Іва́н Іва́нович І́скра (? — 14 липня 1708) — український військовий і політичний діяч Війська Запорозького. Полтавський осавул (1683–1696), полковник (1696–1700), знатний військовий товариш (1700–1708). Противник гетьмана Івана Мазепи, один із лідерів опозиційного блоку, учасник антигетьманської змови. 1707 року разом із генеральним суддеєю Василем Кочубеєм відправив цареві Петру І донос на гетьмана. Через недовіру царя, переданий у руки Мазепи. Страчений із Кочубеєм в селі Борщагівка за Білою Церквою. Після поразки Мазепи реабілітований московською владою, 17 липня 1708 року перепохований біля Трапезної церкви Києво-Печерської лаври.
Іскра Іван Іванович | ||
Пам'ятник Іскрі та Кочубею в Києві (до 1918) | ||
Герб Копач | ||
| ||
---|---|---|
1696 — 1700 | ||
Попередник: | Леонтій Черняк | |
Спадкоємець: | ||
Народження: | невідомо | |
Смерть: | 14 липня 1708 Погребищенський район, Україна | |
Причина смерті: | обезголовлення | |
Поховання: | Києво-Печерська лавра | |
Релігія: | православний | |
Рід: | Іскри | |
Батько: | Іван Іскра | |
Шлюб: | d |
Біографія
Походження
Іван Іскра походив з козацького роду Іскор гербу Копач. Його батько — Іван Якович Іскра — був одним із перших полтавських полковників в часи Хмельниччини; цей старшина промосковської орієнтації виступав проти політики гетьмана Івана Виговського, писав на нього доноси у Москву, брав участь у антигетьманських повстаннях й 1659 року загинув у боротьбі з гетьманцями під Пісками. Згідно з родовим переказом, Іван був онуком кошового отамана Якова Острянина, провідника антиурядового повстання 1638 року в Речі Посполитій й організатора промосковських чугуївських козаків.
Полковник
Від 1678 року Іван Іскра згадується як козак Полтавського полку. Близько 1683 року, за гетьманування Івана Самойловича, він став полковим осавулом, а 1696 року, за урядування Мазепи, був призначений на посаду полтавського полковника,.
Іскра брав участь у московсько-турецькій війні 1686–1700 років, зокрема, у Таванській відсічі 1697 року.
У першій половині 1700 року Іскра очолював 3 тисячний козацький корпус, надісланий до Лівонії на допомогу польському королю Августу II.
1700 року гетьман Іван Мазепа зняв його з посади через зносини із татарами:
...с татары ссылатца было почал, и татар имел и принимал в присылках, у которых татар и письмо нашли писанное от него некоторому аге, о чем старшина полковая и иное знатное товариство свидетельство чинили что и подарки посылал, которые преступления помянутая старшина доносила господину гетману, не хотя иметь его полковником
Опісля знатний військовий товариш (1700—1708).
Змова
1707 року опозиційне до гетьмана угруповування вирішило використати проти нього перевірений засіб, котрий свого часу застосовували Самойлович та І. Мазепа — наклеп до царя. Восени разом з В. Кочубеєм передали лист-донос на діючого чільника Війська Запорозького до царської канцелярії, в листі повідомлялось про таємні переговори гетьмана з польським королем Станіславом Лещинським і шведським королем Карлом ХІІ. Петро І не повірив їх повідомленню. Дізнавшись про своє хитке становище Іскра збирався втекти до Московії та був схоплений поблизу Червоного кута.
Страта. Реабілітація
Після арешту Іскру разом із Кочубеєм відправили на допити в місто Вітебськ. Їх звинувачували у наклепі й зраді гетьмана. Допитами керували московити і Головкін. Під тортурами Іскра й Кочубей зізналися, що обмовляли Мазепу з особистих мотивів. Їх визнали наклепниками і засудили до смертної кари. Для виконання вироку обох передали гетьману.
У селі Борщагівка біля Білої Церкви гетьманський уряд провів повторний допит засуджених. Ним керував Пилип Орлик. 14 липня 1708 року Івана Іскру й Василя Кочубея стратили на смерть. Дім Іскри у Полтаві було зруйновано.
Після того як гетьман Іван Мазепа перейшов на бік шведів, а донос Іскри та Кочубея виявився правдивим, московський уряд реабілітував страчених. Петро І повернув їхнім родинам конфісковані маєтки й додав нові землеволодіння. Проте в результаті смерті вдови Іскри та її бездітного сина, усе нерухоме майно покійного Івана перейшло до сім'ї Кочубеїв.
