Геноцид ромів (ромською — Porajmos, Samudaripen) — геноцид, організований і здійснений нацистами у 1935–1945 роках на теренах Німеччини, країн-союзників Третього Рейху й окупованих країн. Знищення ромів було частиною загальної політики націонал-соціалістів зі знищення євреїв (Голокосту), гомосексуалів, невиліковних хворих, наркоманів, психічно хворих і політичних опонентів.
У березні 1936 року на ромів були поширені нюренберзькі закони Рейху про громадянство і раси, які легітимізували переслідування народу, і наслідком яких стало тотальне знищення понад 80 % ромського населення Європи.
Вважається, що від репресій 1935—1945 рр. в Європі загинуло від 600 тис. до 1 млн 500 тис. ромів (за іншими оцінками — від 220 до 500 тисяч).
У процентному відношенні ромська етнічна група найбільше потерпіла від убивств нацистами. Близько 90 відсотків ромського населення Австрії, Німеччини, України та Естонії було знищено нацистським режимом та його союзниками.
Першими жертвами Бабиного Яру у вересні 1941 року стали роми, п'ять таборів яких навколо Києва були цілковито знищені нацистами за кілька днів. Анатолій Кузнєцов у романі «Бабин Яр» писав: «На ромів фашисти полювали, як на дичину. Вони підлягали такому ж негайному знищенню, як і євреї … Ромів везли в Бабин Яр цілими таборами». «Бабин Яр — це жахіття для циган. Вони гинули, навіть не знаючи, за що їх вбивають» — це слова ромської письменниці Рані Романі (Раїси Набаранчук). За наявною інформацією, у Бабиному Яру загинули щонайменше 150 ромів, але ця цифра може бути значно вищою. Усього під час Другої світової війни в каральних акціях окупаційного режиму в Україні було знищено 19—20 тис. осіб ромської національності (за іншими оцінками — близько 25 тис.), проте немає даних про загиблих у зонах бойових дій наступальних операцій, на примусових роботах, у таборах-гетто, під час операцій УПА та радянських партизан тощо.
Документально підтверджено понад 140 випадків масового вбивства ромів на теренах окупованої України у 1941-44 роках, найчисельніші з яких — в Чернігові (близько 1100 осіб, за іншими оцінками — понад 2500), Кропивницькому (бл. 1000 осіб), Бахмуті (бл. 900 осіб), Сімферополі (824 особи), Херсоні (понад 650 осіб).
У 1942 році до Губернаторства Трансністрія, у складі якого перебували території окупованих Вінницької, Миколаївської та Одеської областей УРСР, націонал-легіонерським урядом Іона Антонеску було депортовано з Румунського королівства 25 тисяч ромів. До першої хвилі депортованих увійшли кочові роми, а другу хвилю склали осілі роми, що були неблагонадійними та мали проблеми з законом. Загальна кількість депортованих сягнула 25 283 осіб: 7 856 чоловіків, 7 266 жінок та 10 161 дитина. Серед них було понад 12 тис. кочових та 13 100 осілих циган. Осілих ромів депортували в поїздах, кочових змусили їхати до Трансністрії на своїх возах. У Трансністрії солдати відбирали вози з кіньми на потреби румунської армії. Роми були позбавлені усього — коней, інструментів, майна, грошей та інших засобів існування, не мали житла, роботи, харчів, ліків, палива. У березні 1944 р. у Трансністрії перебувало 12 083 ромів. Саме вони змогли вижити. До них варто додати ще біля 2 тис. циган, котрі за різних обставин були репатрійовані або втекли з цього краю. Таким чином, у 1942—1944 рр. у Трансністрії загинуло приблизно 11 тис. депортованих сюди ромів, вижило орієнтовно 14 тис.
Вшанування пам'яті жертв геноциду
На увічнення пам'яті депортованих і страчених представників циганського етносу 2 серпня в Україні на державному рівні відзначається Міжнародний день голокосту ромів.
У 2009 році в урочищі Подусівка на околиці Чернігова, на місці масового розстрілу нацистами ромів (1-3 серпня 1942 р.), за ініціативи громадської організації «Романо дром» був встановлений пам'ятний знак, який вшановує пам'ять жертв геноциду ромів.
До 75-х роковин трагедії в Бабиному Яру в ушанування пам'яті про ромів, розстріляних у 1941 році, в Національному історико-меморіальному заповіднику «Бабин Яр» 23 вересня 2016 року був встановлений монумент «Ромська Кибитка».
29 січня 2018 р. у музеї «Пам'ять єврейського народу та Голокост в Україні» відбулось відкриття експозиції «Трагедія ромського народу в Україні та Молдові». Це перша в Україні постійна експозиція, присвячена геноциду ромів у роки Другої світової війни.
Упродовж 40-х років минулого століття ромів Ужгорода з Мочару (сучасний мікрорайон Шахта) поступово обмежували у правах та свободі пересування. Зрештою, табір Мочара був огороджений колючим дротом та парканом і став свого роду міні-гетто для ромів. Саме в мікрорайоні Шахта, на подвір'ї першої ромської школи в Європі — Ужгородської гімназії № 14, 2 серпня 2023 р. відкрили Меморіальний знак пам'яті жертв ромського Голокосту (Пораймосу). Пам'ятний знак має вигляд колеса, на ободі якого розміщена міні-скульптура, яка зображує родину ромів — тата, трьох дітей, маму і дідуся, який грає на скрипці. На 16 спицях написані найпоширеніші у 1935—1945 роках ромські прізвища. У центрі — палаюча свічка та невеликий шматок дроту. Скульптурну композицію створив скульптор Роман Мурник.
У квітні 2024 року в Ужгороді створений віртуальний музей історії геноциду ромів під час Другої світової війни — «Пораймос на Закарпатті». На онлайн-платформі розміщені п'ять тематичних відеоекспозицій та аудіогіди про життя ромської громади між двома світовими війнами й висвітлена трагедія її знищення. Матеріали доступні українською та ромською мовами.
Відомі роми, які загинули чи постраждали від геноциду
Примітки
- Що означає слово «Samudaripen»?. Архів оригіналу за 4 липня 2013. Процитовано 4 липня 2013.
- У Бабиному Яру вшанували пам'ять ромів, замордованих нацистами // РІСУ — Релігійно-інформаційна служба України, 24.09.2016
- . Архів оригіналу за 9 жовтня 2017. Процитовано 13 жовтня 2016.
