
- Коваленя|2004|с.133
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 47.
- Коваленя|2004|с.112
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — 1980. — С. 40.
- Коваленя|2004|с.113
Література
- Коваленя й ін. Велика Вітчизняна війна радянського народу (в контексті Другої світової війни) / Під ред. Ковалені, Сташкевича. — Мінськ : Вид. центр БДУ, 2004. — 231 с. — 107600 прим. — .
- Брюханов. У штабі партизанського руху. — Мінськ : «Беларусь», 1980. — 256 с. — 50000 прим.
- . Життя під загрозою смерті: в’язні гетто // Історія Голокосту на території СРСР. — Москва : , 2001. — 80 с. — (Російська бібліотека Голокосту) — ISBN 5-89897-007-Х.
- Всенародний партизанський рух у Білорусі часів Великої Вітчизняної війни. — Мінськ : «Беларусь», 1967.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Radyanskij partizanskij ruh u Bilorusi radyanskij partizanskij ruh chasiv Nimecko radyanskoyi vijni proti nimciv ta yihnih soyuznikiv na teritoriyi BRSR u 1941 1944 rokah Osnovnimi organizatorami partizanskogo ruhu buli komunisti j bezpartijni aktivisti kolishni voyaki ta komandiri Chervonoyi Armiyi Radyanski partizanski brigadi ta z yednannya na teritoriyi BRSR 1942 1944 Radyanskij partizanskij ruh na teritoriyi Bilorusi mav zgidno z radyanskimi dzherelami zagalnonarodnij harakter Do kincya 1941 roku v lavah partizan bilis 12 000 cholovik u 230 zagonah Chiselnist biloruskih partizaniv do zavershennya vijni perevishuvala 374 tis cholovik Voni buli ob yednani u 1255 zagoniv z yakih 997 vhodili do skladu 213 brigad i polkiv a 258 zagoniv diyali samostijno Rozshirennyu ta zmicnennyu partizanskogo ruhu v Bilorusi spriyala velichezna kilkist lisiv richok ozer i bolit Ci geografichni faktori uskladnyuvali efektivne provedennya nimcyami karalnih zakladiv proti partizan Odniyeyu z pershochergovih zadach biloruskih partizan bulo vstanovlennya pereshkod dlya pidvezennya nimeckih pidkriplen do frontu Teritoriyeyu Bilorusi prohodili taki zaliznichni magistrali Bilostok Vilnyus Pskov Sedlec Volkovisk Nevel Brest Minsk Smolensk Brest Pinsk Gomel Brest Kovel Nevel Orsha Gomel ta Vilnyus Minsk Gomel zagalnoyu dovzhinoyu 5700 kilometriv Za roki vijni biloruskimi partizanami bulo pidirvano ponad 300 tisyach rejok ta skinuto 11 128 nimeckih z zhivoyu siloyu ta bojovoyu tehnikoyu U rozvitku biloruskogo partizanskogo ruhu mozhna umovno vidiliti kilka etapiv Pershij etap cherven 1941 listopad 1942 pochatkovij period organizaciyi ta rozvitku partizanskogo ruhu Drugij etap listopad 1942 gruden 1943 period masovogo rozvitku partizanskogo ruhu Tretij etap gruden 1943 lipen 1944 zaklyuchnij period partizanskogo ruhuPeredumoviNa zahoplenij nacistami teritoriyi BRSR pid okupaciyeyu opinilis blizko 8 miljoniv cholovik a takozh 900 tisyach radyanskih vijskovopolonenih Nimeckoyu administraciyeyu provodilas politika genocidu grabezhiv ta nasilstva Vse ce vidbuvalos za nimeckim planom Ost Pershim krokom nimciv stalo zaprovadzhennya obmezhen gromadyanskih svobod miscevogo naselennya Bulo ogolosheno nadzvichajnij stan Vse naselennya yake prozhivalo na okupovanij teritoriyi pidlyagalo obov yazkovomu obliku j reyestraciyi v miscevih administraciyah Zaboronyalas diyalnist vsih organizacij a takozh provedennya mitingiv ta zboriv Zaprovadzhuvavsya perepusknij rezhim ta diyala komendantska godina Z pershih dniv vijni nimci provodili masovi chistki proti predstavnikiv kolishnoyi radyanskoyi vladi ubivali komunistiv komsomolciv aktivistiv radyanskoyi vladi predstavnikiv inteligenciyi Z osoblivoyu zhorstokistyu znishuvalas rasovo shkidliva chastina naselennya yevreyi cigani fizichno ta psihichno hvori Masove znishennya naselennya zdijsnyuvali