Фасти (лат. fasti) у Стародавньому Римі:
- Fasti dies — позначення сприятливих днів у римському календарі;[⇨]
- Fasti Sacri або просто Fasti — назва самого римського календаря, в якому вказані особливі дні та свята;[⇨]
- Fasti — священні книги, кам'яні або мармурові плити, куди записувався річний римський календар із зазначенням fasti dies та інших днів;[⇨]
- Fasti — назва [ru] давньоримського поета Овідія, яку він писав приблизно в 2-8 роках н. е;
- Fasti Magistrales або Fasti Annales — мармурові плити, на яких висічені різні щорічні реєстри вищих магістратів та короткий опис найважливіших подій за рік.[⇨]
Етимологія терміну
Fasti — це множина латинського прикметника fastus, який частіше вживався як іменник і означав «те, що дозволено», «те, що є законним в очах богів». В свою чергу, fastus походить від fas, що перекладається як «воля богів» або «божественний закон».
Fasti dies
Первісно, у Стародавньому Римі слово fasti мало значення «щасливий, вдалий, погоджений [з богами]» і вживалося стосовно римського календаря, дні якого поділялися на fasti dies (благословенні, сприятливі дні) та nefasti dies (неблагословенні, несприятливі дні). Введення такого поділу днів на дві групи приписують другому царю Риму Нумі Помпілію, що правив з 717 по 673 рік до н. е.
Римляни вірили, що у благословенні дні боги створювали найкращі умови для будь-яких звершень (будівництво, торгівля, релігійні обряди, судочинство, початок подорожі, тощо) і сприяли їм. Відповідно, у nefasti dies боги не допомагали, відтак, вони вважалися несприятливими, тому в ці дні римляни намагалися утриматися від будь-яких важливих приватних і державних справ.
Fasti dies ділилися на:
- dies fasti comitiales;
- dies fasti non comitiales.
В будь-який день fasti dies консул мав право на lege agere, тобто міг скликати коміції, а от підлеглі йому магістрати могли «мати справу з народом» (cum populo agere) лише в dies fasti comitiales, але не в дні другої групи.
Nefasti dies
Це були сакральні (священні) дні року, до яких відносилися:
- dies religiosi — дні шанування мертвих, також дні присвячені культу богині Весті або богам підземного царства;
- atri dies — дні відзначені якимось жалобним історичним спогадам;
- наступні дні, що слідують за ідами, нонами та календами.
Особливо суворо релігійним настановам слідували вищі магістрати при виконанні своїх обов'язків: наприклад, претор і консул в nefasti dies не могли вимовляти слова do, dico, addico (тобто, не могли надавати, говорити, судити). Відповідно, судові установи в такі дні були зачинені.
Окремо варто розглянути нундіни, які вважалися nefasti до 287 до н. е. Первісно, це були вихідні дні, коли мешканці навколишніх сіл приходили до Риму для продажу або купівлі вирощених ними продуктів. Для того, аби в цей день селяни могли вирішувати свої юридичні справи, закон Lex Hortensia змінив статус нундінів на dies fasti non comitiales.
Змішані дні
Окрім fasti dies та nefasti dies існували також змішані дні:
- dies intercisi, які вважалися nefasti вранці і ввечері, але fasti в проміжні години;
- dies fissi, які вважалися nefasti до завершення сакральних ритуалів.
Fasti Sacri (календар)
Календарі записували у священні книги, які теж отримали назву Fasti. Дні в таких книгах позначали наступними скороченнями:
- F — fasti dies;
- N або NP — nefasti dies;
- С — dies comitiales;
- EN — dies intercisi;
- Q. R. C. F. (= quando rex comitiavit fas) — dies fissi (дні, коли священний цар головує в калатних коміціях, це 24 березня і 24 травня)
- Q. ST. D. F. (= quando stercus delatum fas) — день прибирання у храмі Вести, коли з нього виносилися сміття і бруд (15 червня).
Теодор Моммзен підрахував кількість різних днів за рік і отримав наступний результат:
- dies fasti — 45;
- dies comitiales — 194;
- dies nefasti — 48;
- dies religiosi — 57;
- dies intercisi — 8;
- dies fissi — 3.