- . Архів оригіналу за 10 січня 2013. Процитовано 12 лютого 2013.
- Константінова, Надія (31 липня 2021). Під час Другої світової війни в Україні було знищено майже 90% ромів – дослідник. Радіо Свобода. Процитовано 28 травня 2024.
- . Архів оригіналу за 9 жовтня 2016. Процитовано 6 жовтня 2016.
- 2 серпня – Міжнародний день пам’яті жертв нацистського геноциду ромів. УІНП. 2 серпня 2021. Процитовано 28 травня 2024.
- Трегубова, Ярослава, Бабин Яр. Трагедія ромів, процитовано 28 травня 2024
- Перша в Україні ромська письменниця Рані Романі. chernihiv-lib.org.ua. 6 квітня 2021. Процитовано 28 травня 2024.
- Трагедія Бабиного Яру і роми. RomaUA. Процитовано 28 травня 2024.
- Дослідник Голокосту ромів Михайло Тяглий про вбивства ромів у Бабиному Яру, 29 липня 2021, процитовано 28 травня 2024
- Костюк, Богдана (2 серпня 2018). Науковці: в роки Голокосту в Україні знищили близько 25 тисяч ромів. Радіо Свобода. Процитовано 28 травня 2024.
- (PDF) (рос.). Архів оригіналу (PDF) за 24 березня 2022. Процитовано 11 лютого 2013.
- Круглов А. Геноцид цыган в Украине 1941—1944 гг.: Статистико-региональный аспект // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — С. 83-113 (рос.)
- Олена Сафарова. У Чернігові вшанували пам'ять жертв геноциду ромів // Суспільне мовлення Чернігів, 02.08.2021
- Пам’ять ромів, знищених нацистами, вшанували у Чернігові. siver.com.ua. Всеукраїнський незалежний медійний простір "Сіверщина". Процитовано 28 травня 2024.
- КАРТА «МІСЦЯ МАСОВОГО ВБИВСТВА РОМІВ НА ТЕРЕНАХ УКРАЇНИ ЗА ЧАСІВ НАЦИСТСЬКОЇ ОКУПАЦІЇ». romagenocide.com.ua. Процитовано 28 травня 2024.
- Тяглий, Михайло (19 квітня 2021). КАРТОГРАФУВАННЯ ГЕНОЦИДУ РОМІВ УКРАЇНИ (1941–1944 РР.) ТА ПАМ’ЯТІ ПРО ЦЕ. City: History, Culture, Society. № 12 (1). с. 118—169. doi:10.15407/mics2021.12.118. ISSN 2616-4280. Процитовано 28 травня 2024.
- Тарнавський, Ігор (20 жовтня 2015). ПОЛІТИКА РУМУНСЬКОЇ ВЛАДИ ЩОДО ЦИГАН НА ОКУПОВАНИХ УКРАЇНСЬКИХ ЗЕМЛЯХ (1941–1944 рр.). Київські історичні студії. № 1. с. 84—90. ISSN 2524-0757. Процитовано 28 травня 2024.
- Чернігів відвідала делегація Міжнародної організації ромів. chernigiv-rada.gov.ua. Процитовано 28 травня 2024.
- Чернігів вшанував пам’ять жертв нацистського геноциду ромів. format.cn.ua. 8 березня 2019. Процитовано 28 травня 2024.
- У Бабиному Яру відкрили монумент "Ромська кибитка". www.ukrinform.ua. 27 вересня 2016. Процитовано 28 травня 2024.
- Нужненко, Сергій. Символ пам’яті про ромів, які стали жертвами нацизму, відкрили у Києві. Радіо Свобода. Процитовано 28 травня 2024.
- Стрильчук, Марина (30 січня 2018). Відкриття експозиції "Трагедія ромського народу в Україні та Молдові". УКРАЇНСЬКИЙ ІНСТИТУТ ВИВЧЕННЯ ГОЛОКОСТУ «ТКУМА». Процитовано 28 травня 2024.
- Роми Закарпаття: трагічна історія етносу та відновлення пам’яті. Медіа перспективи. 24 листопада 2023. Процитовано 28 травня 2024.
- Пам'ятний знак жертвам ромського Голокосту відкрили в Ужгороді. Varosh. 2 серпня 2023. Процитовано 28 травня 2024.
- В Ужгороді відкрили пам'ятний знак жертвам ромського Голокосту. Новини Закарпаття. Процитовано 28 травня 2024.
- Трагічна сторінка в історії ромів: на Закарпатті запустили віртуальний музей. Голос Карпат. Процитовано 28 травня 2024.
Посилання
- 13 фактів про геноцид ромів у XX столітті // Depo.ua — суспільно-політичний портал, 02.08.2016
- Переслідування та вбивства ромів на теренах України у часи Другої світової війни: зб. док., матеріалів та спогадів / Укр. центр вивч. історії Голокосту, Міжнар. громад. орг. "Міжнар. фонд «Взаєморозуміння і толерантність»; [авт.-упоряд. М. Тяглий. — К: [Укр. центр вивч. історії Голокосту, 2013. — 207 c.
- ГЕНОЦИД РОМІВ УКРАЇНИ В ПЕРІОД ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ: ВИВЧЕННЯ, ВИКЛАДАННЯ, КОМЕМОРАЦІЯ. Матеріали науково-практичної конференції, Київ, 4 жовтня 2016 р., 230 с.
- Анґус Фрейзер. Цигани / А. Онишко (пер.). — Київ: Видавничий дім Всесвіт, 2003. — 358 с. 360
- Вольфґанґ Віпперманн. «Як і з євреями?» Пораймос у німецькій Політиці та науці // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ № 2 (6) 2009 // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — с. 62-82
- Наталія Зіневич. Проблеми дослідження геноциду ромів (циган) на українських землях у роки Другої світової війни // Наукові записки Інституту української археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України — Т. 16: зб. праць молодих вчених та аспірантів, 2008, с. 415—439
- Наталія Зіневич. До питання про специфіку геноциду ромів на українських землях … // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — с. 148—163
- Анна Ленчовська. Відеосвідчення Інституту Фонду Шоа як джерело до вивчення та викладання історії ромів України у період 1941—1944 рр. // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — с. 114—123
- Євгенія Навроцька. Антиромська політика в Закарпатті у роки Другої світової війни: зібрання свідчень та збереження історичної пам'яті // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — с. 124—140
- Євгенія Навроцька, Аладар Адам. Сповідь. Живі свідчать: навчально-методичний посібник про Голокост (Параїмос) ромів Закарпаття / Є. М. Навроцька, А. Є Адам. — Ужгород: Ужгородська міська друкарня, 2012. — 80 с.