osoblivi operativni grupi yaki podilyalis na specialni ta operativni Na teritoriyi Bilorusi nimcyami bulo stvoreno 260 koncentracijnih tabori smerti yihnih filij ta viddilen Najbilshim buv Trosteneckij tabir smerti u yakomu za roki vijni bulo znisheno 206 5 tisyach cholovik U mistah organizovuvalis specialni zoni prozhivannya yevreyiv getto Razom u Bilorusi bulo stvoreno za riznimi danimi vid 111 do ponad 200 a za danimi doktora istorichnih nauk Emmanuyila Ioffe 299 getto u 277 naselenih punktah na dovoyennij teritoriyi BRSR z yakih na suchasnij teritoriyi Bilorusi 238 getto u 216 naselenih punktah Najbilshi getto buli v Minsku Grodno Bresti Yevreyi pidpadali pid sistematichne cilespryamovane znishennya v mezhah politiki ostatochnogo virishennya yevrejskogo pitannya Z metoyu borotbi z antinimeckim sprotivom nacistami shiroko zastosovuvalis karalni ekspediciyi Znishuvalis cili rajoni sho peretvoryuvalis na zoni pustel Za chas nimeckoyi okupaciyi BRSR bulo provedeno ponad 140 karalnih ekspedicij Persha z nih Prip yatski bolota vidbulas u lipni serpni 1941 na teritoriyi Brestskoyi Minskoyi Pinskoyi ta Poliskoyi oblastej Za chas operaciyi gitlerivcyami bulo rozstrilyano 13 788 cholovik Za ves chas nimeckoyi okupaciyi bulo znisheno 628 naselenih punktiv razom iz zhitelyami 5295 naselenih punktiv znisheno z chastinoyu zhiteliv Najbilshimi karalnimi operaciyami buli Orel Trikutnik Charivna flejta Kotbus German U zviti pro rezultati ekspediciyi German lipen serpen 1943 provedenoyi na teritoriyi Volozhinskogo Iveneckogo Lyubchanskogo Novogrudskogo ta Yuratishkivskogo rajoniv fon Gotberg povidomlyav u Berlin sho vbito 4280 cholovik uzyato v polon 20 944 cholovik v tomu chisli 4180 ditej Nimeckimi soldatami bulo rekvizovano 3145 kurej 6776 koriv 499 telyat 9571 ovec 1517 svinej ta ponad 100 silskogospodarskih mashin Nimci chasto vikoristovuvali ditej yak donoriv krovi Misceve naselennya zaluchalos do rozchistki zaminovanih dilyanok bulo zhivim shitom u bojovih operaciyah proti radyanskih partizan ta vijsk Chervonoyi Armiyi Nimeckoyu administraciyeyu zastosovuvalas deportaciya naselennya na primusovi roboti do Nimechchini Avstriyi Franciyi Chehiyi Takih dobrovilnih pracivnikiv nazivali ostarbajterami Z Bilorusi bulo vivezeno blizko 400 tisyach cholovik 186 tisyach bilorusiv zaginulo na robotah Vsi ekonomichni ta prirodni resursi zahoplenih rajoniv buli ogolosheni nimeckoyu vlasnistyu Zaprovadzhuvalas obov yazkova trudova povinnist Pro sutnist ekonomichnoyi politiki u Shidnij Yevropi vklyuchayuchi Bilorus mozhna suditi za vimogami rejhsmarshala do rejhskomisariv u serpni 1942 roku Vi napravleni tudi dlya togo shob pracyuvati na dobrobut nashogo narodu a dlya cogo neobhidno zabirati vse mozhlive Pri comu meni absolyutno bajduzhe yaksho vi meni skazhete sho lyudi okupovanih oblastej pomirayut z golodu Nehaj pomirayut abi tilki buli zhivimi nimci Ya zroblyu vse ya zmushu vikonati postavki yaki na vas pokladayu i yaksho vi cogo ne zmozhete zrobiti todi ya postavlyu na nogi organi kotri za bud yakih obstavin vitryasut ci postavki Naselennya Bilorusi malo splachuvati neposilni platezhi 3 4 centneri zerna z gektara 350 l moloka z kozhnoyi korovi 100 kg svinini z odnogo dvoru 35 yayec vid kozhnoyi kurki 6 kg ptici z dvoru 1 5 kg vovni z kozhnoyi vivci ta v serednomu 100 karbovanciv na lyudinu Vsi ci zahodi sho provodilis nimeckoyu administraciyeyu na teritoriyi Bilorusi spriyali pidjomu proradyanskogo ruhu Z pershih dniv vijni bilorusi pochali chiniti opir nimcyam Pislya zaprovadzhennya riznih obmezhen i podatkiv nevdovolennya sered mirnogo naselennya zrostalo za geometrichnoyu progresiyeyu sho dozvolilo