Соро́ка (рос. сорока) — традиційний жіночий головний убір, що носили росіянки центральної та південної Росії, а також представниці деяких груп мордви. Вважався найпишнішим з усіх російських жіночих головних уборів. На початок XX ст. сорока вийшла з ужитку.
Свою назву отримав, очевидно, завдяки своїй схожості з хвостом сороки та забарвленням її пір'я. Подібні паралелі існують у багатьох мовах: карел. harakka («сорока», «чепець»), швед. kråkа («ґава», «чепчик»), рос. кокошник (пов'язане з заст. кокошь — «курка», «півень», пор. укр. діал. кокош).
Походження
Поширеність аналогічного головного убора серед мордви спонукає припустити, що сорока має дослов'янське, фінське походження. Втім, радянський етнограф Д. К. Зеленін розглядав схожість елементів російських традиційних костюмів (сороки, поньови, ) з вбранням фіно-угорських народів не як свідчення культурного фінського субстрату російського народу, а як наслідок конвергентного, незалежного розвитку обох груп народів і загального впливу європейської моди.
Опис
Сорока являла собою різновид «кички» — російського головного убора, аналогічного українській кибалці. Відрізнялася від звичайної кички тим, що була дещо нижчою на лобі й вищою по боках.
Основними елементами сороки були кичка, власне сорока, потиличник, налобник, хустка. Додатковими — прикраси з бісеру, пір'я, стрічок, штучних квіток.
- Кичка — м'яка полотняна шапочка, з твердим узвишшям на передній частині. Кічку затягали ззаду, при цьому вона щільно облягала голову. Узвишшя попереду могло мати різні назви («кичка», «роги», «здериха» «копито»), а також і різну форму: у вигляді лопати, кінського копита, рогів, круга або півкруга. Часто в одному районі існували різні варіанти кічок.
- Сорока («макушка», «прив'язка») — верхня частина головного убора; її надягали поверх кички. Сороку робили звичайно з дорогих сортів тканини: кумачу, шовку, оксамиту, споряджаючи її полотняною або ситцевою підкладкою. Сорока зазвичай складалася з двох-трьох частин: передня частина звалася «чоло», «очілля» (очелье), «челишка»; бічні частини — «крила»; задня частина — «хвіст». Поряд з сороками у вигляді шапочок були поширені також сороки, зшиті лише частково: в них з'єднані були лише очілля з хвостом і крила з очіллям.
- Потиличник («назатильник», «позатилень», «підзатилень», «колодка») — прямокутний шматок тканини, наклеєний (нашитий) на тверду основу з картону, бересту, простьобаного полотна та ін. Його укладали позаду, приховуючи волосся на потилиці і частину шиї, зав'язували поворозками навколо кички під сорокою.
- Налобник («налобень», «підчілок», «налисник») — неширока (3-8 см) смуга полотна, обшита , намистами, бісером. Її укладали навколо голови таким чином, щоб один край приховувався сорокою, а другий покривав частину лоба, скроні, кінчики вух. Кінці налобника зав'язували під потиличником.
- Хустка («платок») — пізніший елемент сороки, що з'явився у другій половині XIX ст., замінивши собою «полотенце» або «ширинку».
Сорока, вбрана гаптуванням чи коштовним камінням, звалася «садженою»; сорока з бічними лопатями — «крилатою»; з хустиною зверху — «з повоєм». Іноді до передньої частини сороки додавали перлинну перев'язь.
Див. також
Примітки
- Кокош // Словник української мови : в 11 т. — Київ : Наукова думка, 1970—1980.
- Этимологический словарь русского языка. — М.: Прогресс М. Р. Фасмер 1964—1973 Сорока
- Мокшин Н. Ф. Фино-угры в русской и мировой культуре // Журнал «Социально-политические науки», Выпуск № 3 / 2012
- Ф. М. Пармон Русский народный костюм как художественно-конструкторский источник творчества: Моногр. [ 2016-08-28 у Wayback Machine.] М.: Легпромбытиздат, 1994—272 с: ил. — ISBN5-7088-0046-1 (С. 4)
- Н. М. Могилянский «Поездка в центральную Россию для собирания этнографических коллекций» Материалы по этнографии России. Под редакцией Ф. К. Волкова. Том 1.- Издание этнографического отдела Русского музея императора Александра III СПб 1910 год
Джерела
- Шангина И. И. Сорока // Русский традиционный костюм: Иллюстрированная энциклопедия. — Искусство—СПБ, 2006. — С. 302–307. — (История в зеркале быта). — .