- Май Панчук. До питання про становище ромів Закарпаття в роки угорської окупації та Другої світової війни // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ. Студії в Україні і світі. № 2 (6) 2009 — с. 164—167
- Роман Офіцинський. Роми і примусова праця на Закарпатті 1939—1944 років // Ромологія: історія та сучасність: Матеріали Міжнародних наукових читань / Ужгород: Поліграфцентр «Ліра». 2013. — c. 76-82
- Павло Худіш. ҐЕТТОЇЗАЦІЯ ТА ГОЛОКОСТ НА ЗАКАРПАТТІ У СВІДЧЕННЯХ ЖЕРТВ І ОЧЕВИДЦІВ (ЗА МАТЕРІАЛАМИ ОБЛАСНОЇ НАДЗВИЧАЙНОЇ КОМІСІЇ). Науковий вісник Ужгородського університету. Серія: Історія, № 1 (42, 2020 с. 90–101
- Юрій Славік. Репресивна політика Угорщини на Закарпатті (1938—1944 рр.). Дисертація. УЖГОРОДСЬКИЙ НАЦІОНАЛЬНИЙ УНІВЕРСИТЕТ, 2016—259 с.
- Юрій Славік. Шлях до Аушвіцу: Голокост на Закарпатті. — Дніпро: Український інститут вивчення Голокосту «Ткума», 2017. — 156 с.
- Роми у Трансністрії (1941—1944): архівні документи / Інститут ромознавства, Державний архів Одеської області, Інститут етнічних досліджень. — Одеса: Фенікс, 2011. — Випуск 1. — 62 с.
- Ірина Міронова, Світлана Сургова. СТАНОВИЩЕ ДЕПОРТОВАНИХ У ТРАНСНІСТРІЮ РОМІВ (НА МАТЕРІАЛАХ ГОЛТСЬКОГО ТА ОЧАКІВСЬКОГО ПОВІТІВ) // СТОРІНКИ ІСТОРІЇ: ЗБІРНИК НАУКОВИХ ПРАЦЬ. Вип. 54. — К.: Національний технічний університет України «Київський політехнічний інститут імені Ігоря Сікорського», жовтень 2022, с. 201—219
- В'ячеслав Лукіянчук. СІНТІ ТА РОМИ В УМОВАХ ТОТАЛІТАРНОГО НАЦИСТСЬКОГО РЕЖИМУ // Наукові праці історичного факультету Запорізького національного університету, 2017, вип. 47, с. 150—155
- МАТЕРІАЛИ Міжнародної циганознавчої науково-практичної конференції «РОМИ УКРАЇНИ: із минулого в майбутнє» (Київ, 10–11 червня 2008 року). Київ: ЮСТИНІАН, 2009 [ 29 квітня 2017 у Wayback Machine.]
- Бренда Дейвіс Лутц, Джеймс М. Лутц. Цигани як жертви Голокосту — Historians.in.ua. Інтернет-мережа гуманітаріїв в Україні і світі [ 7 квітня 2014 у Wayback Machine.]. Також в форматі PDF
- Геноцид ромів на теренах сучасної України під час Другої світової війни — Енциклопедія історії України
- Михайло Тяглий. «Наказую… переслати… списки циганів»: Збір органами влади Райхскомісаріату Україна відомостей про ромів у липні 1942 р. // Голокост і сучасність. Студії в Україні і світі № 1 (9) 2011 — С. 101—122 [ 5 квітня 2016 у Wayback Machine.]
- Михайло Тяглий. Окупаційна політика та доля ромів України // Україна в Другій світовій війні: Погляд з ХХІ століття. — Київ: Наукова думка, 2011. — Кн. 2. — С. 864—897 [ 5 квітня 2016 у Wayback Machine.]
- Михайло Тяглий. Ставлення місцевого населення в окупованій Україні до переслідуваних ромів, 1941—1944 // ГЕНОЦИД РОМІВ УКРАЇНИ В ПЕРІОД ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ: ВИВЧЕННЯ, ВИКЛАДАННЯ, КОМЕМОРАЦІЯ. Матеріали науково-практичної конференції, Київ, 4 жовтня 2016 р., с. 126—158
- Михайло Тяглий. «Трагедія винних жертв»? Пам'ять про геноцид ромів у повоєнній Україні // Україна Модерна — міжнародний інтелектуальний часопис, 16.11.2020 — 15.12.2020
- Михайло Тяглий. «МАЛЕНЬКА» ТРАГЕДІЯ НА УЗБІЧЧІ «ВЕЛИКИХ ІСТОРІЙ»: ГЕНОЦИД РОМІВ НА ВОЛИНІ (1941—1944 РР.) // Літопис Волині. Всеукраїнський науковий часопис. Чис. 28. 2023, с.34-55
- Михайло Тяглий. Траєкторії травматичної пам'яті меншини у різних політико-національних контекстах: як у Білорусі, Росії та Україні пам'ятають геноцид ромів // Офіс Rosa Luxemburg Stiftung в Україні, 22.06.2021
- Михайло Тяглий про Голокост ромів і боротьбу зі стереотипами — Суспільне Культура, 03.08.2023
- Світлана Бурмістр, Михайло Тяглий. Місце пам'яті вбитим ромам у Калинівці. Київ: Український центр вивчення історії Голокосту. Фонд «Меморіал убитим євреям Європи», 2019 — 32 с.
