Ця стаття містить текст, що не відповідає . (червень 2017) |
Софі́я Віто́втівна (1371 — 15 червня 1453) — княгиня, дружина князя московського Василія I (в 1390—1425 роках). Дочка великого князя литовського Вітовта Кейстутовича. У малолітство сина — Василія II управляла князівством. Активно брала участь у боротьбі проти удільних князів. У 1451 році керувала обороною Москви від навали татар.
Софі́я Віто́втівна | |
---|---|
Софія Вітовтівна на гравюрі німецького майстра . | |
Псевдо | Софі́я Віто́втівна |
Народилася | 1371 ВКЛ |
Померла | 15 червня 1453 Москва, Велике князівство Московське |
Поховання | Архангельський собор |
Країна | Велике князівство Литовське |
Національність | литвинка |
Знання мов | давньоруська |
Титул | княгиня |
Посада | регент |
Конфесія | православ'я |
Рід | Гедиміновичі |
Батько | Вітовт |
Мати | Анна Литовська |
У шлюбі з | |
Діти | |
|
Ранні роки
Софі́я Віто́втівна була дочкою Вітовта Кейстутовича, згодом великого князя литовського, та його другої дружини Анни Святославни Смоленської, і народилася близько 1371 року, очевидно в Троках, де спочатку після шлюбу (а він був близько 1370 року) жила її мати; про дитинство відомостей збереглося мало. Її раннє дитинство було щасливим. У Литві верховну князівську владу ділили брати Ольгерд і Кейстут, її дід. У той час Вітовт і його двоюрідний брат Ягайло являли зразок святої дружби. Софія жила в дідових Старих Троках, у батьківському . Бабка Біруте, дружина Кейстута, дуже любила першу внучку.
Після смерті князя Ольгерда почалась трагічна сторінка в житті Великого князівства, і у долі Софії (в 10 років вона пережила смерть діда (в темниці Кревського замку його задушили за наказом Ягайла) і баби (челядники Ягайла втопили в Мухівці біля Брестської фортеці)). Її батько Вітовт опинився в тій же замковій тюремній камері, де був убитий Кейстут. Софія з матір'ю приїжджала до нього у Крево, і ходила провідувати в кам'яне підземелля, знаючи план втечі батька з в'язниці. Коли батькові вдалося втекти із замку, почалися поневіряння сім'ї. Софії випало жити з матір'ю в німецькому полоні в ролі заручників. Тут Вітовт вимушено хрестився в «німецьку віру», щоб отримати підтримку для боротьби з Ягайлом.
У 12 років була свідком таємних розмов батька з матір'ю, їх планів, їх багаторічного ризику, необхідного, щоб повернути владу і собі, і тим людям, які їм довіряли. У 1384 році Ягайло перед Кревською унією таємно запропонував Вітовту помиритися і повернув йому Гродненський, і Луцький уділи. Випала нагода втекти з німецького полону. Але на батьківщині їх теж чекала трагедія. У 1386 році в Мстиславській битві смолян з військом Ягайла був убитий смоленський князь Святослав Іванович, батько княгині Анни і дід княжни Софії. Драматична доля чекала її рідних дядьків Гліба та Юрія.
У 1386 році вона була заручена з 19-річним Василієм Дмитровичем Донським, коли той, коли втік з Орди, пробирався через Молдову і Литву в Москву. Деякі літописці вказують, що ніби Вітовт примусив Василя Дмитровича дати слово одружитися з його донькою, як плата за допомогу після втечі. Їм тоді було по 15 років і це так, що при всіх політичних розрахунках навколо цього шлюбу, Вітовт, не кривлячи душею, віддавав свою дочку по любові, що в той вік представляло крайню рідкість. Ймовірно, литовські князі заважали Вітовту влаштувати долю дочки. «У мене була дочка, дівчина, скаржився він згодом, і над нею я не мав ніякої влади; були женихи, які просили її руки, але я не міг видати її, за кого хотів: вони (Ягайло і Свидригайло, двоюрідні брати Вітовта) забороняли мені і говорили, що я не повинен її видавати, і боялися, що через неї у мене будуть нові друзі», вони, між іншим, перехоплювали і листування Вітовта.
Одруження
У 1390 році Василій Дмитрович, ставши по смерті батька великим князем московським, стримав своє слово: з благословення митрополита і за порадою своєї матері послав у Литву трьох бояр: Олександра Поля, Андрія Белеута і Селівана за нареченою. Восени того ж року посольство прибуло до Пруссії, у м. Марбін (Марієнбург), де в той час під заступництвом ордена жила сім'я Вітовта. Незабаром же княжна Софія була відправлена з ними в Москву, крім вищевказаних осіб її супроводжував ще князь Іван Ольгимонтович Гольшанський. Шлях їх лежав із Данциг морем до Риги, а далі — через Псков і Новгород. До Москви Софія прибула («з — за моря від німець», за висловом літописця) 1 грудня (а за іншими даними 30 грудня) 1390 року і була зустрінута з великим пошаною: митрополит Кипріян і духовенство вийшли за стіни міста зі святими хрестами в руках і тут вітали свою майбутню Государиню. 9 січня 1391 відбулось вінчання в соборній церкві тим же митрополитом Кіпріаном. Залишився портрет Софії, вишитий шовком, золотом і перлами на саккосі митрополита Фотія. Княгиня Софія зображена тут дуже вродливою молодою жінкою на весь зріст, в розкішному княжому вбранні. На думку Ровінського, всі такі портрети оброблялися «по іконному», без найменшого натяку на натуру. Як батьківське благословення до Москви з Литви була привезена ікона Пресвятої Богородиці «Благодатне небо».
