Т-35 — радянський важкий танк міжвоєнного періоду. Розроблений в 1930—1932 роках інженерами спеціалізованого КБ під загальним керівництвом . Перший в СРСР важкий танк, запущений в масове виробництво — в 1933—1939 роках на Харківському паровозобудівному заводі в рамках декількох невеликих партій була випущена 61 серійна машина.
Т-35 | |
---|---|
Тип | важкий танк |
Походження | Радянський Союз |
Історія використання | |
На озброєнні | 1932—1941 |
Оператори | СРСР |
Історія виробництва | |
Розробник | ХПЗ |
Виготовлення | 1932–1939 |
Виготовлена кількість | 63 |
Варіанти | п'ятибаштова класична |
Характеристики | |
Вага | 50 т |
Довжина | 9720 мм |
Ширина | 3200 мм |
Висота | 3430 мм |
Екіпаж | 11 |
| |
Броня | сталева, катана, гомогенна |
Головне озброєння |
|
Двигун | V-подібний 12-циліндровий чотиритактний карбюраторний рідинного охолодження 500 при 1445 об./хв. |
Питома потужність | 10 |
Підвіска | зблокована попарно, на горизонтальних пружинах |
Дорожній просвіт | 530 мм |
Операційна дальність | 100 км (80-90 км) |
Швидкість | 29 км/год (14 км/год) |
| |
Т-35 у Вікісховищі |
Т-35 являв собою п'ятибаштовий важкий танк класичного компонування, з гарматно-кулеметним озброєнням та протикулевим бронюванням, і призначався для підтримки піхоти та якісного посилення стрілецьких та танкових з'єднань при прориві сильно укріплених позицій противника. Т-35 є єдиним у світі п'ятибаштовим танком, що випускався серійно, і найпотужнішим танком Червоної армії 1930-х років.
З 1933 року танки Т-35 надходили на озброєння 5-ї важкої танкової бригади (втбр) РККА, з 1936 року виділеної разом з іншими втбр до складу резерву Головного Командування. До 1941 р. Т-35 ні в яких бойових діях не брали участь, проте обмежено застосовувалися під час маневрів та навчань і часто використовувалися у військових парадах, будучи зримим втіленням військової потужності СРСР. Т-35 брали участь у бойових діях початкового етапу Німецько-радянської війни у складі Київського ОВО, однак дуже швидко були втрачені, переважно — через технічні несправності (лише сім танків було втрачено в бою).
Історія створення
Передумови
На кінець 1920-х років бронетанкові сили РСЧА мали у своєму розпорядженні легкі танки супроводу піхоти Т-18 (МС-1), достатньо досконалі для свого часу. Однак більш важкі машини головним чином були представлені танками, відомими в СРСР під ім'ям «Рікардо» — відбитими у білогвардійців британськими важкими танками Mk. V, які воювали в Першу світову, ґрунтовно зношеними і до кінця 1920-х неабияк застарілими.
Роботи зі створення власних середніх та важких танків почалися в СРСР ще наприкінці 1920-х років, однак відсутність у радянських конструкторів необхідного досвіду в області танкобудування не дозволяла створити повноцінні бойові машини. Зокрема, нічим закінчилася спроба конструкторського бюро гарматно-збройно-кулеметного об'єднання розробити важкий танк прориву. Ця 50-тонна бойова машина повинна була нести озброєння з двох 76-мм гармат та п'яти кулеметів. Була побудована лише дерев'яна модель танка, після чого на початку 1932 року всі роботи з цього проекту були припинені, хоча танк встиг отримати індекс Т-30. Схожим чином закінчилася робота «тюремного» КБ Автотанкодизельного відділу Економічного управління ОДПУ, який працював над 75-тонним танком прориву. Власне, вже на початковій стадії проектування цих машин було видно їх безперспективність — проекти мали цілу купу недоліків, виключаючи можливість споруди цих машин.
У березні 1930 р. до проектування середнього танка приступила змішана радянсько-німецька група під керівництвом Едварда Гротте. І хоча створений під керівництвом Гротте середній танк ТГ також виявився з ряду причин непридатним і не пішов у серію, радянські співробітники під час цієї роботи отримали певний досвід, який дозволив їм приступити до проектування важких бойових машин. Після припинення робіт над ТГ, зі складу радянських інженерів, що працювали з Гротте, було створено спеціалізоване КБ, завданням якого була розробка власного важкого танка. Очолив КБ , що працював раніше заступником Гротте. До складу КБ увійшли також конструктори М. П. Зігель, Б. А. Андрихевіч, , Я. В. Обухов та інші.
У завданні від Управління механізації та моторизації (УММ) РККА говорилося: «До 1 серпня 1932 розробити та побудувати новий 35-тонний танк прориву типу ТГ». У зв'язку з передбачуваною масою, перспективний танк отримав позначення Т-35. При проектуванні цієї машини конструктори спиралися на півторарічний досвід роботи над ТГ, а також результати випробувань німецьких танків «Гросстрактор» на полігоні під Казанню та матеріали комісії С. О. Гінзбурга із закупівлі перспективної бронетехніки у Великій Британії.
Роботи йшли в швидкому темпі. Вже 28 лютого 1932 р. заступник начальника УММ РСЧА доповідав М. М. Тухачевскому, в ту пору — начальнику озброєнь РСЧА: «Роботи по Т-35 (колишній ТГ) йдуть ударними темпами, і зриву термінів закінчення робіт не намічається...» Збірка першого прототипу, що отримав позначення Т-35-1, була закінчена вже 20 серпня 1932, а 1 вересня танк був показаний представникам УММ РСЧА на чолі з Бокисом, на яких справив сильне враження.
Т-35-1
Прототип мав суттєві відмінності від завдання УММ, насамперед — за масою, яка становила 42 т проти 35 т у завданні. Численне озброєння розташовувалося в п'яти незалежних баштах, через що візуально нагадував британський п'ятибаштовий важкий танк 1929 року споруди. Традиційно поширена думка, що Т-35 був створений під впливом «Індепендента», однак в архівних документах немає даних про те, що комісія Гінзбурга під час свого перебування в Англії цікавилася цією машиною. Не виключено, що радянські конструктори прийшли до п'ятибаштової схеми самостійно, незалежно від їх англійських колег. Озброєння включало одну 76-мм гармату ПС-3 (замість нього на Т-35-1 стояв макет), дві 37-мм гармати, а також три кулемети ДТ. Численне озброєння зумовило солідні метричні розміри (9720 × 3200 × 3430 мм). Броня танка мала товщину 30—40 мм. Екіпаж складався з 10—11 осіб. Двигун потужністю 500 к. с. дозволяв танку розвивати максимальну швидкість 28 км/год, а запас ходу по шосе становив 150 км. Питомий тиск на ґрунт не перевищувало 0,7 кг/см², що в теорії обіцяло цілком прийнятну прохідність. Опорні котки були згруповані попарно в три візки на борт.
На випробуваннях восени 1932 року Т-35-1 показав непогані результати і в принципі задовольняв військових, але був відзначений ряд недоліків в силовій установці машини. Крім того, конструкція трансмісії та пневматичних приводів управління була занадто складною та дорогою для масового виробництва танка. Конструкторам було запропоновано доопрацювати проект за вказаними напрямками, посилити озброєння та провести уніфікацію низки деталей (зокрема, головних башт) з середнім танком Т-28.
У лютому 1933 року танкове виробництво заводу «Більшовик» було виділено в окремий завод № 147 ім. К. Є. Ворошилова, а КБ Барикова переформовано в дослідно-конструкторський машинобудівний відділ (ДКМВ), який і зайнявся доопрацюванням Т-35-1.
Т-35-2
Другий зразок, позначений як Т-35-2, зібрали в квітні 1933 року, а 1 травня він вже брав участь у параді на площі Урицького (колишній Двірцевій) в Ленінграді. Від Т-35-1 танк відрізнявся, крім головної башти, встановленням іншого двигуна, зміненою формою фальшборту та рядом інших дрібних відмінностей.
Т-35А
Паралельно в тому ж КБ велася розробка креслень танка Т-35А, передбачався для серійного виробництва. Т-35А значно відрізнявся і від Т-35-2, і від Т-35-1. Він мав подовжену на один візок ходову частину, малі кулеметні башти іншої конструкції, збільшені середні башти з 45-мм гарматами 20К, змінену форму корпусу і т. д. Все це викликало ряд труднощів при виготовленні, оскільки Т-35А був, власне, абсолютно новою машиною.
Серійне виробництво
Серійне виготовлення Т-35 доручили Харківському паровозобудівному заводі імені Комінтерну. Робота з поліпшення танка розпочата в 1932 року під керівництвом Н. В. Цейца, 11 серпня 1933 року Т-35 прийнятий на озброєння і з 1934 почав надходити до армії.
Загальне виробництво танків Т-35 по роках | |||||||||
Рік | 1932 | 1933 | 1934 | 1935 | 1936 | 1937 | 1938 | 1939 | Усього |
Т-35-1 | 1 | — | — | — | — | — | — | — | 1 |
Т-35-2 | — | 1 | — | — | — | — | — | — | 1 |
Т-35А | — | 2 | 10 | 7 | 15 | 10 | 11* | 6* | 61 |
* — танки з конічними баштами (4 в 1938 і 6 в 1939р.) |
у процесі виробництва в конструкцію танка неодноразово вносилися зміни. 1937 року збільшили товщину верхнього та нижнього лобових та бортових листів, броні корми і башт з 20 до 23 мм; потужність двигуна підвищили до 580 к. с., маса танка зросла до 52 т, а потім до 55 т. число членів екіпажу коливалося від 11 до 9 осіб. Остання партія з десяти машин, випущених у 1938—1939 роках, мала башти конічної форми, змінену конструкцію бортових екранів, поліпшені ущільнення корпусу. Були також посилені елементи підвіски.
Конструкція танка
Т-35 являв собою важкий танк класичного компонування, п'ятибаштовий, з двоярусним розташуванням гарматно-кулеметного озброєння та бронюванням, що забезпечував захист від куль і осколків снарядів, а також у ряді деталей лобової проєкції — і від снарядів малокаліберної протитанкової артилерії.
Корпус
Корпус танка — коробчатої форми, складної конфігурації, зварної та частково клепаний, з броньових листів товщиною від 10 до 50 мм. Переважно товщина броні Т-35 становила 20 мм (низ лобової частини корпусу, борта, корми). Броньовий захист башт — 25—30 мм. У носовій частині ліворуч знаходився оглядовий люк механіка-водія з оглядового щілиною, прикритою склоблоком. На марші люк міг відкриватися вгору, фіксуючись при цьому гвинтовим механізмом. Для входу та виходу з танка механік-водій мав люк в даху корпусу, над своїм місцем. Спочатку люк був двостулковим, потім його змінив одностулковий складаний. Пізня модифікація танка з конічними баштами мала овальний люк механіка-водія, аналогічний по конструкції баштовому люку БТ-7 з конічною баштою. Незалежно від модифікації, люк володів однією неприємною особливістю — відкрити його для виходу механік-водій міг лише лише в тому випадку, якщо ліва передня кулеметна башта була б розгорнута зброєю «ліво на борт». Таким чином, при пошкодженні кулеметної башти самостійне покидання механіком-водієм машини ставало неможливим. Головна башта мала п'єдестал у формі неправильного шестикутника — так званий «Шестигран», з боків якого розташовувалися ящики для приладів димопуску. Позаду кормових башт були повітрозабірні жалюзі, прикриті броньовими екранами, і люк доступу до двигуна. Позаду люка розташовувався глушник. У верхньому кормовому листі танка був круглий отвір для встановлення вентилятора, який прикривався знімним бронековпаком із жалюзі.
Головна башта ідентична по конструкції головній башті танка Т-28 ранніх випусків (аж до введення конічних башт головна башта не мала штатної кульової установки кормового кулемета). Башта циліндричної форми, з розвиненою кормовою нішею. У передній частині башти на цапфах розміщувалася 76-мм гармата, праворуч від якої в незалежній кульовій установці розміщувався кулемет. Для зручності роботи екіпажу башта оснащувалася підвісною підлогою.
Середні башти ідентичні по конструкції баштам легкого танка БТ-5, але без кормової ніші. Башти циліндричної форми, з двома люками в даху для доступу екіпажу. У передній частині башти встановлювалася 45-мм гармата та спарений з нею кулемет.
Малі кулеметні башти по конструкції ідентичні кулеметним баштам середнього танка Т-28, але, на відміну від останніх, забезпечені кільцевими римами для демонтажу. Башти циліндричної форми, з виступом в носовій частині, зміщеним вправо. У лобовому листі башти в кульовій установці розміщувався кулемет ДТ.
Танки Т-35 останньої серії мали башти конічної форми, при цьому головна башта була ідентична конічній башті танка Т-28.
Озброєння
Основне артилерійське
Основним артилерійським озброєнням Т-35 була («Кіровська танкова») зразка 1927/32 років. Спеціально розроблена в 1932 році для танка Т-28, гармата використовувала доопрацьовану хитну частину 76-мм полкової гармати зразка 1927 з наступними змінами:
- вкорочена довжина відкоту з 1000 до 500 мм;
- збільшено кількість рідини в накатнику з 3,6 до 4,8 л;
- посилені санчата шляхом потовщення їх стінок з 5 до 8 мм;
- введено новий підйомний механізм, ножний спуск і нові прицільні пристосування, що задовольняють умовам роботи танкового екіпажу.
Гармата КТ-28 мала довжину ствола в 16,5 калібрів. Початкова швидкість 7-кілограмового осколково-фугасної снаряда становила 262 м/с, 6,5-кілограмового шрапнельного — 381 м/с.
Гармата встановлювалася в лобовій частині головної башти в масці на цапфах. Кут горизонтального наведення гармати становив 360°, горизонтальне наведення здійснювалося допомогою повороту башти, при цьому, крім ручного приводу, був і електромеханічний трьохшвидкісний привід. Максимальний кут піднесення гармати становив +25 °, опускання — −5 ° (за іншими даними — +23 ° і −7 ° відповідно). Підйомний механізм гармати — секторного типу, ручний.
