Гаміда-ханум Ахмед бек кизи Мамедкулізаде (до шлюбу Джаваншир; азерб. Həmidə xanım Əhməd bəy qızı Məmmədquluzadə-Cavanşir; 19 січня 1873 — 6 лютого 1955) — одна з перших азербайджанських просвітительок, феміністка, філантропка, публіцистка, перекладачка та фольклористка. Одна з найосвіченіших азербайджанок свого часу.
Гаміда Мамедкулізаде | |
---|---|
азерб. Həmidə Məmmədquluzadə | |
Ім'я при народженні | Гаміда Джаваншир |
Народилася | 19 січня 1873 d, Шушинський повіт, Єлизаветпольська губернія, Кавказьке намісництво, Російська імперія |
Померла | 6 лютого 1955 (82 роки) Баку, Азербайджанська РСР, СРСР |
Поховання | Алея честі |
Країна | Російська імперія СРСР |
Діяльність | активістка за права жінок, філантропка, публіцистка |
Конфесія | іслам |
Батько | Ахмед бей Джаваншир |
У шлюбі з | Джаліл Мамедкулізаде |
|
Життєпис
Народилася 1873 року в селі [ru]Шушинського повіту (нині в Агджабединському районі Азербайджану) в сім'ї Ахмед-бека Джаваншира. Отримала домашню світську освіту двома мовами, досконало володіла рідною азербайджанською і російською. В подальшому стала займатися самоосвітою і багато читати, завдяки чому стала однією з найосвіченіших азербайджанок свого часу.
У 1880-х одружилася з підполковником царської армії [ru]. У шлюбі нмродила двох дітей. 1902 року чоловік помер і вона з двома дітьми повернулася в рідне село Кяхрізлі, де стала керувати успадкованим маєтком батька.
1905 року, з метою публікації рукописів творів батька, що складалися з оповідань для дітей і переказів, Гаміда-ханум приїхала в Тифліс, де надала рукописи видавництву «Гейрат». Тут вона познайомилася з Джалілом Мамедкулізаде. 15 червня 1907 року одружилася з ним.
У рідному селі Кяхрізлі Джаваншир відкрила лікарню, ткацьку фабрику, а 1909 року за допомоги і за участю чоловіка — школу для 30 хлопчиків і 10 дівчаток. Гаміда-ханум Джаваншир була однією із засновниць Кавказького мусульманського жіночого благодійного товариства (1906—1917). 1912 року вона виступила на 13-му з'їзді бавовнярів Закавказзя, де висунула пропозиції щодо покращення даної галузі господарства:
Нам дуже складно привозити вдосконалені сільськогосподарські знаряддя і машини з Тифліса. А лагодження подібних знарядь у нас взагалі неможливе. Дуже хотілося б відкрити у нас в Карабасі склади, які займалися б продажем сільськогосподарських знарядь |
.
1911 року доклала багато зусиль для лікування хворого поета Мірзи Алекпера Сабіра, який оцінив її допомогу в одному зі своїх віршів. Узеїр Гаджибеков у газеті «Малумат» від 7 серпня 1911 року писав про це:
Нехай напишуть в історії літератури, що за життя Сабіра не знайшлося жодного чоловіка, який по-справжньому піклувався би про нього. Зате знайшлася жінка, яка заради відновлення здоров'я не щадила себе і нічого не шкодувала. |
Зіграла роль у виданні журналу «Молла Насреддін», який, зокрема, висвітлював проблеми свободи жінок.
У перші роки влади СРСР Гаміда-ханум Джаваншир жила в рідному селі Кяхрізлі. Через дворянське походження її землі відібрали, а саму її позбавили права голосу. Потім вона переїхала до Баку, де провела решту життя. Після смерті чоловіка займалася пропагандою його творчості, перекладом і публікацією його творів. Написала спогади про Джаліла Мамедкулізаде, Сабіра і свого батька Ахмед-бека Джаваншира. Перевела низку творів азербайджанських письменників, зокрема і деякі твори Мамедкулізаде, російською. Гаміда-ханум Джаваншир була відома також як фольклористка, збирала образи азербайджанської усної народної творчості, розповіді про історичних осіб.
Померла 1955 року в Баку. Похована на Алеї честі поруч з чоловіком Джалілом Мамедкулізаде.
Пам'ять
В селі Кяхрізлі Агджабединського району було створено Будинок-музей Гаміди ханум Джаваншир.
Генеалогія
Ібрагім Халіл-ага | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Панах Алі-хан (?—1763) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ібрагім Халіл-хан (1732—1806) | Мехралі-бек (1735—1785) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(1755—1806) | Джавад-ага (1757—1779) | Мехтікулі-хан | (1766—1839) | Агабеїм-ага Агабаджі (1782—1831) | Ханлар-ага (ок. 1785—1832) | Мамед Касим-ага (?—до 1843) | Гевхар-ага (ок. 1796—до 1844) | Мухаммед-бек (1762—1797) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(1785—1867) | Ханджан-ага (ок.1793—до 1844) | Хуршидбану Натаван (1832—1897) | Паша-ага | Джафар Кулі-бек | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ата-хан | Махмуд-ага | (1855—1900) | Ханбіке | Азад-хан | Ахмед-бек (1823—1903) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Гамер-беїм Шейда (1881—1933) | Аслан | Бахрам-хан Нахічеванський | Акбар-хан Нахічеванський (1873—1961) | (1877—1921) | Гаміда (1873—1955) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(1901—1979) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Примітки
- Життєпис [ 9 вересня 2019 у Wayback Machine.] в «Енциклопедии Джаліла Мамедкулізаде»
- Мамедкулизаде, 1970, с. 4.
- Джавадов Г. Д. Традиционное орудие пахоты Карабаха в XIX — начале XX века // Известия Академии наук Азербайджанской ССР. — 1985. — № 4. — С. 85.
- Мамедкулизаде, 1970, с. 5.
- . Архів оригіналу за 12 березня 2017. Процитовано 24 березня 2020.
Література
- Мамедкулизаде Г. Мои воспоминания о Джалиле Мамедкулизаде / Подготовка текста, предисловие и комментарии , редактор . — Баку : Элм, 1970. — 179 с.
Посилання
- Гаміда Джаваншир-Мамедкулізаде — 140 років: Залізна леді з Карабаху [ 24 березня 2020 у Wayback Machine.]
- Həmidə xanım Cavanşir [ 24 березня 2020 у Wayback Machine.](азерб.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej iz prizvishem Dzhavanshir Gamida hanum Ahmed bek kizi Mamedkulizade do shlyubu Dzhavanshir azerb Hemide xanim Ehmed bey qizi Memmedquluzade Cavansir 19 sichnya 1873 18730119 6 lyutogo 1955 odna z pershih azerbajdzhanskih prosvititelok feministka filantropka publicistka perekladachka ta folkloristka Odna z najosvichenishih azerbajdzhanok svogo chasu Gamida Mamedkulizadeazerb Hemide MemmedquluzadeIm ya pri narodzhenniGamida DzhavanshirNarodilasya19 sichnya 1873 1873 01 19 d Shushinskij povit Yelizavetpolska guberniya Kavkazke namisnictvo Rosijska imperiyaPomerla6 lyutogo 1955 1955 02 06 82 roki Baku Azerbajdzhanska RSR SRSRPohovannyaAleya chestiKrayina Rosijska imperiya SRSRDiyalnistaktivistka za prava zhinok filantropka publicistkaKonfesiyaislamBatkoAhmed bej DzhavanshirU shlyubi zDzhalil Mamedkulizade Mediafajli u VikishovishiZhittyepisNarodilasya 1873 roku v seli ru Shushinskogo povitu nini v Agdzhabedinskomu rajoni Azerbajdzhanu v sim yi Ahmed beka Dzhavanshira Otrimala domashnyu svitsku osvitu dvoma movami doskonalo volodila ridnoyu azerbajdzhanskoyu i rosijskoyu V podalshomu stala zajmatisya samoosvitoyu i bagato chitati zavdyaki chomu stala odniyeyu z najosvichenishih azerbajdzhanok svogo chasu U 1880 h odruzhilasya z pidpolkovnikom carskoyi armiyi ru U shlyubi nmrodila dvoh ditej 1902 roku cholovik pomer i vona z dvoma ditmi povernulasya v ridne selo Kyahrizli de stala keruvati uspadkovanim mayetkom batka Z sim yeyu i cholovikom Dzhalilom Mamedkulizade 1905 roku z metoyu publikaciyi rukopisiv tvoriv batka sho skladalisya z opovidan dlya ditej i perekaziv Gamida hanum