Родинні зв'язки
Завдяки шлюбові з Софією і, можливо, значною мірою під її впливом між Вітовтом і Василем Дмитровичем зав'язалися дружні стосунки, які довго не переривалися. Збереглося звістка, нібито ще в 1393 році великий князь Василь Дмитрович і Софія їздили в Смоленськ до Вітовта («на повіданье»). В числі інших подарунків Вітовт вручив Софії . В честь цієї події пізніше Іваном ІІІ було збудовано Новодівичий монастир. У 1396 році навесні, за два тижні до Великодня, Василь Дмитрович їздив до свого тестя в Смоленськ разом з митрополитом Кіпріаном, був зустрінутий Вітовтом дуже радо і святкував там Великдень. Восени того ж року сам Вітовт після рязанського походу відвідав зятя в Коломні і пробув тут декілька днів. Велика княгиня Софія по приїзді в Москву підтримувала зв'язки з батьківщиною і своїми близькими і неодноразово їздила гостювати до батька і матері. Так в 1398 році (або в 1399) вона вирушила з дітьми в Смоленськ, пробула там у батька і матері два тижні і поїхала додому, отримавши багаті подарунки, серед яких особливо виділялися святі ікони «дивні зело обкладені златом і сріблом», і частина пристрастей Спасових. У 1414 році в одному замку по Німану знаменитий мандрівник того часу Гільберг де-Лануа відвідав Вітовта і зустрів тут велику княгиню Московську Софію, яка гостювала у батьків разом з дочкою Анною. В 1423 році княгиня Софія знову їздила до Смоленська зі своїм малолітнім сином Василем. Разом з ним вона відвідала батька ще раз в 1427 році.
Смерть чоловіка та заповіт
У 1415 році Софія дуже захворіла і лежала при смерті перед народження сина Василя, але потім швидко поправилася і надовго пережила свого чоловіка. У 1425 році вона стала вдовою: 27 лютого Василь Дмитрович помер. Велика княгиня, за заповітом свого чоловіка, отримала досить великі і багаті волості: деякі з них «в опрішніну», але більшу частину в довічне володіння. Ці волості давали княгині значний дохід, так що вона могла до своїх володінь докуповувати нові села і села, якими вже розпоряджалася по своїй особистій волі. Від Василя Дмитровича збереглися три духовні грамоти: в першій, від 1406 року, велика княгиня Софія Вітовтівна отримала частку з коломенських волостей, з московських сіл, старовинні волості, що здавна були за княгинею, які й повинні були перейти до неї по смерті Василя Дмитровича, а згодом їх слід було передати майбутній невістці; «в опрішніну» віддавалися тільки два села, Богородицьке та Олексінське. За другою духовною грамотою, від 1423, волості були дещо змінені; частка княгині збільшена, «в опрішніну» були віддані інші села: Гжеля і село Селіцинське. Третя духовна, від 1424 року, повторює другу без яких-небудь істотних змін. Наприкінці духовної грамоти було сказано:
«A приказываю сына своего князя Василия и свою княгиню и свои дети своему брату и тестю великому князю Витовту, как ми рекл на Бозе да на нем... и своей братье молодшей». |
Збереглася звістка (у Герберштейна), нібито Василь Дмитрович, підозрюючи дружину свою Анастасію (Софію) в невірності, заповідав велике князювання не синові Василю, а братові Юрію, а проте це повідомлення — казка, вигадана і розказана Герберштейну людьми, озлобленими на нащадків Василя Темного
Діяльність княгині
Історики зображають Софію жінкою з твердим характером, розумною, гордою і енергійною. Велика княгиня Софія, по смерті чоловіка, при малолітстві сина, спадкоємця престолу, залишилася на чолі правління московського князівства, з цього часу для неї відкривається широке поле державної діяльності. Як тільки помер Василь Дмитрович, вона скликає бояр і сановників і переконує їх міцно стояти за її сина Василя, а потім звернулася до батька, просячи у нього захисту і заступництва. Про це говорить і сам Вітовт: 15 серпня 1427 він писав великому магістру Ордена, що до нього приїхала дочка, велика княгиня московська, яка з сином і великим князівством своїм, з землями і людьми подалася в його опіку і оберіг. Все це було тому необхідним, що Юрій Дмитрович, князь Звенигородський, дядько малолітнього Василя Васильовича, був серйозним суперником на великокняжий стіл. З ним довелося витримати вперту боротьбу, в якій на долю Софії Вітовтівні випала досить помітна роль.