uspishno organizuvati partizanskij ruh u Bilorusi Rozvitok partizanskogo ruhuPershij etap Pershij etap vklyuchaye period z chervnya 1941 do listopada 1942 roku Na comu etapi sklalas organizacijna struktura nabuv dosvidu komandnij sklad i vidbulas centralizaciya kerivnictva partizanskim ruhom Osnovnoyu problemoyu u poshirenni partizanskogo ruhu teritoriyeyu Bilorusi bula nestacha zbroyi ta boyepripasiv Dopomogi yaku nadsilali z ne okupovanoyi chastini SRSR katastrofichno ne vistachalo Stvorennya zagoniv ta z yednan Z pershih dniv vijni pochali utvoryuvatis partizanski zagoni 22 23 chervnya 1941 roku z yavilis pershi donesennya pro partizanski vilazki j diversiyi proti nimeckih vijsk u zahidnih rajonah Bilorusi Do kincya chervnya na okupovanij teritoriyi diyalo 4 partizanskih zagoni u lipni 35 a u serpni 61 Pershi partizanski zagoni stvoryuvalis partijnimi organizaciyami na miscyah zasilalis z za liniyi frontu formuvalis iz chisla vijskovosluzhbovciv otochenciv Odnim z pershih partizanskih zagoniv stav zagin Chervonij Zhovten pid komanduvannyam Fedora Pavlovskogo j Stvoryuvalis zagoni v Pinskomu komandir Lyubanskomu komandir Homicevich Chashnickomu komandir Yermakovich j u Surazkomu zagin Batki Minaya komandir rajonah Pervinno zagin nalichuvav 25 70 cholovik Postupovo jshlo zrostannya zagoniv do 100 350 cholovik Zustrichalis i dovoli veliki do 800 ta bilshe partizan Ocholyuvali zagoni komisar i nachalnik shtabu Do skladu zagonu vhodili 3 4 roti Kozhna z nih skladalas iz 2 3 vzvodiv po 20 30 cholovik Dlya vikonannya specialnih zadach organizovuvalis specializovani grupi diversijni rozviduvalni propagandistski U vsih zagonah diyali partijni ta komsomolski organizaciyi Biloruski partizani pid chas vstupu do zagonu skladali prisyagu Nizhche navedeno tekst ciyeyi prisyagi biloruskoyu movoyu Ya gramadzyanin Sayuza Saveckih Sacyyalistychnyh Respublik verny syn geraichnaga belaruskaga naroda prysyagayu shto ne pashkaduyu ni sil ni samoga zhyccya dlya spravy vyzvalennya majgo naroda ad nyamecka fashysckih zahopnikay i katay i ne skladu zbroi da tago chasu pakul rodnaya belaruskaya zyamlya ne budze achyshchana ad nyamecka fashysckaj pagani Ya klyanusya stroga i nyayhilna vykonvac zagady svaih kamandziray i nachalnikay stroga zahoyvac voinskuyu dyscyplinu i beragchy vaennuyu tajnu Ya klyanusya za spalenyya garady i vyoski za kroy i smerc nashyh zhonak i dzyacej backoy i macyarej za gvalty i zdeki nad maim narodam zhorstka pomscic voragu i bezupynna ne spynyanyayuchysya ni perad chym zaysyody i ysyudy smela rashucha dyorzka i byazlitasna znishchac nyameckih akupantay Ya klyanusya ysimi shlyahami i srodkami aktyyna dapamagac Chyrvonaj Armii paysyudna znishchac fashysckih katay i tym samym sadzejnichac najhutchejshamu i kanchatkovamu razgromu kryvavaga fashyzmu Ya klyanusya shto hutchej zaginu y zhorstkim bai z voragam chym addam syabe svayu syam yu i belaruski narod u rabstva kryvavamu fashyzmu Slovy mayoj svyashchennaj klyatvy skazanaj perad maimi tavaryshami partyzanami ya zamacoyvayu ylasnaruchnym podpisam i ad getaj klyatvy ne adstuplyu nikoli Kali zh pa svayoj slabasci trusasci abo pa zloj voli ya parushu svayu prysyagu i zdradzhu intaresam naroda nyahahaj pamru ya ganebnaj smercyu ad ruk svaih tavaryshay Na bazi okremih partizanskih zagoniv z vesni 1942 roku pochali stvoryuvatis partizanski brigadi Zazvichaj brigada vklyuchala 3 7 zagoniv zagalnoyu chiselnistyu 1000 j bilshe cholovik U Mogilovskij oblasti brigadi nazivalis polkami Kerivnictvo brigadi zazvichaj skladalos iz komandira komisara nachalnika shtabu zastupnikiv komandira z rozvidki ta diversij pomichnika komandira iz zabezpechennya ta