В сумі це 355 днів — саме стільки їх було у римському календарі.
Від заснування міста (сер. VIII ст. до н. е.) і наступні чотири з половиною століття знаннями про календар володіли виключно члени колегії понтифіків. Вони складали річний календар і першого числа на калатних комціях оголошували дні лише на поточний місяць. Оскільки суди працювали тільки у погоджені дні, на калатних коміціях римлянин міг дізнатися, коли вони працюють аби до них звернутися. Інший спосіб дізнатися наперед коли будуть dies fasti і щось спланувати — за винагороду спитати у небагатьох привілейованих. Відповідно, такий стан речей давав можливість збагатитися жерцям.
Інший аспект — політичне значення dies fasti: оскільки з VI по IV ст. до н. е. колегія понтифіків складалася виключно з патриціїв, це давало їм можливість через підміну або перестановку днів коміцій унеможливлювати проведення народних зборів і, таким чином, здійснювати політичні маніпуляції. Так тривало до 304 до н. е., коли курульний еділ Гней Флавій оприлюднив список dies fasti на весь рік, після цього стало традицією записувати річний календар на кам'яній чи мармуровій плиті і виставляти на загальний огляд.
Календар ділився на тижні, що складалися з 8 днів. Дні позначався літерами від А до Н, після чого писалося скорочене позначення (F, N, С, EN і т. д.). Поступово в такі календарі почали вписувати позначення свят, священних дійств, ігор, історичних подій, астрономічних даних.
Оскільки велике значення у календарі мали саме fasti dies, календар отримав назву Fasti Sacri або просто Fasti.
Фасти (кам'яна плита)
На на мармуровій або кам'яній плиті, зазвичай, були перераховані місяці і дні року; нони, іди, нундіни, dies fasti, dies nefasti, dies fasti comitiales та інші. Часто у календарях разом зі святами вказувалися різні астрономічні спостереження, наприклад, схід і захід нерухомих зірок, виділявся початок кожної пори року. Згодом у календарі почали додавати короткі повідомлення про проведення та значення певних обрядів, ритуалів, славетні перемоги та жахливі лиха. У пізніші часи стало звичним віддавати шану членам імператорської родини, записуючи їхні подвиги та почесті в календарі. Також на одному з календарів збереглися звинувачення (філіппіки) Цицерона щодо Марка Антонія.
З часом, складання календарів перестало бути виключно справою жерців, їх почали складати і громадяни, що не були пов'язані з релігією. Так, до нас дійшов календар Fasti Praenestini (який також називають Сalendarium Praenestinum або Fasti Verriani) висічений на мармуровій плиті, який був складений граматиком Веррієм Флакком і який зберігся лише частково (місяці січень, лютий, березень, квітень та грудень). Він був найдений у 1770 році у місті Пренесте (нині Палестрина).
Такі календарі, окрім інформації про священні дійства і ритуали, розповідали про щоденні новини, за що отримали назву Fasti Diurni. Вони ділилися на міські (urbani) та сільські (rustici), в них позначалися ще й базарні дні. У селян було менше бенкетів, жертвоприношень, церемоній і свят, ніж у жителів міст, натомість їх календарі містили деякі вказівки щодо сільських робіт, які слід виконувати в певному місяці.
Складання календарів було настільки популярною справою, що цим зацікавився давньоримський поет Овідій, який склав свій віршований календар, що подавав астрономічні, міфологічні та етіологічні відомості щомісяця шляхом розповіді цікавих історій.
Список fasti (кам'яних плит з календарями), які були виявлені археологами:
- [en] — чи не єдиний відомий календар, ще з часів до (календарної реформи Юлія Цезаря), який датують між 84 і 55 рр. до н. е.
