Микола Григорович Гайдак (12 травня 1898, с. Темрюк Маріупольського повіту Катеринославської губернії — 12 серпня 1971, Міннеаполіс, Міннесота, США) — український учений-ентомолог, професор Міннесотського університету, спеціаліст у галузі бджільництва та кормів для бджіл, доктор біології (1933), академік Української вільної академії наук. Доброволець армії УНР.
Гайдак Микола Григорович | |
---|---|
Народився | 12 травня 1898 с. Темрюк, Маріупольський повіт, Катеринославська губернія, Російська імперія |
Помер | 12 серпня 1971 (73 роки) Міннеаполіс, Міннесота, США |
Країна | |
Національність | українець |
Діяльність | ентомолог |
Заклад | Міннесотський університет |
Вчене звання | професор |
Науковий ступінь | доктор біологічних наук |
У шлюбі з | Пауліна Гайдак |
Біографія
Народився 12 травня 1898 у cелі Темрюк тодішньої Катеринославської губернії, де його батько, Микола Степанович Гайдак, козак села Євгенівка Остерського повіту Чернігівської губернії, працював вчителем земського училища.
Згодом родина перебралася у Київську губернію. Навчався у школі містечка Крилів Чигиринського повіту (нині затоплене Кременчуцьким водосховищем) та в гімназії міста Черкаси.
У 1917 році закінчив зі срібною медаллю черкаську гімназію. У тому ж році вступив на історико-філологічний факультет Київського університету Святого Володимира і водночас – до Київської гарматної школи, де вступив до української спілки.
У грудні 1918 року через бої в Києві під час антигетьманського повстання залишив навчання в університеті й повернувся до батьків у Черкаси.
11 вересня 1919 року примусово мобілізований до Добровольчої армії, але невдовзі захворів на тиф і був шпиталізований. Після лікування у Кременчуцькому шпиталі евакуювався до Одеси.
Разом з армією генерала Бредова відступив до Польщі, де був інтернований. У таборі для інтернованих зійшовся з інтернованими вояками армії УНР, де добровільно вступив до армії УНР.
Під час визвольних змагань Української Народної Республіки служив у 2-й батареї 2-ї гарматної бригади 2-ї Волинської дивізії. Від початку серпня і до 21 листопада 1920 року брав активну участь у боях радянсько-польської війни проти Червоної армії, після чого разом з армією відступив на територію Польщі та знову був інтернований у таборі біля Каліша. У 1922 році звільнений з армії УНР у чині хорунжого, йому присвоєне почесне звання лейтенанта польової артилерії. Цього ж року Гайдак виїжджає до Чехословаччини і вступає до Празького політехнічного інституту, де 1927 року закінчує з відзнакою факультет сільського та лісового господарства й одержує професію інженера-агронома. Водночас був вільним слухачем УВУ в Празі та Української господарської академії в Подєбрадах. Працював науковим співробітником і завідувачем польової станції бджільництва Державного дослідницького інституту бджільництва в місті Долі.
У 1924 році, під час навчання в університеті, був обраний секретарем гуртка українських студентів-пасічників, де головував Михайло Боровський. Гурток у цей час проводив активну діяльність не тільки серед студентів-пасічників, а й серед населення Праги, і мав власну пасіку. Саме в цей час Гайдак починає активно дописувати до українських журналів з бджільництва, а саме «Українське пасівницство», «Пасічник» і «Український пасічник».
У червні 1930 року переїхав до США. Восени того року вступив на докторські студії при Вісконсінському університеті. Під керівництвом професора Вільсона та доктора Стінбока вивчав проблеми годівлі бджіл. У 1933 році, після завершення студій, отримав вчене звання доктора в галузі біологічних наук. У липні того ж року запрошений на посаду асистента ентомологічного відділу Міннесотського університету, а згодом посів тут місце професора ентомологічного відділення. В університеті займався науково-педагогічною діяльністю, присвяченою проблемам біології бджіл.
У 1966 році вийшов на пенсію. Після тривалої хвороби помер 12 серпня 1971 року у місті Міннеаполіс.