Наведення гармати на ціль здійснювалося за допомогою панорамного перископічного оптичного прицілу ПТ-1 зр. 1932 р. і телескопічного ТОП зр. 1930 р. ПТ-1 мав збільшення 2,5× і поле зору 26°. Прицільна сітка була розрахована на ведення вогню на дальність до 3,6 км бронебійними снарядами, 2,7 км — осколковими і до 1,6 км — з спареного кулемета. Для стрільби вночі і в умовах зниженої освітленості приціл забезпечувався підсвічуванням шкал і перехрестя прицілу. ТОП мав збільшення 2,5×, поле зору 15°, і прицільну сітку, розраховану на ведення вогню на дальність до, відповідно, 6,4, 3 і 1 км.
Боєкомплект, що містив — 96 пострілів, з них 48 фугасних гранат і 48 шрапнелі. За необхідності до складу боєкомплекту могли включатися і бронебійні снаряди, що володіли, правда, вельми низькими характеристиками бронепробивності.
Остання обставина яка протягом довгого часу непокоїла військових. Гармата КТ-28 призначалася для боротьби з вогневими точками противника та неброньованими цілями, і цілком задовольняла покладеним на неї завданням. Потужність ж її бронебійного снаряда в силу невисокої початкової швидкості було достатньо низькою. Однак треба сказати, що гармата КТ-28 як основне озброєння розглядалася військовими та конструкторами танка, як тимчасовий захід — згодом танки планувалося озброювати 76,2-мм універсальною танковою гарматою . Проте з ряду причин її так і не вдалося допрацювати до прийнятного рівня та запустити у виробництво.
Додаткове артилерійське
Додаткове артилерійське озброєння становило дві , згодом замінені на її модифікований варіантзр. 1932/34 рр.. Гармата мала ствол з вільною трубою, скріплену кожухом, довжиною 46 калібрів (2070 мм), вертикальний клиновий затвор з напівавтоматикою механічного типу на гарматі зр. 1932 р. і інерційного типу на зрр. 1932/34 рр.. Противідкатні пристрої складалися з гідравлічного гальма відкату та пружинного накатника, нормальна довжина відкоту становила 275 мм для гармати зр. 1932 р. і 245 мм — для зр. 1932/34 рр.. Напівавтоматика гармати зр. 1932/34 рр.. працювала лише при стрільбі бронебійними снарядами, тоді як при стрільбі осколковими, через меншу довжину відкату, вона працювала як ¼ автоматики, забезпечуючи лише автоматичне закриття затвора при вкладанні в нього патрона, тоді як відкриття затвора та екстракція здійснювалися вручну. Практична скорострільність гармати становила 7—12 пострілів на хвилину. Гармата забезпечували початкову швидкість бронебійного снаряда 760 м/с.
Гармати розміщувалися в спареній з кулеметом установці, на цапфах в лобових частинах малих гарматних башт. Наведення в горизонтальній площині здійснювалося поворотом башти за допомогою гвинтового поворотного механізму. Механізм мав дві передачі, швидкість обертання башти на яких за один оборот маховика навідника становила 2° або 4°. Кут горизонтального наведення гармати носової башти становив 191 °, кормової — 184 ° . Наведення у вертикальній площині, з максимальними кутами від −8 до +23 °, здійснювалося за допомогою секторного механізму. Наведення спарених установок здійснювалося за допомогою панорамного перископічного оптичного прицілуПТ-1 обр. 1932 р.і телескопічногоТОП обр. 1930 р.
Боєкомплект становив 226 пострілів на 2 гармати, з них 113 бронебійних і 113 осколково-фугасних.
Допоміжне
Допоміжне озброєння Т-35 складалося з шести 7,62-мм кулеметів ДТ. Два кулемети розміщувалися в головній башті: один — в лобовій частині головної башти в автономній кульовій установці, праворуч від гармати, інший міг встановлюватися в кормовій ніші на бугелі та вести вогонь через вертикальну амбразуру що закривалася броньовою кришкою. Ще два встановлювалися по одному в малих гарматних баштах в спарці з 45-мм гарматою. По одному кулемету встановлювалося в лобових частинах кулеметних башт у кульових установках. На танках останніх серій на люку навідника встановлювалася також зенітна турельна установка П-40 з кулеметом ДТ, забезпеченим для стрільби по повітряних цілях прицілом коліматора (таким чином, загальна кількість кулеметів танка доводилося до семи). Боєкомплект становив 10080 патронів в 160 барабанних магазинах по 63 патрона кожний.
Двигун та трансмісія
На всіх танках Т-35 встановлювався чотиритактний 12-циліндровий V-подібний карбюраторний авіаційний двигун , ліцензійний BMW VI розвивав максимальну потужність 400 к.с. при 1450 об./хв. У ході модернізації в 1936—1937 роках двигун був форсований до 580 к.с. — змінна, різна для правого та лівого блоків циліндрів. Різниця утворюється через зчленований шатунний механізм (головний та причіпний шатуни); суха маса двигуна — 553 кг. Як паливо використовувався бензин марок Б-70 і КБ-70. Подача палива — під тиском, за допомогою бензопомпи. Для впорскування пального під усмоктувальні труби під час запуску холодного двигуна був спеціально сконструйований прилад — атмос. Масляний насос — шестерний. Карбюратор — два, типу КД-1. Охолодження двигуна — примусове водяне, за допомогою двох радіаторів, встановлених по обидва боки двигуна, при цьому правий та лівий радіатори не взаємозамінні.
Паливні баки загальною ємністю 910 л (два ємністю по 320 л і один — 270 л) забезпечували танку запас ходу по шосе до 150 км.
Коробка зміни передач, розташована в трансмісійному відділенні, забезпечувала чотири швидкості вперед і одну назад. На картері коробки передач встановлювався стартер для запуску двигуна. Крім того, в трансмісійному відділенні розташовувався багатодисковий (27 дисків) головний фрикціон сухого тертя (сталь по сталі), багатодискові бортові фрикціони з плаваючими стрічковими гальмами та бортові передачі з двома парами циліндричних шестерень. Там же розташовувався редуктор відбору потужності на вентилятор, що засмоктував повітря для охолодження радіаторів. Привід на редуктор — від колінчастого вала двигуна; при 1450 об./хв. колінчастого вала забезпечував швидкість обертання вентилятора 2850 об./хв., що давало продуктивність близько 20 м ³ повітря в секунду.
Ходова частина
Гусеничний рушій складався з восьми (на кожну сторону) обгумованих опорних котків малого діаметра, шести підтримуючих котків з гумовими шинами, напрямних коліс з гвинтовим механізмом натягу гусениць, ведучих задніх коліс зі знімними зубчастими вінцями та дрібноланкових гусеничних ланцюгів зі скелетоподібними траками та відкритим шарніром. Траки з'єднувалися пальцями, які стопорилися за допомогою шплінтів. Між напрямними колесами та передніми опорними котками були встановлені натяжні ролики, які запобігали прогинам передніх гілок гусениць при подоланні вертикальних перешкод.
Підвіска — зблокована, по два котки у візку; підресорувана — двома спіральними пружинами. Ходова частина закрита 10-мм броньовими екранами. Танк долав підйоми крутизною до 36 °, рови шириною до 3,5 м, вертикальні стінки висотою 1,2 м, брід глибиною 1,2 м. Питомий тиск на ґрунт становив 0,78 кг/см². Водночас велике значення відносно довжини танка до його ширини (більше 3) несприятливо позначалося на його маневреності.
Електрообладнання
На перших машинах встановлювалося імпортне електрообладнання напругою 12 В, але потім, з 1934 року, перейшли на обладнання власного виробництва напругою 24 В. Потужність генератора — 1 кВт.
Для освітлення дороги в нічний час танк мав дві складні фари, забезпечені броньовими кожухами (аналогічні що використовувалися на Т-26 і Т-28). Для подачі звукових сигналів танк мав гудок «ЗЕТ» вібраторного типу.
Засоби спостереження та зв'язку
Засоби спостереження на Т-35 представляли собою прості , закриті з внутрішньої сторони змінним триплексним склоблоком, що забезпечував захист від куль, осколків снарядів та бризок свинцю при обстрілі бронебійними кулями. По одній оглядовій щілині розташовувалося по бортах головної башти, по зовнішніх бортах малих гарматних та кулеметних башт і в кришці люка механіка-водія. Крім цього, командир танка та командири малих гарматних башт мали перископічні панорамні прилади спостереження ПТК, захищені бронековпаками.
Для зовнішнього зв'язку всі танки Т-35 оснащувалися радіостанціями, монтували їх в кормовій ніші головної башти ліворуч (по ходу машини). На танки ранніх випусків встановлювалася радіостанція 71-ТК, що забезпечувала зв'язок на дистанцію в 18—20 км. З 1935 р. на танк стали встановлювати радіостанцію 71-ТК-2 із збільшеною до 40—60 км дальністю зв'язку, але через ненадійність (радіостанція постійно перегрівалася) її вже з 1936 р. замінили більш досконалою 71-ТК-3, що стала найбільш масовою танковою радіостанцією довоєнних років. 71-ТК-3 — приймально-передавальна, телефонно-телеграфна, симплексна радіостанція з амплітудною модуляцією, що працює в діапазоні частот 4—5,625 МГц і забезпечує дальність зв'язку в телефонному режимі на ходу до 15 км і на стоянці до 30 км, а в телеграфному на стоянці — до 50 км. Маса радіостанції без антени — 80 кг.
На машинах, випущених до 1935 року включно, були проблеми з екрануванням електрообладнання, внаслідок чого виникали сильні радіоперешкоди. Пізніше завдяки блокуванню електросхеми за допомогою конденсаторів від більшості перешкод вдалося позбутися.
Більшість Т-35 оснащувалися антеною поручневого типу, лише на танках пізнього випуску з конічними баштами стали встановлюватися штирові антени.
Для внутрішнього зв'язку Т-35 оснащувалися танковим переговорним пристроєм (танкофоном) ТПУ-6 на шістьох членів екіпажу. На машинах першої серії встановлювався прилад типу «Сафар».
Розміщення екіпажу
У процесі виробництва танка Т-35 число членів екіпажу коливалося від 11 до 9 осіб, залежно від конструкції конкретної серії. Найчастіше розміщення екіпажу виглядало таким чином. У головній — башті, уніфікованої з баштою танка Т-28, перебували три члени екіпажу: командир танка (він же навідник), кулеметник, і ззаду — радист (він же заряджаючий). У двох баштах з 45-мм гарматами розміщуються по два члени екіпажу — навідник та кулеметник, в кулеметних баштах — по одному стрільцю. Головна башта відгороджувалася від решти частини бойового відділення перегородкою. Передні та задні башти попарно зв'язувалися між собою. У передній частині корпусу між гусеницями перебувало відділення управління — там розміщувався механік-водій (через сильно виступаючі вперед гілки гусениць він мав дуже обмежений огляд, і часто машину доводилося вести ледь не наосліп).
Модернізації та модифікації
В 1936—1937 роках була проведена істотна модернізація силової установки та агрегатів трансмісії танка Т-35. Двигун був форсований, внаслідок чого його потужність досягла 580 к.с. Зміни торкнулися також коробки передач, бортових фрикціонів, систем забезпечення роботи двигуна та електрообладнання. Глушник був прибраний всередину корпусу, а назовні виведені лише вихлопні труби. Також були покращені ущільнення корпусу для попередження попадання води всередину машини при подоланні водних перешкод вбрід. Крім того, з метою поліпшення прохідності танка була дещо змінена конструкція фальшборту, а товщина переднього похилого бронелиста корпусу та лючка механіка-водія була доведена до 50 мм. Модернізація дозволила трохи підвищити надійність важких танків та довести гарантований пробіг Т-35А випуску 1937 до 2000 км (більш ранні машини мали гарантований пробіг не більше 1500 км).
1938 року в АБТУ обговорювалася можливість заміни гармати КТ-28 на 76,2-мм гармату Л-10, яка мала встановлюватися на нові Т-28. Проте зрештою від заміни було вирішено відмовитися, оскільки КТ-28 цілком справлялася із завданнями, які покладалися на неї при супроводі атакуючої піхоти (знищенням неброньованих цілей, піхоти та вогневих точок противника), а для боротьби з бронетехнікою були дві 45-мм гармати 20К.
Під час виробництва та експлуатації танка не раз робилися спроби якимось чином знівелювати специфічний недолік Т-35, що негативно впливає на його бойові можливості — складність командування танком в бою. Командир був практично не в змозі управляти вогнем п'яти башт, розташованих в два яруси. Недостатня оглядовість не дозволяла йому контролювати обстановку на полі бою, внаслідок чого командири башт були змушені самостійно відшукувати та знищувати цілі. Після низки вишукувань для цієї проблеми було знайдено вельми цікаве рішення — восени 1935 Головне артилерійське управління (ГАУ) за замовленням АБТУ приступило до опрацювання можливостей встановлення на танк Т-35 системи централізованої наводки башт, приблизно аналогічній застосовуваної на флоті. У підсумку, слухачами артилерійської академії був розроблений танковий прилад управління артилерійським вогнем (ТПУАО), який в дослідному порядку встановили на один з танків. У комплексі з ТПУАО був встановлений також 9-футовий морський далекомір «Barr & Stroud», партія яких була закуплена у Великій Британії ще до революції. На головній башті танка з'явилася спеціальна командно-наглядова башточка та броньований кожух для далекоміра.
Протягом 1936 проводилися всебічні випробування машини, що дали в цілому позитивні результати — управління вогнем і правда стало більш зручним та ефективним. Однак розкрилася і специфічна проблема — для обслуговування ТПУАО була потрібна особа, яка мала спеціальну освіту. Крім того, надійність самого приладу була не на висоті. Нарешті, громіздкий та малозручний далекомір сильно псував враження від машини. У підсумку, роботи зі встановлення на Т-35 системи централізованої наводки були припинені. 1938 року до розробок на деякий час повернулися знову, проте незабаром вони були закриті остаточно — у звіті, наданому в АБТУ 1938 року, було зазначено, що подібна переробка танків Т-35 є недоцільною через їх малочисельність, високу вартість самого приладу та сумнівної бойової цінності і приладу, і танка в умовах сучасної маневреної війни.
Т-35А зразка 1939
Останні 10 танків Т-35, випущених в 1938—1939 роках, мали суттєві відмінності від машин попередніх серій, найбільш характерним з яких була конічна форма башт. Роботи в напрямку підвищення захищеності танка почалися на ХПЗ ще наприкінці 1937 року, на основі досвіду боїв Громадянської війни в Іспанії, у світлі яких захищеність Т-35 вже не відповідала важкому танку. Щоб уникнути непомірного збільшення маси танка при підвищенні його захищеності, інженери заводу зайнялися розробкою для танка башт конічної форми, надаючи бронелистам максимально можливі кути нахилу.
До середини 1938 проекти були розроблені. Хоча до цього моменту в УММ РККА вже було поставлено питання про доцільність подальшого випуску п'ятибаштових важких танків, офіційного рішення про припинення їх виробництва не надходило, і розпочалося приготування до випуску серії машин 1938 року. У 1938 був випущений перший танк з конічними баштами (№ 234-34), а остання машина (№ 744-67) серії (стала одночасно і останнім випущеним Т-35) зійшла зі стапелів у червні 1939 року.
Головна башта Т-35 зразка 1939 року була уніфікована з конічною головною баштою середнього танка Т-28 останнього випуску. Частина основних башт (на п'яти танках № 234-34, 234-35, 234-42, 744-61, 744-62) також отримала штатну кульову установку кулемета в кормовій ніші. Середні і малі башти були цілком самостійними конструкціями, хоча в цілому, крім конічної форми, істотних змін вони не зазнали.
Крім конічних башт, нові танки отримали вкорочений бортовий екран з відкритим ведучим колесом (як на танку Т-35А № 234-35 випуску 1938) і зміненою формою лючків доступу до підтримуючих роликів, кількість яких було скорочено до 5. Крім того, товщина лобового бронелиста була доведена до 70 мм, а лобових деталей башт — до 30 мм. Три останніх танка також отримали підбаштову коробку зі скошеними бортовими бронелистами і люки прямокутної форми на бортових екранах.
Перші 3 машини серії (№ 234-34, 234-35, 234-42) отримали поручневу антену по периметру головної башти, проте на наступних Т-35 зразка 1939 р. від неї відмовилися на користь штирьової.
Кількість танків з конічними баштами склало 10 примірників.
Серійні номери танків Т-35
1934 | 1935 | 1936 | 1937 | 1938 | 1939 |
---|---|---|---|---|---|
148-11 | 339-30 | 220-25 | 0197-1 | 0197-2 | 744-62** |
148-19 | 339-48 | 220-27 | 0197-6 | 0197-7 | 744-63** |
148-22 | 339-75 | 220-28 | 0217-35 | 0200-0 | 744-64** |
148-25 | 339-78 | 220-29 | 196-94 | 0200-4 | 744-65** |
148-30 | 288-11 | 288-43* | 196-95 | 0200-8 | 744-66** |
148-31 | 288-14 | 288-65* | 196-96 | 0200-5 | 744-67** |
148-39 | 288-41 | 288-74* | 988-15 | 0200-9 | - |
148-40 | — | 0183-3 | 988-16 | 234-34** | - |
148-41 | — | 0183-5 | 988-17 | 234-35** | - |
148-50 | — | 0183-7 | 988-18 | 234-42** | - |
— | — | 537-70 | — | 744-61** | - |
— | — | 537-80 | — | — | - |
— | — | 537-90 | — | — | - |
— | — | 715-61 | — | — | - |
— | — | 715-62 | — | — | - |
10 | 7 | 15 | 10 | 11 | 6 |
-* ці номери у Коломійця дано з помилкою, як 228-XXX, 288-XXX це правильне прочитання.
-** відзначені танки з конічними баштами
похилі підбаштові коробки були введені з танка № 744-64.
Машини, створені на базі Т-35
- — експериментальна важка самохідна артилерійська установка (САУ), створена на базі Т-35. Розроблено 1933 року КБ під керівництвом . Замість башт на танк встановлювалася зміщена до корми простора рубка, в якій розміщувалося 203-мм гаубиця зразка 1931 (Б-4), моторно-трансмісійне відділення переміщалося в носову частину корпусу. Екіпаж становив 7 осіб. 1934 року побудований дослідний зразок установки. 1940 року було проведено екранування САУ і ряд дрібних модернізацій, після чого САУ одержала позначення СУ-14-2
- СУ-14-1 — експериментальна важка самохідна артилерійська установка (САУ), розвиток конструкції СУ-14. 1936 року побудований дослідний зразок установки. Технічно близька до СУ-14. За результатами стрільб 203-мм гаубиця була замінена на . 1940 року так само, як і СУ-14, була екранована, після чого отримала найменування СУ-14-Бр2.
- Т-112 — дослідний середній танк, який являв собою Т-28 з підвіскою, запозиченою у важкого танка Т-35. Розроблено КБ Кіровського заводу під керівництвом Ж. Котіна 1938 року. Не вийшов зі стадії креслень.
Служба та бойове застосування
Штатно-організаційна структура
У початковий період виробництва Т-35 відповідав оперативно-технічним вимогам, що пред'являлися до важких танків Червоної армії. Крім того, за своєю вогневою потужністю Т-35 був найсильнішим танком світу. Три гармати та п'ять кулеметів, розташовані в п'яти обертових баштах, забезпечували масований круговий вогонь одночасно у всіх напрямках, що для боротьби з піхотою в глибині оборони противника давало (в теорії) певні переваги. Однак це зажадало збільшення екіпажа, привело до ускладнення конструкції. Тягово-динамічні якості машини були явно недостатні, особливо при повороті. Все це не дозволяло виконувати повною мірою завдання, що стоять перед важким танком. Наявність великої кількості башт призвело до того, що командир не міг ефективно керувати вогнем. Слабке бронювання робило танк вразливим для артилерії, а через величезні розміри та низьку рухливість танк являв собою прекрасну мішень.
Було ясно, що потрібна нова концепція важкого танка. У рамках цієї нової концепції були створені експериментальні танки СМК, Т-100 та КВ. Останній став родоначальником першої в СРСР вдалої серії важких танків.
До 1941 року Т-35 за суворими радянськими стандартами морально застаріли, проте з озброєння зняті не були. На 22 червня 1941 року в РСЧА значилося 48 танків Т-35, що перебували на озброєнні 67-го і 68-го танкових полків 34-ї танкової дивізії Київського ОВО. Решта перебували в розпорядженні військових навчальних закладів і в ремонті (2 танка — ВАММ, 3 — 2-е Саратовське БТУ, 1 — Казанські БТКУТС, 5 — в ремонті на заводі № 183). Всі Т-35, що були в розпорядженні 34-ї тд, до початку війни перебували в районі Рави-Руської і були втрачені в перші дні боїв. При цьому лише 7 машин були втрачені безпосередньо в бою, 6 на момент початку війни були в ремонті, а інші 35 вибули з ладу внаслідок несправностей, зламалися на марші і були кинуті або знищені екіпажами. Останнє застосування танків Т-35 (2 машини) зазначено під час битви під Москвою. Цікаво, що збереглося безліч фотографій кинутих Т-35, зроблених німцями — танкісти панцерваффе та прості солдати обожнювали фотографуватися на тлі «чуда ворожої техніки».
Випуск Die Deutsche Wochenschau за 17 липня 1941 р. демонструє Т-35, покинутий радянськими військами, який оглядають німці.
Трофейні машини
У перші тижні війни один Т-35, повністю справний та залишений, мабуть, через брак палива, був відправлений німецьким командуванням на танковий полігон в Куммерсдорфі, де був ретельно вивчений німецькими інженерами. При цьому німці відзначали, що з транспортуванням машини виникли проблеми — танк не вписувався в залізничний габарит, а перемикання важелів було неймовірно важкою та виснажливою справою. Подальша доля цього танка точно невідома, хоча можливо, що саме з цим екземпляром пов'язаний останній випадок бойового застосування Т-35, що відноситься до кінця квітня 1945 року. У ході оборони Берліна один трофейний Т-35 з випробувального полігону Цоссен був включений до складу 4-ї роти 11-го танкового полку вермахту. У складі роти танк брав участь у боях в районі полігону, де незабаром і був підбитий.
Т-35 як символ військової могутності РККА
Як вже говорилося, аж до початку Німецько-радянської війни Т-35 не брали участі в бойових діях. Періодично Т-35 використовувалися у військових маневрах, проте головним «полем бою» цих машин стали площі Москви та Києва, по яких ці танки проходили у складі всіх парадів починаючи з 1933 року, та аж до початку Німецько-радянської війни. Танки Т-35, суб'єктивно що мали вельми грізний та значний вид, воістину стали зримим втіленням сили РСЧА. Правда, кількість танків, що брали участь у параді, була досить невелика. Наприклад, 7 листопада 1940 року на паради вивели всього 20 машин (по 10 в Москві та Києві).
Крім того, танки Т-35 зображені на ряді агітаційних плакатів, присвячених РСЧА. Цікаво, що зображення Т-35 присутнє навіть на одному з плакатів 1943 року. У цей час у військах вже давно не залишилося жодного Т-35, проте наїжачений гарматами «сухопутний броненосець» продовжував виконувати свою пропагандистську функцію, як і раніше уособлюючи собою могутність Червоної армії. Нарешті, спрощене зображення Т-35 було використано в оформленні медалі «За відвагу».
Оцінка машини
Оцінка бойового застосування
Безсумнівно, з моменту свого створення і аж до Німецько-радянської війни з вогневої потужності танк Т-35 перевершував всі світові танки. Комбінація з трьох гармат та п'яти-семи кулеметів, здатних вести вогонь в усі сторони, дозволяла створити навколо машини справжнє море вогню. Але разом з тим багатобаштове компонування, апогеєм якого став Т-35, робив танк малопридатним до ведення реальних бойових дій.
Командир фізично не міг керувати вогнем п'яти башт, і в бою танк діяв неефективно. Громіздка конструкція бойового відділення призвела до збільшення габаритів танка, зробивши його прекрасною мішенню та одночасно позбавивши якого б то не було запасу на посилення бронювання. Але навіть з протикулевою бронею «сухопутний лінкор» важив півсотні тонн, змушуючи двигун працювати на межі своїх можливостей, і навіть на цій межі М-17Т не міг розігнати машину до прийнятної швидкості: швидкість переміщення танка в бою зазвичай не перевищувала 8—10 км/год. У комбінації з величезними розмірами та слабкою бронею це ще більше підвищувало вразливість танка.
Втім, частинам вермахту практично не довелося випробувати на собі вогневу міць Т-35 — замість німецьких танків головним ворогом «тридцять п'ятого» були їх же технічні дефекти та загальна ненадійність — результат всіх перерахованих вище недоліків. Тривалий марш, який довелося здійснити , був для Т-35 смертельний.
Виправданням може служити той факт, що жодного разу за весь час свого існування танки Т-35 не використовувалися за прямим призначенням — підтримки піхоти при прориві укріплених ліній противника. Можливо, в такій обстановці Т-35 був би більш ефективний, але влітку 1941 року 34-й дивізії до будь-яких штурмів було занадто далеко.
Порівняння з зарубіжними аналогами
Хоча концепція багатобаштових важких танків в цілому була спочатку тупиковою, нею довгі роки захоплювалися конструктори багатьох країн, що мали розвинені бронетанкові війська. Втім, результат був приблизно однаковим у всіх: проектування та дрібносерійний випуск сталевих «динозаврів» і, в ряді випадків, невдале їх застосування в бою.
Родоначальником «сухопутних дредноутів» можна вважати французький важкий танк Char 2C. Розробка його почалася ще під час Першої світової війни, в 1917 р.. причому вже в 1919 р. передбачалося випустити 300 одиниць, однак через закінчення військових дій виробництво було різко згорнуто. Внаслідок, до 1923 р. виготовили всього 10 танків типу 2C. Озброєння складалося з 75-мм гармати та декількох кулеметів та розміщувалося в двох баштах (гарматної спереду та кулеметної ззаду) та бортових амбразурах. Будучи за мірками 1917 достатньо прогресивною машиною, до початку тридцятих танк вже повністю застарів як морально, так і технічно. Тут і невдале розташування двох башт в одному ярусі, що виключало круговий обстріл, і величезні розміри машини, і низькі прохідність та надійність. Взяти участь у бойових діях Другої світової вони не встигли — Франція капітулювала, коли танки ще рухалися на фронт залізницею, де їх через кілька годин і знищила німецька авіація.
Існує думка, що неабиякий вплив на розробку танка Т-35 зробило знайомство радянських інженерів з англійським проектом важкого танка Vickers A1E1 Independent (англ. Незалежний). Ця машина була створена в 1926 р. з оглядкою на досвід французького 2C, але завдяки більш раціональному компонуванню уникла ряду недоліків останнього. Озброєння розташовувалося в п'яти баштах. Розміщення всіх кулеметів у чотирьох однотипних башточках, згрупованих навколо головної башти кругового обстрілу з 47-мм гарматою, значно збільшувало гнучкість вогню та дозволяло націлити на один об'єкт як мінімум два кулемети й гармату. Застосування подібної схеми розміщення озброєння в конструкції Т-35 підкріплює викладену вище версію. Але так чи інакше, A1E1 «Independent» не був прийнятий на озброєння і не пішов у серію, що зберігає за Т-35 лаври єдиного в світі серійного п'ятибаштового танка.
Що стосується Німеччини, то в середині 1930-х років фірми «Рейнметалл-Борзиг» та «Крупп» побудували невелику партію важких трибаштових танків NbFz. Дві спарені гармати калібром 75 і 37 мм були встановлені в центральній башті кругового обертання. Другий ярус озброєння утворювали дві невеликі, діагонально рознесені башти зі спареними кулеметами. Машина вийшла компактною та достатньо легкою (всього 35 т), що суттєво збільшувало її рухливість — швидкість досягала 35 км/год. Однак бронювання танка не могло протистояти не лише протитанковій артилерії того часу, але навіть протитанковим рушницям.