У 1430 році помер батько її Вітовт, який підтримував дочку й онука. Ця обставина давала більший простір політиці князя Юрія Дмитровича. У 1431 році він змагався в Орді з племінником Василем через ярлик на велике князювання Московське. Софія Вітовтівна переманила на сторону сина московських бояр, які і самі чудово розуміли вигоду свого становища при князювання Василя, а тому стояли горою за останнього. Боротьбі за владу Василя багато сприяв боярин Іван Дмитрович Всеволожський, який на той час був на чолі московського боярства. Він, завдяки розуму, спритності і лестощів, зумів, незважаючи на сильну протидію князя Юрія, виклопотати Василю ярлик на велике князювання. Діяв Всеволожський не безкорисливо: він взяв із Василя обіцянку в тому, що Василь одружиться з його донькою. Однак Софія знайшла такий шлюб абсолютно невигідним і в жодному разі не погоджувалася на це і наполягла на тому, щоб син одружився з княжною Марією Ярославною, внучкою Володимира Андрійовича Хороброго.
8 лютого 1433 в урочистій обстановці відбулось весілля великого князя Василя Васильовича. На нього приїхали і двоюрідні брати Василя: Дмитро Шемяка і Василь (Косий) Юрійович. Тут розігралася історія з дорогоцінним поясом, яка і послужила найближчим приводом до страшної міжусобиці. На Василя Юрійовича був надітий чудовий золотий пояс на ланцюгах, обсипаний дорогоцінним камінням. Цей пояс мав свою цікаву історію: він був подарований Дмитрієм Костянтиновичем, суздальським князем, Дмитрію Донському в той час, коли останній був заручений з його дочкою Євдокією. Під час весілля (в 1367 році) тисяцький Василь Вельямінов підмінив дорогий пояс, поклавши замість нього інший, який по цінності значно поступався першому, і віддав його своєму синові Миколі, з яким була одружена Марія, старша дочка того ж Дмитрія Костянтиновича Суздальського. Пояс цей Микола віддав у придане Івану Дмитровичу Всеволозькому, який одружився з його дочкою, а Іван Дмитрович спочатку віддав його своїй дочці, виданій за князя Андрія, сина Володимира Андрійовича, а згодом, по смерті Андрія Володимировича, пояс був подарований Василю Юрійовичу, нареченим нареченому дочки князя Андрія, внучки Всеволожського. Василь Косий красувався в ньому на весільному великокнязівському бенкеті. Але намісник ростовський Петро Костянтинович, розглядаючи пояс, впізнав його і розповів його історію великій княгині. Софія Вітовтівна, вважаючи пояс за родову власність, яка перейшла в чужі руки за допомогою шахрайської витівки, власноруч зняла його з Василя Юрійовича і взяла собі. Племінники, ображені такою витівкою великої княгині, негайно ж залишили весільне торжество, і незабаром почалася тривала і кривава війна.
У тому ж 1433 році, після поразки Василя III, Софія змушена була тікати з Москви разом з сином і невісткою до Твері, а потім в Кострому. Але за тим Юрій добровільно віддав Василю III Москву, і вони в неї повернулися. Проте вже в наступному 1434 Юрій Дмитрович і його сини з великим військом нагрянули на Москву; через тиждень Москва здалася, і велика княгиня Софія потрапила в полон і була відіслана в Звенигород. Проте, Василь III, по смерті дядька Юрія, знову утвердився на велике князювання Московське і уклав з двоюрідними братами мирний договір; тоді Софія знову повернулася в Москву.
У 1440 році княгиня їздила в Переяславль разом з боярами і дворянами. У 1444 році (або 1445) в Москві сталася велика пожежа: майже все місто вигоріло, не залишилося ні однієї дерев'яної, навіть кам'яні будівлі і церкви — і ті потріскалися. Велика княгиня Софія з усім домом, боярами і двором змушена була виїхати в Ростов за іншими даними: вона попрямувала до Твері, але по дорозі зустрілася з Дмитрієм Шемякою, який і повернув її назад від річки Дубни.
12 лютого 1446 року, під час відсутності великого князя Василя Васильовича, коли він їздив у Троїцько-Сергієвський монастир на прощу, Шемяка разом з Іоанном, князем Можайським, несподівано вночі напав на Москву і заволодів нею: Софія вдруге потрапила в полон. Через чотири дні (16 лютого 1446) був захоплений великий князь Василь II, взятий під варту і осліплений, а Софія була заслана в Чухлому. Незабаром, однак, Василю II вдалося втекти, на його бік перейшла Москва, і він як і раніше зайняв великокняжий стіл, а Шемяка був вигнаний: він пішов у Галич, потім в Чухлому, а звідти, захопивши з собою княгиню Софію, в Каргополь.
В лютому 1447 року Василь Васильович послав до нього боярина Василя Феодоровича Кутузова зі словами: «яка тобі честь і хвала тримати в полоні мою матір, а свою тітку, чи ти хочеш цим помститися мені? Адже я тепер сиджу на своєму великокнязівському столі». Шемяка, порадившись з боярами, відпустив Софію в Москву в супроводі знатного боярина Михайла Сабурова. Всього в полоні велика княгиня пробула рівно рік. Великий князь Василь II виїхав на зустріч матері в Троїцько-Сергієвський монастир. Тут вони і зустрілися, а звідси Софія разом з сином поїхала в Переяславль.
Після цих випробувань Софія продовжувала брати участь у справах московської держави. У 1451 році вона залишалася при облозі Москви і захищала місто від нападу татарського царевича Мазовші, а коли татари пішли від Москви, вона сповістила про це великого князя Василя, який на той час був за Волгою.
Меценатська діяльність
Софія Вітовтівна неодноразово брала участь в закладці церков і монастирів. Вона хотіла закінчити будівництво Вознесенського собору в Кремлі, розпочате ще великою княгинею Євдокією, дружиною Дмитрія Донського. Але при ній будівництво було доведено до увінчання куполами.
Заповіт та смерть
Незадовго до кінця життя Софія Вітовтівна купила купила село Воробйове у місцевого священика, якого в народі прозвали Вороб'єм, що знаходилось в околицях Москви (на Воробйових горах), яке завдяки їй стало вважатися палацовою — великокнязівською, а потім і царською літньою резиденцією. Померла Софія (у чернецтві Євфросинія в схимі синклітки) в глибокій старості (близько 82 років від народження) 15 червня 1453 і похована в московському Вознесенському жіночому монастирі. По смерті її залишилися багаті волості; у Софії і в Москві був власний двір за містом на Ваганьково. У її великому заповіті перераховуються 52 села, якими, за винятком 6, вона розпорядилася по своїй особистій волі, роздавши їх своєму синові Василю Васильовичу, невістці — великій княгині Марії Ярославні, внукам, їх синам — Іванові, Юрію, Андрію і Борису, і княгині Євфросинії, більше всіх був нагороджений улюблений онук її — Юрій. З 1929 року її останки знаходяться в Архангельському соборі. У 2002 році виконана антропологічна реконструкція її обличчя за черепом.
Діти
У Софії народилися діти (за Хмировим — у неї було п'ять синів і чотири дочки, але імена їх не вказані): Юрій (1395 рік — помер в 1400), Іоанн (1396 рік — помер в 1417), Симеон (в 1405 рік — в тому ж році і помер), Василь (10 березня 1415 рік — помер в 1462), Анна і Василина. Отже, троє синів померли ще за життя батьків у дитячому та юнацькому віці, і лишився в живих тільки Василь, який згодом став великим князем московським; дочка Анна в 1411 році була видана за візантійського імператора Іоанна Палеолога, але незабаром після шлюбу (через 3 роки) померла від морової пошесті.
Примітки
- Соловьев Сергей Михайлович История России с древнейших времен. Том 4
- Большая биографическая энциклопедия
- Морозова Л. Е. Затворницы: Миф о великих княгинях. М., 2002
- Пушкарева Н. Л. Женщины Древней Руси. М., 1989;
Джерела
- Соловьев Сергей Михайлович История России с древнейших времен. Том 4 (рос.)
- Большая биографическая энциклопедия (рос.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Cya stattya mistit tekst sho ne vidpovidaye enciklopedichnomu stilyu Bud laska dopomozhit udoskonaliti cyu stattyu pogodivshi stil vikladu zi stilistichnimi pravilami Vikipediyi Mozhlivo mistit zauvazhennya shodo potribnih zmin cherven 2017 Sofi ya Vito vtivna 1371 15 chervnya 1453 knyaginya druzhina knyazya moskovskogo Vasiliya I v 1390 1425 rokah Dochka velikogo knyazya litovskogo Vitovta Kejstutovicha U malolitstvo sina Vasiliya II upravlyala knyazivstvom Aktivno brala uchast u borotbi proti udilnih knyaziv U 1451 roci keruvala oboronoyu Moskvi vid navali tatar Sofi ya Vito vtivnaSofiya Vitovtivna na gravyuri nimeckogo majstra PsevdoSofi ya Vito vtivnaNarodilasya1371 1371 VKLPomerla15 chervnya 1453 1453 06 15 Moskva Velike knyazivstvo MoskovskePohovannyaArhangelskij soborKrayina Velike knyazivstvo LitovskeNacionalnistlitvinkaZnannya movdavnoruskaTitulknyaginyaPosadaregentKonfesiyapravoslav yaRidGediminovichiBatkoVitovtMatiAnna LitovskaU shlyubi zDiti Mediafajli u VikishovishiRanni rokiSofi ya Vito vtivna bula dochkoyu Vitovta Kejstutovicha zgodom velikogo knyazya litovskogo ta jogo drugoyi druzhini Anni Svyatoslavni Smolenskoyi i narodilasya blizko 1371 roku ochevidno v Trokah de spochatku pislya shlyubu a vin buv blizko 1370 roku zhila yiyi mati pro ditinstvo vidomostej zbereglosya malo Yiyi rannye ditinstvo bulo shaslivim U Litvi verhovnu knyazivsku vladu dilili brati Olgerd i Kejstut yiyi did U toj chas Vitovt i jogo dvoyuridnij brat Yagajlo yavlyali zrazok svyatoyi druzhbi Sofiya zhila v didovih Starih Trokah u batkivskomu Babka Birute druzhina Kejstuta duzhe lyubila pershu