medichnoyi sluzhbi pomichnika komisara z komsomolu Dlya posilennya operativnogo kerivnictva j efektivnogo vikonannya bojovih zavdan 1942 roku z chisla partizanskih brigad i zagoniv stvoryuvalis partizanski z yednannya U sichni na teritoriyi Zhovtnevogo rajonu Poliskoyi oblasti bula stvorena persha brigada garnizon F I Pavlovskogo U Vitebskij oblasti u kvitni pochala diyati 1 sha Biloruska partizanska brigada chiselnistyu 7342 choloviki ta brigada Oleksiya piznishe imeni Danukalova Na 1 serpnya na teritoriyi Bilorusi diyalo 202 zagoni zagalnoyu chiselnistyu 20 000 partizan Zmenshennya chiselnosti zagoniv u porivnyanni z 1941 rokom pov yazano zi zbilshennyam zagoniv Pid chas pershogo etapu na teritoriyi Bilorusi diyalo ponad 56 tisyach partizan sho perebuvali u 417 zagonah bulo 150 tisyach partizanskih rezerviv Na teritoriyi BRSR diyalo 68 radiostancij za dopomogoyu yakih 329 zagoniv mogli pidtrimuvati zv yazok iz Moskvoyu Utvorennya partizanskih krayiv Uprodovzh 1941 roku partizanami buli rozgromleni nimecki garnizoni v Slucku Krasnij Slobodi Lyubani Bogushevsku Surazhi j Holopenichah Z kincya 1941 do bereznya 1942 roku partizanami Klichevskogo j sumizhnih rajoniv bulo rozgromleno ponad 80 garnizoniv i policejskih dilyanok 17 sichnya 1942 roku biloruskimi partizanami bulo zahopleno pershij rajonnij centr Kopatkevichi 20 bereznya 1942 buv zvilnenij Klichev ta prilegla teritoriya Postanovoyu Klichevskogo pidpilnogo rajkomu partiyi j vikonkomu rajonnoyi Radi deputativ trudyashih vid 3 kvitnya ogoloshuvalos sho na teritoriyi Klichevskogo rajonu vidnovleno organi Radyanskoyi vladi yaki cilkom zdijsnyuvali svoyi funkciyi Razom iz tim rajon buv ogoloshenij na voyennomu stani V operativnomu zvedenni CShPR vid 16 chervnya 1942 roku zaznachalos sho partizani Gomelskoyi oblasti vidnovili Radyansku vladu u 103 naselenih punktah Organi Radyanskoyi vladi buli vidnovleni j u 13 naselenih punktah Sluckogo rajonu U direktivah ta vkazivkah CShPR pidkreslyuvalas nedocilnist zatyazhnih boyiv zi strimannya zvilnenoyi teritoriyi u tih vipadkah koli suprotivnik maye znachnu perevagu v silah j oborona zvilnenoyi teritoriyi zagrozhuye partizanam povnim znishennyam Zamist zhorstkoyi pozicijnoyi oboroni rekomenduvalos vikoristovuvati manevrenu oboronu udari po tilah i flangah suprotivnika Do kincya 1942 roku pid kontrolem partizan opinilis 6 zon rajoniv ta krayiv Dopomoga z radyanskogo zapillya Za 1941 rik bulo pidgotovleno j napravleno do Bilorusi zagoni organizatorski ta diversijni grupi sho nalichuvali ponad 7200 cholovik U sichni 1942 roku vijskami Kalininskogo frontu za vzayemodiyi z partizanami Vitebskoyi oblasti v tomu chisli zagonami Biryulina Dyachkova Shmiryeva Zaharova ta Voronova bula provedena nastupalna operaciya v rajoni stiku flangiv armij grup Centr i Pivnich V rezultati utvorilas proriha dovzhinoyu blizko 40 km Obstanovkoyu sho sklalas negajno skoristavsya CK KP b B stvorivshi u berezni 1942 roku Pivnichno Zahidnu operativnu grupu Grupa vstanovlyuvala zv yazki z pidpilnimi organizaciyami j partizanskimi zagonami keruvala zasilannyam do glibinnih rajoniv Bilorusi kerivnikiv partizanskogo ruhu ta partijnogo pidpillya organizatorskih grup okremih zagoniv koordinuyuchi yih diyalnist Okrim togo grupa sistematichno nadsilala v til nimciv zbroyu ta boyepripasi Z lyutogo do veresnya v Surazku bramu bulo perepravleno 40 partizanskih zagoniv ta evakujovano z okupovanoyi chastini Bilorusi 200 tisyach cholovik Okrim togo bulo perepravleno 102 organizatorski grupi j 62 diversijni grupi Za cej zhe chas partizanam bulo perepravleno 11 500 gvintivok 6000 avtomativ 1000 kulemetiv 500 protankovih rushnic Naprikinci veresnya