«Годувальниця» — ікона Божої Матері, яка годує маленкого Ісуса.
Опис
Діва Марія зображена з оголеною груддю, якою годує маленького Ісуса.
Інколи Богородиця зображується в короні й з ангелами.
Мафорій може бути синім або зеленим — як символ земного походження Богородиці.
Позаду Діви Марії можуть бути сонце і місяць, зображення дорослого Ісуса або святих, зокрема Миколая Чудотворця, Івана Хрестителя та ін.
Нерідко на іконах із цим сюжетом маленький Ісус тримає рукою свою ніжку.
Історія
Виникнення і походження культу
Культ Богородиці «Годувальниці», мабуть, найстаріший з культів Пресвятої Діви у християнстві. Найдавніше зображення з цим сюжетом являє собою фреску в римських катакомбах св. Прісцилли (друга половина II ст. н. е.). Це водночас є найдавнішим відомим на сьогодні зображенням Діви Марії. Більш давнє, що являло собою сцену «Поклоніння волхвів», яке, за повідомленням відомого іконознавця і візантиста , датувалося фахівцями початком II ст. н. е. і містилося в тих же катакомбах, не вдалося зберегти, але воно існувало ще на початку XX століття.
Особливо розвинувся культ Богородиці «Годувальниці» в Єгипті, де існувала і зараз існує Коптська церква. Фреска Богоматері, яка напуває маленького Ісуса молоком із грудей, збереглася на вцілілих стінах монастиря Святого Ієремії в Саккарі (V–Х ст.). Вона датована V—VII ст. — принаймні з'явилася до арабського завоювання Єгипта (640–641). Інша фреска, приблизно того ж періоду — на руїнах монастиря преподобного (або Фіваїдського) в Бауіті (IV–XI ст.).
Вважається, що єгипетські фрески Діви Марії «Годувальниці» фактично є «віддзеркаленням» мотиву давньоєгипетської богині Ісіди. Давні єгиптяни зображували богиню на троні з малим сином — богом Гором, котрого вона так само вигодовувала грудьми. Копти — прямі нащадки давніх єгиптян, тому не дивно, що Діву Марію вони зображали в той же самий спосіб. І хоча, як уже згадувалося, найдавніше зображення Діви Марії «Годувальниці» міститься в Римі, але, вважає Н. Кондаков, саме коптські зображення стали джерелом запозичень мотиву Богородиці «Годувальниці» на Заході. Головним чином — через південні Францію та Італію епохи Каролінгів.
Західна традиція
Результатом такого запозичення можна вважати зображення «Годувальниці» на троні в оточенні двох фігур, вирізане на обкладинці зі слонової кістки відомого , датованого IX ст.
Культ Богородиці «Годувальниці» був поширений у Італії. В лівому нефі базиліки Святого Івана Богослова міста Равенни зберігається мозаїчне зображення Діви Марії «Годувальниці» початку XIII століття. На початку — в першій половині XIV століття зображення Пресвятої Діви, яка годує груддю маленького Ісуса, можна було бачити в храмах Тоскани і Флоренції.
У першій половині 1370-х років майстер раннього Відродження Барнаба да Модена створив ікону Богородиці «Годувальниці» — саме з неї, до речі, широко запозичувалася манера зображати маленького Ісуса, який тримає рукою свою ніжку.
Найвідомішим у світі зображенням Діви Марії, яка годує груддю маленького Ісуса, є картина «Мадонна Літта» великого італійського митця і вченого Леонардо да Вінчі (1452–1519). В 1490–1491 роках він написав її для мерії Мілану.
Цікаво однак, що вже в VII столітті на Заході існував культ молока Пресвятої Діви. Давньою католицькою святинею є (Milk Grotto) у Вифлеємі. За переказом, тут зупинялося Святе Сімейство під час втечі в Єгипет; у цьому місці Діва Марія годувала маленького Христа. В V столітті тут існував храм, на рештках якого зараз стоїть церква ордену францисканців.
Після прийняття Тридентським собором (1545–1563) римо-католицької церкви указу, який забороняв зображення голого тіла, випадки створення зображень Богородиці, яка годує Немовля, поступово зменшувалася, доки майже не припинилися. Тому культ Діви Марії «Годувальниці» на Заході, на відміну від православного Сходу, далі не розвинувся.
Східна традиція
У візантійському сакральному мистецтві сюжет «Годувальниці» з'явився лише в XIV столітті в результаті запозичення з Заходу.