Після реабілітації Івана Іскру перепоховали у Києво-Печерському лаврі, біля Трапезної церкви.
Вшанування
В Російській імперії донос Іскри і Кочубея сприймався як подвиг, вияв вірності царю й вітчизні. Самі донощики вважалися «мучениками» за російську справу. Їх намагалися увіковічнити в пам'ятниках на теренах України.
Так, після перепоховання Іскри й Кочубея біля Трапезної церкви Києво-Печерської лаври була встановлена пам'ятна плита, на якій зазначалося, що обидва козака загинули за «правду і вірність монарху» російському.
1908 року у Борщагівці імперська влада встановила пам'ятний обеліск з нагоди 200-річчя страти Іскри і Кочубея. Цей пам'ятник пережив імперську та радянську епоху, й досі стоїть на території села.
1914 року, з нагоди 200-річчя Полтавської битви, представники російської влади, російських націоналістичних організацій та Російської православної церкви встановили у Києві пам'ятник Іскрі та Кочубею. 1918 року його знесли сили Української Народної Республіки. Від пам'ятника зберігся постамент, на якому 1923 року більшовики встановили власний символ — пам'ятник робітникам заводу Арсенал, що боролися проти українського визвольного руху. Цей пам'ятник також досі стоїть в українській столиці.
Провулок Іскри у місті Тетіїв.
- Борщагівський пам'ятник (2013)
- Борщагівський пам'ятник (2013)
- Борщагівський пам'ятник (2013)
- Київський пам'ятник (1918)
- Київський пам'ятник (2008)
Родина
- Дід: Яків Острянин (? — 1641) — козацький отаман, керівник повстання Острянина 1638 року.
- Батько: Іван Іскра (? — 1659) — полтавський полковник; противник гетьмана Івана Виговського, учасник антигетьманських виступів дейнеків, повстання Пушкаря і Барабаша. Загинув під Пісками.
- Дружина: — донька полтавського полковника Федора Жученка.
- Син: — помер бездітним до 1715 року.
Після смерті Івана Іскри та його сина Йосипа ця гілка роду Іскор перервалася. Пізніші представники Іскор вели виводили родовід від Захара Іскри.
Примітки
- Заруба В. М. Адміністративно-територіальний устрій та адміністрація Війська Запорозького у 1648—1782 р.р. — Дніпропетровськ: Ліра ЛТД, 2007.— С. 87
- В. Горобець. Влада та соціум гетьманату.— К., 2009.— С. 122
- Т. Чухліб. Український гетьманат у Великій північній війні 1700—1721 рр.— С. ?
- Извлеченіе изъ козацкихъ лѣтописей / Отделъ І. Извѣстія лѣтописные // Сборникъ матеріаловъ для исторической топографіи Кіева и его окрестностей.— Кіевъ: типографія Е. Я. Федорова, 1874. — С. 46.
Джерела та література
- В. М. Горобець. Іскра Іван Іванович [ 13 серпня 2016 у Wayback Machine.] // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2005. — Т. 3 : Е — Й. — С. 538. — .
- В. В. Кривошея. Неурядова старшина гетьманщини.— Київ: Стилос, 2009.— С. 155
Посилання
- Іскра Іван, син Івана Яцковича [ 4 травня 2021 у Wayback Machine.] // Українська мала енциклопедія : 16 кн. : у 8 т. / проф. Є. Онацький. — Накладом Адміністратури УАПЦ в Аргентині. — Буенос-Айрес, 1959. — Т. 2, кн. 4 : Літери Ж — Й. — С. 554. — 1000 екз.