nimci zoseredivshi znachni sili zakrili prorihu u svoyij oboroni rozgadavshi yiyi priznachennya Vlitku 1942 roku kerivnictvo CShPR domoglos zbilshennya kilkosti litakiv sho vidilyalis dlya polotiv do rajoniv dij partizan Do postachannya partizan vklyuchilas transportna aviaciya Civilnogo povitryanogo flotu litaki 101 go polku aviaciyi dalnoyi diyi ta litaki frontovoyi aviaciyi Zahidnogo Kalininskogo ta inshih frontiv Poryad iz cim za zavdannyam CShPR i CK KP b B partizani pochinayut buduvati aerodromi zdatni prijmati j vidpravlyati dvomotorni litaki Li 2 Pershij partizanskij aerodrom rozmishuvavsya nepodalik vid Zislova Lyubanskij rajon Minskoyi oblasti stav do stroyu u lipni Priblizno u cej zhe chas pochav diyati klichevskij aerodrom Pochalos sporudzhennya aerodromiv u Begomlskomu Ushackomu ta inshih rajonah Bilorusi U serpni 1942 roku do partizaniv bulo perepravleno 30 organizatorskih grup do zavdan yakih vhodilo dovedennya vkazivok pro pidgotovku do zimi do komandiriv usih partizanskih brigad i zagoniv Zagalom 1942 roku bulo zdijsneno 168 litako vilotiv do biloruskih partizan pri comu v til do nimciv bulo dostavleno 200 specialistiv z vedennya partizanskoyi vijni 118 tonn bojovih vantazhiv i vivezeno 180 poranenih ta hvorih Diversijna diyalnist i sprotiv Diversiyi biloruskih radyanskih partizaniv na zaliznicyah 1942 1943 20 lipnya 1941 roku nimecke agentstvo Transokean povidomilo sho biloruski radyanski partizani napali na shtab 121 yi pihotnoyi diviziyi vermahtu ubivshi bagatoh soldat i oficeriv v tomu chisli komandira diviziyi generala Lanselya 24 lipnya Radinformbyuro pidtverdilo ce povidomlennya U pershij polovini 1942 roku akciyi partizan v tomu chisli j na zaliznici zdijsnyuvalis za dopomogoyu pidruchnih zasobiv Tak avariyi potyagiv vidbuvalis shlyahom rozkruchuvannya j rozbirannya rejok specialnimi klinami Nimecka zaliznichna direkciya Centr zaznachala sho 1942 roku bulo zareyestrovano u sichni lyutomu 11 napadiv na zaliznici u berezni 27 u kvitni 65 u travni 145 u chervni 262 a z 1 do 25 lipnya 304 Za cej chas partizanami bulo pidirvano 200 parovoziv vivedeno z ladu 773 vagoni zrujnovano 13 440 m zaliznichnogo polotna Cherez nestachu u partizanskih zagonah vibuhovih rechovin pochali pracyuvati tak zvani chortovi kuhni v yakih viplavlyali tol Znachna chastina specialistiv pidrivnikiv ta instruktoriv pochala priyizhdzhati z za liniyi frontu U pershij polovini 1942 roku do partizanskih zagoniv bulo vidryadzheno 33 grupi specialno pidgotovlenih pidrivnikiv U berezni veresni biloruski partizani otrimali 10 860 min i 40 t vibuhivki sho dozvolilo aktivizuvati pidrivnu diyalnist Pid chas boyiv za Stalingrad i Pivnichnij Kavkaz vlitku 1942 roku rizko aktivizuvalas pidrivna diyalnist partizan na zaliznici Golovnoyu metoyu akcij vlitku 1942 buv zriv perevezen nimeckih chastin ta pidkriplen do frontu Stanom na 1 serpnya 1942 roku z pochatku vijni partizanami bulo pidirvano ta skinuto z rejok 212 potyagiv z boyepripasami tehnikoyu palnim ta zhivoyu siloyu Za cej period bulo znisheno 59 976 nimeckih soldat 2877 oficeriv ta 7 nimeckih generaliv rozstrilyano ponad 1260 nimeckih agentiv shpiguniv ta zradnikiv Voseni 1942 nimci vzhili nizki zahodiv iz zabezpechennya bezpeki zaliznic ta shosejnih dorig Dlya ohoroni pochali zaluchatis vse novi kontingenti vijsk nezvazhayuchi na mozhlive poslablennya ugrupuvan yaki diyali proti Chervonoyi Armiyi Pochali buduvatis doti i dzoti vstanovlyuvatis signalni zagorodzhennya obladnuvatis minni polya virubuvatis lisi u bezposerednij blizkosti vid dorig Na krupnih zaliznichnih stanciyah buli garnizoni u skladi posilenogo bataljonu u rozporyadzhenni yakogo perebuvali