Водіння Ку́ста, або Ку́ст — дохристиянський західнополіський весняно-літній обряд, приурочений до дня Святої Трійці. Проводиться на перший або другий день Трійці. Ареал проведення обряду охоплює історичну Пінщину, територію сучасних північних частин Зарічненського, Дубровицького районів Рівненської області, Любешівського району Волинської області України та Пінського, Івановського району, частково — Лунинецького, Столінського, Івацевицького районів та село Спорове Березівського району Берестейської області Білорусі. 16 листопада 2018 року наказом Міністерства культури України обряд включений до Національного переліку елементів нематеріальної культурної спадщини України.
Водіння Куста | |
Країна | Білорусь і Україна |
---|---|
Статус нематеріальної культурної спадщини | Національний перелік елементів нематеріальної культурної спадщини України[d] |
Водіння Куста у Вікісховищі |
Історія
Деякі відомості про обряд та кустові пісні з'являлися ще в публікаціях першої половини XIX століття. У 1831 році Лукаш Голембіовський опублікував одну кустову пісню, а у 1851 році Ромуальдом Зенкевичем у збірнику «Piosenki gminne ludu Pińskiego» була опублікована вже 21 кустова пісня і здійснений стислий опис обряду. Кустові пісні та свідчення про обряд можна зустріти в роботі 1878 року «Pieśni obrzędowe ludu ruskiego z okolic Pińska» П. Биковського. Деякі матеріали, зібрані в Пінському повіті, були опубліковані у 1890 році у збірнику «Пинчуки» Д. Г. Булгаковського. Пізніше кустові пісні та сам обряд розглядали у свої роботах Митрофан Довнар-Запольський (1895), П. В. Шейн (1902), Є. Р. Романов (1911), Дмитро Зеленін (кінець 1930-тих) та інші.
Вперше в Україні обряд зафіксований С. Кітовою. У 1972 році у журналі «Народна творчість та етнографія» вийшла стаття С. Кітової з дослідженням обряду в селі Сварицевичі Дубровицького району Рівненської області. Відповідно до даних фольклориста і етнографа Олексія Ошуркевича обряд проводився майже до середини XX століття в селах Сваловичах і Хоцуні Любешівського району Волинської області. Єдиним місцем в Україні, де сьогодні проводять цей обряд, залишається село Сварицевичі Дубровицького району Рівненської області. 2022 року обряд вперше провели в Рівному, його планують внести до списку нематеріальної спадщини ЮНЕСКО.
Проведення
Проводився в перший день Зелених свят. Під час проведення обряду в зелень вбирають дівчину (Куста). На наступний день Трійці гурт дівчат водить головну героїню селом, заходячи у двори зі співами «кустових пісень» та побажаннями. Основні мотиви цих пісень — величання «Куста» як символу добра і побажання врожаю та інших господарських успіхів. Крім того, ці пісні торкаться теми дівочого щастя в коханні.
На Волині участь в обряді брали жінки різного віку. Юним учасницям виплітали спідницю з лепехи, опоясували крайкою, обтикували квітками та гілками з листям. На голову одягали багато різних вінків (до 10). Решта учасниць одягала святковий наряд та вінки. Старші жінки одягали білі квітчасті хустки. Головним завданням звичаю було, щоб ніхто не впізнав особу «куста» (головної героїні). З домів до гурту виходили господарі з пирогами та узваром, якими пригощали дівчат. Натомість учасниці співали пісні та поздоровляли. Після закінчення обходу учасники знімали вінки і роздавали дівчатам, які їх виплітали. З вінками дівчата йшли до річки для ворожіння на суджених. Опісля — розходилися, виконуючи останні цього року веснянки (найчастіше — пісню «Кривий танець»).
Існує варіант обряду за участю дітей. Під час цього проведення обряду організатори дійства виготовляли вінки з квітів, трав і листя для кожного учасника та створювали костюм для дівчини, яка грає головну роль (Кустянки). Цей процес відбувався в лісі, звідки в полудневу пору гурт увібраних в обрядове вбрання дітей вирушає до села, співаючи кустові пісні та заходячи у двори з привітаннями з Кустом (літом):
Ой, у тому лісі да всякії квіти, й убирають Куста маленькії діти. Ой, вони приходять з лісу додому, Дай поздоровляють з Кустом в кожному дому. |
Значення
Обряд «Водіння Куста» та кустових або троїцьких пісень є характерними ознаками музичної традиції Пінщини. Дійство пов'язане з культом рослинності і мотивами аграрно-магічного змісту. Звичай обдарування Куста кожною родиною схожий на щедрування і сприймається як жертва пращурам.