- «Зайшли в костьол, де вінчалася циганська пара, — заарештували і спалили» — представник ромської громади про Голокост // Радіо Свобода, 02.08.2017
- Наталя Жукова. «З циганами слід поводитись, як з євреями»: чому нацисти понад 80 років тому знищували в Україні ромів // Вільне радіо — 27.01.2024
- Марина Стрільчук. «Забутий геноцид»: трагедія ромів під час Другої світової війни // Музей «Пам'ять єврейського народу та Голокост в Україні», 01.08.2022
- «Найстрашнішим було — загубити маму». Історія ромського геноциду (1939—1945) // Інформаційно-аналітичне агентство «РомаУА», 04.08.2023
- Олена Заславська, Катерина Кічик, Альфія Шевченко. Історичні дослідження починаються тоді, коли з'являється суспільний запит — Михайло Тяглий про дослідження трагедії ромів // Асоціація єврейських організацій та общин України — січень 2022
- Тексти про геноцид ромів, які варто прочитати // Інформаційне агентство «Район.IN.UA», 02.08.2021
- Олександр Ляпін. «Голокост від куль»: як нищили евреїв і ромів за часів німецької окупації //Укрінформ — 16.08.2019
- Олена Козакова. ДОЛЯ УКРАЇНСЬКИХ ЦИГАН У ЧАСИ ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ В СУЧАСНІЙ УКРАЇНСЬКІЙ ІСТОРІОГРАФІЇ // Наукові праці історичного факультету Запорізького національного університету, 2014, вип. XXXVIII — С. 343—346 [ 14 жовтня 2016 у Wayback Machine.]
- Максим Гон. Голодомор, Голокост і Пораймос у політиці пам'яті України // ПАНОРАМА ПОЛІТОЛОГІЧНИХ СТУДІЙ Випуск 12, 2014. Рівненський державний гуманітарний університет, Історико-соціологічний факультет, Кафедра політичних наук — с. 171—182
- Максим Гон. Голодомор, Голокост і геноцид ромів у політиці пам'яті України // Суспільно-політична активність та історична пам'ять єврейської спільноти в контексті євроінтеграції України. Київ: ІПіЕнД ім. І. Ф. Кураса НАН України, 2020 — с. 63-83
- Максим Гон. Геноциди першої половини ХХ століття: порівняльний аналіз. Навчальний посібник для студентів історичних спеціальностей вищих навчальних закладів.-Івано-Франківськ: Лілея-НВ, 2009—180 с.
- Анатолій Подольський. Місця пам'яті жертвам Голокосту в Україні: тоталітарна спадщина та історико-політичні виклики сьогодення // Пοлітичні дослідження, № 1, 2021. Київ: ІПіЕнД ім. І. Ф. Кураса НАН України, с. 106—122
- Геннадій Коваль, Олексій Коваль. Знищення фашистами ромів в окупованій Україні в 1941—1944 роках: погляд через десятиліття // Миколаїв — 2022 — 66 с.
- Геноцид проти ромів у роки Другої світової війни — UA-Reporter.com, 09.08.2008 [ 13 жовтня 2016 у Wayback Machine.]
- Лілія Ржеутська. Пам'ять про Голокост і геноцид ромів в українській глибинці // Deutsche Welle, 20.06.2019
- Віктор Човка. Ромська громада на Закарпатті: з трагічною історією та відновленням пам'яті // Інтернет-видання «Закарпаття онлайн Beta», 23.11.2023
- Аладар Адам, Юлія Зейкан, Євгенія Навроцька. Білий камінь з чорної катівні — Ужгород: Видавництво Олександри Гаркуші, 2006—146 с. Ужгородська публічна бібліотека
- Карта спогадів про Пораймос на Закарпатті (за документами та публікаціями) // Віртуальний музей історії геноциду ромів під час Другої світової війни «Пораймос на Закарпатті»
- Спалені села і селища Чернігівщини в 1941—1943 роках: злочини проти цивільного населення: зб. док. і матеріалів — Чернігів: Десна Поліграф, 2013. — 223 c. // ЕЛЕКТРОННА БІБЛІОТЕКА «УКРАЇНІКА»
- Мыхайло Тяглый. Эволюция антицыганской политики в рейхскомиссариате «Украина» весной — летом 1942 г. // Нацистская политика геноцида на оккупированных территориях СССР. Сборник материалов международной научно-практической конференции, Брест, 7-8 декабря 2012 г. — Брест: БрГУ им. А. С. Пушкина, 2014. — с. 63-73 (рос.)
- Николай Бессонов. Цыгане СССР в оккупации. Стратегии выживания // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ № 2 (6), 2009 — с. 17-52 (рос.)
- Александр Фридман. «…Только потому, что они цыгане…». К вопросу о геноциде цыганского населения Беларуси в период советско-немецкой войны // ГОЛОКОСТ І СУЧАСНІСТЬ № 2 (6), 2009 — с. 168—171 (рос.)
- А. Данилкин. Цыганские дети и нацистские интриги // Антифашистская газета ТумБалалайка № 15-16, апрель-август 2000 (рос.)
- Дональд Кенрик, Грэттан Паксон. Цыгане под свастикой. М: «ТЕКСТ» ЖУРНАЛ «ДРУЖБА НАРОДОВ», 2001—205 с. (рос.)