- Могила Іскри[недоступне посилання з червня 2019]
Це незавершена стаття про особу, що має стосунок до України. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Iva n Iva novich I skra 14 lipnya 1708 ukrayinskij vijskovij i politichnij diyach Vijska Zaporozkogo Poltavskij osavul 1683 1696 polkovnik 1696 1700 znatnij vijskovij tovarish 1700 1708 Protivnik getmana Ivana Mazepi odin iz lideriv opozicijnogo bloku uchasnik antigetmanskoyi zmovi 1707 roku razom iz generalnim suddeyeyu Vasilem Kochubeyem vidpraviv carevi Petru I donos na getmana Cherez nedoviru carya peredanij u ruki Mazepi Strachenij iz Kochubeyem v seli Borshagivka za Biloyu Cerkvoyu Pislya porazki Mazepi reabilitovanij moskovskoyu vladoyu 17 lipnya 1708 roku perepohovanij bilya Trapeznoyi cerkvi Kiyevo Pecherskoyi lavri Iskra Ivan IvanovichIskra Ivan IvanovichPam yatnik Iskri ta Kochubeyu v Kiyevi do 1918 Gerb Kopach Polkovnik poltavskij 1696 1700 Poperednik Leontij Chernyak Spadkoyemec Narodzhennya nevidomoSmert 14 lipnya 1708 1708 07 14 Pogrebishenskij rajon UkrayinaPrichina smerti obezgolovlennyaPohovannya Kiyevo Pecherska lavraReligiya pravoslavnijRid IskriBatko Ivan IskraShlyub dBiografiyaPohodzhennya Ivan Iskra pohodiv z kozackogo rodu Iskor gerbu Kopach Jogo batko Ivan Yakovich Iskra buv odnim iz pershih poltavskih polkovnikiv v chasi Hmelnichchini cej starshina promoskovskoyi oriyentaciyi vistupav proti politiki getmana Ivana Vigovskogo pisav na nogo donosi u Moskvu brav uchast u antigetmanskih povstannyah j 1659 roku zaginuv u borotbi z getmancyami pid Piskami Zgidno z rodovim perekazom Ivan buv onukom koshovogo otamana Yakova Ostryanina providnika antiuryadovogo povstannya 1638 roku v Rechi Pospolitij j organizatora promoskovskih chuguyivskih kozakiv Polkovnik Vid 1678 roku Ivan Iskra zgaduyetsya yak kozak Poltavskogo polku Blizko 1683 roku za getmanuvannya Ivana Samojlovicha vin stav polkovim osavulom a 1696 roku za uryaduvannya Mazepi buv priznachenij na posadu poltavskogo polkovnika Iskra brav uchast u moskovsko tureckij vijni 1686 1700 rokiv zokrema u Tavanskij vidsichi 1697 roku U pershij polovini 1700 roku Iskra ocholyuvav 3 tisyachnij kozackij korpus nadislanij do Livoniyi na dopomogu polskomu korolyu Avgustu II 1700 roku getman Ivan Mazepa znyav jogo z posadi cherez znosini iz tatarami s tatary ssylatca bylo pochal i tatar imel i prinimal v prisylkah u kotoryh tatar i pismo nashli pisannoe ot nego nekotoromu age o chem starshina polkovaya i inoe znatnoe tovaristvo svidetelstvo chinili chto i podarki posylal kotorye prestupleniya pomyanutaya starshina donosila gospodinu getmanu ne hotya imet ego polkovnikom Opislya znatnij vijskovij tovarish 1700 1708 Zmova 1707 roku opozicijne do getmana ugrupovuvannya virishilo vikoristati proti nogo perevirenij zasib kotrij svogo chasu zastosovuvali Samojlovich ta I Mazepa naklep do carya Voseni razom z V Kochubeyem peredali list donos na diyuchogo chilnika Vijska Zaporozkogo do carskoyi kancelyariyi v listi povidomlyalos pro tayemni peregovori getmana z polskim korolem Stanislavom Leshinskim i shvedskim korolem Karlom HII Petro I ne poviriv yih povidomlennyu Diznavshis pro svoye hitke stanovishe Iskra zbiravsya vtekti do Moskoviyi ta buv shoplenij poblizu Chervonogo kuta Strata Reabilitaciya Pislya areshtu Iskru razom iz Kochubeyem vidpravili na dopiti v misto Vitebsk Yih zvinuvachuvali u naklepi j zradi getmana Dopitami keruvali moskoviti i Golovkin Pid torturami Iskra j Kochubej ziznalisya sho obmovlyali Mazepu z osobistih motiviv Yih viznali naklepnikami i zasudili do smertnoyi kari Dlya vikonannya viroku oboh peredali getmanu U seli Borshagivka bilya Biloyi Cerkvi