Наукова і громадська діяльність
Основними напрямками наукових досліджень Гайдака були фізіологія, тривалість життя, вплив корму на будову тіла бджоли, розподіл діяльності життя взимку і особливості поведінки бджіл. Вивчав вміст вітамінів в кормах бджіл, роль меду в профілактиці та лікуванні анемії, значення медової дієти в харчуванні людини. Розробляв способи контролю бджолосім’ї у вулику.
Одним із багатьох і важливих винаходів професора Гайдака був штучний замінник пилку, який сьогодні широко використовується у США, Канаді, Австралії і інших країнах.
Член Ентомологічного товариства Америки, Національного географічного товариства США та низки інших товариств. Учасник XX Міжнародного ювілейного конгресу бджільництва, організованого в рамках Апімондії в Румунії у 1965 році, де зачитав доповідь «Годівля бджіл і замінники пилку». Ця робота найяскравіше відображає напрям основних наукових досліджень Гайдака. На конгрес прибув у складі американської делегації зі штату Міннесота.
Протягом життя професор опублікував понад 200 наукових праць, був співавтором кількох видань із бджільництва у США, Англії, Франції. Близько 100 статей написані ним на українські теми англійською мовою. Гайдак постійно відвідував експериментальні пасічницькі станції в усій Європі: Англії, Франції, Німеччині, Швейцарії, Чехословаччині, Румунії.
Сприяв розвитку українського книгодрукування на еміграції. Гайдак брав активну участь у діяльності редакції українського журналу «Український пасічник». Останній матеріал професора надруковано перед початком Другої світової війни у № 7 за 1939 рік під заголовком «Нові досягнення у пасічництві».
Микола Гайдак приймав активну участь в житті українських емігрантів і був меценатом багатьох українських проектів у США та Європі – зокрема, на спорудження пам’ятника Т. Г. Шевченко та бібліотеки ім. С. Петлюри в Парижі, школи Західної України і побудові української православної церкви Святого Михаїла у Міннеаполісі.
Праці
Микола Гайдак – автор понад 200 наукових і популярних праць із бджільництва, серед яких:
- Співавтор підручника «Американське промислове пасічництво: Курс лекцій» (Подєбради, 1937);
- Співавтор збірника статей «Пчела и улей» (переклад з англійської Воровича А. М., 1969).
Джерела
- Гайдак Микола Григорович // Енциклопедія сучасної України [ 8 грудня 2015 у Wayback Machine.]
- Від вояка УНР — до американського професора-ентомолога… // Козацький край, 13.12.2016 [ 1 грудня 2017 у Wayback Machine.]
- https://tsdea.archives.gov.ua/ua/affair_dn/?f_id=991571&a_id=991575 [ 2 квітня 2022 у Wayback Machine.] ГАДО, Фонд 206 — Іллінська церква Катеринославської духовної консисторії, с. Темрюк Маріупольського повіту Катеринославської губернії, опис 1, справа 9, лист 170 об.-171, запис № 92 про народження М. Г. Гайдака.
Примітки
- Уродженці Донеччини – борці за незалежність УНР (PDF). https://dn.archives.gov.ua/. Державний архів Донецької області.
- Українці Донеччини у боротьбі за незалежність УНР. https://uinp.gov.ua/. Український інститут національної пам'яті.