Англійська та німецька конструкції вплинули на японський важкий танк «Тип 95», створений 1932 року. Машина мала достатньо потужне озброєння: 70-мм гармату в головній башті і 37-мм у башті меншого розміру, встановленій спереду ліворуч. Характерною особливістю «Типу 95» була кулеметна башточка в кормовій частині позаду силового відділення. Втім, зі стадії дослідних зразків танк так і не вийшов.
Проте всі ці машини не були вдалими та зайвий раз доводили безвихідність багатобаштового компонування. Єдиним відносно вдалим зразком застосування такої компонувальної схеми можна вважати радянський трибаштовий середній танк Т-28.
Збережені екземпляри
станом на 2013 рік, відомо про існування одного примірника танка Т-35:
- Росія — Бронетанковий музей в Кубинці. В експозиції музею представлено Т-35 № 0197-7, з 1938 року перебував в Казанському танковому училищі і не брав участі в бойових діях Другої світової війни.
Т-35 в культурі
Архітектура
Фриз на фасаді Санкт-Петербурзького Будинку Рад, виконаний скульптором Миколою Томським, включає в себе зображення танка Т-35.
Масова культура
Стендовий моделізм
Збірні пластикові моделі-копії танка Т-35 в масштабі 1:35 в різний час випускалися фірмами «ICM» (Україна) та «Alanger» (Росія), однак на сьогоднішній день моделі не виробляються. Моделі обох фірм виготовлялися за однією і тією ж прес-формою та в цілому відрізнялися високою якістю (аж до опрацювання, хоча і часткового, інтер'єру машин). Разом з тим, вони мали і ряд неточностей (наприклад, не існувала кульова установка кулемета в кормі головної башти, місцями неточне розташування ЗІП).
Моделі танків Т-35 в масштабі 1:87 випускалися у вже зібраному вигляді в середині 1990-х років китайським підприємством «Kamo». Крім того, до випуску № 18 журналу «Російські Танки», присвяченому Т-35, додавалася модель танка в масштабі 1:72.
Також існують збірні моделі з смоли танків Т-35 і Т-35А в масштабі 1:72 фірми «Modelkrak» (Польща).
Комп'ютерні ігри
В ігровій індустрії танк Т-35 хоч і нечасто, але зустрічається. Зокрема, танк присутній у грі , планується ввести цю модель в ігри «World of Tanks» і «War Thunder». Мала рухливість та висока вогнева міць танків у цих іграх показані достатньо реалістично, а от показники бронювання машин явно завищені, особливо порівняно з іншою технікою. Як і у випадку з Т-28, загальним недоліком є занадто багато цих танків в грі, особливо в розділі «Битва за Москву», в той час, як в реальності до осені 1941 року практично всі танки Т-35 були втрачені — в Московській битві брали участь два останні примірники. З цієї точки зору присутність Т-35 в розділі «Оборона Севастополя» є вже абсолютним історичним нонсенсом. Також танк Т-35 як ігрова декорація був присутній в одній з місій танкового симулятора Panzer Front, що вийшов на ігрової консолі PlayStation.
У грі Т-35 — одна з найбільших наземних бойових машин.
Крім того, танк також присутній у створеній на рушії «Бліцкригу II» гумористичної казуальної грі «Сталін проти марсіан».
У грі в соціальній мережі Вконтакте "Танки Герої" танк правильно описаний, але його озброєння не збігається з аналогами.
Примітки
- Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В., Желтов И. Г. Отечественные бронированные машины. XX век. 1905—1941. — М. : Экспринт, 2002. — Т. 1. — С. 157. — 2000 прим. — .
- Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В., Желтов И. Г. Отечественные бронированные машины. XX век. 1905—1941. — М. : Экспринт, 2002. — Т. 1. — С. 73. — 2000 прим. — .
- Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В., Желтов И. Г. Отечественные бронированные машины. XX век. 1905—1941. — М. : Экспринт, 2002. — Т. 1. — С. 29. — 2000 прим. — .
- М. Коломиец. Многобашенные танки РККА. Указ. соч. — С. 28.
- Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В., Желтов И. Г. Отечественные бронированные машины. XX век. 1905—1941. — М. : Экспринт, 2002. — Т. 1. — С. 25. — 2000 прим. — .
- Автобронетанковое управление РККА. Танк Т-26. Руководство службы. — М. : Государственное военное издательство Министерства обороны СССР, 1940. — С. 63.
- М. Н. Свирин. Артиллерийское вооружение советских танков 1940 — 45. — М. : Экспринт, 1999. — С. 9. — (Армада-Вертикаль № 4) — 2000 прим.
- Автобронетанковое управление РККА. Танк Т-26. Руководство службы. — М. : Государственное военное издательство Министерства обороны СССР, 1940. — С. 57.
- Важкий танк Т-35 в боях
- М. Свирин. Броневой щит Сталина. Указ. соч. — С. 94 — 95.
- Т-35 СССР Бронетехника. Архів оригіналу за 4 квітня 2013. Процитовано 24 березня 2013.
- https://www.youtube.com/watch?v=Rykkuxklazc 26:55
- М. В. Коломиец, И. Б. Мощанский. 1945. Танковые войска вермахта на советско-германском фронте. Часть 2. На центральном направлении. — Москва : Стратегия КМ, 2001. — С. 18. — (Фронтовая иллюстрация № 2/2001)
Література
Книги
- М. Коломієць. многобашенной танки РККА, частина 2. — М. : Стратегія КМ, 2000. — 80 с. — (Фронтова ілюстрація № 5/2000) — 2000 прим. — .
- М. Коломієць, М. Свірін. Важкий танк Т-35. Сухопутний дредноут Червоної Армії. — М. : Ексмо, 2007. — 112 с. — (Війна і ми. Танкова колекція) — 4500 прим. — .
- М. Коломієць. Сухопутні лінкори Сталіна. — М. : Ексмо, 2009. — 320 с. — (Зброя Перемоги) — 4000 прим. — .
- "Холявський — Бібліотека військової історії. Енциклопедія танків.
- "Броня міцна 1919-1937.
- "Свірін — Бронєвой щит Сталіна.
- М. Свірін. Танкова міць СРСР. — М. : Яуза, Ексмо, 2009. — 640 с. — 3500 прим. — .
- В. Шунков. Червона армія. — М. : АСТ, 2003. — 352 с. — 4000 прим. — .
- Бистров А. Танки 1916 — 1945: Ілюстрована енциклопедія. — СПб. : , Бонус, 2002. — 222 с. — 5000 прим. — , .
- А. Солянкин, М. Павлов, І. Павлов, І. Желтов. Радянські важкі танки 1917 — 1940. — М. : Експрінт, 2004. — 40 с. — (Бронетанковий фонд) — 2000 прим. — .
- Steven J. Zaloga, James Grandsen. Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two. — Лондон : Arms and Armour Press, 1984. — 240 p. — .
- Maxim Kolomiets, Jim Kinnear. Land battleship: the Russian T-35 heavy tank. — Barbarossa Books, 2000. — 96 p. — .
- М. Коломієць. Бронеколлекция № 2: Важкий танк Т-35. — М. : , 1995. — 32 с. — 5000 прим.
- М. Барятинський. Бронеколлекция №1 (16) : Бронетанкова техніка СРСР 1939 — 1945. — М. : , 1998. — 32 с.
- М. Коломієць, В. Мальгін. Бронеколлекция №1 (40) : Радянські Супертанки. — М. : , 2002. — 32 с. — 5000 прим.
- М. Барятинський. Бронеколлекция №2 (65) : Важкі САУ Червоної Армії. — М. : , 2006. — 2500 прим.
- М. Барятинський. Бронеколлекция. Спецвипуск №2 (6) : Бронетанкова техніка СРСР 1939 — 1945. — М. : , 2004. — 96 с. — 2010 прим.
Журнали
- Т-35 // Техніка — молоді : журнал. — 1970. — № 9. — С. 58—59. — ISSN 0320-331X.
- Шмельов І. Сухопутні дредноути / під ред. генерал-майора-інженера, проф. Л. Сергєєва // Техніка — молоді : журнал. — 1980. — № 1. — ISSN 0320-331X.
- П. Горохов. Танк особливого призначення // : журнал. — 1989. — № 3. — ISSN 0131-2243.
- Важкий танк Т-35 // : журнал. — 1989. — № 3. — ISSN 0131-2243.
- Важкий п'ятибаштовий танк Т-35 // : журнал. — 2006. — № 1.
- Важкий танк Т-35 // Танкомастер (спецвипуск) : журнал. — 2007. — № 2. — С. 2—3.
Посилання
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: T-35 |
- Сайт з прив'язки фотографій покинутих Т-35 на місцевості
- Втрати танків Т-35 по рапорту командувача 8-го мехкорпусу на 18 липня 1941
- А. Підопригора. Харківські Т-35 в жовтні 1941
- (англ.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
T 35 radyanskij vazhkij tank mizhvoyennogo periodu Rozroblenij v 1930 1932 rokah inzhenerami specializovanogo KB pid zagalnim kerivnictvom Pershij v SRSR vazhkij tank zapushenij v masove virobnictvo v 1933 1939 rokah na Harkivskomu parovozobudivnomu zavodi v ramkah dekilkoh nevelikih partij bula vipushena 61 serijna mashina T 35Tip vazhkij tankPohodzhennya Radyanskij SoyuzIstoriya vikoristannyaNa ozbroyenni 1932 1941Operatori SRSRIstoriya virobnictvaRozrobnik HPZVigotovlennya 1932 1939Vigotovlena kilkist 63Varianti p yatibashtova klasichnaHarakteristikiVaga 50 tDovzhina 9720 mmShirina 3200 mmVisota 3430 mmEkipazh 11Bronya staleva katana gomogennaGolovne ozbroyennya 1 76 2 mm 2 45 mm 20K 1 7 7 62 mm tankovij kulemet DTDvigun V podibnij 12 cilindrovij chotiritaktnij karbyuratornij ridinnogo oholodzhennya 500 pri 1445 ob hv Pitoma potuzhnist 10Pidviska zblokovana poparno na gorizontalnih pruzhinahDorozhnij prosvit 530 mmOperacijna dalnist 100 km 80 90 km Shvidkist 29 km god 14 km god T 35 u Vikishovishi T 35 yavlyav soboyu p yatibashtovij vazhkij tank klasichnogo komponuvannya z garmatno kulemetnim ozbroyennyam ta protikulevim bronyuvannyam i priznachavsya dlya pidtrimki pihoti ta yakisnogo posilennya strileckih ta tankovih z yednan pri prorivi silno ukriplenih pozicij protivnika T 35 ye yedinim u sviti p yatibashtovim tankom sho vipuskavsya serijno i najpotuzhnishim tankom Chervonoyi armiyi 1930 h rokiv Z 1933 roku tanki T 35 nadhodili na ozbroyennya 5 yi vazhkoyi tankovoyi brigadi vtbr RKKA z 1936 roku vidilenoyi razom z inshimi vtbr do skladu rezervu Golovnogo Komanduvannya Do 1941 r T 35 ni v yakih bojovih diyah ne brali uchast prote obmezheno zastosovuvalisya pid chas manevriv ta navchan i chasto vikoristovuvalisya u vijskovih paradah buduchi zrimim vtilennyam vijskovoyi potuzhnosti SRSR T 35 brali uchast u bojovih diyah pochatkovogo etapu Nimecko radyanskoyi vijni u skladi Kiyivskogo OVO odnak duzhe shvidko buli vtracheni perevazhno cherez tehnichni nespravnosti lishe sim tankiv bulo vtracheno v boyu Istoriya stvorennyaPeredumovi Potuzhnij serednij tank TG v garazhi VAMM im Stalina 1940 rik Na kinec 1920 h rokiv bronetankovi sili RSChA mali u svoyemu rozporyadzhenni legki tanki suprovodu pihoti T 18 MS 1 dostatno doskonali dlya svogo chasu Odnak bilsh vazhki mashini golovnim chinom buli predstavleni tankami vidomimi v SRSR pid im yam Rikardo vidbitimi u bilogvardijciv britanskimi vazhkimi tankami Mk V yaki voyuvali v Pershu svitovu gruntovno znoshenimi i do kincya 1920 h neabiyak zastarilimi Roboti zi stvorennya vlasnih serednih ta vazhkih tankiv pochalisya v SRSR she naprikinci 1920 h rokiv odnak vidsutnist u radyanskih konstruktoriv neobhidnogo dosvidu v oblasti tankobuduvannya ne dozvolyala stvoriti povnocinni bojovi mashini Zokrema nichim zakinchilasya sproba konstruktorskogo byuro garmatno zbrojno kulemetnogo ob yednannya rozrobiti vazhkij tank prorivu Cya 50 tonna bojova mashina povinna bula nesti ozbroyennya z dvoh 76 mm garmat ta p yati kulemetiv Bula pobudovana lishe derev yana model tanka pislya chogo na pochatku 1932 roku vsi roboti z cogo proektu buli pripineni hocha tank vstig otrimati indeks T 30 Shozhim chinom zakinchilasya robota tyuremnogo KB Avtotankodizelnogo viddilu Ekonomichnogo upravlinnya ODPU yakij pracyuvav nad 75 tonnim tankom prorivu Vlasne vzhe na pochatkovij stadiyi proektuvannya cih mashin bulo vidno yih bezperspektivnist proekti mali cilu