getmanskij uryad proviv povtornij dopit zasudzhenih Nim keruvav Pilip Orlik 14 lipnya 1708 roku Ivana Iskru j Vasilya Kochubeya stratili na smert Dim Iskri u Poltavi bulo zrujnovano Pislya togo yak getman Ivan Mazepa perejshov na bik shvediv a donos Iskri ta Kochubeya viyavivsya pravdivim moskovskij uryad reabilituvav strachenih Petro I povernuv yihnim rodinam konfiskovani mayetki j dodav novi zemlevolodinnya Prote v rezultati smerti vdovi Iskri ta yiyi bezditnogo sina use neruhome majno pokijnogo Ivana perejshlo do sim yi Kochubeyiv Pislya reabilitaciyi Ivana Iskru perepohovali u Kiyevo Pecherskomu lavri bilya Trapeznoyi cerkvi VshanuvannyaNadgrobok poblizu Trapeznoyi cerkvi V Rosijskij imperiyi donos Iskri i Kochubeya sprijmavsya yak podvig viyav virnosti caryu j vitchizni Sami donoshiki vvazhalisya muchenikami za rosijsku spravu Yih namagalisya uvikovichniti v pam yatnikah na terenah Ukrayini Tak pislya perepohovannya Iskri j Kochubeya bilya Trapeznoyi cerkvi Kiyevo Pecherskoyi lavri bula vstanovlena pam yatna plita na yakij zaznachalosya sho obidva kozaka zaginuli za pravdu i virnist monarhu rosijskomu 1908 roku u Borshagivci imperska vlada vstanovila pam yatnij obelisk z nagodi 200 richchya strati Iskri i Kochubeya Cej pam yatnik perezhiv impersku ta radyansku epohu j dosi stoyit na teritoriyi sela 1914 roku z nagodi 200 richchya Poltavskoyi bitvi predstavniki rosijskoyi vladi rosijskih nacionalistichnih organizacij ta Rosijskoyi pravoslavnoyi cerkvi vstanovili u Kiyevi pam yatnik Iskri ta Kochubeyu 1918 roku jogo znesli sili Ukrayinskoyi Narodnoyi Respubliki Vid pam yatnika zberigsya postament na yakomu 1923 roku bilshoviki vstanovili vlasnij simvol pam yatnik robitnikam zavodu Arsenal sho borolisya proti ukrayinskogo vizvolnogo ruhu Cej pam yatnik takozh dosi stoyit v ukrayinskij stolici Provulok Iskri u misti Tetiyiv Borshagivskij pam yatnik 2013 Borshagivskij pam yatnik 2013 Borshagivskij pam yatnik 2013 Kiyivskij pam yatnik 1918 Kiyivskij pam yatnik 2008 RodinaDid Yakiv Ostryanin 1641 kozackij otaman kerivnik povstannya Ostryanina 1638 roku Batko Ivan Iskra 1659 poltavskij polkovnik protivnik getmana Ivana Vigovskogo uchasnik antigetmanskih vistupiv dejnekiv povstannya Pushkarya i Barabasha Zaginuv pid Piskami Druzhina donka poltavskogo polkovnika Fedora Zhuchenka Sin pomer bezditnim do 1715 roku Pislya smerti Ivana Iskri ta jogo sina Josipa cya gilka rodu Iskor perervalasya Piznishi predstavniki Iskor veli vivodili rodovid vid Zahara Iskri PrimitkiZaruba V M Administrativno teritorialnij ustrij ta administraciya Vijska Zaporozkogo u 1648 1782 r r Dnipropetrovsk Lira LTD 2007 S 87 V Gorobec Vlada ta socium getmanatu K 2009 S 122 T Chuhlib Ukrayinskij getmanat u Velikij pivnichnij vijni 1700 1721 rr S Izvlechenie iz kozackih lѣtopisej Otdel I Izvѣstiya lѣtopisnye Sbornik materialov dlya istoricheskoj topografii Kieva i ego okrestnostej Kiev tipografiya E Ya Fedorova 1874 S 46 Dzherela ta literaturaV M Gorobec Iskra Ivan Ivanovich 13 serpnya 2016 u Wayback Machine Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2005 T 3 E J S 538 ISBN 966 00 0610 1 V V Krivosheya Neuryadova starshina getmanshini Kiyiv Stilos 2009 S 155PosilannyaIskra Ivan Ivanovich u sestrinskih Vikiproyektah Genealogiya na Rodovodi Iskra Ivan sin Ivana Yackovicha 4 travnya 2021 u Wayback Machine Ukrayinska mala enciklopediya 16 kn u 8 t prof Ye Onackij Nakladom Administraturi UAPC v Argentini Buenos Ajres 1959 T 2 kn 4 Literi Zh J S 554 1000 ekz Mogila Iskri nedostupne posilannya z chervnya 2019 Ce nezavershena stattya pro osobu sho maye stosunok do Ukrayini Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi