Гла́діус, іноді гла́дій (лат. gladius — «кортик», «меч») — короткоклинкова одноручна римська зброя. Повна довжина меча становила приблизно від 55 до 85 см, а ширина — від 4 до 8 см. Короткий гладіус мав деякі переваги над довгими мечами варварів: при сильному натиску легіонери, прикриваючись великими щитами, мали змогу наблизитися до ворога на дуже коротку відстань, що значно ускладнювало користування довгоклинковою чи довгою древковою зброєю. Таким чином міць гладіуса була у сильному натиску та короткій дистанції.
Етимологія
Слово «gladius» вживається в літературі вже в п'єсах античного римського драматурга Плавта.
За версією мовознавця Юліуса Покорні (Julius Pokorny), латинське gladius є запозиченням з кельтських мов (від галлів): пор. валл. cleddyf, корн. clethe, брет. kleze («меч», пор. «клеймор»). Давньоірландське claideb вважається запозиченням з валлійської. Неточна передача початкового звука припускає, що римляни запозичили форму *gladio- чи *kladio- з пракельтської або через посередництво ще якоїсь мови.
Історія
Гладіус був прийнятий на озброєння у Римській імперії з IV століття до н. е. по ІІ століття н. е. і був типовою холодною зброєю легіонерів. Використовувався для бою в строю. Хоча гладіусом можна було і рубати, вважалось що вбити противника можливо лише колючим ударом, і для таких ударів гладіус і був призначений. Виготовлялися гладіуси із заліза.
У ранні роки Стародавнього Риму римляни використовували мечі, подібні до давньогрецьких ксифосів. З 3 століття до Р.Х. римляни прийняли на озброєння мечі, конструкцію яких запозичили у кельтіберів та інших народів Іспанії під час Завоювання Іспанії Римом.
Поява гладіуса — довгий процес у військовій історії, якому передували різні еволюціонуючі форми меча. На формування гладіуса сильний вплив мала зброя етрусків. Носили гладіус у піхвах на перев'язі з правого боку — щоб можна було витягнути зброю, не відкриваючись щитом. У центуріонів меч висів ліворуч, оскільки ті не часто використовували щити, отже, не було потреби у носінні меча з правого боку. У вищих колах армії замість меча часто носили кинджал-пугіо (теж ліворуч).
Модифікації
Існували такі модифікації гладіуса:
- «Майнцівський» гладіус
- Іспанський гладіус
- «Фулемський» гладіус
- «Помпейський» гладіус
«Майнцівський» гладіус
«Майнцівський» гладіус — ранній тип меча. Виготовлявся до середини І ст. н. е. Довжина меча становила 60-70 см. Таку назву він отримав на честь німецького міста Майнца, яке виросло з римського військового табору Могонтіакум/Могонціакум (Mogontiacum), заснованого близько 13 р. до н. е. Саме там були знайдені мечі подібної форми. Клинок у даного типу був ширший, ніж у іспанського гладіуса, але зберігав форму листка, і тому був лише ширшою модифікацією останнього.
Іспанський гладіус
Був у вжитку між 200 до н. е. до 20 до н. е. Клинок являв собою звужену форму «Майнцівського» гладіуса і мав листоподібну форму (чим був схожий на мечі етрусків) Довжина меча становила близько 75-85 см. Важив меч 900г — 1 кг. Цей тип має схожість з іберійським (іспанським) мечем, і, ймовірно, є його видозміненням, центр ваги був спрямований у бік вістря, що робило його ідеальним для важких рублячих ударів.
«Фулемський» гладіус
Перший екземпляр даного типу був знайдений у річці Темзі у лондонському районі Фулем, від чого і пішла назва меча. Датується даний тип не раніше 43 р. н. е. — періодом римської окупації Британії Авлом Плавцієм. Цей тип мав дедалі плавно вужчий приталений клинок та трикутне вістря, що робило зброю зручною для уколу, який був ефективний у щільному строю. Довжина — 65-70 см. Вага — 700 грамів. Цей тип вважається перехідною ланкою між «Майнцівським» гладіусом та «Помпейським» гладіусом.
«Помпейський» гладіус
«Помпейський» гладіус — пізня модифікація гладіуса. Назва походить від міста Помпеїв, де було знайдено чотири зразки даного типу, і які збереглися завдяки вулканічному попелу, який покрив ціле місто у 79 р. н. е. Був на озброєнні після 50 року н. е. Цей тип меча мав пряму форму з трикутним вістрям (дещо коротшим, ніж у «Фулемського»). Довжина меча становила 60-65 см. Через таку незначну довжину важив даний тип близько 700 грамів.
Див. також
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Гладіус |
- Акінак — персько-скіфський короткий прямий меч, аналогічний гладіусу
- Ксифос — короткий прямий меч, давньогрецький аналог римського гладіуса
- Спата — давньоримський меч, який був дещо довший за гладіус. Первісно уживався у кінноті, згодом замінив собою гладіус у піхоті
- Фальката — давньоримський кривий меч, який уживався у кінноті
- Пугіо — давньоримський кинджал
- Гладіатор — цирковой боєць у Стародавньому Римі. Буквально — «мечник», «озброєний гладіусом»
- Гладіолус — декоративна рослина з мечоподібними листками, чия назва буквально значить «маленький гладіус»
Цікавий факт
Деякі припускають, що чарівний зі східнослов'янських казок і билин може бути зв'язаний за походженням з кельтськими мечами. У такому разі, його назва порівнюється зі словами *kladyos, cleddyf, klezeñv, claideb і виводиться з кельтських мов.
Примітки
- Исторический словарь Гладий [ 5 листопада 2016 у Wayback Machine.] (рос.)
- . www.etymonline.com. Архів оригіналу за 3 серпня 2019.
- Penrose, Jane (Джейн Пенроуз) (2008). Rome and Her Enemies: An Empire Created and Destroyed by War (Рим і його вороги: Імперія утворена і знищена війною). Osprey Publishing. с. 121–122. ISBN .
- Меч-кладенец — легендарный клинок непобедимости [ 5 листопада 2016 у Wayback Machine.] (рос.)
Посилання
- Ґладіус // Універсальний словник-енциклопедія. — 4-те вид. — К. : Тека, 2006.
- Iron of the Empire: The History and Development of the Roman Gladius (Залізо Імперії: Історія і розвиток римського гладіуса) [ 1 січня 2013 у Wayback Machine.] (англ.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Gladius znachennya Gla dius inodi gla dij lat gladius kortik mech korotkoklinkova odnoruchna rimska zbroya Povna dovzhina mecha stanovila priblizno vid 55 do 85 sm a shirina vid 4 do 8 sm Korotkij gladius mav deyaki perevagi nad dovgimi mechami varvariv pri silnomu natisku legioneri prikrivayuchis velikimi shitami mali zmogu nablizitisya do voroga na duzhe korotku vidstan sho znachno uskladnyuvalo koristuvannya dovgoklinkovoyu chi dovgoyu drevkovoyu zbroyeyu Takim chinom mic gladiusa bula u silnomu natisku ta korotkij distanciyi Suchasna rekonstrukciya gladiusaEtimologiyaSlovo gladius vzhivayetsya v literaturi vzhe v p yesah antichnogo rimskogo dramaturga Plavta Za versiyeyu movoznavcya Yuliusa Pokorni Julius Pokorny latinske gladius ye zapozichennyam z keltskih mov vid galliv por vall cleddyf korn clethe bret kleze mech por klejmor Davnoirlandske claideb vvazhayetsya zapozichennyam z vallijskoyi Netochna peredacha pochatkovogo zvuka pripuskaye sho rimlyani zapozichili formu gladio chi kladio z prakeltskoyi abo cherez poserednictvo she yakoyis movi IstoriyaGladius na portupeyi legionera Suchasna rekonstrukciya Gladius buv prijnyatij na ozbroyennya u Rimskij imperiyi z IV stolittya do n e po II stolittya n e i buv tipovoyu holodnoyu zbroyeyu legioneriv Vikoristovuvavsya dlya boyu v stroyu Hocha gladiusom mozhna bulo i rubati vvazhalos sho vbiti protivnika mozhlivo lishe kolyuchim udarom i dlya takih udariv gladius i buv priznachenij Vigotovlyalisya gladiusi iz zaliza U ranni roki Starodavnogo Rimu rimlyani vikoristovuvali mechi podibni do davnogreckih ksifosiv Z 3 stolittya do R H rimlyani prijnyali na ozbroyennya mechi konstrukciyu yakih zapozichili u keltiberiv ta inshih narodiv Ispaniyi pid chas Zavoyuvannya Ispaniyi Rimom Poyava gladiusa dovgij proces u vijskovij istoriyi yakomu pereduvali rizni evolyucionuyuchi formi mecha Na formuvannya gladiusa silnij vpliv mala zbroya etruskiv Nosili gladius u pihvah na perev yazi z pravogo boku shob mozhna bulo vityagnuti zbroyu ne vidkrivayuchis shitom U centurioniv mech visiv livoruch oskilki ti ne chasto vikoristovuvali shiti otzhe ne bulo potrebi u nosinni mecha z pravogo boku U vishih kolah armiyi zamist mecha chasto nosili kindzhal pugio tezh livoruch ModifikaciyiIsnuvali taki modifikaciyi gladiusa Majncivskij gladius Ispanskij gladius Fulemskij gladius Pompejskij gladius Majncivskij gladius Suchasna rekonstrukciya Pompejskogo gladiusa Majncivskij gladius rannij tip mecha Vigotovlyavsya do seredini I st n e Dovzhina mecha stanovila 60 70 sm Taku nazvu vin otrimav na chest nimeckogo mista Majnca yake viroslo z rimskogo vijskovogo taboru Mogontiakum Mogonciakum Mogontiacum zasnovanogo blizko 13 r do n e Same tam buli znajdeni mechi podibnoyi formi Klinok u danogo tipu buv shirshij nizh u ispanskogo gladiusa ale zberigav formu listka i tomu buv lishe shirshoyu modifikaciyeyu ostannogo Ispanskij gladius Buv u vzhitku mizh 200 do n e do 20 do n e Klinok yavlyav soboyu zvuzhenu formu Majncivskogo gladiusa i mav listopodibnu formu chim buv shozhij na mechi etruskiv Dovzhina mecha stanovila blizko 75 85 sm Vazhiv mech 900g 1 kg Cej tip maye shozhist z iberijskim ispanskim mechem i jmovirno ye jogo vidozminennyam centr vagi buv spryamovanij u bik vistrya sho robilo jogo idealnim dlya vazhkih rublyachih udariv Fulemskij gladius Pershij ekzemplyar danogo tipu buv znajdenij u richci Temzi u londonskomu rajoni Fulem vid chogo i pishla nazva mecha Datuyetsya danij tip ne ranishe 43 r n e periodom rimskoyi okupaciyi Britaniyi Avlom Plavciyem Cej tip mav dedali plavno vuzhchij pritalenij klinok ta trikutne vistrya sho robilo zbroyu zruchnoyu dlya ukolu yakij buv efektivnij u shilnomu stroyu Dovzhina 65 70 sm Vaga 700 gramiv Cej tip vvazhayetsya perehidnoyu lankoyu mizh Majncivskim gladiusom ta Pompejskim gladiusom Pompejskij gladius Pompejskij gladius piznya modifikaciya gladiusa Nazva pohodit vid mista Pompeyiv de bulo znajdeno chotiri zrazki danogo tipu i yaki zbereglisya zavdyaki vulkanichnomu popelu yakij pokriv cile misto u 79 r n e Buv na ozbroyenni pislya 50 roku n e Cej tip mecha mav pryamu formu z trikutnim vistryam desho korotshim nizh u Fulemskogo Dovzhina mecha stanovila 60 65 sm Cherez taku neznachnu dovzhinu vazhiv danij tip blizko 700 gramiv Div takozhVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Gladius Akinak persko skifskij korotkij pryamij mech analogichnij gladiusu Ksifos korotkij pryamij mech davnogreckij analog rimskogo gladiusa Spata davnorimskij mech yakij buv desho dovshij za gladius Pervisno uzhivavsya u kinnoti zgodom zaminiv soboyu gladius u pihoti Falkata davnorimskij krivij mech yakij uzhivavsya u kinnoti Pugio davnorimskij kindzhal Gladiator cirkovoj boyec u Starodavnomu Rimi Bukvalno mechnik ozbroyenij gladiusom Gladiolus dekorativna roslina z mechopodibnimi listkami chiya nazva bukvalno znachit malenkij gladius Cikavij faktDeyaki pripuskayut sho charivnij zi shidnoslov yanskih kazok i bilin mozhe buti zv yazanij za pohodzhennyam z keltskimi mechami U takomu razi jogo nazva porivnyuyetsya zi slovami kladyos cleddyf klezenv claideb i vivoditsya z keltskih mov PrimitkiIstoricheskij slovar Gladij 5 listopada 2016 u Wayback Machine ros www etymonline com Arhiv originalu za 3 serpnya 2019 Penrose Jane Dzhejn Penrouz 2008 Rome and Her Enemies An Empire Created and Destroyed by War Rim i jogo vorogi Imperiya utvorena i znishena vijnoyu Osprey Publishing s 121 122 ISBN 1 84603 336 5 Mech kladenec legendarnyj klinok nepobedimosti 5 listopada 2016 u Wayback Machine ros PosilannyaGladius Universalnij slovnik enciklopediya 4 te vid K Teka 2006 Iron of the Empire The History and Development of the Roman Gladius Zalizo Imperiyi Istoriya i rozvitok rimskogo gladiusa 1 sichnya 2013 u Wayback Machine angl