Існує однак і суто православна версія походження Богородиці «Годувальниці». Щоправда, вона не пояснює появи першозразку ікони і ґрунтується переважно на переказах. Згідно з цією версією, ікона Богородиця «Годувальниця» знаходилася вже в V столітті н. е. в Афоні і була передана преподобному Саві Освяченому (439—532). Він створив лавру під Єрусалимом, названу пізніше його ім'ям. За переказом, Сава Освячений перед смертю заповідав передати ікону паломнику царського походження одного з ним імені, який відвідає засновану ним лавру. Це сталося аж в XIII столітті. Паломником виявився єпископ Сава Сербський (1169–1236), син сербського великого князя Стефана Немані, відомий просвітитель. Разом з «Годувальницею» йому була передана ікона Богородиці «Троєручиці». На горі Афон Святий Сава заснував . В ньому і зберігається донині той самий образ Богородиці «Годувальниці», який належав Саві Освяченому.
В Україні цей сюжет не отримав великого поширення в церквах, на відміну від Італії, Греції чи Сербії. Навіть у Росії ікони Богоматері «Годувальниці» мали більше поширення, щоправда, нерідко під іншою назвою — «Блаженне (або Благодатне) Чрево» (не плутати з іншою іконою з такою ж назвою, але іншим візуальним рядом; вшановується 8 січня).
Коли саме цей образ з'явився на наших землях, достеменно невідомо. Можливо, через контакти із західним світом через Польщу в часи Великого князівства Литовського і Речі Посполитої. Перекази згадують про появу ікони Богородиці «Годувальниці» неподалік Мінську в 1650 році, де був зведений згодом Свято-Успенський храм.
Вшанування в Україні
Шанований список Богородиці «Годувальниці» кінця XIX ст. знаходиться в Одесі в Свято-Успенському чоловічому монастирі. Цій же іконі присвячений правий приділ одеського Іллінського храму.
Однак це скоріше винятки — в українських церквах, незалежно від конфесійної належності, ікони Діви Марії, яка годує свого Сина, зустрічалися рідко. Натомість — переважно в людських оселях. Ці ікони були і є популярні серед українських матерів.
До «Годувальниці» матері звертаються з проханням послати їм побільше молока, а також коли дитинку пора було відлучати від грудей. Молилися до «Годувальниці» також за здоров'я немовлят.
День ушанування ікони Богородиці «Годувальниці» — 12 січня.
Джерела
- Богомолець О. «Замок-музей Радомисль на Шляху Королів Via Regia». — Київ, 2013
- Кондаков Н. «Иконография Богоматери». — СПб. — Т. I, 1914. — Т. II, 1915
- Лазарев В. Н. «История византийской живописи». — М., «Искусство» — 1986
- Липинская Я., Марциняк М. Мифология Древнего Египта. — М., «Искусство». — 1983
- Поселянин Е. «Богоматерь. Описание Ее земной жизни и чудотворных икон». — М. АНО «Православный журнал „Отдых христианина“». — 2002
- Степовик Д. «Іконотворчість та українське ікономалярство» // Енциклопедія історії України. Т. III: Е-Й / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. — К.: В-во «Наукова думка» — 2005.
- Chadwick W. Women, Art, and Society. — London. Thames and Hudson. — 1990
Посилання
- Статуетка Ісіди в Луврі [ 1 листопада 2013 у Wayback Machine.]