bronedrezini j neridko bronepotyagi Neveliki stanciyi prikrivalis silami do roti Mizh stanciyami ohoronu polotna veli silami do vzvodu lt ref gt 25 veresnya u donesenni 22 nimecka policiya bezpeki ta sluzhba SD takim chinom ocinyuvali diyi partizan Vikoristannya min z metoyu sabotazhu nabuvaye u shidnih oblastyah najshirshih form U nich na 3 listopada bulo pidirvano 137 metrovij mist cherez richku Ptich na zaliznici Brest Gomel Ruh potyagiv na magistrali Brest Gomel bulo pripineno na 18 dib Dopomogu v organizaciyi ta pidgotovci partizanam nadavav CShPR Razom do operaciyi umovno vona nazivalas Luna na Polissi bulo zalucheno 16 partizanskih zagoniv yaki nalichuvali do 1300 partizan 1 grudnya CShPR pidbiv pidsumok diversijnoyi diyalnosti partizan Yak zaznachalos u zviti za daleko ne povnimi danimi za period z pochatku vijni j do 1 grudnya partizanami Bilorusi bulo perekinuto 1040 zaliznichnih esheloniv nimciv U period z 1 chervnya do 1 grudnya 1942 roku bulo perekinuto 804 nimeckih esheloni Do zvitu uvijshli taki vidomosti pro rezultativnist dij partizan z pochatku vijni j do listopada 1942 roku partizani znishili 17 vishih chiniv nimeckoyi armiyi 3010 oficeriv i 91 596 soldat ta policejskih Tobto u period iz serpnya do listopada 1942 roku partizanami bulo vbito 10 vishih chiniv nimeckoyi armiyi 133 oficeriv ta 31 620 nimeckih soldat Najbilsh rezultativnimi u plani bojovih dij buli taki partizanski z yednannya brigada Zaslonova brigada Flegontova grupa zagoniv Kozlova zagin Morshinina brigadi Danukalova Shmirova Korotkina Dyachkova Stashkevicha Baskakova Zhunina zagin Pronyagina Borotba proti karateliv Pochinayuchi z oseni 1941 roku nimci pochali sistematichno provoditis karalni ekspediciyi zastosovuyuchi specialni karalni chastini a takozh regulyarni chastini vermahtu 28 bereznya 1942 roku v boyah z karatelyami poblizu sil Plati j Kurine Vitebskogo rajonu vidznachivsya molodij kulemetnik partizanskogo zagonu Rajceva Silnickij Pislya bagatogodinnogo boyu vin prikrivav vidhid zagonu vognem z kulemeta Zaginuv u nerivnomu rukopashnomu boyu U podalshomu 6 partizanskih zagoniv Bilorusi nosili jogo im ya 13 travnya 1942 roku v Minsku vidbulas narada vishih kerivnikiv nimeckoyi okupacijnoyi vladi na yakij buli prisutnimi generalnij komisar Bilorusi gaulyajter Kube kerivnik SS i policiyi Cenner nachalniki policiyi bezpeki j komendanti Dopovid pro hid borotbi z partizanami zrobiv golovnij komendant Bilorusi general major fon Chamer Osten Vin viznav sho karalni operaciyi proti partizan i civilnogo naselennya koristi ne prinosyat vijskove ta civilne budivnictvo cilkom paralizovano zastosuvannya proti partizan krupnih vijskovih z yednan ne daye pomitnogo uspihu Dopovidach dijshov visnovku shodo neobhidnosti najbilsh serjoznogo pidhodu do borotbi z partizanami Nasamkinec Chamer Oster ogolosiv sho stvoryuyutsya specialni operativno rozviduvalni shtabi z kerivnictva borotboyu z partizanami Na naradi bulo uhvaleno rishennya pro posilennya roboti z rujnuvannya partizanskih zagoniv shlyahom zasilannya specialno navchenoyi agenturi j teroristiv Zaznayuchi vse bilsh vidchutni vtrati nimecka armiya tilki posilyuvala teror znishuyuchi naselennya Bilorusi Nizhche navedeno vitrimki z listiv i shodennikiv nimeckih soldat Punkt za punktom spalyuyetsya u cij miscevosti a spokoyu vse zh nemaye Zhinki j divchata nache zagartovani voyini O 5 30 vibuhnula mina potyag zaznav avariyi O 9 godini povisili p yatoh zaruchnikiv dvoh cholovikiv i troh zhinok z nih dvoh divchat po 14 rokiv Teper ya ne pragnu u vidpustku oskilki poyizdka zvidsi ye vkraj nebezpechnoyu Z ostannimi hto zvidsi poyihav vijshlo duzhe zle Dorogoyu dovelos