kupu nedolikiv viklyuchayuchi mozhlivist sporudi cih mashin U berezni 1930 r do proektuvannya serednogo tanka pristupila zmishana radyansko nimecka grupa pid kerivnictvom Edvarda Grotte I hocha stvorenij pid kerivnictvom Grotte serednij tank TG takozh viyavivsya z ryadu prichin nepridatnim i ne pishov u seriyu radyanski spivrobitniki pid chas ciyeyi roboti otrimali pevnij dosvid yakij dozvoliv yim pristupiti do proektuvannya vazhkih bojovih mashin Pislya pripinennya robit nad TG zi skladu radyanskih inzheneriv sho pracyuvali z Grotte bulo stvoreno specializovane KB zavdannyam yakogo bula rozrobka vlasnogo vazhkogo tanka Ocholiv KB sho pracyuvav ranishe zastupnikom Grotte Do skladu KB uvijshli takozh konstruktori M P Zigel B A Andrihevich Ya V Obuhov ta inshi U zavdanni vid Upravlinnya mehanizaciyi ta motorizaciyi UMM RKKA govorilosya Do 1 serpnya 1932 rozrobiti ta pobuduvati novij 35 tonnij tank prorivu tipu TG U zv yazku z peredbachuvanoyu masoyu perspektivnij tank otrimav poznachennya T 35 Pri proektuvanni ciyeyi mashini konstruktori spiralisya na pivtorarichnij dosvid roboti nad TG a takozh rezultati viprobuvan nimeckih tankiv Grosstraktor na poligoni pid Kazannyu ta materiali komisiyi S O Ginzburga iz zakupivli perspektivnoyi bronetehniki u Velikij Britaniyi Roboti jshli v shvidkomu tempi Vzhe 28 lyutogo 1932 r zastupnik nachalnika UMM RSChA dopovidav M M Tuhachevskomu v tu poru nachalniku ozbroyen RSChA Roboti po T 35 kolishnij TG jdut udarnimi tempami i zrivu terminiv zakinchennya robit ne namichayetsya Zbirka pershogo prototipu sho otrimav poznachennya T 35 1 bula zakinchena vzhe 20 serpnya 1932 a 1 veresnya tank buv pokazanij predstavnikam UMM RSChA na choli z Bokisom na yakih spraviv silne vrazhennya T 35 1 Prototip mav suttyevi vidminnosti vid zavdannya UMM nasampered za masoyu yaka stanovila 42 t proti 35 t u zavdanni Chislenne ozbroyennya roztashovuvalosya v p yati nezalezhnih bashtah cherez sho vizualno nagaduvav britanskij p yatibashtovij vazhkij tank 1929 roku sporudi Tradicijno poshirena dumka sho T 35 buv stvorenij pid vplivom Independenta odnak v arhivnih dokumentah nemaye danih pro te sho komisiya Ginzburga pid chas svogo perebuvannya v Angliyi cikavilasya ciyeyu mashinoyu Ne viklyucheno sho radyanski konstruktori prijshli do p yatibashtovoyi shemi samostijno nezalezhno vid yih anglijskih koleg Ozbroyennya vklyuchalo odnu 76 mm garmatu PS 3 zamist nogo na T 35 1 stoyav maket dvi 37 mm garmati a takozh tri kulemeti DT Chislenne ozbroyennya zumovilo solidni metrichni rozmiri 9720 3200 3430 mm Bronya tanka mala tovshinu 30 40 mm Ekipazh skladavsya z 10 11 osib Dvigun potuzhnistyu 500 k s dozvolyav tanku rozvivati maksimalnu shvidkist 28 km god a zapas hodu po shose stanoviv 150 km Pitomij tisk na grunt ne perevishuvalo 0 7 kg sm sho v teoriyi obicyalo cilkom prijnyatnu prohidnist Oporni kotki buli zgrupovani poparno v tri vizki na bort Na viprobuvannyah voseni 1932 roku T 35 1 pokazav nepogani rezultati i v principi zadovolnyav vijskovih ale buv vidznachenij ryad nedolikiv v silovij ustanovci mashini Krim togo konstrukciya transmisiyi ta pnevmatichnih privodiv upravlinnya bula zanadto skladnoyu ta dorogoyu dlya masovogo virobnictva tanka Konstruktoram bulo zaproponovano doopracyuvati proekt za vkazanimi napryamkami posiliti ozbroyennya ta provesti unifikaciyu nizki detalej zokrema golovnih basht z serednim tankom T 28 U lyutomu 1933 roku tankove virobnictvo zavodu Bilshovik bulo vidileno v okremij zavod 147 im K Ye Voroshilova a KB Barikova pereformovano v doslidno konstruktorskij mashinobudivnij viddil DKMV yakij i zajnyavsya doopracyuvannyam T 35 1 T 35 2 Drugij zrazok poznachenij yak T 35 2 zibrali v kvitni 1933 roku a 1 travnya vin vzhe brav uchast u paradi na ploshi Urickogo kolishnij Dvircevij v Leningradi Vid T 35 1 tank vidriznyavsya krim golovnoyi bashti vstanovlennyam inshogo dviguna zminenoyu formoyu falshbortu ta ryadom inshih dribnih vidminnostej T 35A Paralelno v tomu zh KB velasya rozrobka kreslen tanka T 35A peredbachavsya dlya serijnogo virobnictva T 35A znachno vidriznyavsya i vid T 35 2 i vid T 35 1 Vin mav podovzhenu na odin vizok hodovu chastinu mali kulemetni bashti inshoyi konstrukciyi zbilsheni seredni bashti z 45 mm garmatami 20K zminenu formu korpusu i t d Vse ce viklikalo ryad trudnoshiv pri vigotovlenni oskilki T 35A buv vlasne absolyutno novoyu mashinoyu Serijne virobnictvoSerijne vigotovlennya T 35 doruchili Harkivskomu parovozobudivnomu zavodi imeni Kominternu Robota z polipshennya tanka rozpochata v 1932 roku pid kerivnictvom N V Cejca 11 serpnya 1933 roku T 35 prijnyatij na ozbroyennya i z 1934 pochav nadhoditi do armiyi Zagalne virobnictvo tankiv T 35 po rokah Rik 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 Usogo T 35 1 1 1 T 35 2 1 1 T 35A 2 10 7 15 10 11 6 61 tanki z konichnimi bashtami 4 v 1938 i 6 v 1939r u procesi virobnictva v konstrukciyu tanka neodnorazovo vnosilisya zmini 1937 roku zbilshili tovshinu verhnogo ta nizhnogo lobovih ta bortovih listiv broni kormi i basht z 20 do 23 mm potuzhnist dviguna pidvishili do 580 k s masa tanka zrosla do 52 t a potim do 55 t chislo chleniv ekipazhu kolivalosya vid 11 do 9 osib Ostannya partiya z desyati mashin vipushenih u 1938 1939 rokah mala bashti konichnoyi formi zminenu konstrukciyu bortovih ekraniv polipsheni ushilnennya korpusu Buli takozh posileni elementi pidviski Konstrukciya tankaT 35 yavlyav soboyu vazhkij tank klasichnogo komponuvannya p yatibashtovij z dvoyarusnim roztashuvannyam garmatno kulemetnogo ozbroyennya ta bronyuvannyam sho zabezpechuvav zahist vid kul i oskolkiv snaryadiv a takozh u ryadi detalej lobovoyi proyekciyi i vid snaryadiv malokalibernoyi protitankovoyi artileriyi Korpus Korpus tanka korobchatoyi formi skladnoyi konfiguraciyi zvarnoyi ta chastkovo klepanij z bronovih listiv tovshinoyu vid 10 do 50 mm Perevazhno tovshina broni T 35 stanovila 20 mm niz lobovoyi chastini korpusu borta kormi Bronovij zahist basht 25 30 mm U nosovij chastini livoruch znahodivsya oglyadovij lyuk mehanika vodiya z oglyadovogo shilinoyu prikritoyu skloblokom Na marshi lyuk mig vidkrivatisya vgoru fiksuyuchis pri comu gvintovim mehanizmom Dlya vhodu ta vihodu z tanka mehanik vodij mav lyuk v dahu korpusu nad svoyim miscem Spochatku lyuk buv dvostulkovim potim jogo zminiv odnostulkovij skladanij Piznya modifikaciya tanka z konichnimi bashtami mala ovalnij lyuk mehanika vodiya analogichnij po konstrukciyi bashtovomu lyuku BT 7 z konichnoyu bashtoyu Nezalezhno vid modifikaciyi lyuk volodiv odniyeyu nepriyemnoyu osoblivistyu vidkriti jogo dlya vihodu mehanik vodij mig lishe lishe v tomu vipadku yaksho liva perednya kulemetna bashta bula b rozgornuta zbroyeyu livo na bort Takim chinom pri poshkodzhenni kulemetnoyi bashti samostijne pokidannya mehanikom vodiyem mashini stavalo nemozhlivim Golovna bashta mala p yedestal u formi nepravilnogo shestikutnika tak zvanij Shestigran z bokiv yakogo roztashovuvalisya yashiki dlya priladiv dimopusku Pozadu kormovih basht buli povitrozabirni zhalyuzi prikriti bronovimi ekranami i lyuk dostupu do dviguna Pozadu lyuka roztashovuvavsya glushnik U verhnomu kormovomu listi tanka buv kruglij otvir dlya vstanovlennya ventilyatora yakij prikrivavsya znimnim bronekovpakom iz zhalyuzi Golovna bashta identichna po konstrukciyi golovnij bashti tanka T 28 rannih vipuskiv azh do vvedennya konichnih basht golovna bashta ne mala shtatnoyi kulovoyi ustanovki kormovogo kulemeta Bashta cilindrichnoyi formi z rozvinenoyu kormovoyu nisheyu U perednij chastini bashti na capfah rozmishuvalasya 76 mm garmata pravoruch vid yakoyi v nezalezhnij kulovij ustanovci rozmishuvavsya kulemet Dlya zruchnosti roboti ekipazhu bashta osnashuvalasya pidvisnoyu pidlogoyu Seredni bashti identichni po konstrukciyi bashtam legkogo tanka BT 5 ale bez kormovoyi nishi Bashti cilindrichnoyi formi z dvoma lyukami v dahu dlya dostupu ekipazhu U perednij chastini bashti vstanovlyuvalasya 45 mm garmata ta sparenij z neyu kulemet Mali kulemetni bashti po konstrukciyi identichni kulemetnim bashtam serednogo tanka T 28 ale na vidminu vid ostannih zabezpecheni kilcevimi rimami dlya demontazhu Bashti cilindrichnoyi formi z vistupom v nosovij chastini zmishenim vpravo U lobovomu listi bashti v kulovij ustanovci rozmishuvavsya kulemet DT Tanki T 35 ostannoyi seriyi mali bashti konichnoyi formi pri comu golovna bashta bula identichna konichnij bashti tanka T 28 Ozbroyennya Osnovne artilerijske Osnovnim artilerijskim ozbroyennyam T 35 bula Kirovska tankova zrazka 1927 32 rokiv Specialno rozroblena v 1932 roci dlya tanka T 28 garmata vikoristovuvala doopracovanu hitnu chastinu 76 mm polkovoyi garmati zrazka 1927 z nastupnimi zminami vkorochena dovzhina vidkotu z 1000 do 500 mm zbilsheno kilkist ridini v nakatniku z 3 6 do 4 8 l posileni sanchata shlyahom potovshennya yih stinok z 5 do 8 mm vvedeno novij pidjomnij mehanizm nozhnij spusk i novi pricilni pristosuvannya sho zadovolnyayut umovam roboti tankovogo ekipazhu Garmata KT 28 mala dovzhinu stvola v 16 5 kalibriv Pochatkova shvidkist 7 kilogramovogo oskolkovo fugasnoyi snaryada stanovila 262 m s 6 5 kilogramovogo shrapnelnogo 381 m s Garmata vstanovlyuvalasya v lobovij chastini golovnoyi bashti v masci na capfah Kut gorizontalnogo navedennya garmati stanoviv 360 gorizontalne navedennya zdijsnyuvalosya dopomogoyu povorotu bashti pri comu krim ruchnogo privodu buv i elektromehanichnij trohshvidkisnij privid Maksimalnij kut pidnesennya garmati stanoviv 25 opuskannya 5 za inshimi danimi 23 i 7 vidpovidno Pidjomnij mehanizm garmati sektornogo tipu ruchnij Navedennya garmati na cil zdijsnyuvalosya za dopomogoyu panoramnogo periskopichnogo optichnogo pricilu PT 1 zr 1932 r i teleskopichnogo TOP zr 1930 r PT 1 mav zbilshennya 2 5 i pole zoru 26 Pricilna sitka bula rozrahovana na vedennya vognyu na dalnist do 3 6 km bronebijnimi snaryadami 2 7 km oskolkovimi i do 1 6 km z sparenogo kulemeta Dlya strilbi vnochi i v umovah znizhenoyi osvitlenosti pricil zabezpechuvavsya pidsvichuvannyam shkal i perehrestya pricilu TOP mav zbilshennya 2 5 pole zoru 15 i pricilnu sitku rozrahovanu na vedennya vognyu na dalnist do vidpovidno 6 4 3 i 1 km Boyekomplekt sho mistiv 96 postriliv z nih 48 fugasnih granat i 48 shrapneli Za neobhidnosti do skladu boyekomplektu mogli vklyuchatisya i bronebijni snaryadi sho volodili pravda velmi nizkimi harakteristikami broneprobivnosti Ostannya obstavina yaka protyagom dovgogo chasu nepokoyila vijskovih Garmata KT 28 priznachalasya dlya borotbi z vognevimi tochkami protivnika ta nebronovanimi cilyami i cilkom zadovolnyala pokladenim na neyi zavdannyam Potuzhnist zh yiyi bronebijnogo snaryada v silu nevisokoyi pochatkovoyi shvidkosti bulo dostatno nizkoyu Odnak treba skazati sho garmata KT 28 yak osnovne ozbroyennya rozglyadalasya vijskovimi ta konstruktorami tanka yak timchasovij zahid