vnuchku Pislya smerti knyazya Olgerda pochalas tragichna storinka v zhitti Velikogo knyazivstva i u doli Sofiyi v 10 rokiv vona perezhila smert dida v temnici Krevskogo zamku jogo zadushili za nakazom Yagajla i babi chelyadniki Yagajla vtopili v Muhivci bilya Brestskoyi forteci Yiyi batko Vitovt opinivsya v tij zhe zamkovij tyuremnij kameri de buv ubitij Kejstut Sofiya z matir yu priyizhdzhala do nogo u Krevo i hodila providuvati v kam yane pidzemellya znayuchi plan vtechi batka z v yaznici Koli batkovi vdalosya vtekti iz zamku pochalisya poneviryannya sim yi Sofiyi vipalo zhiti z matir yu v nimeckomu poloni v roli zaruchnikiv Tut Vitovt vimusheno hrestivsya v nimecku viru shob otrimati pidtrimku dlya borotbi z Yagajlom U 12 rokiv bula svidkom tayemnih rozmov batka z matir yu yih planiv yih bagatorichnogo riziku neobhidnogo shob povernuti vladu i sobi i tim lyudyam yaki yim doviryali U 1384 roci Yagajlo pered Krevskoyu uniyeyu tayemno zaproponuvav Vitovtu pomiritisya i povernuv jomu Grodnenskij i Luckij udili Vipala nagoda vtekti z nimeckogo polonu Ale na batkivshini yih tezh chekala tragediya U 1386 roci v Mstislavskij bitvi smolyan z vijskom Yagajla buv ubitij smolenskij knyaz Svyatoslav Ivanovich batko knyagini Anni i did knyazhni Sofiyi Dramatichna dolya chekala yiyi ridnih dyadkiv Gliba ta Yuriya U 1386 roci vona bula zaruchena z 19 richnim Vasiliyem Dmitrovichem Donskim koli toj koli vtik z Ordi probiravsya cherez Moldovu i Litvu v Moskvu Deyaki litopisci vkazuyut sho nibi Vitovt primusiv Vasilya Dmitrovicha dati slovo odruzhitisya z jogo donkoyu yak plata za dopomogu pislya vtechi Yim todi bulo po 15 rokiv i ce tak sho pri vsih politichnih rozrahunkah navkolo cogo shlyubu Vitovt ne krivlyachi dusheyu viddavav svoyu dochku po lyubovi sho v toj vik predstavlyalo krajnyu ridkist Jmovirno litovski knyazi zavazhali Vitovtu vlashtuvati dolyu dochki U mene bula dochka divchina skarzhivsya vin zgodom i nad neyu ya ne mav niyakoyi vladi buli zhenihi yaki prosili yiyi ruki ale ya ne mig vidati yiyi za kogo hotiv voni Yagajlo i Svidrigajlo dvoyuridni brati Vitovta zaboronyali meni i govorili sho ya ne povinen yiyi vidavati i boyalisya sho cherez neyi u mene budut novi druzi voni mizh inshim perehoplyuvali i listuvannya Vitovta OdruzhennyaVasil I i Sofiya Vitovtivna zobrazhennya na Velikomu sakkosi mitropolita Fotiya U 1390 roci Vasilij Dmitrovich stavshi po smerti batka velikim knyazem moskovskim strimav svoye slovo z blagoslovennya mitropolita i za poradoyu svoyeyi materi poslav u Litvu troh boyar Oleksandra Polya Andriya Beleuta i Selivana za narechenoyu Voseni togo zh roku posolstvo pribulo do Prussiyi u m Marbin Mariyenburg de v toj chas pid zastupnictvom ordena zhila sim ya Vitovta Nezabarom zhe knyazhna Sofiya bula vidpravlena z nimi v Moskvu krim vishevkazanih osib yiyi suprovodzhuvav she knyaz Ivan Olgimontovich Golshanskij Shlyah yih lezhav iz Dancig morem do Rigi a dali cherez Pskov i Novgorod Do Moskvi Sofiya pribula z za morya vid nimec za vislovom litopiscya 1 grudnya a za inshimi danimi 30 grudnya 1390 roku i bula zustrinuta z velikim poshanoyu mitropolit Kipriyan i duhovenstvo vijshli za stini mista zi svyatimi hrestami v rukah i tut vitali svoyu majbutnyu Gosudarinyu 9 sichnya 1391 vidbulos vinchannya v sobornij cerkvi tim zhe mitropolitom Kiprianom Zalishivsya portret Sofiyi vishitij shovkom zolotom i perlami na sakkosi mitropolita Fotiya Knyaginya Sofiya zobrazhena tut duzhe vrodlivoyu molodoyu zhinkoyu na ves zrist v rozkishnomu knyazhomu vbranni Na dumku Rovinskogo vsi taki portreti obroblyalisya po ikonnomu bez najmenshogo natyaku na naturu Yak batkivske blagoslovennya do Moskvi z Litvi bula privezena ikona Presvyatoyi Bogorodici Blagodatne nebo Rodinni zv yazkiNovodivichij monastir Zavdyaki shlyubovi z Sofiyeyu i mozhlivo znachnoyu miroyu pid yiyi vplivom mizh Vitovtom i Vasilem Dmitrovichem zav yazalisya druzhni stosunki yaki dovgo ne pererivalisya Zbereglosya zvistka