stati do boyu Dumayu sho bilshosti z nih ne dovedetsya bilshe prohati pro vidpustku Voni otrimali yiyi navichno Agitaciya ta propaganda U berezni 1942 roku bulo zdijsneno kilcevij sannij rejd partizan z metoyu rozshirennya partizanskogo ruhu V nomu bralo uchast ponad 400 partizan Minskoyi Poliskoyi ta Pinskoyi oblastej V hodi rejdu buli rozgromleni chislenni oporni punkti nimciv a takozh provedeno veliku agitacijno propagandistsku robotu sered miscevogo naselennya sho priskorilo stvorennya partizanskoyi zoni U period z chervnya do listopada tilki u Vitebskij oblasti bulo rozpovsyudzheno ponad 6 miljoniv primirnikiv listivok i gazet 9 serpnya 1942 roku CK KP b B nadislav lista komandiram i komisaram partizanskih zagoniv usim partizanam i partizankam Bilorusi u yakomu zaklikav yih do aktivizaciyi bojovih dij v tilu suprotivnika Zokrema v dokumenti jshlosya pro aktivizaciyu diversijnoyi diyalnosti na zaliznici Vijska i tanki protivnika na poli boyu ye siloyu buduchi v eshelonah voni bezzahisni j mozhut buti znishenimi grupoyu partizan shlyahom vlashtuvannya avariyi ta rozgromu znishennya potyagu Vazhlivu rol u donesenni cogo nakazu vsim partizanskim zagonam vidigrav zagin Bojovij pid komanduvannyam Flegontova 21 serpnya 1942 roku zagin sho skladavsya z 127 vershnikiv peretnuv liniyu frontu v rajoni Surazkoyi brami za spriyannya z boku spivrobitnikiv Pivnichno Zahidnoyi grupi j CK KP b B Rejd trivav do 11 zhovtnya 1942 roku Zagin z boyami projshov blizko 600 km Vikonuyuchi postavlene zavdannya zagin Flegontova peredav list CK KP b B 13 partizanskim brigadam i 10 okremim brigadam sho diyali na teritoriyi Vitebskoyi Mogilovskoyi ta Minskoyi oblastej U povidomlennyah nimeckoyi policiyi bezpeki ta SD pro diyalnist partizan u Bilorusi za period z sichnya do chervnya 1942 roku mistilis dovoli bezradisni dlya nimciv konstataciyi Dezorganizacijna robota komunistiv u Bilorusi zbilshuyetsya Ye nebezpeka sho zajnyati partizanami oblasti ne vdastsya vklyuchiti do vesnyanih polovih robit Z inshogo boku vsya hudoba use prodovolstvo j zapasi vesinnogo zerna potraplyat do partizaniv Aktivnist partizan u Bilorusi nabuvaye vse bilsh zagrozlivogo harakteru U grudni 1942 roku CK KP b B uhvaliv rishennya pro vipusk gazet u kozhnij oblasti v tomu chisli j u 50 rajonah Vzayemodiya z miscevim naselennyam Naselennya aktivno dopomagalo partizanam produktami harchuvannya odyagom zbirannyam ta remontom zbroyi Napriklad zhiteli Mogilova z vesni 1942 do bereznya 1943 roku peredali partizanam minomet 50 kulemetiv 40 avtomativ 300 pistoletiv 2000 granat 200 kg tolu j ponad 100 tisyach naboyiv Cikavij toj fakt sho masovoyi pidtrimki okupacijnih sil sered biloruskogo naselennya ne bulo Pro ce svidchit zayava ministra okupovanih shidnih teritorij Rozenberga V rezultati 23 richnogo panuvannya bilshovikiv naselennya Bilorusi takoyu miroyu zarazhene bilshovickim svitoglyadom sho dlya miscevogo samovryaduvannya nemaye ani organizacijnih ani personalnih umov Pozitivnih elementiv na yaki mozhna bulo b spiratis u Bilorusi ne viyavleno CShPR i BShPR Dlya koordinaciyi partizanskoyi diyalnosti 30 travnya 1942 roku bulo pidpisano nakaz pro stvorennya Centralnogo shtabu partizanskogo ruhu CShPR pri Stavci Verhovnogo Golovnokomanduvannya Pershim kerivnikom shtabu stav Pantelejmon Ponomarenko 9 veresnya 1942 roku bulo stvoreno Biloruskij shtab partizanskogo ruhu BShPR Jogo ocholiv Kalinin Zi stvorennyam BShPR Pivnichno Zahidna grupa CK KP b B bula likvidovana V operativnomu sensi BShPR pidporyadkovuvavsya CShPR sho dozvolyalo zabezpechiti yednist yihnoyi operativnoyi roboti ne pozbavlyayuchi pevnoyi samostijnosti Do 1 grudnya 1942 roku CShPR