- Катакомби святої Прісцилли. Туристичний блог Альони Клименко
Див. також
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Goduvalnicya ikona Bozhoyi Materi yaka goduye malenkogo Isusa Barnaba da Modena Presvyata Diva z Dityam Mizh 1370 i 1375 rr Luvr ParizhOpisDiva Mariya zobrazhena z ogolenoyu gruddyu yakoyu goduye malenkogo Isusa Inkoli Bogorodicya zobrazhuyetsya v koroni j z angelami Maforij mozhe buti sinim abo zelenim yak simvol zemnogo pohodzhennya Bogorodici Pozadu Divi Mariyi mozhut buti sonce i misyac zobrazhennya doroslogo Isusa abo svyatih zokrema Mikolaya Chudotvorcya Ivana Hrestitelya ta in Neridko na ikonah iz cim syuzhetom malenkij Isus trimaye rukoyu svoyu nizhku IstoriyaViniknennya i pohodzhennya kultu Najdavnishe v sviti zobrazhennya Presvyatoyi Divi u viglyadi goduvalnici Seredina II st n e Rim katakombi sv Priscilli Davnoyegipetska statuetka bogini Isidi ta yiyi sina Gora Luvr Parizh Kult Bogorodici Goduvalnici mabut najstarishij z kultiv Presvyatoyi Divi u hristiyanstvi Najdavnishe zobrazhennya z cim syuzhetom yavlyaye soboyu fresku v rimskih katakombah sv Priscilli druga polovina II st n e Ce vodnochas ye najdavnishim vidomim na sogodni zobrazhennyam Divi Mariyi Bilsh davnye sho yavlyalo soboyu scenu Pokloninnya volhviv yake za povidomlennyam vidomogo ikonoznavcya i vizantista datuvalosya fahivcyami pochatkom II st n e i mistilosya v tih zhe katakombah ne vdalosya zberegti ale vono isnuvalo she na pochatku XX stolittya Osoblivo rozvinuvsya kult Bogorodici Goduvalnici v Yegipti de isnuvala i zaraz isnuye Koptska cerkva Freska Bogomateri yaka napuvaye malenkogo Isusa molokom iz grudej zbereglasya na vcililih stinah monastirya Svyatogo Iyeremiyi v Sakkari V H st Vona datovana V VII st prinajmni z yavilasya do arabskogo zavoyuvannya Yegipta 640 641 Insha freska priblizno togo zh periodu na ruyinah monastirya prepodobnogo abo Fivayidskogo v Bauiti IV XI st Vvazhayetsya sho yegipetski freski Divi Mariyi Goduvalnici faktichno ye viddzerkalennyam motivu davnoyegipetskoyi bogini Isidi Davni yegiptyani zobrazhuvali boginyu na troni z malim sinom bogom Gorom kotrogo vona tak samo vigodovuvala grudmi Kopti pryami nashadki davnih yegiptyan tomu ne divno sho Divu Mariyu voni zobrazhali v toj zhe samij sposib I hocha yak uzhe zgaduvalosya najdavnishe zobrazhennya Divi Mariyi Goduvalnici mistitsya v Rimi ale vvazhaye N Kondakov same koptski zobrazhennya stali dzherelom zapozichen motivu Bogorodici Goduvalnici na Zahodi Golovnim chinom cherez pivdenni Franciyu ta Italiyu epohi Karolingiv Zahidna tradiciya Rezultatom takogo zapozichennya mozhna vvazhati zobrazhennya Goduvalnici na troni v otochenni dvoh figur virizane na obkladinci zi slonovoyi kistki vidomogo datovanogo IX st Leonardo da Vinchi Madonna Litta Bl 1490 r Ermitazh Sankt Peterburg Kult Bogorodici Goduvalnici buv poshirenij u Italiyi V livomu nefi baziliki Svyatogo Ivana Bogoslova mista Ravenni zberigayetsya mozayichne zobrazhennya Divi Mariyi Goduvalnici pochatku XIII stolittya Na pochatku v pershij polovini XIV stolittya zobrazhennya Presvyatoyi Divi yaka goduye gruddyu malenkogo Isusa mozhna bulo bachiti v hramah Toskani i Florenciyi U pershij polovini 1370 h rokiv majster rannogo Vidrodzhennya Barnaba da Modena stvoriv ikonu Bogorodici Goduvalnici same z neyi do rechi shiroko zapozichuvalasya manera zobrazhati malenkogo Isusa yakij trimaye rukoyu svoyu nizhku Najvidomishim u sviti zobrazhennyam Divi Mariyi yaka goduye gruddyu malenkogo Isusa ye kartina Madonna Litta velikogo italijskogo mitcya i vchenogo Leonardo da Vinchi 1452 1519 V 1490 1491 rokah vin napisav yiyi dlya meriyi Milanu Cikavo odnak sho vzhe v VII stolitti na Zahodi isnuvav kult moloka Presvyatoyi Divi Davnoyu katolickoyu svyatineyu ye Milk Grotto u Vifleyemi Za perekazom tut zupinyalosya Svyate Simejstvo pid chas vtechi v Yegipet u comu misci Diva Mariya goduvala