- Calendarium Maffeanum або Calendarium Maffeiorum — скорочений календар часів правління Октавіана Августа, який був знайдений у Римі в 1547 р.;
- Calendarium Esquilinum — травень і червень календаря за 8 рік н. е.;
- Calendarium Amiterninum — уламки календаря з місяцями від травня до грудня, який датують 16—19 рр. н. е.;
- Calendarium Venusinum — травень і червень календаря за 28 рік н. е.;
- Calendarium Pincianum — липень, серпень і вересень календаря за 30 рік н. е.;
- Calendarium Allifanum — кілька днів липня і серпень календаря за 30 рік н. е.;
- Calendarium Vaticanum — календар часів правління імператора Тиберія (14—37 н. е.), від якого збереглися лише кілька днів березеня і квітень;
- Calendarium Antiatinum — уламки календаря за 51 рік н. е. з місяцями липень—грудень;
- Calendarium Capranicorum (серпень і вересень);
- Calendarium Farnesianum (кілька днів лютого і березень).
Fasti Magistrales або Fasti Annales
Подібно до календарів, на каменях почали писати річні хроніки, що включали реєстр вищих магістратів та коротких опис найважливіших подій (різні знамення, видатні святкування, війни, епідемії, подорожчання хліба, тощо), такі як Annales maximi — їх переписували з державних і приватних архівів, завдяки чому вони збереглися до нашого часу. Найважливішими з них є Капітолійські фасти (лат. Fasti Capitolini), що були знайдені Римському форумі у 1547 році. Вони складаються з двох списків: Консульських фастів (лат. Fasti consulares) та (лат. Fasti triumphales). Перші містять реєстр консулів з 483 року до н. е., другі — перелік тріумфаторів від заснування міста і до 19 до н. е.
Таким чином, рішучий вчинок Гнея Флавія мав не тільки політичні наслідки, але й суттєво вплинув на точність римської історії. Справа в тім, що хоча фасти і зберігають важливі свідчення з римської хронології з 483 року до н. е., записи для V — пер. пол IV ст. до н. е., істориками вважаються недостовірними, оскільки представники знатних римських родин, аби звеличити своїх предків, зумисне викривляли події та ролі в них певних осіб. Записи др. пол IV ст. до н. е. виглядають дещо краще, і лише приблизно з 300 року фасти вважаються доволі точними.
Дуже цінним джерелом з історії Ранньої імперії є Fasti Ostienses, які були знайдені в Остії і які містять щорічний реєстр магістратів та важливі події з 49 до н. е. до 175 н. е.
Список інших офіційних та неофіційних фастів-хронік:
- реєстр преторів — fasti praetorii;
- реєстри жерців — fasti sacerdotales та fasti fratrum arvalium.
Зауваження
- Згідно підрахунків іншого дослідника, Бартольда Нібура, dies fasti було 38
Примітки
- РІЕ, 1973, Том 14, Фасты.
- Любкер, РСКС, 1885, с. 524, Fasti.
- William Smith, 1875, Fasti.
- ЛЗЕ2, 2007, с. 525, Фасти.
- WordSense Dictionary, 2024, fasti.
- WordSense Dictionary, 2024, fastus.
- WordSense Dictionary, 2024, fas.
- Викисловарь. фасты (рос.)
- НЕС та 1911—1916, т. 28, стлб. 923—924.
- Тіт Лівій, 1998, Книга І, розділ 19-7.
- Любкер, РСКС, 1885, с. 398—399, Dies.
- ЭСБЕ та 1890—1907, том 35, с. 354—355.
- Словник Glosbe
- Любкер, РСКС, 1885, с. 760, Lex Hortensia.
- Любкер, РСКС, 1885, с. 931, Nundinae.
- William Smith, 1875, Dies.
- Сергеев, 2013, с. 34—35.
- Nizharadze, 2022, с. 98.
- 1911 Encyclopædia Britannica Fasti. en.wikisource.org (англ.). Процитовано 22 червня 2024.
- Nizharadze, 2022, с. 97.
- Паневин, 1998, с. 11.
- fasti в онлайн-версії «Encyclopædia Britannica». (англ.)
Джерела
Довідники
- Фасти // Літературознавча енциклопедія : у 2 т. / авт.-уклад. Ю. І. Ковалів. — Київ : ВЦ «Академія», 2007. — Т. 2 : М — Я. — С. 525.
- Нума Помпилий // (Новый энциклопедический словарь) / Під заг. ред. акад. К. К. Арсеньєва. — 1911—1916. (рос.)
- Фасты // Советская историческая энциклопедия : у 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — Т. 14. — 1040 ствп.(рос.)
- Fasti // Энциклопедический словарь : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб. : Ф. А. Брокгауз, И. А. Ефрон, 1890—1907. (рос.) (рос.)
- Dies, Fasti, Lex Hortensia, Nundinae // / под ред. членов , , , Ф. Зелинского, , и П. Никитина. — СПб., 1885.(нім.)(рос.)
- fasti, fastus, fas // WordSense Dictionary. — 2024. (англ.)
- fasti в онлайн-версії «Encyclopædia Britannica». (англ.)
- Dies, Fasti // A Dictionary of Greek and Roman Antiquities / William Smith, D.C.L., LL.D. — London, England : John Murray, 1875. — 1294 с. (англ.)
Книжки
- Тит Ливий. Книга І // История Рима от основания города / перевод Г.Ч. Гусейнова, М. Е. Сергеенко, С. А. Иванова и др. — М. : Наука, 1998. (рос.)
- Паневин К.В. История Древнего Рима. — Санкт-Петербург : Полигон, 1998. — 918 с. — . (рос.)
- Сергеев И. П. Государственные учреждения древних римлян: поздняя Республика и ранняя Империя: материалы к спецкурсу. — Харьков : ХНУ имени В. Н. Каразина, 2013. — 312 с. — . (рос.)
Статті
- Ketevan Nizharadze. Methods and tools of information dissemination on a daily basis in the ancient world — from Agora to Acta Diurna. — 2022. — Т. Vectors of social sciences. — С. 92—100. (англ.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Fasti znachennya Ne plutati z Fasciyi Fasti lat fasti u Starodavnomu Rimi Fasti dies poznachennya spriyatlivih dniv u rimskomu kalendari Fasti Sacri abo prosto Fasti nazva samogo rimskogo kalendarya v yakomu vkazani osoblivi dni ta svyata Fasti svyashenni knigi kam yani abo marmurovi pliti kudi zapisuvavsya richnij rimskij kalendar iz zaznachennyam fasti dies ta inshih dniv Fasti nazva ru davnorimskogo poeta Ovidiya yaku vin pisav priblizno v 2 8 rokah n e Fasti Magistrales abo Fasti Annales marmurovi pliti na yakih visicheni rizni shorichni reyestri vishih magistrativ ta korotkij opis najvazhlivishih podij za rik Etimologiya terminuFasti ce mnozhina latinskogo prikmetnika fastus yakij chastishe vzhivavsya yak imennik i oznachav te sho dozvoleno te sho ye zakonnim v ochah bogiv V svoyu chergu fastus pohodit vid fas sho perekladayetsya yak volya bogiv abo bozhestvennij zakon Fasti diesPervisno u Starodavnomu Rimi slovo fasti malo znachennya shaslivij vdalij pogodzhenij z bogami i vzhivalosya stosovno rimskogo kalendarya dni yakogo podilyalisya na fasti dies blagoslovenni spriyatlivi dni ta nefasti dies neblagoslovenni nespriyatlivi dni Vvedennya takogo podilu dniv na dvi grupi pripisuyut drugomu caryu Rimu Numi Pompiliyu sho praviv z 717 po 673 rik do n e Rimlyani virili sho u blagoslovenni dni bogi stvoryuvali najkrashi umovi dlya bud yakih zvershen budivnictvo torgivlya religijni obryadi sudochinstvo pochatok podorozhi tosho i spriyali yim Vidpovidno u nefasti dies bogi ne dopomagali vidtak voni vvazhalisya nespriyatlivimi tomu v ci dni rimlyani namagalisya utrimatisya vid bud yakih vazhlivih privatnih i derzhavnih sprav Fasti dies dililisya na dies fasti comitiales dies fasti non comitiales V bud yakij den fasti dies konsul mav pravo na lege agere tobto mig sklikati komiciyi a ot pidlegli jomu magistrati mogli mati spravu z narodom cum populo agere lishe v dies fasti comitiales ale ne v dni drugoyi grupi Nefasti dies Ce buli sakralni svyashenni dni roku do yakih vidnosilisya dies religiosi dni shanuvannya mertvih takozh dni prisvyacheni kultu bogini Vesti