nibito she v 1393 roci velikij knyaz Vasil Dmitrovich i Sofiya yizdili v Smolensk do Vitovta na povidane V chisli inshih podarunkiv Vitovt vruchiv Sofiyi V chest ciyeyi podiyi piznishe Ivanom III bulo zbudovano Novodivichij monastir U 1396 roci navesni za dva tizhni do Velikodnya Vasil Dmitrovich yizdiv do svogo testya v Smolensk razom z mitropolitom Kiprianom buv zustrinutij Vitovtom duzhe rado i svyatkuvav tam Velikden Voseni togo zh roku sam Vitovt pislya ryazanskogo pohodu vidvidav zyatya v Kolomni i probuv tut dekilka dniv Velika knyaginya Sofiya po priyizdi v Moskvu pidtrimuvala zv yazki z batkivshinoyu i svoyimi blizkimi i neodnorazovo yizdila gostyuvati do batka i materi Tak v 1398 roci abo v 1399 vona virushila z ditmi v Smolensk probula tam u batka i materi dva tizhni i poyihala dodomu otrimavshi bagati podarunki sered yakih osoblivo vidilyalisya svyati ikoni divni zelo obkladeni zlatom i sriblom i chastina pristrastej Spasovih U 1414 roci v odnomu zamku po Nimanu znamenitij mandrivnik togo chasu Gilberg de Lanua vidvidav Vitovta i zustriv tut veliku knyaginyu Moskovsku Sofiyu yaka gostyuvala u batkiv razom z dochkoyu Annoyu V 1423 roci knyaginya Sofiya znovu yizdila do Smolenska zi svoyim malolitnim sinom Vasilem Razom z nim vona vidvidala batka she raz v 1427 roci Smert cholovika ta zapovitU 1415 roci Sofiya duzhe zahvorila i lezhala pri smerti pered narodzhennya sina Vasilya ale potim shvidko popravilasya i nadovgo perezhila svogo cholovika U 1425 roci vona stala vdovoyu 27 lyutogo Vasil Dmitrovich pomer Velika knyaginya za zapovitom svogo cholovika otrimala dosit veliki i bagati volosti deyaki z nih v oprishninu ale bilshu chastinu v dovichne volodinnya Ci volosti davali knyagini znachnij dohid tak sho vona mogla do svoyih volodin dokupovuvati novi sela i sela yakimi vzhe rozporyadzhalasya po svoyij osobistij voli Vid Vasilya Dmitrovicha zbereglisya tri duhovni gramoti v pershij vid 1406 roku velika knyaginya Sofiya Vitovtivna otrimala chastku z kolomenskih volostej z moskovskih sil starovinni volosti sho zdavna buli za knyagineyu yaki j povinni buli perejti do neyi po smerti Vasilya Dmitrovicha a zgodom yih slid bulo peredati majbutnij nevistci v oprishninu viddavalisya tilki dva sela Bogorodicke ta Oleksinske Za drugoyu duhovnoyu gramotoyu vid 1423 volosti buli desho zmineni chastka knyagini zbilshena v oprishninu buli viddani inshi sela Gzhelya i selo Selicinske Tretya duhovna vid 1424 roku povtoryuye drugu bez yakih nebud istotnih zmin Naprikinci duhovnoyi gramoti bulo skazano A prikazyvayu syna svoego knyazya Vasiliya i svoyu knyaginyu i svoi deti svoemu bratu i testyu velikomu knyazyu Vitovtu kak mi rekl na Boze da na nem i svoej brate molodshej Zbereglasya zvistka u Gerbershtejna nibito Vasil Dmitrovich pidozryuyuchi druzhinu svoyu Anastasiyu Sofiyu v nevirnosti zapovidav velike knyazyuvannya ne sinovi Vasilyu a bratovi Yuriyu a prote ce povidomlennya kazka vigadana i rozkazana Gerbershtejnu lyudmi ozloblenimi na nashadkiv Vasilya TemnogoDiyalnist knyaginiIstoriki zobrazhayut Sofiyu zhinkoyu z tverdim harakterom rozumnoyu gordoyu i energijnoyu Velika knyaginya Sofiya po smerti cholovika pri malolitstvi sina spadkoyemcya prestolu zalishilasya na choli pravlinnya moskovskogo knyazivstva z cogo chasu dlya neyi vidkrivayetsya shiroke pole derzhavnoyi diyalnosti Yak tilki pomer Vasil Dmitrovich vona sklikaye boyar i sanovnikiv i perekonuye yih micno stoyati za yiyi sina Vasilya a potim zvernulasya do batka prosyachi u nogo zahistu i zastupnictva Pro ce govorit i sam Vitovt 15 serpnya 1427 vin pisav velikomu magistru Ordena sho do nogo priyihala dochka velika knyaginya moskovska yaka z sinom i velikim knyazivstvom svoyim z zemlyami i lyudmi podalasya v jogo opiku i oberig Vse ce bulo tomu neobhidnim sho Yurij Dmitrovich knyaz Zvenigorodskij dyadko malolitnogo Vasilya Vasilovicha buv serjoznim supernikom na velikoknyazhij stil Z nim dovelosya vitrimati vpertu borotbu v yakij na dolyu Sofiyi Vitovtivni vipala dosit pomitna rol U 1430 roci pomer batko yiyi Vitovt yakij pidtrimuvav dochku j onuka Cya obstavina davala bilshij prostir politici knyazya Yuriya Dmitrovicha U 1431 roci vin zmagavsya v Ordi z pleminnikom Vasilem cherez yarlik na velike knyazyuvannya Moskovske Sofiya Vitovtivna peremanila na storonu sina moskovskih boyar yaki i sami chudovo rozumili vigodu svogo stanovisha pri knyazyuvannya Vasilya a tomu stoyali goroyu za ostannogo Borotbi za vladu Vasilya bagato spriyav boyarin Ivan Dmitrovich Vsevolozhskij yakij na toj chas buv na choli moskovskogo boyarstva Vin zavdyaki rozumu spritnosti i lestoshiv zumiv nezvazhayuchi na silnu protidiyu knyazya Yuriya viklopotati Vasilyu yarlik na velike knyazyuvannya Diyav Vsevolozhskij ne bezkorislivo vin vzyav iz Vasilya obicyanku v tomu sho Vasil odruzhitsya z jogo donkoyu Odnak Sofiya znajshla takij shlyub absolyutno nevigidnim i v zhodnomu razi ne pogodzhuvalasya na ce i napolyagla na tomu shob sin odruzhivsya z knyazhnoyu Mariyeyu Yaroslavnoyu vnuchkoyu Volodimira Andrijovicha Horobrogo Velika knyaginya Sofiya Vitovtivna na vesilli velikogo knyazya Vasiliya Temnogo P Chistyakov 1861 8 lyutogo 1433 v urochistij obstanovci vidbulos vesillya velikogo knyazya Vasilya Vasilovicha Na nogo priyihali i dvoyuridni brati Vasilya Dmitro Shemyaka i Vasil Kosij Yurijovich Tut rozigralasya istoriya z dorogocinnim poyasom yaka i posluzhila najblizhchim privodom do strashnoyi mizhusobici Na Vasilya Yurijovicha buv naditij chudovij zolotij poyas na lancyugah obsipanij dorogocinnim kaminnyam Cej poyas mav svoyu cikavu istoriyu vin buv podarovanij Dmitriyem Kostyantinovichem suzdalskim knyazem Dmitriyu Donskomu v toj chas koli ostannij buv zaruchenij z jogo dochkoyu Yevdokiyeyu Pid chas vesillya v 1367 roci tisyackij Vasil Velyaminov pidminiv dorogij poyas poklavshi zamist nogo inshij yakij po cinnosti znachno postupavsya pershomu i viddav jogo svoyemu sinovi Mikoli z yakim bula odruzhena Mariya starsha dochka togo zh Dmitriya Kostyantinovicha Suzdalskogo Poyas cej Mikola viddav u pridane Ivanu Dmitrovichu Vsevolozkomu yakij odruzhivsya z jogo dochkoyu a Ivan Dmitrovich spochatku viddav jogo svoyij dochci vidanij za knyazya Andriya sina Volodimira Andrijovicha a zgodom po smerti Andriya Volodimirovicha poyas buv podarovanij Vasilyu Yurijovichu narechenim narechenomu dochki knyazya Andriya vnuchki Vsevolozhskogo Vasil Kosij krasuvavsya v nomu na vesilnomu velikoknyazivskomu benketi Ale namisnik rostovskij Petro Kostyantinovich rozglyadayuchi poyas vpiznav jogo i rozpoviv jogo istoriyu velikij knyagini Sofiya Vitovtivna vvazhayuchi poyas za rodovu vlasnist yaka perejshla v chuzhi ruki za dopomogoyu shahrajskoyi vitivki vlasnoruch znyala jogo z Vasilya Yurijovicha i vzyala sobi Pleminniki obrazheni takoyu vitivkoyu velikoyi knyagini negajno zh zalishili vesilne torzhestvo i nezabarom pochalasya trivala i krivava vijna U tomu zh 1433 roci pislya porazki Vasilya III Sofiya zmushena bula tikati z Moskvi razom z sinom i nevistkoyu do Tveri a potim v Kostromu Ale za tim Yurij dobrovilno viddav Vasilyu III Moskvu i voni v neyi povernulisya Prote vzhe v nastupnomu 1434 Yurij Dmitrovich i jogo sini z velikim vijskom nagryanuli na Moskvu cherez tizhden Moskva zdalasya i velika knyaginya Sofiya potrapila v polon i bula vidislana v Zvenigorod Prote Vasil III po smerti dyadka Yuriya znovu utverdivsya na velike knyazyuvannya Moskovske i uklav z dvoyuridnimi bratami mirnij dogovir todi Sofiya znovu povernulasya v Moskvu U 1440 roci knyaginya yizdila v Pereyaslavl razom z boyarami i dvoryanami U 1444 roci abo 1445 v Moskvi stalasya velika pozhezha majzhe vse misto vigorilo ne zalishilosya ni odniyeyi derev yanoyi navit kam yani budivli i cerkvi i ti potriskalisya Velika knyaginya Sofiya z usim domom boyarami i dvorom zmushena bula viyihati v Rostov za inshimi danimi vona popryamuvala do Tveri ale po dorozi zustrilasya z Dmitriyem Shemyakoyu yakij i povernuv yiyi nazad vid richki Dubni Sofiya Vitovtivna 12 lyutogo 1446 roku pid chas vidsutnosti velikogo knyazya Vasilya Vasilovicha koli vin yizdiv u Troyicko Sergiyevskij monastir na proshu Shemyaka razom z Ioannom knyazem Mozhajskim nespodivano vnochi napav na Moskvu i zavolodiv neyu Sofiya vdruge potrapila v polon Cherez chotiri dni 16 lyutogo 1446 buv zahoplenij velikij knyaz Vasil II vzyatij pid vartu i osliplenij a Sofiya bula zaslana v Chuhlomu Nezabarom odnak Vasilyu II vdalosya vtekti na jogo bik perejshla Moskva i vin yak i ranishe zajnyav velikoknyazhij stil a Shemyaka buv vignanij vin pishov u Galich potim v Chuhlomu a zvidti zahopivshi z soboyu knyaginyu Sofiyu v Kargopol V lyutomu 1447 roku Vasil Vasilovich poslav do nogo boyarina Vasilya Feodorovicha Kutuzova zi slovami yaka tobi chest i hvala trimati v poloni moyu matir a svoyu titku chi ti hochesh cim pomstitisya meni Adzhe ya teper sidzhu na svoyemu velikoknyazivskomu stoli Shemyaka poradivshis z boyarami vidpustiv Sofiyu v Moskvu v suprovodi znatnogo boyarina Mihajla Saburova Vsogo v poloni velika knyaginya probula rivno rik Velikij knyaz Vasil II viyihav na zustrich materi v Troyicko Sergiyevskij monastir Tut voni i zustrilisya a zvidsi Sofiya razom z sinom poyihala v Pereyaslavl Pislya cih viprobuvan Sofiya prodovzhuvala brati uchast u spravah moskovskoyi derzhavi U 1451 roci vona zalishalasya pri oblozi Moskvi i zahishala misto vid napadu tatarskogo carevicha Mazovshi a koli tatari pishli vid Moskvi vona spovistila pro ce velikogo knyazya Vasilya yakij na toj chas buv za Volgoyu Mecenatska diyalnistSofiya Vitovtivna neodnorazovo brala uchast v zakladci cerkov i monastiriv Vona hotila zakinchiti budivnictvo Voznesenskogo soboru v Kremli rozpochate she velikoyu knyagineyu Yevdokiyeyu druzhinoyu Dmitriya Donskogo Ale pri nij budivnictvo bulo dovedeno do uvinchannya kupolami Zapovit ta smertNezadovgo do kincya zhittya Sofiya Vitovtivna kupila kupila selo Vorobjove u miscevogo svyashenika yakogo v narodi prozvali Vorob yem sho znahodilos v okolicyah Moskvi na Vorobjovih gorah yake zavdyaki yij stalo vvazhatisya palacovoyu velikoknyazivskoyu a potim i carskoyu litnoyu rezidenciyeyu Pomerla Sofiya u chernectvi Yevfrosiniya v shimi sinklitki v glibokij starosti blizko 82 rokiv vid narodzhennya 15 chervnya 1453 i pohovana v moskovskomu Voznesenskomu zhinochomu monastiri Po smerti yiyi zalishilisya bagati volosti u Sofiyi i v Moskvi buv vlasnij dvir za mistom na Vagankovo U yiyi velikomu zapoviti pererahovuyutsya 52 sela yakimi za vinyatkom 6 vona rozporyadilasya po svoyij osobistij voli rozdavshi yih svoyemu sinovi Vasilyu Vasilovichu nevistci velikij knyagini Mariyi Yaroslavni vnukam yih sinam Ivanovi Yuriyu Andriyu i Borisu i knyagini Yevfrosiniyi bilshe vsih buv nagorodzhenij ulyublenij onuk yiyi Yurij Z 1929 roku yiyi ostanki znahodyatsya v Arhangelskomu sobori U 2002 roci vikonana antropologichna rekonstrukciya yiyi oblichchya za cherepom DitiU Sofiyi narodilisya diti za Hmirovim u neyi bulo p yat siniv i chotiri dochki ale imena yih ne vkazani Yurij 1395 rik pomer v 1400 Ioann 1396 rik pomer v 1417 Simeon v 1405 rik v tomu zh roci i pomer Vasil 10 bereznya 1415 rik pomer v 1462 Anna i Vasilina Otzhe troye siniv pomerli she za zhittya batkiv u dityachomu ta yunackomu vici i lishivsya v zhivih tilki Vasil yakij zgodom stav velikim knyazem moskovskim dochka Anna v 1411 roci bula vidana za vizantijskogo imperatora Ioanna Paleologa ale nezabarom pislya shlyubu cherez 3 roki pomerla vid morovoyi poshesti PrimitkiSolovev Sergej Mihajlovich Istoriya Rossii s drevnejshih vremen Tom 4 Bolshaya biograficheskaya enciklopediya Morozova L E Zatvornicy Mif o velikih knyaginyah M 2002 Pushkareva N L Zhenshiny Drevnej Rusi M 1989 Dzherelalink 1 U Rodovodi ye genealogichne derevo ciyeyi lyudini Sofiya Vitovtivna Solovev Sergej Mihajlovich Istoriya Rossii s drevnejshih vremen Tom 4 ros Bolshaya biograficheskaya enciklopediya ros