- Сидоровський, Ярослав (2008). Микола Григорович Гайдак: До 110-річчя з дня народження. Український пасічник № 5. с. 38—39.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Mikola Grigorovich Gajdak 12 travnya 1898 s Temryuk Mariupolskogo povitu Katerinoslavskoyi guberniyi 12 serpnya 1971 Minneapolis Minnesota SShA ukrayinskij uchenij entomolog profesor Minnesotskogo universitetu specialist u galuzi bdzhilnictva ta kormiv dlya bdzhil doktor biologiyi 1933 akademik Ukrayinskoyi vilnoyi akademiyi nauk Dobrovolec armiyi UNR Gajdak Mikola GrigorovichNarodivsya12 travnya 1898 1898 05 12 s Temryuk Mariupolskij povit Katerinoslavska guberniya Rosijska imperiyaPomer12 serpnya 1971 1971 08 12 73 roki Minneapolis Minnesota SShAKrayinaRosijska imperiya UNR SShANacionalnistukrayinecDiyalnistentomologZakladMinnesotskij universitetVchene zvannyaprofesorNaukovij stupindoktor biologichnih naukU shlyubi zPaulina GajdakBiografiyaNarodivsya 12 travnya 1898 u celi Temryuk todishnoyi Katerinoslavskoyi guberniyi de jogo batko Mikola Stepanovich Gajdak kozak sela Yevgenivka Osterskogo povitu Chernigivskoyi guberniyi pracyuvav vchitelem zemskogo uchilisha Zgodom rodina perebralasya u Kiyivsku guberniyu Navchavsya u shkoli mistechka Kriliv Chigirinskogo povitu nini zatoplene Kremenchuckim vodoshovishem ta v gimnaziyi mista Cherkasi U 1917 roci zakinchiv zi sribnoyu medallyu cherkasku gimnaziyu U tomu zh roci vstupiv na istoriko filologichnij fakultet Kiyivskogo universitetu Svyatogo Volodimira i vodnochas do Kiyivskoyi garmatnoyi shkoli de vstupiv do ukrayinskoyi spilki U grudni 1918 roku cherez boyi v Kiyevi pid chas antigetmanskogo povstannya zalishiv navchannya v universiteti j povernuvsya do batkiv u Cherkasi 11 veresnya 1919 roku primusovo mobilizovanij do Dobrovolchoyi armiyi ale nevdovzi zahvoriv na tif i buv shpitalizovanij Pislya likuvannya u Kremenchuckomu shpitali evakuyuvavsya do Odesi Razom z armiyeyu generala Bredova vidstupiv do Polshi de buv internovanij U tabori dlya internovanih zijshovsya z internovanimi voyakami armiyi UNR de dobrovilno vstupiv do armiyi UNR Pid chas vizvolnih zmagan Ukrayinskoyi Narodnoyi Respubliki sluzhiv u 2 j batareyi 2 yi garmatnoyi brigadi 2 yi Volinskoyi diviziyi Vid pochatku serpnya i do 21 listopada 1920 roku brav aktivnu uchast u boyah radyansko polskoyi vijni proti Chervonoyi armiyi pislya chogo razom z armiyeyu vidstupiv na teritoriyu Polshi ta znovu buv internovanij u tabori bilya Kalisha U 1922 roci zvilnenij z armiyi UNR u chini horunzhogo jomu prisvoyene pochesne zvannya lejtenanta polovoyi artileriyi Cogo zh roku Gajdak viyizhdzhaye do Chehoslovachchini i vstupaye do Prazkogo politehnichnogo institutu de 1927 roku zakinchuye z vidznakoyu fakultet silskogo ta lisovogo gospodarstva j oderzhuye profesiyu inzhenera agronoma Vodnochas buv vilnim sluhachem UVU v Prazi ta Ukrayinskoyi gospodarskoyi akademiyi v Podyebradah Pracyuvav naukovim spivrobitnikom i zaviduvachem polovoyi stanciyi bdzhilnictva Derzhavnogo doslidnickogo institutu bdzhilnictva v misti Doli U 1924 roci pid chas navchannya v universiteti buv obranij sekretarem gurtka ukrayinskih studentiv pasichnikiv de golovuvav Mihajlo Borovskij Gurtok u cej chas provodiv aktivnu diyalnist ne tilki sered studentiv pasichnikiv a j sered naselennya Pragi i mav vlasnu pasiku Same v cej chas Gajdak pochinaye aktivno dopisuvati do ukrayinskih zhurnaliv z bdzhilnictva a same Ukrayinske pasivnicstvo Pasichnik i Ukrayinskij pasichnik U chervni 1930 roku pereyihav do SShA Voseni togo roku vstupiv na doktorski studiyi pri Viskonsinskomu universiteti Pid kerivnictvom profesora Vilsona ta doktora Stinboka vivchav problemi godivli bdzhil U 1933 roci pislya zavershennya studij otrimav vchene zvannya doktora v galuzi biologichnih nauk U lipni togo zh roku zaproshenij na posadu asistenta entomologichnogo viddilu Minnesotskogo universitetu a zgodom posiv tut misce profesora entomologichnogo viddilennya V universiteti zajmavsya naukovo pedagogichnoyu diyalnistyu prisvyachenoyu problemam biologiyi bdzhil U 1966 roci vijshov na pensiyu Pislya trivaloyi hvorobi pomer 12 serpnya 1971 roku u misti Minneapolis Naukova i gromadska diyalnistOsnovnimi napryamkami naukovih doslidzhen Gajdaka buli fiziologiya trivalist zhittya vpliv kormu na budovu tila bdzholi rozpodil diyalnosti zhittya vzimku i osoblivosti povedinki bdzhil Vivchav vmist vitaminiv v kormah bdzhil rol medu v profilaktici ta likuvanni anemiyi znachennya medovoyi diyeti v harchuvanni lyudini Rozroblyav sposobi kontrolyu bdzholosim yi u vuliku Odnim iz bagatoh i vazhlivih vinahodiv profesora Gajdaka buv shtuchnij zaminnik pilku yakij sogodni shiroko vikoristovuyetsya u SShA Kanadi Avstraliyi i inshih krayinah Chlen Entomologichnogo tovaristva Ameriki Nacionalnogo geografichnogo tovaristva SShA ta nizki inshih tovaristv Uchasnik XX Mizhnarodnogo yuvilejnogo kongresu bdzhilnictva organizovanogo v ramkah Apimondiyi v Rumuniyi u 1965 roci de zachitav dopovid Godivlya bdzhil i zaminniki pilku Cya robota najyaskravishe vidobrazhaye napryam osnovnih naukovih doslidzhen Gajdaka Na kongres pribuv u skladi amerikanskoyi delegaciyi zi shtatu Minnesota Protyagom zhittya profesor opublikuvav ponad 200 naukovih prac buv spivavtorom kilkoh vidan iz bdzhilnictva u SShA Angliyi Franciyi Blizko 100 statej napisani nim na ukrayinski temi anglijskoyu movoyu Gajdak postijno vidviduvav eksperimentalni pasichnicki stanciyi v usij Yevropi Angliyi Franciyi Nimechchini Shvejcariyi Chehoslovachchini Rumuniyi Spriyav rozvitku ukrayinskogo knigodrukuvannya na emigraciyi Gajdak brav aktivnu uchast u diyalnosti redakciyi ukrayinskogo zhurnalu Ukrayinskij pasichnik Ostannij material profesora nadrukovano pered pochatkom Drugoyi svitovoyi vijni u 7 za 1939 rik pid zagolovkom Novi dosyagnennya u pasichnictvi Mikola Gajdak prijmav aktivnu uchast v zhitti ukrayinskih emigrantiv i buv mecenatom bagatoh ukrayinskih proektiv u SShA ta Yevropi zokrema na sporudzhennya pam yatnika T G Shevchenko ta biblioteki im S Petlyuri v Parizhi shkoli Zahidnoyi Ukrayini i pobudovi ukrayinskoyi pravoslavnoyi cerkvi Svyatogo Mihayila u Minneapolisi Praci Mikola Gajdak avtor ponad 200 naukovih i populyarnih prac iz bdzhilnictva sered yakih Spivavtor pidruchnika Amerikanske promislove pasichnictvo Kurs lekcij Podyebradi 1937 Spivavtor zbirnika statej Pchela i ulej pereklad z anglijskoyi Vorovicha A M 1969 DzherelaGajdak Mikola Grigorovich Enciklopediya suchasnoyi Ukrayini 8 grudnya 2015 u Wayback Machine Vid voyaka UNR do amerikanskogo profesora entomologa Kozackij kraj 13 12 2016 1 grudnya 2017 u Wayback Machine https tsdea archives gov ua ua affair dn f id 991571 amp a id 991575 2 kvitnya 2022 u Wayback Machine GADO Fond 206 Illinska cerkva Katerinoslavskoyi duhovnoyi konsistoriyi s Temryuk Mariupolskogo povitu Katerinoslavskoyi guberniyi opis 1 sprava 9 list 170 ob 171 zapis 92 pro narodzhennya M G Gajdaka PrimitkiUrodzhenci Donechchini borci za nezalezhnist UNR PDF https dn archives gov ua Derzhavnij arhiv Doneckoyi oblasti Ukrayinci Donechchini u borotbi za nezalezhnist UNR https uinp gov ua Ukrayinskij institut nacionalnoyi pam yati Sidorovskij Yaroslav 2008 Mikola Grigorovich Gajdak Do 110 richchya z dnya narodzhennya Ukrayinskij pasichnik 5 s 38 39