priyihala v Tiflis de nadala rukopisi vidavnictvu Gejrat Tut vona poznajomilasya z Dzhalilom Mamedkulizade 15 chervnya 1907 roku odruzhilasya z nim U ridnomu seli Kyahrizli Dzhavanshir vidkrila likarnyu tkacku fabriku a 1909 roku za dopomogi i za uchastyu cholovika shkolu dlya 30 hlopchikiv i 10 divchatok Gamida hanum Dzhavanshir bula odniyeyu iz zasnovnic Kavkazkogo musulmanskogo zhinochogo blagodijnogo tovaristva 1906 1917 1912 roku vona vistupila na 13 mu z yizdi bavovnyariv Zakavkazzya de visunula propoziciyi shodo pokrashennya danoyi galuzi gospodarstva Nam duzhe skladno privoziti vdoskonaleni silskogospodarski znaryaddya i mashini z Tiflisa A lagodzhennya podibnih znaryad u nas vzagali nemozhlive Duzhe hotilosya b vidkriti u nas v Karabasi skladi yaki zajmalisya b prodazhem silskogospodarskih znaryad 1911 roku doklala bagato zusil dlya likuvannya hvorogo poeta Mirzi Alekpera Sabira yakij ociniv yiyi dopomogu v odnomu zi svoyih virshiv Uzeyir Gadzhibekov u gazeti Malumat vid 7 serpnya 1911 roku pisav pro ce Nehaj napishut v istoriyi literaturi sho za zhittya Sabira ne znajshlosya zhodnogo cholovika yakij po spravzhnomu pikluvavsya bi pro nogo Zate znajshlasya zhinka yaka zaradi vidnovlennya zdorov ya ne shadila sebe i nichogo ne shkoduvala Zigrala rol u vidanni zhurnalu Molla Nasreddin yakij zokrema visvitlyuvav problemi svobodi zhinok U pershi roki vladi SRSR Gamida hanum Dzhavanshir zhila v ridnomu seli Kyahrizli Cherez dvoryanske pohodzhennya yiyi zemli vidibrali a samu yiyi pozbavili prava golosu Potim vona pereyihala do Baku de provela reshtu zhittya Pislya smerti cholovika zajmalasya propagandoyu jogo tvorchosti perekladom i publikaciyeyu jogo tvoriv Napisala spogadi pro Dzhalila Mamedkulizade Sabira i svogo batka Ahmed beka Dzhavanshira Perevela nizku tvoriv azerbajdzhanskih pismennikiv zokrema i deyaki tvori Mamedkulizade rosijskoyu Gamida hanum Dzhavanshir bula vidoma takozh yak folkloristka zbirala obrazi azerbajdzhanskoyi usnoyi narodnoyi tvorchosti rozpovidi pro istorichnih osib Pomerla 1955 roku v Baku Pohovana na Aleyi chesti poruch z cholovikom Dzhalilom Mamedkulizade Pam yatV seli Kyahrizli Agdzhabedinskogo rajonu bulo stvoreno Budinok muzej Gamidi hanum Dzhavanshir Genealogiya Ibragim Halil aga Panah Ali han 1763 Ibragim Halil han 1732 1806 Mehrali bek 1735 1785 1755 1806 Dzhavad aga 1757 1779 Mehtikuli han 1766 1839 Agabeyim aga Agabadzhi 1782 1831 Hanlar aga ok 1785 1832 Mamed Kasim aga do 1843 Gevhar aga ok 1796 do 1844 Muhammed bek 1762 1797 1785 1867 Handzhan aga ok 1793 do 1844 Hurshidbanu Natavan 1832 1897 Pasha agaDzhafar Kuli bek Ata hanMahmud aga 1855 1900 HanbikeAzad hanAhmed bek 1823 1903 Gamer beyim Shejda 1881 1933 AslanBahram han NahichevanskijAkbar han Nahichevanskij 1873 1961 1877 1921 Gamida 1873 1955 1901 1979 PrimitkiZhittyepis 9 veresnya 2019 u Wayback Machine v Enciklopedii Dzhalila Mamedkulizade Mamedkulizade 1970 s 4 Dzhavadov G D Tradicionnoe orudie pahoty Karabaha v XIX nachale XX veka Izvestiya Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1985 4 S 85 Mamedkulizade 1970 s 5 Arhiv originalu za 12 bereznya 2017 Procitovano 24 bereznya 2020 LiteraturaMamedkulizade G Moi vospominaniya o Dzhalile Mamedkulizade Podgotovka teksta predislovie i kommentarii redaktor Baku Elm 1970 179 s PosilannyaGamida Dzhavanshir Mamedkulizade 140 rokiv Zalizna ledi z Karabahu 24 bereznya 2020 u Wayback Machine Hemide xanim Cavansir 24 bereznya 2020 u Wayback Machine azerb