zgodom tanki planuvalosya ozbroyuvati 76 2 mm universalnoyu tankovoyu garmatoyu Prote z ryadu prichin yiyi tak i ne vdalosya dopracyuvati do prijnyatnogo rivnya ta zapustiti u virobnictvo Dodatkove artilerijske Dodatkove artilerijske ozbroyennya stanovilo dvi zgodom zamineni na yiyi modifikovanij variantzr 1932 34 rr Garmata mala stvol z vilnoyu truboyu skriplenu kozhuhom dovzhinoyu 46 kalibriv 2070 mm vertikalnij klinovij zatvor z napivavtomatikoyu mehanichnogo tipu na garmati zr 1932 r i inercijnogo tipu na zrr 1932 34 rr Protividkatni pristroyi skladalisya z gidravlichnogo galma vidkatu ta pruzhinnogo nakatnika normalna dovzhina vidkotu stanovila 275 mm dlya garmati zr 1932 r i 245 mm dlya zr 1932 34 rr Napivavtomatika garmati zr 1932 34 rr pracyuvala lishe pri strilbi bronebijnimi snaryadami todi yak pri strilbi oskolkovimi cherez menshu dovzhinu vidkatu vona pracyuvala yak avtomatiki zabezpechuyuchi lishe avtomatichne zakrittya zatvora pri vkladanni v nogo patrona todi yak vidkrittya zatvora ta ekstrakciya zdijsnyuvalisya vruchnu Praktichna skorostrilnist garmati stanovila 7 12 postriliv na hvilinu Garmata zabezpechuvali pochatkovu shvidkist bronebijnogo snaryada 760 m s Garmati rozmishuvalisya v sparenij z kulemetom ustanovci na capfah v lobovih chastinah malih garmatnih basht Navedennya v gorizontalnij ploshini zdijsnyuvalosya povorotom bashti za dopomogoyu gvintovogo povorotnogo mehanizmu Mehanizm mav dvi peredachi shvidkist obertannya bashti na yakih za odin oborot mahovika navidnika stanovila 2 abo 4 Kut gorizontalnogo navedennya garmati nosovoyi bashti stanoviv 191 kormovoyi 184 Navedennya u vertikalnij ploshini z maksimalnimi kutami vid 8 do 23 zdijsnyuvalosya za dopomogoyu sektornogo mehanizmu Navedennya sparenih ustanovok zdijsnyuvalosya za dopomogoyu panoramnogo periskopichnogo optichnogo priciluPT 1 obr 1932 r i teleskopichnogoTOP obr 1930 r Boyekomplekt stanoviv 226 postriliv na 2 garmati z nih 113 bronebijnih i 113 oskolkovo fugasnih Dopomizhne Dopomizhne ozbroyennya T 35 skladalosya z shesti 7 62 mm kulemetiv DT Dva kulemeti rozmishuvalisya v golovnij bashti odin v lobovij chastini golovnoyi bashti v avtonomnij kulovij ustanovci pravoruch vid garmati inshij mig vstanovlyuvatisya v kormovij nishi na bugeli ta vesti vogon cherez vertikalnu ambrazuru sho zakrivalasya bronovoyu krishkoyu She dva vstanovlyuvalisya po odnomu v malih garmatnih bashtah v sparci z 45 mm garmatoyu Po odnomu kulemetu vstanovlyuvalosya v lobovih chastinah kulemetnih basht u kulovih ustanovkah Na tankah ostannih serij na lyuku navidnika vstanovlyuvalasya takozh zenitna turelna ustanovka P 40 z kulemetom DT zabezpechenim dlya strilbi po povitryanih cilyah pricilom kolimatora takim chinom zagalna kilkist kulemetiv tanka dovodilosya do semi Boyekomplekt stanoviv 10080 patroniv v 160 barabannih magazinah po 63 patrona kozhnij Dvigun ta transmisiya Na vsih tankah T 35 vstanovlyuvavsya chotiritaktnij 12 cilindrovij V podibnij karbyuratornij aviacijnij dvigun licenzijnij BMW VI rozvivav maksimalnu potuzhnist 400 k s pri 1450 ob hv U hodi modernizaciyi v 1936 1937 rokah dvigun buv forsovanij do 580 k s zminna rizna dlya pravogo ta livogo blokiv cilindriv Riznicya utvoryuyetsya cherez zchlenovanij shatunnij mehanizm golovnij ta prichipnij shatuni suha masa dviguna 553 kg Yak palivo vikoristovuvavsya benzin marok B 70 i KB 70 Podacha paliva pid tiskom za dopomogoyu benzopompi Dlya vporskuvannya palnogo pid usmoktuvalni trubi pid chas zapusku holodnogo dviguna buv specialno skonstrujovanij prilad atmos Maslyanij nasos shesternij Karbyurator dva tipu KD 1 Oholodzhennya dviguna primusove vodyane za dopomogoyu dvoh radiatoriv vstanovlenih po obidva boki dviguna pri comu pravij ta livij radiatori ne vzayemozaminni Palivni baki zagalnoyu yemnistyu 910 l dva yemnistyu po 320 l i odin 270 l zabezpechuvali tanku zapas hodu po shose do 150 km Korobka zmini peredach roztashovana v transmisijnomu viddilenni zabezpechuvala chotiri shvidkosti vpered i odnu nazad Na karteri korobki peredach vstanovlyuvavsya starter dlya zapusku dviguna Krim togo v transmisijnomu viddilenni roztashovuvavsya bagatodiskovij 27 diskiv golovnij frikcion suhogo tertya stal po stali bagatodiskovi bortovi frikcioni z plavayuchimi strichkovimi galmami ta bortovi peredachi z dvoma parami cilindrichnih shesteren Tam zhe roztashovuvavsya reduktor vidboru potuzhnosti na ventilyator sho zasmoktuvav povitrya dlya oholodzhennya radiatoriv Privid na reduktor vid kolinchastogo vala dviguna pri 1450 ob hv kolinchastogo vala zabezpechuvav shvidkist obertannya ventilyatora 2850 ob hv sho davalo produktivnist blizko 20 m povitrya v sekundu Hodova chastina Pidviska Gusenichnij rushij skladavsya z vosmi na kozhnu storonu obgumovanih opornih kotkiv malogo diametra shesti pidtrimuyuchih kotkiv z gumovimi shinami napryamnih kolis z gvintovim mehanizmom natyagu gusenic veduchih zadnih kolis zi znimnimi zubchastimi vincyami ta dribnolankovih gusenichnih lancyugiv zi skeletopodibnimi trakami ta vidkritim sharnirom Traki z yednuvalisya palcyami yaki stoporilisya za dopomogoyu shplintiv Mizh napryamnimi kolesami ta perednimi opornimi kotkami buli vstanovleni natyazhni roliki yaki zapobigali proginam perednih gilok gusenic pri podolanni vertikalnih pereshkod Pidviska zblokovana po dva kotki u vizku pidresoruvana dvoma spiralnimi pruzhinami Hodova chastina zakrita 10 mm bronovimi ekranami Tank dolav pidjomi krutiznoyu do 36 rovi shirinoyu do 3 5 m vertikalni stinki visotoyu 1 2 m brid glibinoyu 1 2 m Pitomij tisk na grunt stanoviv 0 78 kg sm Vodnochas velike znachennya vidnosno dovzhini tanka do jogo shirini bilshe 3 nespriyatlivo poznachalosya na jogo manevrenosti Elektroobladnannya Na pershih mashinah vstanovlyuvalosya importne elektroobladnannya naprugoyu 12 V ale potim z 1934 roku perejshli na obladnannya vlasnogo virobnictva naprugoyu 24 V Potuzhnist generatora 1 kVt Dlya osvitlennya dorogi v nichnij chas tank mav dvi skladni fari zabezpecheni bronovimi kozhuhami analogichni sho vikoristovuvalisya na T 26 i T 28 Dlya podachi zvukovih signaliv tank mav gudok ZET vibratornogo tipu Zasobi sposterezhennya ta zv yazku Zasobi sposterezhennya na T 35 predstavlyali soboyu prosti zakriti z vnutrishnoyi storoni zminnim tripleksnim skloblokom sho zabezpechuvav zahist vid kul oskolkiv snaryadiv ta brizok svincyu pri obstrili bronebijnimi kulyami Po odnij oglyadovij shilini roztashovuvalosya po bortah golovnoyi bashti po zovnishnih bortah malih garmatnih ta kulemetnih basht i v krishci lyuka mehanika vodiya Krim cogo komandir tanka ta komandiri malih garmatnih basht mali periskopichni panoramni priladi sposterezhennya PTK zahisheni bronekovpakami Dlya zovnishnogo zv yazku vsi tanki T 35 osnashuvalisya radiostanciyami montuvali yih v kormovij nishi golovnoyi bashti livoruch po hodu mashini Na tanki rannih vipuskiv vstanovlyuvalasya radiostanciya 71 TK sho zabezpechuvala zv yazok na distanciyu v 18 20 km Z 1935 r na tank stali vstanovlyuvati radiostanciyu 71 TK 2 iz zbilshenoyu do 40 60 km dalnistyu zv yazku ale cherez nenadijnist radiostanciya postijno peregrivalasya yiyi vzhe z 1936 r zaminili bilsh doskonaloyu 71 TK 3 sho stala najbilsh masovoyu tankovoyu radiostanciyeyu dovoyennih rokiv 71 TK 3 prijmalno peredavalna telefonno telegrafna simpleksna radiostanciya z amplitudnoyu modulyaciyeyu sho pracyuye v diapazoni chastot 4 5 625 MGc i zabezpechuye dalnist zv yazku v telefonnomu rezhimi na hodu do 15 km i na stoyanci do 30 km a v telegrafnomu na stoyanci do 50 km Masa radiostanciyi bez anteni 80 kg Na mashinah vipushenih do 1935 roku vklyuchno buli problemi z ekranuvannyam elektroobladnannya vnaslidok chogo vinikali silni radiopereshkodi Piznishe zavdyaki blokuvannyu elektroshemi za dopomogoyu kondensatoriv vid bilshosti pereshkod vdalosya pozbutisya Bilshist T 35 osnashuvalisya antenoyu poruchnevogo tipu lishe na tankah piznogo vipusku z konichnimi bashtami stali vstanovlyuvatisya shtirovi anteni Dlya vnutrishnogo zv yazku T 35 osnashuvalisya tankovim peregovornim pristroyem tankofonom TPU 6 na shistoh chleniv ekipazhu Na mashinah pershoyi seriyi vstanovlyuvavsya prilad tipu Safar Rozmishennya ekipazhu U procesi virobnictva tanka T 35 chislo chleniv ekipazhu kolivalosya vid 11 do 9 osib zalezhno vid konstrukciyi konkretnoyi seriyi Najchastishe rozmishennya ekipazhu viglyadalo takim chinom U golovnij bashti unifikovanoyi z bashtoyu tanka T 28 perebuvali tri chleni ekipazhu komandir tanka vin zhe navidnik kulemetnik i zzadu radist vin zhe zaryadzhayuchij U dvoh bashtah z 45 mm garmatami rozmishuyutsya po dva chleni ekipazhu navidnik ta kulemetnik v kulemetnih bashtah po odnomu strilcyu Golovna bashta vidgorodzhuvalasya vid reshti chastini bojovogo viddilennya peregorodkoyu Peredni ta zadni bashti poparno zv yazuvalisya mizh soboyu U perednij chastini korpusu mizh gusenicyami perebuvalo viddilennya upravlinnya tam rozmishuvavsya mehanik vodij cherez silno vistupayuchi vpered gilki gusenic vin mav duzhe obmezhenij oglyad i chasto mashinu dovodilosya vesti led ne naoslip Modernizaciyi ta modifikaciyiV 1936 1937 rokah bula provedena istotna modernizaciya silovoyi ustanovki ta agregativ transmisiyi tanka T 35 Dvigun buv forsovanij vnaslidok chogo jogo potuzhnist dosyagla 580 k s Zmini torknulisya takozh korobki peredach bortovih frikcioniv sistem zabezpechennya roboti dviguna ta elektroobladnannya Glushnik buv pribranij vseredinu korpusu a nazovni vivedeni lishe vihlopni trubi Takozh buli pokrasheni ushilnennya korpusu dlya poperedzhennya popadannya vodi vseredinu mashini pri podolanni vodnih pereshkod vbrid Krim togo z metoyu polipshennya prohidnosti tanka bula desho zminena konstrukciya falshbortu a tovshina perednogo pohilogo bronelista korpusu ta lyuchka mehanika vodiya bula dovedena do 50 mm Modernizaciya dozvolila trohi pidvishiti nadijnist vazhkih tankiv ta dovesti garantovanij probig T 35A vipusku 1937 do 2000 km bilsh ranni mashini mali garantovanij probig ne bilshe 1500 km 1938 roku v ABTU obgovoryuvalasya mozhlivist zamini garmati KT 28 na 76 2 mm garmatu L 10 yaka mala vstanovlyuvatisya na novi T 28 Prote zreshtoyu vid zamini bulo virisheno vidmovitisya oskilki KT 28 cilkom spravlyalasya iz zavdannyami yaki pokladalisya na neyi pri suprovodi atakuyuchoyi pihoti znishennyam nebronovanih cilej pihoti ta vognevih tochok protivnika a dlya borotbi z bronetehnikoyu buli dvi 45 mm garmati 20K Pid chas virobnictva ta ekspluataciyi tanka ne raz robilisya sprobi yakimos chinom znivelyuvati specifichnij nedolik T 35 sho negativno vplivaye na jogo bojovi mozhlivosti skladnist komanduvannya tankom v boyu Komandir buv praktichno ne v zmozi upravlyati vognem p yati basht roztashovanih v dva yarusi Nedostatnya oglyadovist ne dozvolyala jomu kontrolyuvati obstanovku na poli boyu vnaslidok chogo komandiri basht buli zmusheni samostijno vidshukuvati