malenkogo Hrista V V stolitti tut isnuvav hram na reshtkah yakogo zaraz stoyit cerkva ordenu franciskanciv Pislya prijnyattya Tridentskim soborom 1545 1563 rimo katolickoyi cerkvi ukazu yakij zaboronyav zobrazhennya gologo tila vipadki stvorennya zobrazhen Bogorodici yaka goduye Nemovlya postupovo zmenshuvalasya doki majzhe ne pripinilisya Tomu kult Divi Mariyi Goduvalnici na Zahodi na vidminu vid pravoslavnogo Shodu dali ne rozvinuvsya Shidna tradiciya U vizantijskomu sakralnomu mistectvi syuzhet Goduvalnici z yavivsya lishe v XIV stolitti v rezultati zapozichennya z Zahodu Bogorodicya Mlekopitatelnica Kinec XIX pochatok XX st Ukrayina Muzej ukrayinskoyi domashnoyi ikoni Zamok Radomisl Isnuye odnak i suto pravoslavna versiya pohodzhennya Bogorodici Goduvalnici Shopravda vona ne poyasnyuye poyavi pershozrazku ikoni i gruntuyetsya perevazhno na perekazah Zgidno z ciyeyu versiyeyu ikona Bogorodicya Goduvalnicya znahodilasya vzhe v V stolitti n e v Afoni i bula peredana prepodobnomu Savi Osvyachenomu 439 532 Vin stvoriv lavru pid Yerusalimom nazvanu piznishe jogo im yam Za perekazom Sava Osvyachenij pered smertyu zapovidav peredati ikonu palomniku carskogo pohodzhennya odnogo z nim imeni yakij vidvidaye zasnovanu nim lavru Ce stalosya azh v XIII stolitti Palomnikom viyavivsya yepiskop Sava Serbskij 1169 1236 sin serbskogo velikogo knyazya Stefana Nemani vidomij prosvititel Razom z Goduvalniceyu jomu bula peredana ikona Bogorodici Troyeruchici Na gori Afon Svyatij Sava zasnuvav V nomu i zberigayetsya donini toj samij obraz Bogorodici Goduvalnici yakij nalezhav Savi Osvyachenomu V Ukrayini cej syuzhet ne otrimav velikogo poshirennya v cerkvah na vidminu vid Italiyi Greciyi chi Serbiyi Navit u Rosiyi ikoni Bogomateri Goduvalnici mali bilshe poshirennya shopravda neridko pid inshoyu nazvoyu Blazhenne abo Blagodatne Chrevo ne plutati z inshoyu ikonoyu z takoyu zh nazvoyu ale inshim vizualnim ryadom vshanovuyetsya 8 sichnya Koli same cej obraz z yavivsya na nashih zemlyah dostemenno nevidomo Mozhlivo cherez kontakti iz zahidnim svitom cherez Polshu v chasi Velikogo knyazivstva Litovskogo i Rechi Pospolitoyi Perekazi zgaduyut pro poyavu ikoni Bogorodici Goduvalnici nepodalik Minsku v 1650 roci de buv zvedenij zgodom Svyato Uspenskij hram Vshanuvannya v Ukrayini Shanovanij spisok Bogorodici Goduvalnici kincya XIX st znahoditsya v Odesi v Svyato Uspenskomu cholovichomu monastiri Cij zhe ikoni prisvyachenij pravij pridil odeskogo Illinskogo hramu Odnak ce skorishe vinyatki v ukrayinskih cerkvah nezalezhno vid konfesijnoyi nalezhnosti ikoni Divi Mariyi yaka goduye svogo Sina zustrichalisya ridko Natomist perevazhno v lyudskih oselyah Ci ikoni buli i ye populyarni sered ukrayinskih materiv Do Goduvalnici materi zvertayutsya z prohannyam poslati yim pobilshe moloka a takozh koli ditinku pora bulo vidluchati vid grudej Molilisya do Goduvalnici takozh za zdorov ya nemovlyat Den ushanuvannya ikoni Bogorodici Goduvalnici 12 sichnya DzherelaBogomolec O Zamok muzej Radomisl na Shlyahu Koroliv Via Regia Kiyiv 2013 Kondakov N Ikonografiya Bogomateri SPb T I 1914 T II 1915 Lazarev V N Istoriya vizantijskoj zhivopisi M Iskusstvo 1986 Lipinskaya Ya Marcinyak M Mifologiya Drevnego Egipta M Iskusstvo 1983 Poselyanin E Bogomater Opisanie Ee zemnoj zhizni i chudotvornyh ikon M ANO Pravoslavnyj zhurnal Otdyh hristianina 2002 Stepovik D Ikonotvorchist ta ukrayinske ikonomalyarstvo Enciklopediya istoriyi Ukrayini T III E J Redkol V A Smolij golova ta in NAN Ukrayini Institut istoriyi Ukrayini K V vo Naukova dumka 2005 Chadwick W Women Art and Society London Thames and Hudson 1990PosilannyaStatuetka Isidi v Luvri 1 listopada 2013 u Wayback Machine Katakombi svyatoyi Priscilli Turistichnij blog Aloni KlimenkoDiv takozhDavnij Yegipet Katakombi Priscilli Leonardo da Vinchi Muzej ukrayinskoyi domashnoyi ikoni Renesans Tridentskij sobor