Досить схожим є обряд «Водіння тополі», який проводиться на Чернігівщині.
Примітки
- Шарая, О. Н. Обряд «Вождения Куста» и особенности его изучения // ББК 63.5 П95. — 2014. — С. 252-258. (рос.)
- Ольга Шарая. Западнополесский обряд Куст: социокультурные особенности и символика // Гістарычная Брама. — 2008. — № 1 (23). з джерела 24 грудня 2018. Процитовано 29 листопада 2018. (рос.)
- Дохристиянський обряд «Водіння куста». http://rivne.travel/. Управління культури і туризму Рівненської ОДА. оригіналу за 26 червень 2018. Процитовано 28 листопада 2018.
- . Рівненська обласна державна адміністрація - Новини. 4 грудня 2018. Архів оригіналу за 13 травня 2019. Процитовано 10 грудня 2019.
- . www.ukrinform.ua (укр.). Архів оригіналу за 10 грудня 2019. Процитовано 10 грудня 2019.
- Дмитренко, Алла. Збирання трав і архаїчні елементи світогляду поліщуків // Етнічна історія народів Європи. — 2001. — № 11. — С. 14-18. з джерела 3 березня 2022. Процитовано 4 червня 2022.
- Голубець, О. До питання жанрової класифікації українського весняного календарно-обрядового фольклору // Вісник Львівського ун-ту. Серія: Філол. науки. — 2010. — Вип. 43. — С. 76-84.
- Вперше у Рівному провели тисячолітній поліський обряд "Водіння Куста" (ВІДЕО). Рівне. Новини - Новини Рівного. Відео on-line. Все про телекомпанію - Телеканал «Рівне 1». Вперше у Рівному провели тисячолітній поліський обряд "Водіння Куста" (ВІДЕО). Рівне. Новини - Новини Рівного. Відео on-line. Все про телекомпанію - Телеканал «Рівне 1» (укр.). Процитовано 29 травня 2023.
- Конкульовська, М. П. Творчий доробок керівника народного художнього фолькльорного театру пісні «Калина». — 2017.
- Черніговець, О. М. Дитячий ігровий театр північно-західного регіону України другої пол. ХІХ-поч. ХХ ст. як форма традиційної культури // Українська культура: минуле, сучасне, шляхи розвитку. — 2012. — № 18 (1). — С. 209-214.
- Клименко, І. Опозиція локальних народномузичних традицій на порубіжжі Західного Полісся та середнього Погориння (за експедиціями 1984–2010 років до Зарічанського та Дубровицького районів Рівенської області) // Вісник Львівського університету. Серія: Мистецтвознавство. — 2013. — № 13. — С. 115-130. з джерела 6 березня 2022. Процитовано 4 червня 2022.
- Бєлобородова, Д. О. Ґенеза мотиву метемпсихозу в українській баладі // Молодий вчений. — 2015. — № 11 (1). — С. 82-85.
- Янковська, Ж. Солярна символіка в українській культурній традиції: символ вінка // Науковий вісник Ужгородського університету. Серія: Філологія. Соціальні комунікації. — 2011. — № 26. — С. 164-169.
Література
- Кітова, С. Водіння куста на Поліссі // Народна творчість та етнографія. — 1972. — № 3. — С. 67-73.
- Ошуркевич, О. Звичаї водіння Куста на Волинському Поліссі // Полісся, етнікос, традиції, культура. — Луцьк, 1997. — С. 103-108.
- Ковальчук, Віктор. Обряд «водіння куста». — 1995. — С. 72-73.
- Конкульовська, М. П. Творчий доробок керівника народного художнього фолькльорного театру пісні «Калина». — 2017.
- Шарая, О. Н. Обряд «Вождения Куста» и особенности его изучения // ББК 63.5 П95. — 2014. — С. 252-258. (рос.)
- Ольга Шарая. Западнополесский обряд Куст: социокультурные особенности и символика // Гістарычная Брама. — 2008. — № 1 (23). з джерела 24 грудня 2018. Процитовано 29 листопада 2018. (рос.)
Посилання
Зовнішні відеофайли | |
---|---|
Свято куста в Сварицевичах 2012. YouTube. | |
ОБРЯД «ВОДІННЯ КУСТА». YouTube. | |
ВОДІННЯ КУСТА – СПАДОК ДРЕВЛЯН. YouTube. |
- . virtmuseum.uccs.org.ua (ua) . Міністерство культури України. Архів оригіналу за 10 грудня 2019. Процитовано 10 грудня 2019.
- . http://www.muzykapolesia.net/. Muzyka Polesia. Архів оригіналу за 11 грудня 2018. Процитовано 28 листопада 2018.
- Людмила Босик. . http://babylibrarivolodymyrec.org.ua/. Володимирецька районна бібліотека для дітей. Архів оригіналу за 28 жовтня 2020. Процитовано 28 листопада 2018.
- . http://rivne.travel/. Управління культури і туризму Рівненської ОДА. Архів оригіналу за 26 червня 2018. Процитовано 28 листопада 2018.
- . http://rivne.media/. Rivne.media. Архів оригіналу за 18 лютого 2022. Процитовано 28 листопада 2018.
- Анатолій Кібук (05.06.2017). . http://rivne1.tv/. Рівне 1. Архів оригіналу за 31 січня 2018. Процитовано 28 листопада 2018.
- Незвичайна Трійця: як на Рівненщині водять Куста [ 10 вересня 2019 у Wayback Machine.] BBC News Україна
- Водіння Куста — язичницьке свято, що збереглося на Поліссі
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Vodinnya Ku sta abo Ku st dohristiyanskij zahidnopoliskij vesnyano litnij obryad priurochenij do dnya Svyatoyi Trijci Provoditsya na pershij abo drugij den Trijci Areal provedennya obryadu ohoplyuye istorichnu Pinshinu teritoriyu suchasnih pivnichnih chastin Zarichnenskogo Dubrovickogo rajoniv Rivnenskoyi oblasti Lyubeshivskogo rajonu Volinskoyi oblasti Ukrayini ta Pinskogo Ivanovskogo rajonu chastkovo Lunineckogo Stolinskogo Ivacevickogo rajoniv ta selo Sporove Berezivskogo rajonu Berestejskoyi oblasti Bilorusi 16 listopada 2018 roku nakazom Ministerstva kulturi Ukrayini obryad vklyuchenij do Nacionalnogo pereliku elementiv nematerialnoyi kulturnoyi spadshini Ukrayini Vodinnya Kusta Krayina Bilorus i Ukrayina Status nematerialnoyi kulturnoyi spadshiniNacionalnij perelik elementiv nematerialnoyi kulturnoyi spadshini Ukrayini d Vodinnya Kusta u VikishovishiIstoriyaDeyaki vidomosti pro obryad ta kustovi pisni z yavlyalisya she v publikaciyah pershoyi polovini XIX stolittya U 1831 roci Lukash Golembiovskij opublikuvav odnu kustovu pisnyu a u 1851 roci Romualdom Zenkevichem u zbirniku Piosenki gminne ludu Pinskiego bula opublikovana vzhe 21 kustova pisnya i zdijsnenij stislij opis obryadu Kustovi pisni ta svidchennya pro obryad mozhna zustriti v roboti 1878 roku Piesni obrzedowe ludu ruskiego z okolic Pinska P Bikovskogo Deyaki materiali zibrani v Pinskomu poviti buli opublikovani u 1890 roci u zbirniku Pinchuki D G Bulgakovskogo Piznishe kustovi pisni ta sam obryad rozglyadali u svoyi robotah Mitrofan Dovnar Zapolskij 1895 P V Shejn 1902 Ye R Romanov 1911 Dmitro Zelenin kinec 1930 tih ta inshi Vpershe v Ukrayini obryad zafiksovanij S Kitovoyu U 1972 roci u zhurnali Narodna tvorchist ta etnografiya vijshla stattya S Kitovoyi z doslidzhennyam obryadu v seli Svaricevichi Dubrovickogo rajonu Rivnenskoyi oblasti Vidpovidno do danih folklorista i etnografa Oleksiya Oshurkevicha obryad provodivsya majzhe do seredini XX stolittya v selah Svalovichah i Hocuni Lyubeshivskogo