ta znishuvati cili Pislya nizki vishukuvan dlya ciyeyi problemi bulo znajdeno velmi cikave rishennya voseni 1935 Golovne artilerijske upravlinnya GAU za zamovlennyam ABTU pristupilo do opracyuvannya mozhlivostej vstanovlennya na tank T 35 sistemi centralizovanoyi navodki basht priblizno analogichnij zastosovuvanoyi na floti U pidsumku sluhachami artilerijskoyi akademiyi buv rozroblenij tankovij prilad upravlinnya artilerijskim vognem TPUAO yakij v doslidnomu poryadku vstanovili na odin z tankiv U kompleksi z TPUAO buv vstanovlenij takozh 9 futovij morskij dalekomir Barr amp Stroud partiya yakih bula zakuplena u Velikij Britaniyi she do revolyuciyi Na golovnij bashti tanka z yavilasya specialna komandno naglyadova bashtochka ta bronovanij kozhuh dlya dalekomira Protyagom 1936 provodilisya vsebichni viprobuvannya mashini sho dali v cilomu pozitivni rezultati upravlinnya vognem i pravda stalo bilsh zruchnim ta efektivnim Odnak rozkrilasya i specifichna problema dlya obslugovuvannya TPUAO bula potribna osoba yaka mala specialnu osvitu Krim togo nadijnist samogo priladu bula ne na visoti Nareshti gromizdkij ta malozruchnij dalekomir silno psuvav vrazhennya vid mashini U pidsumku roboti zi vstanovlennya na T 35 sistemi centralizovanoyi navodki buli pripineni 1938 roku do rozrobok na deyakij chas povernulisya znovu prote nezabarom voni buli zakriti ostatochno u zviti nadanomu v ABTU 1938 roku bulo zaznacheno sho podibna pererobka tankiv T 35 ye nedocilnoyu cherez yih malochiselnist visoku vartist samogo priladu ta sumnivnoyi bojovoyi cinnosti i priladu i tanka v umovah suchasnoyi manevrenoyi vijni T 35A zrazka 1939 T 35A zrazka 1939 roku na paradi Ostanni 10 tankiv T 35 vipushenih v 1938 1939 rokah mali suttyevi vidminnosti vid mashin poperednih serij najbilsh harakternim z yakih bula konichna forma basht Roboti v napryamku pidvishennya zahishenosti tanka pochalisya na HPZ she naprikinci 1937 roku na osnovi dosvidu boyiv Gromadyanskoyi vijni v Ispaniyi u svitli yakih zahishenist T 35 vzhe ne vidpovidala vazhkomu tanku Shob uniknuti nepomirnogo zbilshennya masi tanka pri pidvishenni jogo zahishenosti inzheneri zavodu zajnyalisya rozrobkoyu dlya tanka basht konichnoyi formi nadayuchi bronelistam maksimalno mozhlivi kuti nahilu Do seredini 1938 proekti buli rozrobleni Hocha do cogo momentu v UMM RKKA vzhe bulo postavleno pitannya pro docilnist podalshogo vipusku p yatibashtovih vazhkih tankiv oficijnogo rishennya pro pripinennya yih virobnictva ne nadhodilo i rozpochalosya prigotuvannya do vipusku seriyi mashin 1938 roku U 1938 buv vipushenij pershij tank z konichnimi bashtami 234 34 a ostannya mashina 744 67 seriyi stala odnochasno i ostannim vipushenim T 35 zijshla zi stapeliv u chervni 1939 roku Golovna bashta T 35 zrazka 1939 roku bula unifikovana z konichnoyu golovnoyu bashtoyu serednogo tanka T 28 ostannogo vipusku Chastina osnovnih basht na p yati tankah 234 34 234 35 234 42 744 61 744 62 takozh otrimala shtatnu kulovu ustanovku kulemeta v kormovij nishi Seredni i mali bashti buli cilkom samostijnimi konstrukciyami hocha v cilomu krim konichnoyi formi istotnih zmin voni ne zaznali Krim konichnih basht novi tanki otrimali vkorochenij bortovij ekran z vidkritim veduchim kolesom yak na tanku T 35A 234 35 vipusku 1938 i zminenoyu formoyu lyuchkiv dostupu do pidtrimuyuchih rolikiv kilkist yakih bulo skorocheno do 5 Krim togo tovshina lobovogo bronelista bula dovedena do 70 mm a lobovih detalej basht do 30 mm Tri ostannih tanka takozh otrimali pidbashtovu korobku zi skoshenimi bortovimi bronelistami i lyuki pryamokutnoyi formi na bortovih ekranah Pershi 3 mashini seriyi 234 34 234 35 234 42 otrimali poruchnevu antenu po perimetru golovnoyi bashti prote na nastupnih T 35 zrazka 1939 r vid neyi vidmovilisya na korist shtirovoyi Kilkist tankiv z konichnimi bashtami sklalo 10 primirnikiv Serijni nomeri tankiv T 35 1934 1935 1936 1937 1938 1939 148 11 339 30 220 25 0197 1 0197 2 744 62 148 19 339 48 220 27 0197 6 0197 7 744 63 148 22 339 75 220 28 0217 35 0200 0 744 64 148 25 339 78 220 29 196 94 0200 4 744 65 148 30 288 11 288 43 196 95 0200 8 744 66 148 31 288 14 288 65 196 96 0200 5 744 67 148 39 288 41 288 74 988 15 0200 9 148 40 0183 3 988 16 234 34 148 41 0183 5 988 17 234 35 148 50 0183 7 988 18 234 42 537 70 744 61 537 80 537 90 715 61 715 62 10 7 15 10 11 6 ci nomeri u Kolomijcya dano z pomilkoyu yak 228 XXX 288 XXX ce pravilne prochitannya vidznacheni tanki z konichnimi bashtami pohili pidbashtovi korobki buli vvedeni z tanka 744 64 Mashini stvoreni na bazi T 35 eksperimentalna vazhka samohidna artilerijska ustanovka SAU stvorena na bazi T 35 Rozrobleno 1933 roku KB pid kerivnictvom Zamist basht na tank vstanovlyuvalasya zmishena do kormi prostora rubka v yakij rozmishuvalosya 203 mm gaubicya zrazka 1931 B 4 motorno transmisijne viddilennya peremishalosya v nosovu chastinu korpusu Ekipazh stanoviv 7 osib 1934 roku pobudovanij doslidnij zrazok ustanovki 1940 roku bulo provedeno ekranuvannya SAU i ryad dribnih modernizacij pislya chogo SAU oderzhala poznachennya SU 14 2 SU 14 1 eksperimentalna vazhka samohidna artilerijska ustanovka SAU rozvitok konstrukciyi SU 14 1936 roku pobudovanij doslidnij zrazok ustanovki Tehnichno blizka do SU 14 Za rezultatami strilb 203 mm gaubicya bula zaminena na 1940 roku tak samo yak i SU 14 bula ekranovana pislya chogo otrimala najmenuvannya SU 14 Br2 T 112 doslidnij serednij tank yakij yavlyav soboyu T 28 z pidviskoyu zapozichenoyu u vazhkogo tanka T 35 Rozrobleno KB Kirovskogo zavodu pid kerivnictvom Zh Kotina 1938 roku Ne vijshov zi stadiyi kreslen Sluzhba ta bojove zastosuvannyaShtatno organizacijna struktura T 35 dolaye protitankovi nadovbi na vijskovih manevrah U pochatkovij period virobnictva T 35 vidpovidav operativno tehnichnim vimogam sho pred yavlyalisya do vazhkih tankiv Chervonoyi armiyi Krim togo za svoyeyu vognevoyu potuzhnistyu T 35 buv najsilnishim tankom svitu Tri garmati ta p yat kulemetiv roztashovani v p yati obertovih bashtah zabezpechuvali masovanij krugovij vogon odnochasno u vsih napryamkah sho dlya borotbi z pihotoyu v glibini oboroni protivnika davalo v teoriyi pevni perevagi Odnak ce zazhadalo zbilshennya ekipazha privelo do uskladnennya konstrukciyi Tyagovo dinamichni yakosti mashini buli yavno nedostatni osoblivo pri povoroti Vse ce ne dozvolyalo vikonuvati povnoyu miroyu zavdannya sho stoyat pered vazhkim tankom Nayavnist velikoyi kilkosti basht prizvelo do togo sho komandir ne mig efektivno keruvati vognem Slabke bronyuvannya robilo tank vrazlivim dlya artileriyi a cherez velichezni rozmiri ta nizku ruhlivist tank yavlyav soboyu prekrasnu mishen Bulo yasno sho potribna nova koncepciya vazhkogo tanka U ramkah ciyeyi novoyi koncepciyi buli stvoreni eksperimentalni tanki SMK T 100 ta KV Ostannij stav rodonachalnikom pershoyi v SRSR vdaloyi seriyi vazhkih tankiv T 35 kinutij ekipazhem cherez nespravnist Zahidna Ukrayina Lipen 1941 r Nimecko radyanska vijna Do 1941 roku T 35 za suvorimi radyanskimi standartami moralno zastarili prote z ozbroyennya znyati ne buli Na 22 chervnya 1941 roku v RSChA znachilosya 48 tankiv T 35 sho perebuvali na ozbroyenni 67 go i 68 go tankovih polkiv 34 yi tankovoyi diviziyi Kiyivskogo OVO Reshta perebuvali v rozporyadzhenni vijskovih navchalnih zakladiv i v remonti 2 tanka VAMM 3 2 e Saratovske BTU 1 Kazanski BTKUTS 5 v remonti na zavodi 183 Vsi T 35 sho buli v rozporyadzhenni 34 yi td do pochatku vijni perebuvali v rajoni Ravi Ruskoyi i buli vtracheni v pershi dni boyiv Pri comu lishe 7 mashin buli vtracheni bezposeredno v boyu 6 na moment pochatku vijni buli v remonti a inshi 35 vibuli z ladu vnaslidok nespravnostej zlamalisya na marshi i buli kinuti abo znisheni ekipazhami Ostannye zastosuvannya tankiv T 35 2 mashini zaznacheno pid chas bitvi pid Moskvoyu Cikavo sho zbereglosya bezlich fotografij kinutih T 35 zroblenih nimcyami tankisti pancervaffe ta prosti soldati obozhnyuvali fotografuvatisya na tli chuda vorozhoyi tehniki Vipusk Die Deutsche Wochenschau za 17 lipnya 1941 r demonstruye T 35 pokinutij radyanskimi vijskami yakij oglyadayut nimci Trofejni mashini U pershi tizhni vijni odin T 35 povnistyu spravnij ta zalishenij mabut cherez brak paliva buv vidpravlenij nimeckim komanduvannyam na tankovij poligon v Kummersdorfi de buv retelno vivchenij nimeckimi inzhenerami Pri comu nimci vidznachali sho z transportuvannyam mashini vinikli problemi tank ne vpisuvavsya v zaliznichnij gabarit a peremikannya vazheliv bulo nejmovirno vazhkoyu ta visnazhlivoyu spravoyu Podalsha dolya cogo tanka tochno nevidoma hocha mozhlivo sho same z cim ekzemplyarom pov yazanij ostannij vipadok bojovogo zastosuvannya T 35 sho vidnositsya do kincya kvitnya 1945 roku U hodi oboroni Berlina odin trofejnij T 35 z viprobuvalnogo poligonu Cossen buv vklyuchenij do skladu 4 yi roti 11 go tankovogo polku vermahtu U skladi roti tank brav uchast u boyah v rajoni poligonu de nezabarom i buv pidbitij T 35 yak simvol vijskovoyi mogutnosti RKKA Yak vzhe govorilosya azh do pochatku Nimecko radyanskoyi vijni T 35 ne brali uchasti v bojovih diyah Periodichno T 35 vikoristovuvalisya u vijskovih manevrah prote golovnim polem boyu cih mashin stali ploshi Moskvi ta Kiyeva po yakih ci tanki prohodili u skladi vsih paradiv pochinayuchi z 1933 roku ta azh do pochatku Nimecko radyanskoyi vijni Tanki T 35 sub yektivno sho mali velmi griznij ta znachnij vid voistinu stali zrimim vtilennyam sili RSChA Pravda kilkist tankiv sho brali uchast u paradi bula dosit nevelika Napriklad 7 listopada 1940 roku na paradi viveli vsogo 20 mashin po 10 v Moskvi ta Kiyevi Krim togo tanki T 35 zobrazheni na ryadi agitacijnih plakativ prisvyachenih RSChA Cikavo sho zobrazhennya T 35 prisutnye navit na odnomu z plakativ 1943 roku U cej chas u vijskah vzhe davno ne zalishilosya zhodnogo T 35 prote nayizhachenij garmatami suhoputnij bronenosec prodovzhuvav vikonuvati svoyu propagandistsku funkciyu yak i ranishe uosoblyuyuchi soboyu mogutnist Chervonoyi armiyi Nareshti sproshene zobrazhennya T 35 bulo vikoristano v oformlenni medali Za vidvagu Ocinka mashiniOcinka bojovogo zastosuvannya Bezsumnivno z momentu svogo stvorennya i azh do Nimecko radyanskoyi vijni z vognevoyi potuzhnosti tank T 35 perevershuvav vsi svitovi tanki Kombinaciya z troh garmat ta p yati semi kulemetiv zdatnih vesti vogon v usi storoni dozvolyala stvoriti navkolo mashini spravzhnye more vognyu Ale razom z tim bagatobashtove komponuvannya apogeyem yakogo stav T 35 robiv tank malopridatnim do vedennya realnih bojovih dij Komandir fizichno ne mig keruvati vognem p yati basht i v boyu tank diyav neefektivno Gromizdka konstrukciya bojovogo viddilennya prizvela do zbilshennya gabaritiv tanka zrobivshi jogo prekrasnoyu mishennyu ta odnochasno pozbavivshi yakogo b to ne bulo zapasu na posilennya bronyuvannya Ale navit z protikulevoyu broneyu suhoputnij