Посилання
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Сорока (головний убір) |
- Галерея «Русские народные головные уборы XVII—XIX веков» (mith.ru) (рос.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Soro ka ros soroka tradicijnij zhinochij golovnij ubir sho nosili rosiyanki centralnoyi ta pivdennoyi Rosiyi a takozh predstavnici deyakih grup mordvi Vvazhavsya najpishnishim z usih rosijskih zhinochih golovnih uboriv Na pochatok XX st soroka vijshla z uzhitku Soroka na kartini Moloda zhinka v rosijskomu golovnomu ubori U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Soroka znachennya Svoyu nazvu otrimav ochevidno zavdyaki svoyij shozhosti z hvostom soroki ta zabarvlennyam yiyi pir ya Podibni paraleli isnuyut u bagatoh movah karel harakka soroka chepec shved kraka gava chepchik ros kokoshnik pov yazane z zast kokosh kurka piven por ukr dial kokosh PohodzhennyaPoshirenist analogichnogo golovnogo ubora sered mordvi sponukaye pripustiti sho soroka maye doslov yanske finske pohodzhennya Vtim radyanskij etnograf D K Zelenin rozglyadav shozhist elementiv rosijskih tradicijnih kostyumiv soroki ponovi z vbrannyam fino ugorskih narodiv ne yak svidchennya kulturnogo finskogo substratu rosijskogo narodu a yak naslidok konvergentnogo nezalezhnogo rozvitku oboh grup narodiv i zagalnogo vplivu yevropejskoyi modi OpisOdruzhena rosijska kozachka v svyatkovomu vbranni z sorokoyu Tulska guberniya 1902 Foto zi zbirki M M Mogilyanskogo Soroka yavlyala soboyu riznovid kichki rosijskogo golovnogo ubora analogichnogo ukrayinskij kibalci Vidriznyalasya vid zvichajnoyi kichki tim sho bula desho nizhchoyu na lobi j vishoyu po bokah Osnovnimi elementami soroki buli kichka vlasne soroka potilichnik nalobnik hustka Dodatkovimi prikrasi z biseru pir ya strichok shtuchnih kvitok Kichka m yaka polotnyana shapochka z tverdim uzvishshyam na perednij chastini Kichku zatyagali zzadu pri comu vona shilno oblyagala golovu Uzvishshya poperedu moglo mati rizni nazvi kichka rogi zderiha kopito a takozh i riznu formu u viglyadi lopati kinskogo kopita rogiv kruga abo pivkruga Chasto v odnomu rajoni isnuvali rizni varianti kichok Soroka makushka priv yazka verhnya chastina golovnogo ubora yiyi nadyagali poverh kichki Soroku robili zvichajno z dorogih sortiv tkanini kumachu shovku oksamitu sporyadzhayuchi yiyi polotnyanoyu abo sitcevoyu pidkladkoyu Soroka zazvichaj skladalasya z dvoh troh chastin perednya chastina zvalasya cholo ochillya ochele chelishka bichni chastini krila zadnya chastina hvist Poryad z sorokami u viglyadi shapochok buli poshireni takozh soroki zshiti lishe chastkovo v nih z yednani buli lishe ochillya z hvostom i krila z ochillyam Potilichnik nazatilnik pozatilen pidzatilen kolodka pryamokutnij shmatok tkanini nakleyenij nashitij na tverdu osnovu z kartonu berestu prostobanogo polotna ta in Jogo ukladali pozadu prihovuyuchi volossya na potilici i chastinu shiyi zav yazuvali povorozkami navkolo kichki pid sorokoyu Nalobnik naloben pidchilok nalisnik neshiroka 3 8 sm smuga polotna obshita namistami biserom Yiyi ukladali navkolo golovi takim chinom shob odin kraj prihovuvavsya sorokoyu a drugij pokrivav chastinu loba skroni kinchiki vuh Kinci nalobnika zav yazuvali pid potilichnikom Hustka platok piznishij element soroki sho z yavivsya u drugij polovini XIX st zaminivshi soboyu polotence abo shirinku Soroka vbrana gaptuvannyam chi koshtovnim kaminnyam zvalasya sadzhenoyu soroka z bichnimi lopatyami krilatoyu z hustinoyu zverhu z povoyem Inodi do perednoyi chastini soroki dodavali perlinnu perev yaz Div takozhKibalka KokoshnikPrimitkiKokosh Slovnik ukrayinskoyi movi v 11 t Kiyiv Naukova dumka 1970 1980 Etimologicheskij slovar russkogo yazyka M Progress M R Fasmer 1964 1973 Soroka Mokshin N F Fino ugry v russkoj i mirovoj kulture Zhurnal Socialno politicheskie nauki Vypusk 3 2012 F M Parmon Russkij narodnyj kostyum kak hudozhestvenno konstruktorskij istochnik tvorchestva Monogr 2016 08 28 u Wayback Machine M Legprombytizdat 1994 272 s il ISBN5 7088 0046 1 S 4 N M Mogilyanskij Poezdka v centralnuyu Rossiyu dlya sobiraniya etnograficheskih kollekcij Materialy po etnografii Rossii Pod redakciej F K Volkova Tom 1 Izdanie etnograficheskogo otdela Russkogo muzeya imperatora Aleksandra III SPb 1910 godDzherelaShangina I I Soroka Russkij tradicionnyj kostyum Illyustrirovannaya enciklopediya Iskusstvo SPB 2006 S 302 307 Istoriya v zerkale byta ISBN 5 210 01612 9 PosilannyaVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Soroka golovnij ubir Galereya Russkie narodnye golovnye ubory XVII XIX vekov mith ru ros