abo bogam pidzemnogo carstva atri dies dni vidznacheni yakimos zhalobnim istorichnim spogadam nastupni dni sho sliduyut za idami nonami ta kalendami Osoblivo suvoro religijnim nastanovam sliduvali vishi magistrati pri vikonanni svoyih obov yazkiv napriklad pretor i konsul v nefasti dies ne mogli vimovlyati slova do dico addico tobto ne mogli nadavati govoriti suditi Vidpovidno sudovi ustanovi v taki dni buli zachineni Okremo varto rozglyanuti nundini yaki vvazhalisya nefasti do 287 do n e Pervisno ce buli vihidni dni koli meshkanci navkolishnih sil prihodili do Rimu dlya prodazhu abo kupivli viroshenih nimi produktiv Dlya togo abi v cej den selyani mogli virishuvati svoyi yuridichni spravi zakon Lex Hortensia zminiv status nundiniv na dies fasti non comitiales Zmishani dni Okrim fasti dies ta nefasti dies isnuvali takozh zmishani dni dies intercisi yaki vvazhalisya nefasti vranci i vvecheri ale fasti v promizhni godini dies fissi yaki vvazhalisya nefasti do zavershennya sakralnih ritualiv Fasti Sacri kalendar Kalendari zapisuvali u svyashenni knigi yaki tezh otrimali nazvu Fasti Dni v takih knigah poznachali nastupnimi skorochennyami F fasti dies N abo NP nefasti dies S dies comitiales EN dies intercisi Q R C F quando rex comitiavit fas dies fissi dni koli svyashennij car golovuye v kalatnih komiciyah ce 24 bereznya i 24 travnya Q ST D F quando stercus delatum fas den pribirannya u hrami Vesti koli z nogo vinosilisya smittya i brud 15 chervnya Teodor Mommzen pidrahuvav kilkist riznih dniv za rik i otrimav nastupnij rezultat dies fasti 45 dies comitiales 194 dies nefasti 48 dies religiosi 57 dies intercisi 8 dies fissi 3 V sumi ce 355 dniv same stilki yih bulo u rimskomu kalendari Vid zasnuvannya mista ser VIII st do n e i nastupni chotiri z polovinoyu stolittya znannyami pro kalendar volodili viklyuchno chleni kolegiyi pontifikiv Voni skladali richnij kalendar i pershogo chisla na kalatnih komciyah ogoloshuvali dni lishe na potochnij misyac Oskilki sudi pracyuvali tilki u pogodzheni dni na kalatnih komiciyah rimlyanin mig diznatisya koli voni pracyuyut abi do nih zvernutisya Inshij sposib diznatisya napered koli budut dies fasti i shos splanuvati za vinagorodu spitati u nebagatoh privilejovanih Vidpovidno takij stan rechej davav mozhlivist zbagatitisya zhercyam Inshij aspekt politichne znachennya dies fasti oskilki z VI po IV st do n e kolegiya pontifikiv skladalasya viklyuchno z patriciyiv ce davalo yim mozhlivist cherez pidminu abo perestanovku dniv komicij unemozhlivlyuvati provedennya narodnih zboriv i takim chinom zdijsnyuvati politichni manipulyaciyi Tak trivalo do 304 do n e koli kurulnij edil Gnej Flavij oprilyudniv spisok dies fasti na ves rik pislya cogo stalo tradiciyeyu zapisuvati richnij kalendar na kam yanij chi marmurovij pliti i vistavlyati na zagalnij oglyad Kalendar dilivsya na tizhni sho skladalisya z 8 dniv Dni poznachavsya literami vid A do N pislya chogo pisalosya skorochene poznachennya F N S EN i t d Postupovo v taki kalendari pochali vpisuvati poznachennya svyat svyashennih dijstv igor istorichnih podij astronomichnih danih Oskilki velike znachennya u kalendari mali same fasti dies kalendar otrimav nazvu Fasti Sacri abo prosto Fasti Fasti kam yana plita Rekonstrujovanij doyulianskij rimskij kalendar Fasti Antiates v Ancio yakij datuyut mizh 84 i 55 do n e Na na marmurovij abo kam yanij pliti zazvichaj buli pererahovani misyaci i dni roku noni idi nundini dies fasti dies nefasti dies fasti comitiales ta inshi Chasto u kalendaryah razom zi svyatami vkazuvalisya rizni astronomichni sposterezhennya napriklad shid i zahid neruhomih zirok vidilyavsya pochatok kozhnoyi pori roku Zgodom u kalendari pochali dodavati korotki povidomlennya pro provedennya ta znachennya pevnih obryadiv ritualiv slavetni peremogi ta zhahlivi liha U piznishi chasi stalo zvichnim viddavati shanu chlenam imperatorskoyi rodini zapisuyuchi yihni podvigi ta pochesti v kalendari Takozh na odnomu z kalendariv zbereglisya zvinuvachennya filippiki Cicerona shodo Marka Antoniya Z chasom skladannya kalendariv perestalo buti viklyuchno spravoyu zherciv yih pochali skladati i gromadyani sho ne buli pov yazani z religiyeyu Tak do nas dijshov kalendar Fasti Praenestini yakij takozh nazivayut Salendarium Praenestinum abo Fasti Verriani visichenij na marmurovij pliti yakij buv skladenij gramatikom Verriyem Flakkom i yakij zberigsya lishe chastkovo misyaci sichen lyutij berezen kviten ta gruden Vin buv najdenij u 1770 roci u misti Preneste nini Palestrina Taki kalendari okrim informaciyi pro svyashenni dijstva i rituali rozpovidali pro shodenni novini za sho otrimali nazvu Fasti Diurni Voni dililisya na miski urbani ta silski rustici v nih poznachalisya she j bazarni dni U selyan bulo menshe benketiv zhertvoprinoshen ceremonij i svyat nizh u zhiteliv mist natomist yih kalendari mistili deyaki vkazivki shodo silskih robit yaki slid vikonuvati v pevnomu misyaci Skladannya kalendariv bulo nastilki populyarnoyu spravoyu sho cim zacikavivsya davnorimskij poet Ovidij yakij sklav svij virshovanij kalendar sho podavav astronomichni mifologichni ta etiologichni vidomosti shomisyacya shlyahom rozpovidi cikavih istorij Dokladnishe Spisok fasti kam yanih plit z kalendaryami yaki buli viyavleni arheologami en chi ne yedinij vidomij kalendar she z chasiv do kalendarnoyi reformi Yuliya Cezarya yakij datuyut mizh 84 i 55 rr do n e Calendarium Maffeanum abo Calendarium Maffeiorum skorochenij kalendar chasiv pravlinnya Oktaviana Avgusta yakij buv znajdenij u Rimi v 1547 r Calendarium Esquilinum traven i cherven kalendarya za 8 rik n e Calendarium Amiterninum ulamki kalendarya z misyacyami vid travnya do grudnya yakij datuyut 16 19 rr n e Calendarium Venusinum traven i cherven kalendarya za 28 rik n e Calendarium Pincianum lipen serpen i veresen kalendarya za 30 rik n e Calendarium Allifanum kilka dniv lipnya i serpen kalendarya za 30 rik n e Calendarium Vaticanum kalendar chasiv pravlinnya imperatora Tiberiya 14 37 n e vid yakogo zbereglisya lishe kilka dniv berezenya i kviten Calendarium Antiatinum ulamki kalendarya za 51 rik n e z misyacyami lipen gruden Calendarium Capranicorum serpen i veresen Calendarium Farnesianum kilka dniv lyutogo i berezen Fasti Magistrales abo Fasti AnnalesPodibno do kalendariv na kamenyah pochali pisati richni hroniki sho vklyuchali reyestr vishih magistrativ ta korotkih opis najvazhlivishih podij rizni znamennya vidatni svyatkuvannya vijni epidemiyi podorozhchannya hliba tosho taki yak Annales maximi yih perepisuvali z derzhavnih i privatnih arhiviv zavdyaki chomu voni zbereglisya do nashogo chasu Najvazhlivishimi z nih ye Kapitolijski fasti lat Fasti Capitolini sho buli znajdeni Rimskomu forumi u 1547 roci Voni skladayutsya z dvoh spiskiv Konsulskih fastiv lat Fasti consulares ta lat Fasti triumphales Pershi mistyat reyestr konsuliv z 483 roku do n e drugi perelik triumfatoriv vid zasnuvannya mista i do 19 do n e Takim chinom rishuchij vchinok Gneya Flaviya mav ne tilki politichni naslidki ale j suttyevo vplinuv na tochnist rimskoyi istoriyi Sprava v tim sho hocha fasti i zberigayut vazhlivi svidchennya z rimskoyi hronologiyi z 483 roku do n e zapisi dlya V per pol IV st do n e istorikami vvazhayutsya nedostovirnimi oskilki predstavniki znatnih rimskih rodin abi zvelichiti svoyih predkiv zumisne vikrivlyali podiyi ta roli v nih pevnih osib Zapisi dr pol IV st do n e viglyadayut desho krashe i lishe priblizno z 300 roku fasti vvazhayutsya dovoli tochnimi Duzhe cinnim dzherelom z istoriyi Rannoyi imperiyi ye Fasti Ostienses yaki buli znajdeni v Ostiyi i yaki mistyat shorichnij reyestr magistrativ ta vazhlivi podiyi z 49 do n e do 175 n e Spisok inshih oficijnih ta neoficijnih fastiv hronik reyestr pretoriv fasti praetorii reyestri zherciv fasti sacerdotales ta fasti fratrum arvalium ZauvazhennyaZgidno pidrahunkiv inshogo doslidnika Bartolda Nibura dies fasti bulo 38PrimitkiRIE 1973 Tom 14 Fasty Lyubker RSKS 1885 s 524 Fasti William Smith 1875 Fasti LZE2 2007 s 525 Fasti WordSense Dictionary 2024 fasti WordSense Dictionary 2024 fastus WordSense Dictionary 2024 fas Vikislovar fasty ros NES ta 1911 1916 t 28 stlb 923 924 Tit Livij 1998 Kniga I rozdil 19 7 Lyubker RSKS 1885 s 398 399 Dies ESBE ta 1890 1907 tom 35 s 354 355 Slovnik Glosbe Lyubker RSKS 1885 s 760 Lex Hortensia Lyubker RSKS 1885 s 931 Nundinae William Smith 1875 Dies Sergeev 2013 s 34 35 Nizharadze 2022 s 98 1911 Encyclopaedia Britannica Fasti en wikisource org angl Procitovano 22 chervnya 2024 Nizharadze 2022 s 97 Panevin 1998 s 11 fasti v onlajn versiyi Encyclopaedia Britannica angl DzherelaDovidniki Fasti Literaturoznavcha enciklopediya u 2 t avt uklad Yu I Kovaliv Kiyiv VC Akademiya 2007 T 2 M Ya S 525 Numa Pompilij Novyj enciklopedicheskij slovar Pid zag red akad K K Arsenyeva 1911 1916 ros Fasty Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya u 16 t pod red E M Zhukova M Sovetskaya enciklopediya 1973 T 14 1040 stvp ros Fasti Enciklopedicheskij slovar v 86 t 82 t i 4 dop SPb F A Brokgauz I A Efron 1890 1907 ros ros Dies Fasti Lex Hortensia Nundinae pod red chlenov F Zelinskogo i P Nikitina SPb 1885 nim ros fasti fastus fas WordSense Dictionary 2024 angl fasti v onlajn versiyi Encyclopaedia Britannica angl Dies Fasti A Dictionary of Greek and Roman Antiquities William Smith D C L LL D London England John Murray 1875 1294 s angl Knizhki Tit Livij Kniga I Istoriya Rima ot osnovaniya goroda perevod G Ch Gusejnova M E Sergeenko S A Ivanova i dr M Nauka 1998 ros Panevin K V Istoriya Drevnego Rima Sankt Peterburg Poligon 1998 918 s ISBN 5 89173 035 9 ros Sergeev I P Gosudarstvennye uchrezhdeniya drevnih rimlyan pozdnyaya Respublika i rannyaya Imperiya materialy k speckursu Harkov HNU imeni V N Karazina 2013 312 s ISBN 978 966 623 922 1 ros Statti Ketevan Nizharadze Methods and tools of information dissemination on a daily basis in the ancient world from Agora to Acta Diurna 2022 T Vectors of social sciences S 92 100 angl