linkor vazhiv pivsotni tonn zmushuyuchi dvigun pracyuvati na mezhi svoyih mozhlivostej i navit na cij mezhi M 17T ne mig rozignati mashinu do prijnyatnoyi shvidkosti shvidkist peremishennya tanka v boyu zazvichaj ne perevishuvala 8 10 km god U kombinaciyi z velicheznimi rozmirami ta slabkoyu broneyu ce she bilshe pidvishuvalo vrazlivist tanka Vtim chastinam vermahtu praktichno ne dovelosya viprobuvati na sobi vognevu mic T 35 zamist nimeckih tankiv golovnim vorogom tridcyat p yatogo buli yih zhe tehnichni defekti ta zagalna nenadijnist rezultat vsih pererahovanih vishe nedolikiv Trivalij marsh yakij dovelosya zdijsniti buv dlya T 35 smertelnij Vipravdannyam mozhe sluzhiti toj fakt sho zhodnogo razu za ves chas svogo isnuvannya tanki T 35 ne vikoristovuvalisya za pryamim priznachennyam pidtrimki pihoti pri prorivi ukriplenih linij protivnika Mozhlivo v takij obstanovci T 35 buv bi bilsh efektivnij ale vlitku 1941 roku 34 j diviziyi do bud yakih shturmiv bulo zanadto daleko Porivnyannya z zarubizhnimi analogami Hocha koncepciya bagatobashtovih vazhkih tankiv v cilomu bula spochatku tupikovoyu neyu dovgi roki zahoplyuvalisya konstruktori bagatoh krayin sho mali rozvineni bronetankovi vijska Vtim rezultat buv priblizno odnakovim u vsih proektuvannya ta dribnoserijnij vipusk stalevih dinozavriv i v ryadi vipadkiv nevdale yih zastosuvannya v boyu Rodonachalnikom suhoputnih drednoutiv mozhna vvazhati francuzkij vazhkij tank Char 2C Rozrobka jogo pochalasya she pid chas Pershoyi svitovoyi vijni v 1917 r prichomu vzhe v 1919 r peredbachalosya vipustiti 300 odinic odnak cherez zakinchennya vijskovih dij virobnictvo bulo rizko zgornuto Vnaslidok do 1923 r vigotovili vsogo 10 tankiv tipu 2C Ozbroyennya skladalosya z 75 mm garmati ta dekilkoh kulemetiv ta rozmishuvalosya v dvoh bashtah garmatnoyi speredu ta kulemetnoyi zzadu ta bortovih ambrazurah Buduchi za mirkami 1917 dostatno progresivnoyu mashinoyu do pochatku tridcyatih tank vzhe povnistyu zastariv yak moralno tak i tehnichno Tut i nevdale roztashuvannya dvoh basht v odnomu yarusi sho viklyuchalo krugovij obstril i velichezni rozmiri mashini i nizki prohidnist ta nadijnist Vzyati uchast u bojovih diyah Drugoyi svitovoyi voni ne vstigli Franciya kapitulyuvala koli tanki she ruhalisya na front zalizniceyu de yih cherez kilka godin i znishila nimecka aviaciya Vickers A1E1 Independent Nezalezhnij Isnuye dumka sho neabiyakij vpliv na rozrobku tanka T 35 zrobilo znajomstvo radyanskih inzheneriv z anglijskim proektom vazhkogo tanka Vickers A1E1 Independent angl Nezalezhnij Cya mashina bula stvorena v 1926 r z oglyadkoyu na dosvid francuzkogo 2C ale zavdyaki bilsh racionalnomu komponuvannyu unikla ryadu nedolikiv ostannogo Ozbroyennya roztashovuvalosya v p yati bashtah Rozmishennya vsih kulemetiv u chotiroh odnotipnih bashtochkah zgrupovanih navkolo golovnoyi bashti krugovogo obstrilu z 47 mm garmatoyu znachno zbilshuvalo gnuchkist vognyu ta dozvolyalo naciliti na odin ob yekt yak minimum dva kulemeti j garmatu Zastosuvannya podibnoyi shemi rozmishennya ozbroyennya v konstrukciyi T 35 pidkriplyuye vikladenu vishe versiyu Ale tak chi inakshe A1E1 Independent ne buv prijnyatij na ozbroyennya i ne pishov u seriyu sho zberigaye za T 35 lavri yedinogo v sviti serijnogo p yatibashtovogo tanka Sho stosuyetsya Nimechchini to v seredini 1930 h rokiv firmi Rejnmetall Borzig ta Krupp pobuduvali neveliku partiyu vazhkih tribashtovih tankiv NbFz Dvi spareni garmati kalibrom 75 i 37 mm buli vstanovleni v centralnij bashti krugovogo obertannya Drugij yarus ozbroyennya utvoryuvali dvi neveliki diagonalno rozneseni bashti zi sparenimi kulemetami Mashina vijshla kompaktnoyu ta dostatno legkoyu vsogo 35 t sho suttyevo zbilshuvalo yiyi ruhlivist shvidkist dosyagala 35 km god Odnak bronyuvannya tanka ne moglo protistoyati ne lishe protitankovij artileriyi togo chasu ale navit protitankovim rushnicyam Anglijska ta nimecka konstrukciyi vplinuli na yaponskij vazhkij tank Tip 95 stvorenij 1932 roku Mashina mala dostatno potuzhne ozbroyennya 70 mm garmatu v golovnij bashti i 37 mm u bashti menshogo rozmiru vstanovlenij speredu livoruch Harakternoyu osoblivistyu Tipu 95 bula kulemetna bashtochka v kormovij chastini pozadu silovogo viddilennya Vtim zi stadiyi doslidnih zrazkiv tank tak i ne vijshov Prote vsi ci mashini ne buli vdalimi ta zajvij raz dovodili bezvihidnist bagatobashtovogo komponuvannya Yedinim vidnosno vdalim zrazkom zastosuvannya takoyi komponuvalnoyi shemi mozhna vvazhati radyanskij tribashtovij serednij tank T 28 Zberezheni ekzemplyariYedinij zberezhenij ekzemplyar T 35 v tankovomu muzeyi v Kubinci 2011 stanom na 2013 rik vidomo pro isnuvannya odnogo primirnika tanka T 35 Rosiya Bronetankovij muzej v Kubinci V ekspoziciyi muzeyu predstavleno T 35 0197 7 z 1938 roku perebuvav v Kazanskomu tankovomu uchilishi i ne brav uchasti v bojovih diyah Drugoyi svitovoyi vijni T 35 v kulturiArhitektura Friz na fasadi Sankt Peterburzkogo Budinku Rad vikonanij skulptorom Mikoloyu Tomskim vklyuchaye v sebe zobrazhennya tanka T 35 Masova kultura Stendovij modelizm Zbirni plastikovi modeli kopiyi tanka T 35 v masshtabi 1 35 v riznij chas vipuskalisya firmami ICM Ukrayina ta Alanger Rosiya odnak na sogodnishnij den modeli ne viroblyayutsya Modeli oboh firm vigotovlyalisya za odniyeyu i tiyeyu zh pres formoyu ta v cilomu vidriznyalisya visokoyu yakistyu azh do opracyuvannya hocha i chastkovogo inter yeru mashin Razom z tim voni mali i ryad netochnostej napriklad ne isnuvala kulova ustanovka kulemeta v kormi golovnoyi bashti miscyami netochne roztashuvannya ZIP Modeli tankiv T 35 v masshtabi 1 87 vipuskalisya u vzhe zibranomu viglyadi v seredini 1990 h rokiv kitajskim pidpriyemstvom Kamo Krim togo do vipusku 18 zhurnalu Rosijski Tanki prisvyachenomu T 35 dodavalasya model tanka v masshtabi 1 72 Takozh isnuyut zbirni modeli z smoli tankiv T 35 i T 35A v masshtabi 1 72 firmi Modelkrak Polsha Komp yuterni igri V igrovij industriyi tank T 35 hoch i nechasto ale zustrichayetsya Zokrema tank prisutnij u gri planuyetsya vvesti cyu model v igri World of Tanks i War Thunder Mala ruhlivist ta visoka vogneva mic tankiv u cih igrah pokazani dostatno realistichno a ot pokazniki bronyuvannya mashin yavno zavisheni osoblivo porivnyano z inshoyu tehnikoyu Yak i u vipadku z T 28 zagalnim nedolikom ye zanadto bagato cih tankiv v gri osoblivo v rozdili Bitva za Moskvu v toj chas yak v realnosti do oseni 1941 roku praktichno vsi tanki T 35 buli vtracheni v Moskovskij bitvi brali uchast dva ostanni primirniki Z ciyeyi tochki zoru prisutnist T 35 v rozdili Oborona Sevastopolya ye vzhe absolyutnim istorichnim nonsensom Takozh tank T 35 yak igrova dekoraciya buv prisutnij v odnij z misij tankovogo simulyatora Panzer Front sho vijshov na igrovoyi konsoli PlayStation U gri T 35 odna z najbilshih nazemnih bojovih mashin Krim togo tank takozh prisutnij u stvorenij na rushiyi Blickrigu II gumoristichnoyi kazualnoyi gri Stalin proti marsian U gri v socialnij merezhi Vkontakte Tanki Geroyi tank pravilno opisanij ale jogo ozbroyennya ne zbigayetsya z analogami PrimitkiSolyankin A G Pavlov M V Pavlov I V Zheltov I G Otechestvennye bronirovannye mashiny XX vek 1905 1941 M Eksprint 2002 T 1 S 157 2000 prim ISBN 5 94038 030 1 Solyankin A G Pavlov M V Pavlov I V Zheltov I G Otechestvennye bronirovannye mashiny XX vek 1905 1941 M Eksprint 2002 T 1 S 73 2000 prim ISBN 5 94038 030 1 Solyankin A G Pavlov M V Pavlov I V Zheltov I G Otechestvennye bronirovannye mashiny XX vek 1905 1941 M Eksprint 2002 T 1 S 29 2000 prim ISBN 5 94038 030 1 M Kolomiec Mnogobashennye tanki RKKA Ukaz soch S 28 Solyankin A G Pavlov M V Pavlov I V Zheltov I G Otechestvennye bronirovannye mashiny XX vek 1905 1941 M Eksprint 2002 T 1 S 25 2000 prim ISBN 5 94038 030 1 Avtobronetankovoe upravlenie RKKA Tank T 26 Rukovodstvo sluzhby M Gosudarstvennoe voennoe izdatelstvo Ministerstva oborony SSSR 1940 S 63 M N Svirin Artillerijskoe vooruzhenie sovetskih tankov 1940 45 M Eksprint 1999 S 9 Armada Vertikal 4 2000 prim Avtobronetankovoe upravlenie RKKA Tank T 26 Rukovodstvo sluzhby M Gosudarstvennoe voennoe izdatelstvo Ministerstva oborony SSSR 1940 S 57 Vazhkij tank T 35 v boyah M Svirin Bronevoj shit Stalina Ukaz soch S 94 95 T 35 SSSR Bronetehnika Arhiv originalu za 4 kvitnya 2013 Procitovano 24 bereznya 2013 https www youtube com watch v Rykkuxklazc 26 55 M V Kolomiec I B Moshanskij 1945 Tankovye vojska vermahta na sovetsko germanskom fronte Chast 2 Na centralnom napravlenii Moskva Strategiya KM 2001 S 18 Frontovaya illyustraciya 2 2001 LiteraturaKnigi M Kolomiyec mnogobashennoj tanki RKKA chastina 2 M Strategiya KM 2000 80 s Frontova ilyustraciya 5 2000 2000 prim ISBN 5 901266 01 3 M Kolomiyec M Svirin Vazhkij tank T 35 Suhoputnij drednout Chervonoyi Armiyi M Eksmo 2007 112 s Vijna i mi Tankova kolekciya 4500 prim ISBN 5 699 19986 1 M Kolomiyec Suhoputni linkori Stalina M Eksmo 2009 320 s Zbroya Peremogi 4000 prim ISBN 978 5 699 34275 4 Holyavskij Biblioteka vijskovoyi istoriyi Enciklopediya tankiv Bronya micna 1919 1937 Svirin Bronyevoj shit Stalina M Svirin Tankova mic SRSR M Yauza Eksmo 2009 640 s 3500 prim ISBN 978 5 699 31700 4 V Shunkov Chervona armiya M AST 2003 352 s 4000 prim ISBN 5 17 008860 4 Bistrov A Tanki 1916 1945 Ilyustrovana enciklopediya SPb Bonus 2002 222 s 5000 prim ISBN 5 7867 0072 0 ISBN 5 224 02469 2 A Solyankin M Pavlov I Pavlov I Zheltov Radyanski vazhki tanki 1917 1940 M Eksprint 2004 40 s Bronetankovij fond 2000 prim ISBN 5 94038 063 X Steven J Zaloga James Grandsen Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two London Arms and Armour Press 1984 240 p ISBN 0 85368 606 8 Maxim Kolomiets Jim Kinnear Land battleship the Russian T 35 heavy tank Barbarossa Books 2000 96 p ISBN 0 85368 606 8 M Kolomiyec Bronekollekciya 2 Vazhkij tank T 35 M 1995 32 s 5000 prim M Baryatinskij Bronekollekciya 1 16 Bronetankova tehnika SRSR 1939 1945 M 1998 32 s M Kolomiyec V Malgin Bronekollekciya 1 40 Radyanski Supertanki M 2002 32 s 5000 prim M Baryatinskij Bronekollekciya 2 65 Vazhki SAU Chervonoyi Armiyi M 2006 2500 prim M Baryatinskij Bronekollekciya Specvipusk 2 6 Bronetankova tehnika SRSR 1939 1945 M 2004 96 s 2010 prim Zhurnali T 35 Tehnika molodi zhurnal 1970 9 S 58 59 ISSN 0320 331X Shmelov I Suhoputni drednouti pid red general majora inzhenera prof L Sergyeyeva Tehnika molodi zhurnal 1980 1 ISSN 0320 331X P Gorohov Tank osoblivogo priznachennya zhurnal 1989 3 ISSN 0131 2243 Vazhkij tank T 35 zhurnal 1989 3 ISSN 0131 2243 Vazhkij p yatibashtovij tank T 35 zhurnal 2006 1 Vazhkij tank T 35 Tankomaster specvipusk zhurnal 2007 2 S 2 3 PosilannyaVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu T 35 Sajt z priv yazki fotografij pokinutih T 35 na miscevosti Vtrati tankiv T 35 po raportu komanduvacha 8 go mehkorpusu na 18 lipnya 1941 A Pidoprigora Harkivski T 35 v zhovtni 1941 angl