- Наукові та історичні публікації про Пораймос // Віртуальний музей історії геноциду ромів під час Другої світової війни «Пораймос на Закарпатті»
- Бібліографія з проблематики нацистської та румунської антиромської політики у Третьому райху і на теренах окупованої України та СРСР у 1941—1944 рр., а також загальні роботи про історію ромів у Російській імперії, СРСР та в Україні (станом на січень 2021 р.) // Український центр вивчення історії Голокосту
- Мультимейдійні матеріали та інтерв'ю про переслідування та масові вбивства ромів в Україні часів Другої світової війни (2009—2018) // Український центр вивчення історії Голокосту
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Геноцид ромів |
Це незавершена стаття про злочинність. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Genocid romiv romskoyu Porajmos Samudaripen genocid organizovanij i zdijsnenij nacistami u 1935 1945 rokah na terenah Nimechchini krayin soyuznikiv Tretogo Rejhu j okupovanih krayin Znishennya romiv bulo chastinoyu zagalnoyi politiki nacional socialistiv zi znishennya yevreyiv Golokostu gomoseksualiv nevilikovnih hvorih narkomaniv psihichno hvorih i politichnih oponentiv Memorial roma ta sinti Yevropi yaki zaginuli vnaslidok nacistskoyi rasovoyi politiki Berlin park Tirgarten na pivden vid budivli Rejhstagu U berezni 1936 roku na romiv buli poshireni nyurenberzki zakoni Rejhu pro gromadyanstvo i rasi yaki legitimizuvali peresliduvannya narodu i naslidkom yakih stalo totalne znishennya ponad 80 romskogo naselennya Yevropi Vvazhayetsya sho vid represij 1935 1945 rr v Yevropi zaginulo vid 600 tis do 1 mln 500 tis romiv za inshimi ocinkami vid 220 do 500 tisyach U procentnomu vidnoshenni romska etnichna grupa najbilshe poterpila vid ubivstv nacistami Blizko 90 vidsotkiv romskogo naselennya Avstriyi Nimechchini Ukrayini ta Estoniyi bulo znisheno nacistskim rezhimom ta jogo soyuznikami Pershimi zhertvami Babinogo Yaru u veresni 1941 roku stali romi p yat taboriv yakih navkolo Kiyeva buli cilkovito znisheni nacistami za kilka dniv Anatolij Kuznyecov u romani Babin Yar pisav Na romiv fashisti polyuvali yak na dichinu Voni pidlyagali takomu zh negajnomu znishennyu yak i yevreyi Romiv vezli v Babin Yar cilimi taborami Babin Yar ce zhahittya dlya cigan Voni ginuli navit ne znayuchi za sho yih vbivayut ce slova romskoyi pismennici Rani Romani Rayisi Nabaranchuk Za nayavnoyu informaciyeyu u Babinomu Yaru zaginuli shonajmenshe 150 romiv ale cya cifra mozhe buti znachno vishoyu Usogo pid chas Drugoyi svitovoyi vijni v karalnih akciyah okupacijnogo rezhimu v Ukrayini bulo znisheno 19 20 tis osib romskoyi nacionalnosti za inshimi ocinkami blizko 25 tis prote nemaye danih pro zagiblih u zonah bojovih dij nastupalnih operacij na primusovih robotah u taborah getto pid chas operacij UPA ta radyanskih partizan tosho Dokumentalno pidtverdzheno ponad 140 vipadkiv masovogo vbivstva romiv na terenah okupovanoyi Ukrayini u 1941 44 rokah najchiselnishi z yakih v Chernigovi blizko 1100 osib za inshimi ocinkami ponad 2500 Kropivnickomu bl 1000 osib Bahmuti bl 900 osib Simferopoli 824 osobi Hersoni ponad 650 osib U 1942 roci do Gubernatorstva Transnistriya u skladi yakogo perebuvali teritoriyi okupovanih Vinnickoyi Mikolayivskoyi ta Odeskoyi oblastej URSR nacional legionerskim uryadom Iona Antonesku bulo deportovano z Rumunskogo korolivstva 25 tisyach romiv Do pershoyi hvili deportovanih uvijshli kochovi romi a drugu hvilyu sklali osili romi sho buli neblagonadijnimi ta mali problemi z zakonom Zagalna kilkist deportovanih syagnula 25 283 osib 7 856 cholovikiv 7 266 zhinok ta 10 161 ditina Sered nih bulo ponad 12 tis kochovih ta 13 100 osilih cigan Osilih romiv deportuvali v poyizdah kochovih zmusili yihati do Transnistriyi na svoyih vozah U Transnistriyi soldati vidbirali vozi z kinmi na potrebi rumunskoyi armiyi Romi buli pozbavleni usogo konej instrumentiv majna groshej ta inshih zasobiv isnuvannya ne mali zhitla roboti harchiv likiv paliva U berezni 1944 r u Transnistriyi perebuvalo 12 083 romiv Same voni zmogli vizhiti Do nih varto dodati she bilya 2 tis cigan kotri za riznih obstavin buli repatrijovani abo vtekli z cogo krayu Takim chinom u 1942 1944 rr u Transnistriyi zaginulo priblizno 11 tis deportovanih syudi romiv vizhilo oriyentovno 14 tis Vshanuvannya pam yati zhertv genociduNa uvichnennya pam yati deportovanih i strachenih predstavnikiv ciganskogo etnosu 2 serpnya v Ukrayini na derzhavnomu rivni vidznachayetsya Mizhnarodnij den golokostu romiv U 2009 roci v urochishi Podusivka na okolici Chernigova na misci masovogo rozstrilu nacistami romiv 1 3 serpnya 1942 r za iniciativi gromadskoyi organizaciyi Romano drom buv vstanovlenij pam yatnij znak yakij vshanovuye pam yat zhertv genocidu romiv Do 75 h rokovin tragediyi v Babinomu Yaru v ushanuvannya pam yati pro romiv rozstrilyanih u 1941 roci v Nacionalnomu istoriko memorialnomu zapovidniku Babin Yar 23 veresnya 2016 roku buv vstanovlenij monument Romska Kibitka 29 sichnya 2018 r u muzeyi Pam yat yevrejskogo narodu ta Golokost v Ukrayini vidbulos vidkrittya ekspoziciyi Tragediya romskogo narodu v Ukrayini ta Moldovi Ce persha v Ukrayini postijna ekspoziciya prisvyachena genocidu romiv u roki Drugoyi svitovoyi vijni Uprodovzh 40 h rokiv minulogo stolittya romiv Uzhgoroda z Mocharu suchasnij mikrorajon Shahta postupovo obmezhuvali u pravah ta svobodi peresuvannya Zreshtoyu tabir Mochara buv ogorodzhenij kolyuchim drotom ta parkanom i stav svogo rodu mini getto dlya romiv Same v mikrorajoni Shahta na podvir yi pershoyi romskoyi shkoli v Yevropi Uzhgorodskoyi gimnaziyi 14 2 serpnya 2023 r vidkrili Memorialnij znak pam yati zhertv romskogo Golokostu Porajmosu Pam yatnij znak maye viglyad kolesa na obodi yakogo rozmishena mini skulptura yaka zobrazhuye rodinu romiv tata troh ditej mamu i didusya yakij graye na skripci Na 16 spicyah napisani najposhirenishi u 1935 1945 rokah romski prizvisha U centri palayucha svichka ta nevelikij shmatok drotu Skulpturnu kompoziciyu stvoriv skulptor Roman Murnik U kvitni 2024 roku v Uzhgorodi stvorenij virtualnij muzej istoriyi genocidu romiv pid chas Drugoyi svitovoyi vijni Porajmos na Zakarpatti Na onlajn platformi rozmisheni p yat tematichnih videoekspozicij ta audiogidi pro zhittya romskoyi gromadi mizh dvoma svitovimi vijnami j visvitlena tragediya yiyi znishennya Materiali dostupni ukrayinskoyu ta romskoyu movami Vidomi romi yaki zaginuli chi postrazhdali vid genociduJogann Trollmann Dzhango Rejnhardt Mateo Maksimov Mikola Slichenko Papusha Settela ShtajnbahPrimitkiSho oznachaye slovo Samudaripen Arhiv originalu za 4 lipnya 2013 Procitovano 4 lipnya 2013 U Babinomu Yaru vshanuvali pam yat romiv zamordovanih nacistami RISU Religijno informacijna sluzhba Ukrayini 24 09 2016 Arhiv originalu za 9 zhovtnya 2017 Procitovano 13 zhovtnya 2016 Arhiv originalu za 10 sichnya 2013 Procitovano 12 lyutogo 2013 Konstantinova Nadiya 31 lipnya 2021 Pid chas Drugoyi svitovoyi vijni v Ukrayini bulo znisheno majzhe 90 romiv doslidnik Radio Svoboda Procitovano 28 travnya 2024 Arhiv originalu za 9 zhovtnya 2016 Procitovano 6 zhovtnya 2016 2 serpnya Mizhnarodnij den pam yati zhertv nacistskogo genocidu romiv UINP 2 serpnya 2021 Procitovano 28 travnya 2024 Tregubova Yaroslava Babin Yar Tragediya romiv procitovano 28 travnya 2024 Persha v Ukrayini romska pismennicya Rani Romani chernihiv lib org ua 6 kvitnya 2021 Procitovano 28 travnya 2024 Tragediya Babinogo Yaru i romi RomaUA Procitovano 28 travnya 2024 Doslidnik Golokostu romiv Mihajlo Tyaglij pro vbivstva romiv u Babinomu Yaru 29 lipnya 2021 procitovano 28 travnya 2024 Kostyuk Bogdana 2 serpnya 2018 Naukovci v roki Golokostu v Ukrayini znishili blizko 25 tisyach romiv Radio Svoboda Procitovano 28 travnya 2024 PDF ros Arhiv originalu PDF za 24 bereznya 2022 Procitovano 11 lyutogo 2013 Kruglov A Genocid cygan v Ukraine 1941 1944 gg Statistiko regionalnyj aspekt GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 S 83 113 ros Olena Safarova U Chernigovi vshanuvali pam yat zhertv genocidu romiv Suspilne movlennya Chernigiv 02 08 2021 Pam yat romiv znishenih nacistami vshanuvali u Chernigovi siver com ua Vseukrayinskij nezalezhnij medijnij prostir Sivershina Procitovano 28 travnya 2024 KARTA MISCYa MASOVOGO VBIVSTVA ROMIV NA TERENAH UKRAYiNI ZA ChASIV NACISTSKOYi OKUPACIYi romagenocide com ua Procitovano 28 travnya 2024 Tyaglij Mihajlo 19 kvitnya 2021 KARTOGRAFUVANNYa GENOCIDU ROMIV UKRAYiNI 1941 1944 RR TA PAM YaTI PRO CE City History Culture Society 12 1 s 118 169 doi 10 15407 mics2021 12 118 ISSN 2616 4280 Procitovano 28 travnya 2024 Tarnavskij Igor 20 zhovtnya 2015 POLITIKA RUMUNSKOYi VLADI ShODO CIGAN NA OKUPOVANIH UKRAYiNSKIH ZEMLYaH 1941 1944 rr Kiyivski istorichni studiyi 1 s 84 90 ISSN 2524 0757 Procitovano 28 travnya 2024 Chernigiv vidvidala delegaciya Mizhnarodnoyi organizaciyi romiv chernigiv rada gov ua Procitovano 28 travnya 2024 Chernigiv vshanuvav pam yat zhertv nacistskogo genocidu romiv format cn ua 8 bereznya 2019 Procitovano 28 travnya 2024 U Babinomu Yaru vidkrili monument Romska kibitka www ukrinform ua 27 veresnya 2016 Procitovano 28 travnya 2024 Nuzhnenko Sergij Simvol pam yati pro romiv yaki stali zhertvami nacizmu vidkrili u Kiyevi Radio Svoboda Procitovano 28 travnya 2024 Strilchuk Marina 30 sichnya 2018 Vidkrittya ekspoziciyi Tragediya romskogo narodu v Ukrayini ta Moldovi UKRAYiNSKIJ INSTITUT VIVChENNYa GOLOKOSTU TKUMA Procitovano 28 travnya 2024 Romi Zakarpattya tragichna istoriya etnosu ta vidnovlennya pam yati Media perspektivi 24 listopada 2023 Procitovano 28 travnya 2024 Pam yatnij znak zhertvam romskogo Golokostu vidkrili v Uzhgorodi Varosh 2 serpnya 2023 Procitovano 28 travnya 2024 V Uzhgorodi vidkrili pam yatnij znak zhertvam romskogo Golokostu Novini Zakarpattya Procitovano 28 travnya 2024 Tragichna storinka v istoriyi romiv na Zakarpatti zapustili virtualnij muzej Golos Karpat Procitovano 28 travnya 2024 Posilannya13 faktiv pro genocid romiv u XX stolitti Depo ua suspilno