rajonu Volinskoyi oblasti Yedinim miscem v Ukrayini de sogodni provodyat cej obryad zalishayetsya selo Svaricevichi Dubrovickogo rajonu Rivnenskoyi oblasti 2022 roku obryad vpershe proveli v Rivnomu jogo planuyut vnesti do spisku nematerialnoyi spadshini YuNESKO ProvedennyaProvodivsya v pershij den Zelenih svyat Pid chas provedennya obryadu v zelen vbirayut divchinu Kusta Na nastupnij den Trijci gurt divchat vodit golovnu geroyinyu selom zahodyachi u dvori zi spivami kustovih pisen ta pobazhannyami Osnovni motivi cih pisen velichannya Kusta yak simvolu dobra i pobazhannya vrozhayu ta inshih gospodarskih uspihiv Krim togo ci pisni torkatsya temi divochogo shastya v kohanni Na Volini uchast v obryadi brali zhinki riznogo viku Yunim uchasnicyam viplitali spidnicyu z lepehi opoyasuvali krajkoyu obtikuvali kvitkami ta gilkami z listyam Na golovu odyagali bagato riznih vinkiv do 10 Reshta uchasnic odyagala svyatkovij naryad ta vinki Starshi zhinki odyagali bili kvitchasti hustki Golovnim zavdannyam zvichayu bulo shob nihto ne vpiznav osobu kusta golovnoyi geroyini Z domiv do gurtu vihodili gospodari z pirogami ta uzvarom yakimi prigoshali divchat Natomist uchasnici spivali pisni ta pozdorovlyali Pislya zakinchennya obhodu uchasniki znimali vinki i rozdavali divchatam yaki yih viplitali Z vinkami divchata jshli do richki dlya vorozhinnya na sudzhenih Opislya rozhodilisya vikonuyuchi ostanni cogo roku vesnyanki najchastishe pisnyu Krivij tanec Isnuye variant obryadu za uchastyu ditej Pid chas cogo provedennya obryadu organizatori dijstva vigotovlyali vinki z kvitiv trav i listya dlya kozhnogo uchasnika ta stvoryuvali kostyum dlya divchini yaka graye golovnu rol Kustyanki Cej proces vidbuvavsya v lisi zvidki v poludnevu poru gurt uvibranih v obryadove vbrannya ditej virushaye do sela spivayuchi kustovi pisni ta zahodyachi u dvori z privitannyami z Kustom litom Oj u tomu lisi da vsyakiyi kviti j ubirayut Kusta malenkiyi diti Oj voni prihodyat z lisu dodomu Daj pozdorovlyayut z Kustom v kozhnomu domu ZnachennyaObryad Vodinnya Kusta ta kustovih abo troyickih pisen ye harakternimi oznakami muzichnoyi tradiciyi Pinshini Dijstvo pov yazane z kultom roslinnosti i motivami agrarno magichnogo zmistu Zvichaj obdaruvannya Kusta kozhnoyu rodinoyu shozhij na shedruvannya i sprijmayetsya yak zhertva prashuram Dosit shozhim ye obryad Vodinnya topoli yakij provoditsya na Chernigivshini PrimitkiSharaya O N Obryad Vozhdeniya Kusta i osobennosti ego izucheniya BBK 63 5 P95 2014 S 252 258 ros Olga Sharaya Zapadnopolesskij obryad Kust sociokulturnye osobennosti i simvolika Gistarychnaya Brama 2008 1 23 z dzherela 24 grudnya 2018 Procitovano 29 listopada 2018 ros Dohristiyanskij obryad Vodinnya kusta http rivne travel Upravlinnya kulturi i turizmu Rivnenskoyi ODA originalu za 26 cherven 2018 Procitovano 28 listopada 2018 Rivnenska oblasna derzhavna administraciya Novini 4 grudnya 2018 Arhiv originalu za 13 travnya 2019 Procitovano 10 grudnya 2019 www ukrinform ua ukr Arhiv originalu za 10 grudnya 2019 Procitovano 10 grudnya 2019 Dmitrenko Alla Zbirannya trav i arhayichni elementi svitoglyadu polishukiv Etnichna istoriya narodiv Yevropi 2001 