postijno pidtrimuvav zv yazok iz 417 zagonami Drugij etap Drugij etap vklyuchav period z listopada 1942 do grudnya 1943 roku Chiselnist partizan zbilshilas u 2 7 razi ta sklala blizko 153 tisyach cholovik Diyalo blizko 998 partizanskih zagoniv Partizanski lyudski rezervi nalichuvali ponad 100 tisyach cholovik Pochali organizovuvatis partizanski zoni Organizovuvalis zonalni partizanski z yednannya yaki virishuvali znachni bojovi zadachi u vzayemodiyi z vijskami Chervonoyi Armiyi Naprikinci 1943 roku biloruski partizani kontrolyuvali 108 tisyach km abo 58 4 okupovanoyi teritoriyi respubliki v tomu chisli blizko 37 8 tisyach km bulo ochisheno vid nimeckih vijsk cilkom Tretij etap Tretij etap ye zaklyuchnim v istoriyi partizanskogo ruhu v Bilorusi Trivav cej etap z grudnya 1943 do lipnya 1944 roku Na comu etapi organizaciya bojovoyi vzayemodiyi partizanskih zagoniv brigad i z yednan a takozh pidpilnikiv ta vijsk Chervonoyi Armiyi syagnula najvishogo rivnya Div takozhRadyanski partizaniPrimitkiKovalenya 2004 s 109 Kovalenya 2004 s 114 Bryuhanov 1980 c 50 Bryuhanov 1980 s 251 Kovalenya 2004 s 96 Kovalenya 2004 s 97 Kovalenya 2004 s 98 Kovalenya 2004 s 99 Altman Istoriya Golokostu na teritoriyi SRSR Ioffe E G Biloruski yevreyi tragediya ta geroyizm 1941 1945 stor 362 Uroki Golokostu istoriya ta suchasnist Kuznyecov Do pitannya pro deyaki specifichni problemi vivchennya Golokostu na teritoriyi Bilorusi Aktualni pitannya vivchennya Golokostu na teritoriyi Bilorusi za chasiv nimecko fashistskoyi okupaciyi Kozak K Nimeckij okupacijnij rezhim v Bilorusi ta yevrejske naselennya Kovalenya 2004 s 100 Kovalenya 2004 s 101 Kovalenya 2004 s 102 Kovalenya 2004 s 103 Partizanskij ruh u Bilorusi rosijskoyu Ministerstvo oboroni Respubliki Bilorus Arhiv originalu za 23 lipnya 2013 Procitovano 18 serpnya 2012 Kovalenya 2004 s 109 Kovalenya 2004 s 120 Kovalenya 2004 s 110 Bryuhanov 1980 s 37 Bryuhanov 1980 s 27 Kovalenya 2004 s 111 112 Bryuhanov 1980 s 40 Kovalenya 2004 s 125 Kovalenya 2004 s 126 Bryuhanov 1980 s 19 Bryuhanov 1980 s 20 Bryuhanov 1980 s 55 Bryuhanov 1980 s 18 Bryuhanov 1980 s 22 Kovalenya 2004 s 111 Bryuhanov 1980 s 23 Bryuhanov 1980 s 39 Bryuhanov 1980 s 54 Kovalenya 2004 s 122 Bryuhanov 1980 s 29 30 Bryuhanov 1980 s 49 Bryuhanov 1980 s 46 Bryuhanov 1980 s 41 Bryuhanov 1980 s 42 Kovalenya 2004 s 125 126 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 26 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 26 27 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 27 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 35 unter oficer Fridrih Kerner 25 lipnya 1942 yefrejtor Gerhard Balloh 12 zhovtnya 1942 soldat Nejman 8 lipnya 1942 Kovalenya 2004 s 128 Kovalenya 2004 s 131 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 28 29 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 29 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 30 31 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 48 Kovalenya 2004 s 133 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 47 Kovalenya 2004 s 112 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu 1980 S 40 Kovalenya 2004 s 113LiteraturaKovalenya j in Velika Vitchiznyana vijna radyanskogo narodu v konteksti Drugoyi svitovoyi vijni Pid red Kovaleni Stashkevicha Minsk Vid centr BDU 2004 231 s 107600 prim ISBN 985 476 239 4 Bryuhanov U shtabi partizanskogo ruhu Minsk Belarus 1980 256 s 50000 prim Zhittya pid zagrozoyu smerti v yazni getto Istoriya Golokostu na teritoriyi SRSR Moskva 2001 80 s Rosijska biblioteka Golokostu ISBN 5 89897 007 H Vsenarodnij partizanskij ruh u Bilorusi chasiv Velikoyi Vitchiznyanoyi vijni Minsk Belarus 1967