politichnij portal 02 08 2016 Peresliduvannya ta vbivstva romiv na terenah Ukrayini u chasi Drugoyi svitovoyi vijni zb dok materialiv ta spogadiv Ukr centr vivch istoriyi Golokostu Mizhnar gromad org Mizhnar fond Vzayemorozuminnya i tolerantnist avt uporyad M Tyaglij K Ukr centr vivch istoriyi Golokostu 2013 207 c GENOCID ROMIV UKRAYiNI V PERIOD DRUGOYi SVITOVOYi VIJNI VIVChENNYa VIKLADANNYa KOMEMORACIYa Materiali naukovo praktichnoyi konferenciyi Kiyiv 4 zhovtnya 2016 r 230 s Angus Frejzer Cigani A Onishko per Kiyiv Vidavnichij dim Vsesvit 2003 358 s 360 Volfgang Vippermann Yak i z yevreyami Porajmos u nimeckij Politici ta nauci GOLOKOST I SUChASNIST 2 6 2009 GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 s 62 82 Nataliya Zinevich Problemi doslidzhennya genocidu romiv cigan na ukrayinskih zemlyah u roki Drugoyi svitovoyi vijni Naukovi zapiski Institutu ukrayinskoyi arheografiyi ta dzhereloznavstva im M S Grushevskogo NAN Ukrayini T 16 zb prac molodih vchenih ta aspirantiv 2008 s 415 439 Nataliya Zinevich Do pitannya pro specifiku genocidu romiv na ukrayinskih zemlyah GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 s 148 163 Anna Lenchovska Videosvidchennya Institutu Fondu Shoa yak dzherelo do vivchennya ta vikladannya istoriyi romiv Ukrayini u period 1941 1944 rr GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 s 114 123 Yevgeniya Navrocka Antiromska politika v Zakarpatti u roki Drugoyi svitovoyi vijni zibrannya svidchen ta zberezhennya istorichnoyi pam yati GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 s 124 140 Yevgeniya Navrocka Aladar Adam Spovid Zhivi svidchat navchalno metodichnij posibnik pro Golokost Parayimos romiv Zakarpattya Ye M Navrocka A Ye Adam Uzhgorod Uzhgorodska miska drukarnya 2012 80 s Maj Panchuk Do pitannya pro stanovishe romiv Zakarpattya v roki ugorskoyi okupaciyi ta Drugoyi svitovoyi vijni GOLOKOST I SUChASNIST Studiyi v Ukrayini i sviti 2 6 2009 s 164 167 Roman Oficinskij Romi i primusova pracya na Zakarpatti 1939 1944 rokiv Romologiya istoriya ta suchasnist Materiali Mizhnarodnih naukovih chitan Uzhgorod Poligrafcentr Lira 2013 c 76 82 Pavlo Hudish GETTOYiZACIYa TA GOLOKOST NA ZAKARPATTI U SVIDChENNYaH ZhERTV I OChEVIDCIV ZA MATERIALAMI OBLASNOYi NADZVIChAJNOYi KOMISIYi Naukovij visnik Uzhgorodskogo universitetu Seriya Istoriya 1 42 2020 s 90 101 Yurij Slavik Represivna politika Ugorshini na Zakarpatti 1938 1944 rr Disertaciya UZhGORODSKIJ NACIONALNIJ UNIVERSITET 2016 259 s Yurij Slavik Shlyah do Aushvicu Golokost na Zakarpatti Dnipro Ukrayinskij institut vivchennya Golokostu Tkuma 2017 156 s Romi u Transnistriyi 1941 1944 arhivni dokumenti Institut romoznavstva Derzhavnij arhiv Odeskoyi oblasti Institut etnichnih doslidzhen Odesa Feniks 2011 Vipusk 1 62 s Irina Mironova Svitlana Surgova STANOVIShE DEPORTOVANIH U TRANSNISTRIYu ROMIV NA MATERIALAH GOLTSKOGO TA OChAKIVSKOGO POVITIV STORINKI ISTORIYi ZBIRNIK NAUKOVIH PRAC Vip 54 K Nacionalnij tehnichnij universitet Ukrayini Kiyivskij politehnichnij institut imeni Igorya Sikorskogo zhovten 2022 s 201 219 V yacheslav Lukiyanchuk SINTI TA ROMI V UMOVAH TOTALITARNOGO NACISTSKOGO REZhIMU Naukovi praci istorichnogo fakultetu Zaporizkogo nacionalnogo universitetu 2017 vip 47 s 150 155 MATERIALI Mizhnarodnoyi ciganoznavchoyi naukovo praktichnoyi konferenciyi ROMI UKRAYiNI iz minulogo v majbutnye Kiyiv 10 11 chervnya 2008 roku Kiyiv YuSTINIAN 2009 29 kvitnya 2017 u Wayback Machine Brenda Dejvis Lutc Dzhejms M Lutc Cigani yak zhertvi Golokostu Historians in ua Internet merezha gumanitariyiv v Ukrayini i sviti 7 kvitnya 2014 u Wayback Machine Takozh v formati PDF Genocid romiv na terenah suchasnoyi Ukrayini pid chas Drugoyi svitovoyi vijni Enciklopediya istoriyi Ukrayini Mihajlo Tyaglij Nakazuyu pereslati spiski ciganiv Zbir organami vladi Rajhskomisariatu Ukrayina vidomostej pro romiv u lipni 1942 r Golokost i suchasnist Studiyi v Ukrayini i sviti 1 9 2011 S 101 122 5 kvitnya 2016 u Wayback Machine Mihajlo Tyaglij Okupacijna politika ta dolya romiv Ukrayini Ukrayina v Drugij svitovij vijni Poglyad z HHI stolittya Kiyiv Naukova dumka 2011 Kn 2 S 864 897 5 kvitnya 2016 u Wayback Machine Mihajlo Tyaglij Stavlennya miscevogo naselennya v okupovanij Ukrayini do peresliduvanih romiv 1941 1944 GENOCID ROMIV UKRAYiNI V PERIOD DRUGOYi SVITOVOYi VIJNI VIVChENNYa VIKLADANNYa KOMEMORACIYa Materiali naukovo praktichnoyi konferenciyi Kiyiv 4 zhovtnya 2016 r s 126 158 Mihajlo Tyaglij Tragediya vinnih zhertv Pam yat pro genocid romiv u povoyennij Ukrayini Ukrayina Moderna mizhnarodnij intelektualnij chasopis 16 11 2020 15 12 2020 Mihajlo Tyaglij MALENKA TRAGEDIYa NA UZBIChChI VELIKIH ISTORIJ GENOCID ROMIV NA VOLINI 1941 1944 RR Litopis Volini Vseukrayinskij naukovij chasopis Chis 28 2023 s 34 55 Mihajlo Tyaglij Trayektoriyi travmatichnoyi pam yati menshini u riznih politiko nacionalnih kontekstah yak u Bilorusi Rosiyi ta Ukrayini pam yatayut genocid romiv Ofis Rosa Luxemburg Stiftung v Ukrayini 22 06 2021 Mihajlo Tyaglij