11 S 14 18 z dzherela 3 bereznya 2022 Procitovano 4 chervnya 2022 Golubec O Do pitannya zhanrovoyi klasifikaciyi ukrayinskogo vesnyanogo kalendarno obryadovogo folkloru Visnik Lvivskogo un tu Seriya Filol nauki 2010 Vip 43 S 76 84 Vpershe u Rivnomu proveli tisyacholitnij poliskij obryad Vodinnya Kusta VIDEO Rivne Novini Novini Rivnogo Video on line Vse pro telekompaniyu Telekanal Rivne 1 Vpershe u Rivnomu proveli tisyacholitnij poliskij obryad Vodinnya Kusta VIDEO Rivne Novini Novini Rivnogo Video on line Vse pro telekompaniyu Telekanal Rivne 1 ukr Procitovano 29 travnya 2023 Konkulovska M P Tvorchij dorobok kerivnika narodnogo hudozhnogo folklornogo teatru pisni Kalina 2017 Chernigovec O M Dityachij igrovij teatr pivnichno zahidnogo regionu Ukrayini drugoyi pol HIH poch HH st yak forma tradicijnoyi kulturi Ukrayinska kultura minule suchasne shlyahi rozvitku 2012 18 1 S 209 214 Klimenko I Opoziciya lokalnih narodnomuzichnih tradicij na porubizhzhi Zahidnogo Polissya ta serednogo Pogorinnya za ekspediciyami 1984 2010 rokiv do Zarichanskogo ta Dubrovickogo rajoniv Rivenskoyi oblasti Visnik Lvivskogo universitetu Seriya Mistectvoznavstvo 2013 13 S 115 130 z dzherela 6 bereznya 2022 Procitovano 4 chervnya 2022 Byeloborodova D O Geneza motivu metempsihozu v ukrayinskij baladi Molodij vchenij 2015 11 1 S 82 85 Yankovska Zh Solyarna simvolika v ukrayinskij kulturnij tradiciyi simvol vinka Naukovij visnik Uzhgorodskogo universitetu Seriya Filologiya Socialni komunikaciyi 2011 26 S 164 169 LiteraturaKitova S Vodinnya kusta na Polissi Narodna tvorchist ta etnografiya 1972 3 S 67 73 Oshurkevich O Zvichayi vodinnya Kusta na Volinskomu Polissi Polissya etnikos tradiciyi kultura Luck 1997 S 103 108 Kovalchuk Viktor Obryad vodinnya kusta 1995 S 72 73 Konkulovska M P Tvorchij dorobok kerivnika narodnogo hudozhnogo folklornogo teatru pisni Kalina 2017 Sharaya O N Obryad Vozhdeniya Kusta i osobennosti ego izucheniya BBK 63 5 P95 2014 S 252 258 ros Olga Sharaya Zapadnopolesskij obryad Kust sociokulturnye osobennosti i simvolika Gistarychnaya Brama 2008 1 23 z dzherela 24 grudnya 2018 Procitovano 29 listopada 2018 ros PosilannyaZovnishni videofajli Svyato kusta v Svaricevichah 2012 YouTube OBRYaD VODINNYa KUSTA YouTube VODINNYa KUSTA SPADOK DREVLYaN YouTube virtmuseum uccs org ua ua Ministerstvo kulturi Ukrayini Arhiv originalu za 10 grudnya 2019 Procitovano 10 grudnya 2019 http www muzykapolesia net Muzyka Polesia Arhiv originalu za 11 grudnya 2018 Procitovano 28 listopada 2018 Lyudmila Bosik http babylibrarivolodymyrec org ua Volodimirecka rajonna biblioteka dlya ditej Arhiv originalu za 28 zhovtnya 2020 Procitovano 28 listopada 2018 http rivne travel Upravlinnya kulturi i turizmu Rivnenskoyi ODA Arhiv originalu za 26 chervnya 2018 Procitovano 28 listopada 2018 http rivne media Rivne media Arhiv originalu za 18 lyutogo 2022 Procitovano 28 listopada 2018 Anatolij Kibuk 05 06 2017 http rivne1 tv Rivne 1 Arhiv originalu za 31 sichnya 2018 Procitovano 28 listopada 2018 Nezvichajna Trijcya yak na Rivnenshini vodyat Kusta 10 veresnya 2019 u Wayback Machine BBC News Ukrayina Vodinnya Kusta yazichnicke svyato sho zbereglosya na Polissi