pro Golokost romiv i borotbu zi stereotipami Suspilne Kultura 03 08 2023 Svitlana Burmistr Mihajlo Tyaglij Misce pam yati vbitim romam u Kalinivci Kiyiv Ukrayinskij centr vivchennya istoriyi Golokostu Fond Memorial ubitim yevreyam Yevropi 2019 32 s Zajshli v kostol de vinchalasya ciganska para zaareshtuvali i spalili predstavnik romskoyi gromadi pro Golokost Radio Svoboda 02 08 2017 Natalya Zhukova Z ciganami slid povoditis yak z yevreyami chomu nacisti ponad 80 rokiv tomu znishuvali v Ukrayini romiv Vilne radio 27 01 2024 Marina Strilchuk Zabutij genocid tragediya romiv pid chas Drugoyi svitovoyi vijni Muzej Pam yat yevrejskogo narodu ta Golokost v Ukrayini 01 08 2022 Najstrashnishim bulo zagubiti mamu Istoriya romskogo genocidu 1939 1945 Informacijno analitichne agentstvo RomaUA 04 08 2023 Olena Zaslavska Katerina Kichik Alfiya Shevchenko Istorichni doslidzhennya pochinayutsya todi koli z yavlyayetsya suspilnij zapit Mihajlo Tyaglij pro doslidzhennya tragediyi romiv Asociaciya yevrejskih organizacij ta obshin Ukrayini sichen 2022 Teksti pro genocid romiv yaki varto prochitati Informacijne agentstvo Rajon IN UA 02 08 2021 Oleksandr Lyapin Golokost vid kul yak nishili evreyiv i romiv za chasiv nimeckoyi okupaciyi Ukrinform 16 08 2019 Olena Kozakova DOLYa UKRAYiNSKIH CIGAN U ChASI DRUGOYi SVITOVOYi VIJNI V SUChASNIJ UKRAYiNSKIJ ISTORIOGRAFIYi Naukovi praci istorichnogo fakultetu Zaporizkogo nacionalnogo universitetu 2014 vip XXXVIII S 343 346 14 zhovtnya 2016 u Wayback Machine Maksim Gon Golodomor Golokost i Porajmos u politici pam yati Ukrayini PANORAMA POLITOLOGIChNIH STUDIJ Vipusk 12 2014 Rivnenskij derzhavnij gumanitarnij universitet Istoriko sociologichnij fakultet Kafedra politichnih nauk s 171 182 Maksim Gon Golodomor Golokost i genocid romiv u politici pam yati Ukrayini Suspilno politichna aktivnist ta istorichna pam yat yevrejskoyi spilnoti v konteksti yevrointegraciyi Ukrayini Kiyiv IPiEnD im I F Kurasa NAN Ukrayini 2020 s 63 83 Maksim Gon Genocidi pershoyi polovini HH stolittya porivnyalnij analiz Navchalnij posibnik dlya studentiv istorichnih specialnostej vishih navchalnih zakladiv Ivano Frankivsk Lileya NV 2009 180 s Anatolij Podolskij Miscya pam yati zhertvam Golokostu v Ukrayini totalitarna spadshina ta istoriko politichni vikliki sogodennya Politichni doslidzhennya 1 2021 Kiyiv IPiEnD im I F Kurasa NAN Ukrayini s 106 122 Gennadij Koval Oleksij Koval Znishennya fashistami romiv v okupovanij Ukrayini v 1941 1944 rokah poglyad cherez desyatilittya Mikolayiv 2022 66 s Genocid proti romiv u roki Drugoyi svitovoyi vijni UA Reporter com 09 08 2008 13 zhovtnya 2016 u Wayback Machine Liliya Rzheutska Pam yat pro Golokost i genocid romiv v ukrayinskij glibinci Deutsche Welle 20 06 2019 Viktor Chovka Romska gromada na Zakarpatti z tragichnoyu istoriyeyu ta vidnovlennyam pam yati Internet vidannya Zakarpattya onlajn Beta 23 11 2023 Aladar Adam Yuliya Zejkan Yevgeniya Navrocka Bilij kamin z chornoyi kativni Uzhgorod Vidavnictvo Oleksandri Garkushi 2006 146 s Uzhgorodska publichna biblioteka Karta spogadiv pro Porajmos na Zakarpatti za dokumentami ta publikaciyami Virtualnij muzej istoriyi genocidu romiv pid chas Drugoyi svitovoyi vijni Porajmos na Zakarpatti Spaleni sela i selisha Chernigivshini v 1941 1943 rokah zlochini proti civilnogo naselennya zb dok i materialiv Chernigiv Desna Poligraf 2013 223 c ELEKTRONNA BIBLIOTEKA UKRAYiNIKA Myhajlo Tyaglyj Evolyuciya anticyganskoj politiki v rejhskomissariate Ukraina vesnoj letom 1942 g Nacistskaya politika genocida na okkupirovannyh territoriyah SSSR Sbornik materialov mezhdunarodnoj nauchno prakticheskoj konferencii Brest 7 8 dekabrya 2012 g Brest BrGU im A S Pushkina 2014 s 63 73 ros Nikolaj Bessonov Cygane SSSR v okkupacii Strategii vyzhivaniya GOLOKOST I SUChASNIST 2 6 2009 s 17 52 ros Aleksandr Fridman Tolko potomu chto oni cygane K voprosu o genocide cyganskogo naseleniya Belarusi v period sovetsko nemeckoj vojny GOLOKOST I SUChASNIST 2 6 2009 s 168 171 ros A Danilkin Cyganskie deti i nacistskie intrigi Antifashistskaya gazeta TumBalalajka 15 16 aprel avgust 2000 ros Donald Kenrik Grettan Pakson Cygane pod svastikoj M TEKST ZhURNAL DRUZhBA NARODOV 2001 205 s ros Naukovi ta istorichni publikaciyi pro Porajmos Virtualnij muzej istoriyi genocidu romiv pid chas Drugoyi svitovoyi vijni Porajmos na Zakarpatti Bibliografiya z problematiki nacistskoyi ta rumunskoyi antiromskoyi politiki u Tretomu rajhu i na terenah okupovanoyi Ukrayini ta SRSR u 1941 1944 rr a takozh zagalni roboti pro istoriyu romiv u Rosijskij imperiyi SRSR ta v Ukrayini stanom na sichen 2021 r Ukrayinskij centr vivchennya istoriyi Golokostu Multimejdijni materiali ta interv yu pro peresliduvannya ta masovi vbivstva romiv v Ukrayini chasiv Drugoyi svitovoyi vijni 2009 2018 Ukrayinskij centr vivchennya istoriyi Golokostu Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Genocid romiv Ce nezavershena stattya pro zlochinnist Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi