Би́тва за Туні́с відома також, як туні́ська кампа́нія (англ. The Tunisia Campaign) — військова кампанія, серія битв між військами союзників і країн осі на Північноафриканському театрі Другої світової війни, що відбувалися на території Тунісу у листопаді 1942 — травні 1943. На початку кампанії перевагу мали німецько-італійські війська, однак пізніше ініціативу перехопили союзники. Кампанія завершилась здачею в полон понад 230 тисяч німецьких та італійських солдатів, у тому числі більшої частини «Африканського корпусу» Ервіна Роммеля.
Туніська кампанія | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Північноафриканська кампанія Середземноморський ТВД | |||||||
Координати: 34° пн. ш. 9° сх. д. / 34° пн. ш. 9° сх. д. | |||||||
| |||||||
Сторони | |||||||
Союзники: Велика Британія США Нова Зеландія Франція Британська Індія Польща Греція | Країни Осі: Третій Рейх Італія | ||||||
Командувачі | |||||||
Дуайт Ейзенхауер Гаролд Александер Кеннет Андерсон Бернард Монтгомері | Альберт Кессельрінг Ервін Роммель Ганс-Юрген фон Арнім Джованні Мессе |
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Туніс у Другій світовій війні |
Передумови, операція «Смолоскип»
З точки зору Гітлера, Туніс міг триматися протягом багатьох місяців або років, руйнуючи, таким чином, плани союзників.
Туніс мав набагато зручніший для оборони характер місцевості, ніж Лівія — північна та велика частина його східної частини омивається Середземним морем, кордони з Алжиром переважно проходять по західним схилам Атлаських гір, які мають лише декілька доступних перевалів, на півдні друга лінія гір обмежує проходи вузьким проміжком між морем і горами .Побоюючись вторгнення італійців з Лівії, французи встигли побудувати потужну 30-кілометрову оборонну лінію, відому як «Лінія Марет». Таким чином, тільки на півночі країни територія була придатна для ведення наступальних дій, оскільки біля узбережжя Атлаські гори закінчувалися, залишаючи незахищеною більшу частину північно-західного узбережжя.
У цілому, Туніс являв собою прекрасну та легко обороняєму базу для військових операцій. Лінії оборони на півночі країни, були б дуже ефективні проти наступу військ союзників, а «лінія Марет» надійно прикривала південь. Між ними існувало лише кілька перевалів через Атлаські гори. Контроль над країною забезпечувало базування італійців і німців у двох головних глибоководних портах — Тунісі і Бізерті, розташованих всього в декількох сотнях кілометрів від баз на Сицилії. Конвої з постачанням могли підходити ночами, залишаючись непомітними для повітряних патрулів англійців, залишатися в порту протягом дня і потім повертатись наступної ночі. Для порівняння: шлях з Італії до Лівії займав цілий день, до того ж, під час плавання кораблі і судна могли бути легко виявлені з повітря та знищені.
Тим не менше, до липня 1942 року союзники прийняли рішення провести масштабні морські десантні операції в Північній Африці, які мали на меті встановлення контролю над територіями, що знаходилися під контролем режиму Віші: йшлося про Алжирі, Марокко та Туніс. Після цього планувалося просування військ на схід, з подальшим виходом у тил німецько-італійським військам. Захоплення північноафриканського узбережжя повністю відкривало б Середземномор'я для постачання союзних військ в Африці і на Близькому Сході морем.
Через близькість Сицилії до Тунісу, союзники дійшли висновку, що одразу після отримання інформації про висадку, німецько-італійські війська намагатимуться захопити Туніс. Аби протистояти цьому, було необхідно самим встановити контроль над країною якомога швидше. Однак, існувала певна межа того, наскільки далеко могли висаджуватися британці та американці на сході французьких володінь. Обмеженням служила близькість німецько-італійської авіації на аеродромах Сицилії та Сардинії — до кінця жовтня там перебували 298 німецьких і 574 італійських літаків. Враховуючи це, як найбільш східний пункт висадки було обрано місто Алжир. Висадка там гарантувала б успіх усієї операції всупереч на невизначеність ймовірної реакції вішістських військ на вторгнення. Після встановлення контролю над Алжиром, планувалося здійснити сухопутний кидок до Бізерти і Тунісу, випередивши війська Осі.
Англо-американським військам, щоб випередити противника, мали якомога швидше просуватися поганими дорогами, по складній території, під час дощового зимового сезону. Дуже багато також залежало і від того, наскільки вдало флот і авіація зуміють перешкодити організації наступу німецько-італійських військ. Командування Туніською операцією було доручене британському генерал-лейтенанту Кеннету Андерсену. 8 листопада англо-американські війська висадилися на захід від Тунісу, в Алжирі (в містах Оран та Алжир) і в Марокко (в Касабланці) — розпочалася операція «Смолоскип».
Перебіг подій
Початок операції
До 10 листопада 1942 року опір французів вторгненню союзників, що відбувалося в рамках операції «Смолоскип», припинився — в Тунісі виник вакуум влади.
Штаб союзників виключав висадку морських десантів в Тунісі через брак військ та загрозу з повітря. Аби не дати противнику наростити критичну масу військ для ведення успішної оборони на території країни, командувач 2-ї британської армії генерал-лейтенант Андерсон вимушений був якомога швидше перекинути свої обмежені сили на схід: для вторгнення в Туніс союзники мали всього дві бригадні групи та декілька танкових і артилерійських з'єднань. Проте командування сподівалося, що при достатньо швидкому просуванні, можна буде встигнути захопити Туніс з відносно невеликими втратами до того, як перекинуті з Європи німецько-італійські війська підготуються до оборони. Перед вторгненням в Туніс основних сил, Андерсон наказав 36-й піхотній бригаді, яка знаходилася в резерві на кораблях, прямувати на схід і зайняти порти Бужі, та Бон, а також аеродром в .
Туніські французькі колоніальні влади, перебували в збентеженні, не знаючи, кого, німців чи британців, варто підтримати. Внаслідок цього, ними не було зроблено будь-яких спроб закрити доступ до аеродромної мережі для жодної зі сторін. Уже 9 листопада з'явилися повідомлення про 40 німецьких літаків, які прилетіли в Туніс, а до 10 листопада повідомлялося вже про сотню літаків німців. Через два дні в повному обсязі почав функціювати «повітряний міст», через який було перекинуто понад 15 тисяч солдат і 581 тонн вантажів. Таким чином, до кінця місяця в Туніс було переправлено три німецькі дивізії, включаючи 10-ту танкову, і дві італійські піхотні дивізії. 12 листопада на чолі щойно сформованого корпусу був поставлений Вальтер Нерінг. Він вилетів до військ 17 листопада.
Тим часом, командувач французькими військами в Тунісі генерал Барре, через недовіру до італійців, вивів підпорядковані йому війська в гори і сформував там на ділянці від до Меджаз-ель-Бабу лінію оборони. Згідно з наказом Барре, війська мали стріляти в кожного, хто спробує перетнути лінію укріплень.
План союзників передбачав наступ вздовж обох доріг, що вели з Алжиру на Туніс, з подальшим захопленням міст Бізерта та Туніс. 11 листопада 36-та британська піхотна бригада не зустрівши опору висадилася в Бужі, однак, через проблеми з логістикою стало ясно, що, просуваючись далі по дорозі, аеродром в Джеджеллі можна захопити лише до 13 листопада. Аеродром в Боні був захоплений повітряним десантом: операцію здійснив 3-й десантний батальйон. Пізніше, 12 листопада, загін командос захопив порт в Боні. Передові з'єднання 36-ї бригади 15 листопада досягли Табарки, а 18 листопада — Джебель-Абіоду, де вони вперше увійшли в бойове зіткнення з противником. Південніше, в Юк-ле-Бейн, також не зустрівши ніякого опору, висадився та захопив аеродром американський парашутно-десантний батальйон. 17 листопада американські війська захопили аеродром в Гафсі.
19 листопада командувач німецькими військами, Вальтер Нерінг зажадав від французів вільного проходу своїх військ через міст в Меджазі. Барре відповів йому відмовою. Тоді німці двічі атакували позиції французів, але були відкинуті. Тим не менше, французи, що зазнали значних втрат та не маючи в достатній кількості танків і артилерії, змушені були відступити. Попри те, що французькі частини в Тунісі вступили в бій з німцями ще 19 листопада, позиція більшої частини вішістських військ в цілому залишалася невизначеною. Тільки після підписання Північноафриканської угоди 22 листопада 1942, французькі війська в Північній Африці перейшли на бік союзників. До того часу німці та італійці встигли наростити сили — кількість німецьких військ перевищувала кількість союзних майже по всіх пунктах.
Кидок на Туніс
Дві бригадних групи союзників висувалися вздовж обох доріг на Туніс, що ведуть відповідно на Джебель-Абіод і на Беджу. Люфтваффе, користуючись перевагою, обумовленою близьким розташуванням аеродромів, — авіація союзників діяла з авіабаз в Алжирі, — постійно атакувала війська на марші.
17 листопада 1942 року, в день прибуття в Туніс В.Нерінга, передові з'єднання британської 36-ї бригади, що наступали північною дорогою, зустріли під Джебель-Абіодом угрупування німців, що складалося 400 парашутистів при 17 танках і самохідних установках. У ході бою 11 танків з 17 було підбито, але просування було затримане на дев'ять днів.
Генеральний наступ з рубежу Джебель-Абіод — Беджа був призначений на 24 листопада: 36-ій бригаді належало просуватися від Джебель-Абіоду в напрямку Матееру, 11-та бригада мала наступати вздовж долини річки Мерджерда з задачею оволодіти Меджаз-ель-Бабом і продовжувати наступ на Тебурбу, Джедейду та місто Туніс. Крім двох основних колон, була сформована танкова група «Блейд» (англ. Blade Force), що складалася з 21-го уланського полку з підрозділами посилення. Група «Блейд» мала завдати удар на другорядних дорогах в зазорі між двома піхотними бригадами і одночасно з основними силами — фланговий удар по Тебурбі і Джедейді.
Атаці на півночі завадили проливні дощі. На півдні 11-та бригада була затримана завзятим опором німців у Меджазі. Тим часом, групі «Блейд» вдалося подолати перевал Сіді-Насир та досягти перевалу Чуігі на північ від Тебурби. Частина групи просочилася через позиції противника і атакувала німецьку авіабазу у Джедейді, знищивши 20 літаків противника. Однак, відсутність підтримки піхоти не дозволила розвинути успіх, тому їй довелося відступити до Чуігі. Напад групи «Блейд» застав Нерінга зненацька, і він вирішив залишити Меджаз аби зміцнити оборону Джедейди, що розташована за 30 кілометрів від столиці Тунісу.
Затримана атака 36-ї бригади почалася 26 листопада, однак, війська потрапили в засідку — передовий батальйон втратив 149 осіб. Подальші атаки були відбиті німцями, що засіли на добре укріплених оборонних позиціях. Висадка командос, здійснена 30 листопада за 23 км на захід від Бізерти, і що мала на меті обхід німецьких укріплень охоплення з флангу, провалилася. 3 грудня командос вимушені були приєднатися до 36-ї бригади.
Тим часом, 11-та бригада, не зустрівши жодного опору, 26 листопада увійшла в Меджаз і до вечора того ж дня зайняла позиції всередині та навколо Тебурби, яку також покинули німецькі війська, готуючись до оборони Джедейди. Однак, вже наступного дня німці завдали потужного контрудару. Спроба 11-ї бригади в перші години 28 листопада перехопити ініціативу, завдавши американськими танковими частинами удару по аеродрому в Джедейді, провалилася.
Як виявилося пізніше, Андерсон ще 21 листопада висловив сумніви в успіху операції з захоплення Тунісу силами наявних у нього військ, про що доповів головнокомандувача союзними військами в Африці Дуайту Ейзенхауеру. Ейзенхауер вислав Андерсену підкріплення, переважно зі складу бойового командування «B» 1-ї бронетанкової дивізії. Підкріплення пройшли довгий шлях з Орану до туніського кордону. До початку операції до мети добралася лише частина цих сил. На 2 грудня було заплановано спільний наступ групи «Блейд» та щойно прибулих військ, однак німці завдали випереджаючий контрудар силами 10-ї танкової дивізії генерал-майора Вольфганга Фішера. До вечора 2 грудня група «Блейд» була вибита з позицій. Таким чином, опір німецьким військам надавали тепер лише 11-та бригада і сили бойового командування «B». Виникла загроза відсікання 11-ї бригади від інших сил і прориву німців в тил союзників, однак відчайдушний чотириденний опір англійців та американців затримав просування німців та дозволив союзникам здійснити організований відхід до висот на берегах річки на захід Тебурби. До кінця дня 10 грудня союзники зайняли оборону на схід від Меджаз-ель-Бабу. На цих позиціях вони почали підготовку до нового наступу, до якого були готові до кінця грудня. Повільне, але постійне нарощування сил призвело до створення угруповання, що складалося з 54 тисяч британських, 73 тис. американських і 7 тис. французьких солдатів. За даними розвідки, угруповання, що протистояло союзникам, нараховувало до 125 тисяч осіб у складі бойових підрозділів і 70 тис. — допоміжних сил. Більшу частину військ противника становили італійці.
Наступ англо-американських військ розпочався вдень 22 грудня. Не зважаючи на дощі і недостатнє прикриття з повітря, війська дещо просунулися вгору по схилах 270-метрового пагорба Лонгстоп-Хілл, що панує над каньйоном між Меджазом і Тебурбою, але після триденних боїв, які тривали з перемінним успіхом, їм довелося відступити до Меджазу. 26 грудня союзники відійшли на вихідні позиції. Всього в боях загинуло 20 743 американських та британських солдатів. Кидок союзників на Туніс був зупинений.
8 грудня до Тунісу прибув генерал-полковник Ганс-Юрген фон Арнім, який замінив генерала Нерінга на посаді командувача 5-ї танкової армії. Армія мала у своєму складі піхотну дивізію фон Бройха, що дислокувалася в районі Бізерти, 10-ту танкову дивізію в центральній частині країни, біля Тунісу, і італійську на південному фланзі. У розмові з фон Арнімом, перед відбуттям його в Туніс, Гітлер пообіцяв йому, що армія буде збільшена до трьох механізованих та трьох моторизованих дивізій. Союзники доклали значних зусиль аби запобігти нарощування сил німців. Для цього були залучені значні сили флоту та авіації. Однак, оскільки відстань від Тунісу і Бізерти складала всього 190 км до портів та аеродромів у західній Сицилії, 290 км до Палермо і 480 км до Неаполя, то повністю запобігти перекиданню військ морем і повітрям було практично неможливо: з середини листопада до січня морським і повітряним шляхом в Туніс було перекинуто 243 000 осіб і 856 000 т вантажів.
Контрнаступ. Битви за Сіді-Бузід і перевал Кассерін
Ейзенхауер перекидав в Туніс все нові й нові з'єднання з Марокко та Алжиру. В північному секторі, за три місяці 1-ша британська армія генерала Андерсена на додачу до вже наявних 6-ї танкової і 78-ї піхотної дивізій поповнилася 1-ю, 4-ю і 46-ю піхотними дивізіями. Для управління збільшеними силами, наприкінці березня до армії приєднався другий за рахунком корпусних штаб — штаб 9-го британського корпусу на чолі з генерал-лейтенантом Джоном Крокером. На північному фланзі створювався двохдивізійного складу, а на півдні — 2-й корпус армії США під командуванням генерал-майора Ллойда Фредендалля, що складався з шести дивізій: 1-ї, 3-ї, 9-ї і 34-ї піхотних, 1-ї і 2-ї танкових. На цьому етапі Анрі Жиро відмовився від плану Ейзенхауера, за яким французький корпус мав був бути переданий під командування 1-ї армії англійців, тому французькі війська, а також 2-й корпус США, залишалися в прямому підпорядкуванні штабу союзних військ. Американці, для покращення постачання військ повітрям, почали будувати в Алжирі та Тунісі (в Мекнассі і у східній частині Атлаських гір) комплекс тилових баз та аеродромну мережу.
Протягом першої половини січня Андерсону вдавалося, хоч і не завжди успішно, підтримувати постійний тиск на війська противника обмеженими атаками і диверсійними вилазками. Фон Арнім теж здійснював переважно турбуючі удари. 18 січня німці почали операцію «Айльботе» — наступ з'єднаннями 10-ї танкової і 334-ї піхотної дивізій на Понт-дю-Фахс з метою розчистити простір перед італійською дивізією «Суперга» та попередити можливі спроби прориву союзників до узбережжя з подальшим розривом комунікацій німецьких військ. Запеклі бої тривали до 23 січня, коли фронт врешті стабілізувався.
21 січня Андерсон був призначений відповідальним за координацію зусиль усього угруповання союзників, а 24 січня повноваження Андерсона були розширені на командування американськими військами. В той же день перейти під командування Андерсона погодився Жюен з французьким корпусом.
Тим часом, Роммель готував план оборони Тунісу. Згідно з цим планом, війська, що під натиском англійців відступали з Лівії (23 січня 8-ма британська армія зайняла Триполі), мали закріпитися перед закинутими фортифікаційними спорудами «Лінії Марет». Таким чином німецько-італійські сили тримали б під контролем обидва, південний і північний, природні шляхи до Тунісу; гірські перевали між ними легко оборонялися незначними силами. У січні німецько-італійські війська, що обороняли «Лінію Марет», були зведені у 1-шу італійську армію під командуванням Джованні Мессе.
До цього часу частини 2-го корпусу США вже увійшли в Туніс з Алжиру через проходи в Атлаських горах і взяли під контроль весь трикутник, що утворювався горами. Розташування американських військ створило можливість удару на схід, у напрямку Сфаксу — це дозволило б відрізати 1-шу італійську армію на «Лінії Марет» від військ фон Арніма на північ від міста Туніс. Роммель не міг цього допустити і тому розробив план превентивного удару.
30 січня німецька 21-ша танкова і три італійські дивізії 5-ї танкової армії фон Арніма зустрілися з французькими військами біля перевалу Фейд — основного проходу, який з'єднує східну частину гір з прибережною рівниною. Французи, чинячи відчайдушний опір, змушені були відступити. Союзники провели кілька контратак, але війська фон Арніма, що встигли підготувати сильні оборонні позиції, з легкістю відбили їх. Через три дні союзникам довелося відступити на рівнину всередині гірського «трикутника» аби створити нову лінію оборони біля невеликого містечка Сбейтла.
У ході операції «Фрюлінгсвінд» (нім. Frühlingswind) чотири танкові групи німців почали просування в районі Сіді-Бузіду, який утримувався 168-ю бойовою полковою групою зі складу 34-ї піхотної дивізії та бойовим командуванням «А» 1-ї танкової дивізії: до 15 лютого піхотні з'єднання бойового командування «А» союзників виявилися ізольованими на гірському плато. На допомогу їм було направлене бойове командування «С», якому довелося перетнути для цього всю країну. Вжиті заходи, однак, не допомогли — наступ було відбито німцями, наступаючі союзники зазнали великих втрат. Одночасно три з чотирьох бойових груп німців здійснювали наступ на Сбейтлу за 32 км на північний захід. Перед Сбейтлою групи були зупинені військами бойового командування «В». Протягом дня частини союзників трималися під атаками переважаючих сил, але зрештою 17 лютого змушені були покинути місто.
Створена із залишків Африканського корпусу бойова група Карла Бюловіуса зі складу 1-ї італійської армії, що діяла південніше, увечері 15 лютого в рамках операції «Моргенлюфт» (нім. Morgenluft) оволоділа Гафсою. На той час у місті не було жодного солдата союзників — вони залишили його для скорочення загальної протяжності лінії фронту та забезпечуючи перегрупування військ, зокрема, відведення французького 19-го корпусу на переформування. 2-й корпус США відступив до лінії Дернайа — Перевал Кассерін — Сбіба, маючи 19-й корпус на лівому фланзі. До полудня 17 лютого війська Роммеля зайняли Фер'яну та Телепте, через що 18 лютого союзникам довелося евакуювати аеродром в Телепте — основну авіабазу в південному секторі 1-ї британської армії.
19 лютого Роммель, маючи у своєму розпорядженні 10-ту і 21-шу танкові дивізії, бойову групу з Африканського корпусу а також сили генерала Мессе на «Лінії Марет» (1-ша італійська армія), почав операцію з оволодіння перевалом Кассерін. У союзників за оборону перевалу відповідав «загін Старка» — бригадне формування, що складалося з американських та французьких частин. Командував загоном полковник Александер Старк.
«Загін Старка» не мав часу для організації міцної оборони, але вдало зосередивши артилерійський вогонь зміг зупинити наступ механізованих з'єднань Роммеля. Перша спроба німців прорватися через перевал не вдалася. Для того, щоб продовжити наступ, Роммелю довелося посилати піхотні формування на схили, щоб усунути артилерійську загрозу. Тим часом, бойова танкова група Ганса-Георга Гільдебранта з 21-ї танкової дивізії просувалася на північ від Сбейтли в напрямку перевалу Сбіба. В передгір'ї на схід від Сбіби, група була зупинена 1-ю гвардійською бригадою і 18-ю полковою бойовою групою. До ранку 20 лютого на схилах над Кассеріном ще тривав важкий бій, а на перевал вже готувалася наступати інша група військ — бойова група зі складу Африканського корпусу, посилена батальйоном від італійської та артилерією. За першу половину доби військам не вдалося значно просунутися, але постійний потужний тиск, який чинили німецько-італійські з'єднання під час денної атаки, зруйнував оборону союзників.
Подолавши перевал Кассерін 20 лютого, частини дивізії «Чентауро», майже не зустрівши опору, спрямували удар на захід, у напрямку Тебесси. За ними пішла бойова група фон Бройха з 10-ї танкової дивізії. Група Бройха просувалася по дорозі на Талу, але її просування сповільнила полкова танкова група 26-ї танкової бригади (загін «Гор»). Танки у загону були слабші німецьких, тому не дивно, що союзна група зазнала великих втрат, однак, цим вона виграла час для розгортання зведеного загону «Нік» 26-ї бригади (британська ), посиленого підрозділами піхоти та артилерії — загін «Нік» за цей час зміг підготуватися до оборони. Тим не менше до шістнадцятої години оборона союзників була прорвана. Всупереч цьому, 26-й бригадній групі вдалося організовано відступити та відійти на останній оборонний рубіж перед Талою.
Битва на останньому рубежі почалося о сьомій ранку наступного дня і тривало близько трьох годин. Загін «Нік» зазнав важких втрат. Вночі британцям підійшло підкріплення — артилерійські частини 9-ї піхотної дивізії, які здійснили 1300-кілометровий марш з Марокко. На ранок, коли фон Бройх приготувався повести свої війська в атаку, на наступаючих обрушився град артилерійських снарядів. Роммель наказав фон Бройху перегрупувати війська та зайняти оборонні позиції, скасовуючи, таким чином, всі наступальні плани.
Тим часом, 21-ша німецька танкова група застрягла на перевалі Сбіба. Під час денної контратаки, розпочатої німецько-італійськими військами на рівнині, артилерійським вогнем 23-го полку королівської польової артилерії були розбиті два батальйони італійських берсальєрів. Контратака була відбита. Південніше, бойова група Африканського корпусу, що просувалася по дорозі на Тебессу, була зупинена танками та артилерією бойового командування «В», що закріпилися на схилах височин на підступах до Джебель-Хамри. Спроба обійти їх з флангу, розпочата в ніч з 21 на 22 лютого, не увінчалася успіхом — німецькі війська зазнали значних втрат. Наступна атака, організована 23 лютого, також була відбита.
22 лютого, на зустрічі з Кессельрінгом Роммель заявив, що через те, що опір противника постійно посилюється і оскільки стало відомо, що передові з'єднання 8-ї армії вже увійшли в Меденін в декількох кілометрах на схід від «Лінії Марет», було б доцільніше скасувати наступ та відвести війська назад, на захист «Лінії Марет». Кессельрінг спочатку наполягав на продовженні атак, але, все ж скасував наступ. 25 лютого німецько-італійські війська відійшли на «Лінію Марет».
Другий наступ союзників. Бої за «Лінію Марет», битва за Ель-Катар
На конференції в Касабланці 20 січня було вирішено для полегшення взаємодії між двома арміями в Тунісі передати їх під єдине командування — була сформована 18-та група армій під командуванням генерала Александера, який призначався головнокомандувачем військами союзників у Французькій Північній Африці.
Німецько-італійське військове керівництво також вирішило свої дві армії передати під загальне командування — була сформована група армій «Африка». Гітлер та німецький генеральний штаб хотіли бачити на посаді її командувача фон Арніма, але Кессельрінг наполіг на кандидатурі Роммеля, що й було зроблено 23 лютого.
21 січня командувач військами союзників Гаролд Александер оголосив, що його завданням є знищення всіх військ противника в Тунісі. Цього пропонувалося досягти шляхом просування 8-ї армії на північ від Габеса з одночасним маневром 1-ї армії, метою якого було відсікти резерви противника. Після цього основною задачею армій союзників мали були захоплення аеродромів, необхідних для посилення та досягнення переваги союзної авіації в повітрі. І врешті, об'єднавши зусилля флоту, авіації і сухопутних сил, завдати остаточної поразки супротивникові в Тунісі. Завершити розгром ворога планувалося до 30 квітня — цього вимагали часові рамки, встановлені на Касабланкській конференції: після розгрому німецько-італійських військ в Тунісі планувалося розпочати вторгнення на Сицилію, і союзники хотіли висадитися там за сприятливої серпневої погоди.
8-ма армія союзників зосередилася перед «Лінією Марет» до 17 лютого, а станом на 26 лютого — сконцентрувала зусилля на західному напрямку лінії оборони німецько-італійських військ. У відповідь на ці дії, 6 березня німці розпочали операцію «Капрі» (нім. Capri) — контрнаступ на південному фланзі проти Меденіну, що був найпівнічнішим укріпленим пунктом британців. Однак інтенсивна протидія британської артилерії, яка знищила 55 танків противника, зірвала задум Роммеля — операція «Капрі» була провалена. Після невдачі операції, Роммель вирішив, що єдиним способом порятунку його армій є їх евакуація. 9 березня, залишивши фон Арніма командувати арміями, він покинув Туніс і, пославшись на хворобу, відлетів у Вінницю до ставки Гітлера «Вервольф», аби переконати його залишити Туніс та повернути армії в Європу. Гітлер відповів відмовою. Більш того, Роммель був відсторонений від участі в африканській кампанії — командувачем групою армій «Африка» був призначений фон Арнім.
Генеральний наступ британців на «Лінію Марет», — операція «Пьюджіліст» (англ. Pugilist), — розпочався в ніч на 20 березня 1943. Частини 50-ї піхотної дивізії прорвали «Лінію Марет» і до початку 21 березня розгорнулися за нею в напрямку на Зарат, але контратака 15-ї німецької танкової дивізії 22 березня закрила пролом в німецько-італійської обороні. 26 березня 10-й корпус британців під командуванням генерала Б. Хоррокса обійшов плато Матмата, зайняв перевал Тебага та місто Ель-Хама на північному фланзі «Лінії Марет». Цей обхідний маневр одразу ж зробив оборону на лінії ненадійною, але протитанковій артилерії німецько-італійських частин вдалося зупинити просування корпусу Хоррокса. Таким чином німці розраховували виграти час для відступу основних сил: за 48 годин захисники «Лінії Марет» пройшли 60 кілометрів на північний схід і зайняли нові оборонні позиції на підступах до Ваді-Акарит біля Габесу.
Переформований 2-й американський корпус, перейшовши в наступ з гірських перевалів, зайшов у тил позицій німецько-італійських військ. У відповідь на ці дії, німецькій 10-й танковій дивізії було поставлено задачу витіснити союзників у внутрішні гірські райони. Сторони зійшлися 23 березня біля Ель-Катару. Німецькі танкові частини атакували передові позиції американського корпусу, але потрапили на мінне поле, де їх добила артилерія союзників. Втративши 30 танків 10-та дивізія відступила. Друга атака, що відбулася ближче до вечора, підтримувана піхотою, також була відбита, після чого 10-та дивізія змушена була повернутися в Габес. Американці, однак, не скористалися тактичною перевагою що виникла, і кілька тижнів витратили на відчайдушні спроби витіснити італійську піхоту з двох стратегічно важливих висот, розташованих на шляху до Габеса.
Протягом всього наступного тижня як 8-ма армія, так і 2-й корпус продовжували атакувати противника. Нарешті, 8-ї армії вдалося прорвати оборону противника, що змусило німецько-італійські війська покинути Габес та відступити для з'єднання з 5-ю танковою армією на півночі. Італійські морські піхотинці, що закріпилися у Ваді-Акарит чинили відчайдушний опір, але, не зважаючи на це, англійцям вдалося прорвати їх оборону, хоча і з серйозними втратами — тільки 6-й батальйон полку «Грін Ховардс» втратив 126 осіб.
Після того, як противник був вибитий панівних висот, американські війська зустрілися з британцями в Габесі. З цього моменту протистояння в Тунісі отримало характер боротьби на виснаження.
Бойові дії у північному секторі оборони, розгром німецько-італійських військ
26 лютого війська фон Арніма розпочали (нім. Ochsenkopf) — наступ на широкій ділянці фронту в північному секторі оборони проти сил 5-го корпусу. Командування військами було покладене на генерала Фрідріха Вебера. Основний удар здійснювали корпус Вебера з 334-ю піхотною дивізією, недавно прибулі частини панцергренадерської дивізії «Герман Герінг» і з'єднання 10-ї танкової дивізії, які не брали участь раніше в операції «Фрюлінгсвінд». Удару завдавали по трьом напрямкам: в центрі — на захід від Меджаз-ель-Бабу, на правому фланзі — на південний захід по дорозі, що веде з Матееру на Беджу, на лівому — на захід за 40 км південніше Меджазу. Північний фланг корпусу Вебера прикривала дивізія фон Мантойфеля, що рухалася на захід та мала змусити союзників залишити їх передові позиції навпроти станції Джефна, що була в руках у німців.
Після важких боїв атака на Меджаз була відбита силами 78-ї дивізії, але на південь від міста німцям вдалося досягти певного тактичного успіху. Північніше Меджазу наступаючим вдалося просунутися у напрямку на Беджу, але після бою, що тривав до 5 березня в дуже важких погодних умовах, наступ захлинувся на перевалі Хант (за 24 км на північний схід від Беджи) — противника зупинили сили 128-ї піхотної бригади 46-ї британської дивізії при підтримці артилерії і двох танкових ескадронів Північноірландського кінного полку. Наступ дивізії Мантойфеля на півночі розвивався досить успішно поки війська проходили через утримувані французами висоти в районі станції Седженан. З великими втратами частинам 139-ї піхотної бригади 46-ї дивізії вдалося затримати просування військ Мантойфеля, але 4 березня Седженан була все ж захоплена німецькими військами, а 139-та бригада була вибита з містечка та відкинута на 24 кілометри в напрямку Джебель-Абіоду. Фон Арнім припинив атаки на півдні і в центрі фронту, але відступ французьких батальйонів в район Меджаза дозволив йому при незначному опорі зайняти панівні висоти над містом.
28 березня Андерсон, з метою перехопити ініціативу на ділянці фронту 5-го корпусу, послав у наступ 46-ту дивізію, що складалася на той момент із 138-ї піхотної бригади і 128-ї піхотної бригади в резерві. Дивізія була посилена 36-ю піхотною і 1-ю парашутною бригадами, а також французькими частинами, у тому числі марокканськими . За чотири дні дивізія повернула під контроль союзників всю територію, захоплену раніше військами Мантойфеля і захопила в полон 850 німецьких та італійських солдатів. 7 квітня 78-ма піхотна дивізія розпочала зачистку дороги з Беджу в Меджаз. За десять наступних днів дивізія, за підтримки артилерії та авіації просунулася на 16 кілометрів гористою місцевістю, розчистивши від противника район шириною до 16 км. Після введення в бій 4-ї піхотної дивізії вона зайняла позиції на лівому фланзі 78-ї дивізії і розпочала наступ на Сіді-Насир.
До середини квітня 1943 авіація союзників вже перебазувалася на аеродроми в Тунісі, і діючи з них та Мальти, завоювала панування в повітрі, перешкоджаючи, разом з військово-морськими силами, як постачанню німецько-італійських військ, так і можливій їх евакуації з Тунісу в Європу. До 18 квітня, після атак 8-ї армії з півдня та флангових ударів 9-го британського і 19-го французького корпусів, німецько-італійські війська були відкинуті на лінію оборонних рубежів, розташовану на північний схід від столиці Тунісу і намагалися хоча б захистити свої лінії постачання.
За планами англо-американського командування, 22 квітня мав розпочатись широкомасштабний наступ, метою якого було оволодіння містом Туніс. За задумом Александера, в той час як 2-й корпус мав наступати на північ, у напрямку Бізерти, 1-ша армія мала рухатись на місто Туніс, а 8-ма армія виступити на північ з Енфідавіля. На Андерсона покладалася відповідальність за координацію дій 2-го корпусу і 1-ї армії. План Андерсона передбачав завдання основного удару в центрі лінії фронту 5-го корпусу біля Меджазу. Цьому мав передувати удар 9-го корпусу на правому фланзі — він мав просуватися на північний схід з тим, щоб обійти німецькі оборонні укріплення у Меджазі, і, опинившись за ними, завдати удару з тилу по танковим резервам ворога. 2-й корпус мав завдати подвійного удару: на Бізерту і в напрямку височин на лівому фланзі 5-го корпусу. 19-му французькому корпусу наказувалося не вступати в бій до того моменту, поки 9-й корпус і 8-ма армія не загрузнуть у боротьбі з обороною противника, після чого французи мали наступати на Понт-дю-Фахс.
Фон Арнім розумів неминучість наступу союзників і в ніч з 20 на 21 квітня здійснив упереджувальні удари між Меджазом та Губелатом, а також на ділянці фронту 9-го корпусу. Дивізії «Герман Герінг» за підтримки танків з 10-ї танкової дивізії на деяких ділянках фронту вдалося просунутися на глибину до 8 км, але домогтися загального відступу союзників так і не вдалося — усі німецькі війська були відкликані на вихідні позиції. Плани союзників не були серйозно порушені, хоча першу атаку, заплановану на четверту ранку 22 квітня все ж довелося перенести на чотири години пізніше.
Вранці 22 квітня 46-та дивізія завдала удару на ділянці фронту 9-го корпусу, розчистивши коридор, через який вночі пройшла 6-та бронетанкова дивізія. Слідом за цим ударом був завданий удар силами 1-ї бронетанкової дивізії в східному напрямку. Однак союзники просувалися недостатньо швидко аби зірвати створення німецького протитанкового заслону, який незабаром зупинив їх. Заслін спрацював, але всупереч цьому факту, німецько-італійські війська змушені були перемістити свої резерви на південь, подалі від центрального фронту. Бачачи, що в районі розпочатого наступу подальшого успіху не очікується, Андерсон повернув 6-ту бронетанкову та більшу частину 46-ї піхотної дивізії в резерв.
5-й корпус пішов в наступ ввечері 22 квітня, а 2-й корпус США — на початку наступного дня. Зав'язалася запекла битва між 1-ю, 4-ю і 78-ю піхотними дивізіями 5-го корпусу з одного боку і 334-ю піхотною, 15-ю танковою дивізією та дивізією «Герман Герінг» з іншого. Вісім днів пішло у американців та англійців на те, щоб заглибитися на 10 кілометрів на територію противника та захопити більшу частину його оборонних позицій. Обидві сторони зазнали важких втрат.
30 квітня Монтгомері та Александеру стало ясно, що наступ 8-ї армії на північ від Енфідавілля в добре обороняємому районі з важкими умовами місцевості не вдався. Александер передав 7-му британську бронетанкову і 4-ту індійську піхотні дивізії, а також 201-шу гвардійську бригаду з 8-ї в 1-шу армію. Всі необхідні перегрупування були завершені вночі 5 березня. Аби відвернути увагу противника від прибуття 7-ї танкової дивізії в район Меджаза, Андерсон позначив концентрацію танків біля Бу-Аради, на ділянці 9-го корпусу. Таким чином, на початку наступу був досягнутий ефект несподіванки — німецько-італійське командування не очікувало атаки настільки великої кількості танків.
Завершальний наступ розпочався 6 травня о третій ранку силами 9-го британського корпусу, яким тепер командував генерал-лейтенант Браян Хоррокс, який змінив на посту пораненого Джона Крокера. Цьому передувала проведена днем раніше атака 5-го корпусу, в ході якої були захоплені важливі висоти що прикривали лівий фланг 9-го корпусу. 4-та британська і 4-та індійська піхотні дивізії, зосереджені на вузькій ділянці фронту, за потужної артилерійської підтримки прорвали оборону противника. В коридор, що утворився, були одразу ж введені 6-та і 7-ма танкові дивізії. 7 травня британські танки увійшли в місто Туніс, а американська піхота з 2-го корпусу, що продовжувала свій рух на північ, зайняла Бізерту. Через шість днів німецько-італійські війська припинили опір і почали здаватися в полон. 13 травня 1943 італо-німецька армія в Тунісі капітулювала.
Наслідки
Перемога в Африці мала величезне моральне значення для американців, англійців, французів та їх союзників. Вони переконалися, що можуть, як і Червона армія у лютому під Сталінградом, наносити поразки непереможній німецькій армії. Німеччина та Італія втратили в Тунісі понад 300 тисяч солдатів та офіцерів, з них 30 тисяч убитими, 26 500 пораненими і понад 230 тис. полоненими. Союзники втратили понад 70 тисяч осіб, з них понад 10 тисяч убитими.
Вже через два місяці після перемоги в Північній Африці почалася висадка на Сицилії, а ще через півмісяця війська союзників почали вторгнення до Італії.
Битва за Туніс, можливо, має менше моральне значення ніж Сталінградська битва, однак за масштабами, значенням, впливом на загальний результат війни, втрат (особливо німецьких) ці дві баталії стоять в одному ряду.
Література
- Дэвид Рольф. Кровавая дорога в Тунис. — Москва: АСТ, 2003.(рос.)
- Anderson, Charles R. (1993). Tunisia 17 November 1942 to 13 May 1943. WWII Campaigns. United States Army Center of Military History. ISBN . CMH Pub 72-12.
- Anderson, Lt.-General Kenneth (1946). Official despatch by Kenneth Anderson, GOC-in-C First Army covering events in NW Africa, 8 November 1942-13 May 1943 published in The London Gazette: (Supplement) no. 37779. pp. 5449–5464. 5 листопада 1946. Retrieved 2008-04-23.
- Atkinson, Rick (2004) [2002]. An Army at Dawn: The War in North Africa, 1942-1943. Abacus. ISBN .
- Anon (1990) [1st. Pub. 1943]. To Bizerte with the II Corps 23 April to 13 May 1943. American Forces in Action series. Washington D.C.: United States Army Center of Military History. CMH Pub 100-6.
- Bauer, Eddy; Young, Peter (general editor) (2000) [1979]. The History of World War II (вид. Revised). London, UK: Orbis Publishing. ISBN .
- Blaxland, Gregory (1977). The plain cook and the great showman : the First and Eighth Armies in North Africa. London: Kimber. ISBN .
- Ford, Ken (1999). Battleaxe Division. Stroud (UK): Sutton Publishing. ISBN .
- Gooch, John (Editor); Ceva, Lucio (1990). The North African Campaign 1940-43: A Reconsideration. Decisive Campaigns of the Second World War. Routledge. ISBN .
- Hooton, E.R. (1999) [1997]. Eagle in Flames: The Fall of the Luftwaffe. London: Arms & Armour Press. ISBN .
- Mead, Richard (2007). Churchill's Lions: A biographical guide to the key British generals of World War II. Stroud (UK): Spellmount. ISBN .
- Playfair, Major-General I.S.O.; and Molony, Brigadier C.J.C.; with Flynn, Captain F.C.(R.N.) & Gleave, Group Captain T.P. (2004) [1st. pub. HMSO 1966]. Butler, J.R.M (ред.). The Mediterranean and Middle East, Volume IV: The Destruction of the Axis Forces in Africa. History of the Second World War United Kingdom Military Series. Uckfield, UK: Naval & Military Press. ISBN .
- Watson, Bruce Allen (2007) [1999]. Exit Rommel: The Tunisian Campaign, 1942-43. Stackpole Military History Series. Mechanicsburg, PA: Stackpole Books. ISBN .
- Steven J. Zaloga, Kasserine Pass 1943: Rommel's Last Victory, Oxford: Osprey, 2005.(англ.)
Посилання
- Лутц Кох. «Сталинград» в пустыне // Лис пустыни. Генерал-фельдмаршал Эрвин Роммель = Koch, L. Rommel. Die Wandlung eines grossen Soldaten / Пер. с немецкого. — Ростов-на-Дону : «Феникс», 1999. — 384 с. — . (рос.)
- Дуайт Эйзенхауэр. Тунисская кампания // Крестовый поход в Европу = Eisenhower, D. Crusade In Europe / Пер. с английского. — Смоленск : «Русич», 2000. — 528 с. — . (рос.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Bi tva za Tuni s vidoma takozh yak tuni ska kampa niya angl The Tunisia Campaign vijskova kampaniya seriya bitv mizh vijskami soyuznikiv i krayin osi na Pivnichnoafrikanskomu teatri Drugoyi svitovoyi vijni sho vidbuvalisya na teritoriyi Tunisu u listopadi 1942 travni 1943 Na pochatku kampaniyi perevagu mali nimecko italijski vijska odnak piznishe iniciativu perehopili soyuzniki Kampaniya zavershilas zdacheyu v polon ponad 230 tisyach nimeckih ta italijskih soldativ u tomu chisli bilshoyi chastini Afrikanskogo korpusu Ervina Rommelya Tuniska kampaniya Pivnichnoafrikanska kampaniya Seredzemnomorskij TVD Koordinati 34 pn sh 9 sh d 34 pn sh 9 sh d 34 9 Data 17 listopada 1942 13 travnya 1943 Misce Tunis Rezultat peremoga soyuznikiv Storoni Soyuzniki Velika Britaniya SShA Nova Zelandiya Franciya Britanska Indiya Polsha Greciya Krayini Osi Tretij Rejh Italiya Komanduvachi Duajt Ejzenhauer Garold Aleksander Kennet Anderson Bernard Montgomeri Albert Kesselring Ervin Rommel Gans Yurgen fon Arnim Dzhovanni Messe Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Tunis u Drugij svitovij vijniPeredumovi operaciya Smoloskip Dokladnishe Pivnichnoafrikanska kampaniya ta Operaciya Smoloskip Z tochki zoru Gitlera Tunis mig trimatisya protyagom bagatoh misyaciv abo rokiv rujnuyuchi takim chinom plani soyuznikiv Tunis mav nabagato zruchnishij dlya oboroni harakter miscevosti nizh Liviya pivnichna ta velika chastina jogo shidnoyi chastini omivayetsya Seredzemnim morem kordoni z Alzhirom perevazhno prohodyat po zahidnim shilam Atlaskih gir yaki mayut lishe dekilka dostupnih perevaliv na pivdni druga liniya gir obmezhuye prohodi vuzkim promizhkom mizh morem i gorami Poboyuyuchis vtorgnennya italijciv z Liviyi francuzi vstigli pobuduvati potuzhnu 30 kilometrovu oboronnu liniyu vidomu yak Liniya Maret Takim chinom tilki na pivnochi krayini teritoriya bula pridatna dlya vedennya nastupalnih dij oskilki bilya uzberezhzhya Atlaski gori zakinchuvalisya zalishayuchi nezahishenoyu bilshu chastinu pivnichno zahidnogo uzberezhzhya Karta Tunisu periodu vijskovoyi kampaniyi 1942 1943 U cilomu Tunis yavlyav soboyu prekrasnu ta legko oboronyayemu bazu dlya vijskovih operacij Liniyi oboroni na pivnochi krayini buli b duzhe efektivni proti nastupu vijsk soyuznikiv a liniya Maret nadijno prikrivala pivden Mizh nimi isnuvalo lishe kilka perevaliv cherez Atlaski gori Kontrol nad krayinoyu zabezpechuvalo bazuvannya italijciv i nimciv u dvoh golovnih glibokovodnih portah Tunisi i Bizerti roztashovanih vsogo v dekilkoh sotnyah kilometriv vid baz na Siciliyi Konvoyi z postachannyam mogli pidhoditi nochami zalishayuchis nepomitnimi dlya povitryanih patruliv anglijciv zalishatisya v portu protyagom dnya i potim povertatis nastupnoyi nochi Dlya porivnyannya shlyah z Italiyi do Liviyi zajmav cilij den do togo zh pid chas plavannya korabli i sudna mogli buti legko viyavleni z povitrya ta znisheni Tim ne menshe do lipnya 1942 roku soyuzniki prijnyali rishennya provesti masshtabni morski desantni operaciyi v Pivnichnij Africi yaki mali na meti vstanovlennya kontrolyu nad teritoriyami sho znahodilisya pid kontrolem rezhimu Vishi jshlosya pro Alzhiri Marokko ta Tunis Pislya cogo planuvalosya prosuvannya vijsk na shid z podalshim vihodom u til nimecko italijskim vijskam Zahoplennya pivnichnoafrikanskogo uzberezhzhya povnistyu vidkrivalo b Seredzemnomor ya dlya postachannya soyuznih vijsk v Africi i na Blizkomu Shodi morem Cherez blizkist Siciliyi do Tunisu soyuzniki dijshli visnovku sho odrazu pislya otrimannya informaciyi pro visadku nimecko italijski vijska namagatimutsya zahopiti Tunis Abi protistoyati comu bulo neobhidno samim vstanoviti kontrol nad krayinoyu yakomoga shvidshe Odnak isnuvala pevna mezha togo naskilki daleko mogli visadzhuvatisya britanci ta amerikanci na shodi francuzkih volodin Obmezhennyam sluzhila blizkist nimecko italijskoyi aviaciyi na aerodromah Siciliyi ta Sardiniyi do kincya zhovtnya tam perebuvali 298 nimeckih i 574 italijskih litakiv Vrahovuyuchi ce yak najbilsh shidnij punkt visadki bulo obrano misto Alzhir Visadka tam garantuvala b uspih usiyeyi operaciyi vsuperech na neviznachenist jmovirnoyi reakciyi vishistskih vijsk na vtorgnennya Pislya vstanovlennya kontrolyu nad Alzhirom planuvalosya zdijsniti suhoputnij kidok do Bizerti i Tunisu viperedivshi vijska Osi Anglo amerikanskim vijskam shob viperediti protivnika mali yakomoga shvidshe prosuvatisya poganimi dorogami po skladnij teritoriyi pid chas doshovogo zimovogo sezonu Duzhe bagato takozh zalezhalo i vid togo naskilki vdalo flot i aviaciya zumiyut pereshkoditi organizaciyi nastupu nimecko italijskih vijsk Komanduvannya Tuniskoyu operaciyeyu bulo doruchene britanskomu general lejtenantu Kennetu Andersenu 8 listopada anglo amerikanski vijska visadilisya na zahid vid Tunisu v Alzhiri v mistah Oran ta Alzhir i v Marokko v Kasablanci rozpochalasya operaciya Smoloskip Perebig podijPochatok operaciyi Do 10 listopada 1942 roku opir francuziv vtorgnennyu soyuznikiv sho vidbuvalosya v ramkah operaciyi Smoloskip pripinivsya v Tunisi vinik vakuum vladi Shtab soyuznikiv viklyuchav visadku morskih desantiv v Tunisi cherez brak vijsk ta zagrozu z povitrya Abi ne dati protivniku narostiti kritichnu masu vijsk dlya vedennya uspishnoyi oboroni na teritoriyi krayini komanduvach 2 yi britanskoyi armiyi general lejtenant Anderson vimushenij buv yakomoga shvidshe perekinuti svoyi obmezheni sili na shid dlya vtorgnennya v Tunis soyuzniki mali vsogo dvi brigadni grupi ta dekilka tankovih i artilerijskih z yednan Prote komanduvannya spodivalosya sho pri dostatno shvidkomu prosuvanni mozhna bude vstignuti zahopiti Tunis z vidnosno nevelikimi vtratami do togo yak perekinuti z Yevropi nimecko italijski vijska pidgotuyutsya do oboroni Pered vtorgnennyam v Tunis osnovnih sil Anderson nakazav 36 j pihotnij brigadi yaka znahodilasya v rezervi na korablyah pryamuvati na shid i zajnyati porti Buzhi ta Bon a takozh aerodrom v Rozvantazhennya nimeckoyi avtobronetankovoyi tehniki z transportnika Messershmitt Me 323 Tunis 1942 Tuniski francuzki kolonialni vladi perebuvali v zbentezhenni ne znayuchi kogo nimciv chi britanciv varto pidtrimati Vnaslidok cogo nimi ne bulo zrobleno bud yakih sprob zakriti dostup do aerodromnoyi merezhi dlya zhodnoyi zi storin Uzhe 9 listopada z yavilisya povidomlennya pro 40 nimeckih litakiv yaki priletili v Tunis a do 10 listopada povidomlyalosya vzhe pro sotnyu litakiv nimciv Cherez dva dni v povnomu obsyazi pochav funkciyuvati povitryanij mist cherez yakij bulo perekinuto ponad 15 tisyach soldat i 581 tonn vantazhiv Takim chinom do kincya misyacya v Tunis bulo perepravleno tri nimecki diviziyi vklyuchayuchi 10 tu tankovu i dvi italijski pihotni diviziyi 12 listopada na choli shojno sformovanogo korpusu buv postavlenij Valter Nering Vin viletiv do vijsk 17 listopada Tim chasom komanduvach francuzkimi vijskami v Tunisi general Barre cherez nedoviru do italijciv viviv pidporyadkovani jomu vijska v gori i sformuvav tam na dilyanci vid do Medzhaz el Babu liniyu oboroni Zgidno z nakazom Barre vijska mali strilyati v kozhnogo hto sprobuye peretnuti liniyu ukriplen Plan soyuznikiv peredbachav nastup vzdovzh oboh dorig sho veli z Alzhiru na Tunis z podalshim zahoplennyam mist Bizerta ta Tunis 11 listopada 36 ta britanska pihotna brigada ne zustrivshi oporu visadilasya v Buzhi odnak cherez problemi z logistikoyu stalo yasno sho prosuvayuchis dali po dorozi aerodrom v Dzhedzhelli mozhna zahopiti lishe do 13 listopada Aerodrom v Boni buv zahoplenij povitryanim desantom operaciyu zdijsniv 3 j desantnij bataljon Piznishe 12 listopada zagin komandos zahopiv port v Boni Peredovi z yednannya 36 yi brigadi 15 listopada dosyagli Tabarki a 18 listopada Dzhebel Abiodu de voni vpershe uvijshli v bojove zitknennya z protivnikom Pivdennishe v Yuk le Bejn takozh ne zustrivshi niyakogo oporu visadivsya ta zahopiv aerodrom amerikanskij parashutno desantnij bataljon 17 listopada amerikanski vijska zahopili aerodrom v Gafsi Karta boyiv u Tunisi na shidnomu flanzi kampaniyi 19 listopada komanduvach nimeckimi vijskami Valter Nering zazhadav vid francuziv vilnogo prohodu svoyih vijsk cherez mist v Medzhazi Barre vidpoviv jomu vidmovoyu Todi nimci dvichi atakuvali poziciyi francuziv ale buli vidkinuti Tim ne menshe francuzi sho zaznali znachnih vtrat ta ne mayuchi v dostatnij kilkosti tankiv i artileriyi zmusheni buli vidstupiti Popri te sho francuzki chastini v Tunisi vstupili v bij z nimcyami she 19 listopada poziciya bilshoyi chastini vishistskih vijsk v cilomu zalishalasya neviznachenoyu Tilki pislya pidpisannya Pivnichnoafrikanskoyi ugodi 22 listopada 1942 francuzki vijska v Pivnichnij Africi perejshli na bik soyuznikiv Do togo chasu nimci ta italijci vstigli narostiti sili kilkist nimeckih vijsk perevishuvala kilkist soyuznih majzhe po vsih punktah Kidok na Tunis Dvi brigadnih grupi soyuznikiv visuvalisya vzdovzh oboh dorig na Tunis sho vedut vidpovidno na Dzhebel Abiod i na Bedzhu Lyuftvaffe koristuyuchis perevagoyu obumovlenoyu blizkim roztashuvannyam aerodromiv aviaciya soyuznikiv diyala z aviabaz v Alzhiri postijno atakuvala vijska na marshi 17 listopada 1942 roku v den pributtya v Tunis V Neringa peredovi z yednannya britanskoyi 36 yi brigadi sho nastupali pivnichnoyu dorogoyu zustrili pid Dzhebel Abiodom ugrupuvannya nimciv sho skladalosya 400 parashutistiv pri 17 tankah i samohidnih ustanovkah U hodi boyu 11 tankiv z 17 bulo pidbito ale prosuvannya bulo zatrimane na dev yat dniv Generalnij nastup z rubezhu Dzhebel Abiod Bedzha buv priznachenij na 24 listopada 36 ij brigadi nalezhalo prosuvatisya vid Dzhebel Abiodu v napryamku Mateeru 11 ta brigada mala nastupati vzdovzh dolini richki Merdzherda z zadacheyu ovoloditi Medzhaz el Babom i prodovzhuvati nastup na Teburbu Dzhedejdu ta misto Tunis Krim dvoh osnovnih kolon bula sformovana tankova grupa Blejd angl Blade Force sho skladalasya z 21 go ulanskogo polku z pidrozdilami posilennya Grupa Blejd mala zavdati udar na drugoryadnih dorogah v zazori mizh dvoma pihotnimi brigadami i odnochasno z osnovnimi silami flangovij udar po Teburbi i Dzhedejdi Ataci na pivnochi zavadili prolivni doshi Na pivdni 11 ta brigada bula zatrimana zavzyatim oporom nimciv u Medzhazi Tim chasom grupi Blejd vdalosya podolati pereval Sidi Nasir ta dosyagti perevalu Chuigi na pivnich vid Teburbi Chastina grupi prosochilasya cherez poziciyi protivnika i atakuvala nimecku aviabazu u Dzhedejdi znishivshi 20 litakiv protivnika Odnak vidsutnist pidtrimki pihoti ne dozvolila rozvinuti uspih tomu yij dovelosya vidstupiti do Chuigi Napad grupi Blejd zastav Neringa znenacka i vin virishiv zalishiti Medzhaz abi zmicniti oboronu Dzhedejdi sho roztashovana za 30 kilometriv vid stolici Tunisu Zatrimana ataka 36 yi brigadi pochalasya 26 listopada odnak vijska potrapili v zasidku peredovij bataljon vtrativ 149 osib Podalshi ataki buli vidbiti nimcyami sho zasili na dobre ukriplenih oboronnih poziciyah Visadka komandos zdijsnena 30 listopada za 23 km na zahid vid Bizerti i sho mala na meti obhid nimeckih ukriplen ohoplennya z flangu provalilasya 3 grudnya komandos vimusheni buli priyednatisya do 36 yi brigadi Tim chasom 11 ta brigada ne zustrivshi zhodnogo oporu 26 listopada uvijshla v Medzhaz i do vechora togo zh dnya zajnyala poziciyi vseredini ta navkolo Teburbi yaku takozh pokinuli nimecki vijska gotuyuchis do oboroni Dzhedejdi Odnak vzhe nastupnogo dnya nimci zavdali potuzhnogo kontrudaru Sproba 11 yi brigadi v pershi godini 28 listopada perehopiti iniciativu zavdavshi amerikanskimi tankovimi chastinami udaru po aerodromu v Dzhedejdi provalilasya Britanski pihotinci shturmuyut Lognstop hill Tunis Gruden 1942 Yak viyavilosya piznishe Anderson she 21 listopada visloviv sumnivi v uspihu operaciyi z zahoplennya Tunisu silami nayavnih u nogo vijsk pro sho dopoviv golovnokomanduvacha soyuznimi vijskami v Africi Duajtu Ejzenhaueru Ejzenhauer vislav Andersenu pidkriplennya perevazhno zi skladu bojovogo komanduvannya B 1 yi bronetankovoyi diviziyi Pidkriplennya projshli dovgij shlyah z Oranu do tuniskogo kordonu Do pochatku operaciyi do meti dobralasya lishe chastina cih sil Na 2 grudnya bulo zaplanovano spilnij nastup grupi Blejd ta shojno pribulih vijsk odnak nimci zavdali viperedzhayuchij kontrudar silami 10 yi tankovoyi diviziyi general majora Volfganga Fishera Do vechora 2 grudnya grupa Blejd bula vibita z pozicij Takim chinom opir nimeckim vijskam nadavali teper lishe 11 ta brigada i sili bojovogo komanduvannya B Vinikla zagroza vidsikannya 11 yi brigadi vid inshih sil i prorivu nimciv v til soyuznikiv odnak vidchajdushnij chotiridennij opir anglijciv ta amerikanciv zatrimav prosuvannya nimciv ta dozvoliv soyuznikam zdijsniti organizovanij vidhid do visot na beregah richki na zahid Teburbi Do kincya dnya 10 grudnya soyuzniki zajnyali oboronu na shid vid Medzhaz el Babu Na cih poziciyah voni pochali pidgotovku do novogo nastupu do yakogo buli gotovi do kincya grudnya Povilne ale postijne naroshuvannya sil prizvelo do stvorennya ugrupovannya sho skladalosya z 54 tisyach britanskih 73 tis amerikanskih i 7 tis francuzkih soldativ Za danimi rozvidki ugrupovannya sho protistoyalo soyuznikam narahovuvalo do 125 tisyach osib u skladi bojovih pidrozdiliv i 70 tis dopomizhnih sil Bilshu chastinu vijsk protivnika stanovili italijci Nastup anglo amerikanskih vijsk rozpochavsya vden 22 grudnya Ne zvazhayuchi na doshi i nedostatnye prikrittya z povitrya vijska desho prosunulisya vgoru po shilah 270 metrovogo pagorba Longstop Hill sho panuye nad kanjonom mizh Medzhazom i Teburboyu ale pislya tridennih boyiv yaki trivali z pereminnim uspihom yim dovelosya vidstupiti do Medzhazu 26 grudnya soyuzniki vidijshli na vihidni poziciyi Vsogo v boyah zaginulo 20 743 amerikanskih ta britanskih soldativ Kidok soyuznikiv na Tunis buv zupinenij 8 grudnya do Tunisu pribuv general polkovnik Gans Yurgen fon Arnim yakij zaminiv generala Neringa na posadi komanduvacha 5 yi tankovoyi armiyi Armiya mala u svoyemu skladi pihotnu diviziyu fon Brojha sho dislokuvalasya v rajoni Bizerti 10 tu tankovu diviziyu v centralnij chastini krayini bilya Tunisu i italijsku na pivdennomu flanzi U rozmovi z fon Arnimom pered vidbuttyam jogo v Tunis Gitler poobicyav jomu sho armiya bude zbilshena do troh mehanizovanih ta troh motorizovanih divizij Soyuzniki doklali znachnih zusil abi zapobigti naroshuvannya sil nimciv Dlya cogo buli zalucheni znachni sili flotu ta aviaciyi Odnak oskilki vidstan vid Tunisu i Bizerti skladala vsogo 190 km do portiv ta aerodromiv u zahidnij Siciliyi 290 km do Palermo i 480 km do Neapolya to povnistyu zapobigti perekidannyu vijsk morem i povitryam bulo praktichno nemozhlivo z seredini listopada do sichnya morskim i povitryanim shlyahom v Tunis bulo perekinuto 243 000 osib i 856 000 t vantazhiv Kontrnastup Bitvi za Sidi Buzid i pereval Kasserin Ejzenhauer perekidav v Tunis vse novi j novi z yednannya z Marokko ta Alzhiru V pivnichnomu sektori za tri misyaci 1 sha britanska armiya generala Andersena na dodachu do vzhe nayavnih 6 yi tankovoyi i 78 yi pihotnoyi divizij popovnilasya 1 yu 4 yu i 46 yu pihotnimi diviziyami Dlya upravlinnya zbilshenimi silami naprikinci bereznya do armiyi priyednavsya drugij za rahunkom korpusnih shtab shtab 9 go britanskogo korpusu na choli z general lejtenantom Dzhonom Krokerom Na pivnichnomu flanzi stvoryuvavsya dvohdivizijnogo skladu a na pivdni 2 j korpus armiyi SShA pid komanduvannyam general majora Llojda Fredendallya sho skladavsya z shesti divizij 1 yi 3 yi 9 yi i 34 yi pihotnih 1 yi i 2 yi tankovih Na comu etapi Anri Zhiro vidmovivsya vid planu Ejzenhauera za yakim francuzkij korpus mav buv buti peredanij pid komanduvannya 1 yi armiyi anglijciv tomu francuzki vijska a takozh 2 j korpus SShA zalishalisya v pryamomu pidporyadkuvanni shtabu soyuznih vijsk Amerikanci dlya pokrashennya postachannya vijsk povitryam pochali buduvati v Alzhiri ta Tunisi v Meknassi i u shidnij chastini Atlaskih gir kompleks tilovih baz ta aerodromnu merezhu Protyagom pershoyi polovini sichnya Andersonu vdavalosya hoch i ne zavzhdi uspishno pidtrimuvati postijnij tisk na vijska protivnika obmezhenimi atakami i diversijnimi vilazkami Fon Arnim tezh zdijsnyuvav perevazhno turbuyuchi udari 18 sichnya nimci pochali operaciyu Ajlbote nastup z yednannyami 10 yi tankovoyi i 334 yi pihotnoyi divizij na Pont dyu Fahs z metoyu rozchistiti prostir pered italijskoyu diviziyeyu Superga ta poperediti mozhlivi sprobi prorivu soyuznikiv do uzberezhzhya z podalshim rozrivom komunikacij nimeckih vijsk Zapekli boyi trivali do 23 sichnya koli front vreshti stabilizuvavsya Karta boyiv u Tunisi na pivdennomu flanzi kampaniyi 21 sichnya Anderson buv priznachenij vidpovidalnim za koordinaciyu zusil usogo ugrupovannya soyuznikiv a 24 sichnya povnovazhennya Andersona buli rozshireni na komanduvannya amerikanskimi vijskami V toj zhe den perejti pid komanduvannya Andersona pogodivsya Zhyuen z francuzkim korpusom Tim chasom Rommel gotuvav plan oboroni Tunisu Zgidno z cim planom vijska sho pid natiskom anglijciv vidstupali z Liviyi 23 sichnya 8 ma britanska armiya zajnyala Tripoli mali zakripitisya pered zakinutimi fortifikacijnimi sporudami Liniyi Maret Takim chinom nimecko italijski sili trimali b pid kontrolem obidva pivdennij i pivnichnij prirodni shlyahi do Tunisu girski perevali mizh nimi legko oboronyalisya neznachnimi silami U sichni nimecko italijski vijska sho oboronyali Liniyu Maret buli zvedeni u 1 shu italijsku armiyu pid komanduvannyam Dzhovanni Messe Do cogo chasu chastini 2 go korpusu SShA vzhe uvijshli v Tunis z Alzhiru cherez prohodi v Atlaskih gorah i vzyali pid kontrol ves trikutnik sho utvoryuvavsya gorami Roztashuvannya amerikanskih vijsk stvorilo mozhlivist udaru na shid u napryamku Sfaksu ce dozvolilo b vidrizati 1 shu italijsku armiyu na Liniyi Maret vid vijsk fon Arnima na pivnich vid mista Tunis Rommel ne mig cogo dopustiti i tomu rozrobiv plan preventivnogo udaru 30 sichnya nimecka 21 sha tankova i tri italijski diviziyi 5 yi tankovoyi armiyi fon Arnima zustrilisya z francuzkimi vijskami bilya perevalu Fejd osnovnogo prohodu yakij z yednuye shidnu chastinu gir z priberezhnoyu rivninoyu Francuzi chinyachi vidchajdushnij opir zmusheni buli vidstupiti Soyuzniki proveli kilka kontratak ale vijska fon Arnima sho vstigli pidgotuvati silni oboronni poziciyi z legkistyu vidbili yih Cherez tri dni soyuznikam dovelosya vidstupiti na rivninu vseredini girskogo trikutnika abi stvoriti novu liniyu oboroni bilya nevelikogo mistechka Sbejtla U hodi operaciyi Fryulingsvind nim Fruhlingswind chotiri tankovi grupi nimciv pochali prosuvannya v rajoni Sidi Buzidu yakij utrimuvavsya 168 yu bojovoyu polkovoyu grupoyu zi skladu 34 yi pihotnoyi diviziyi ta bojovim komanduvannyam A 1 yi tankovoyi diviziyi do 15 lyutogo pihotni z yednannya bojovogo komanduvannya A soyuznikiv viyavilisya izolovanimi na girskomu plato Na dopomogu yim bulo napravlene bojove komanduvannya S yakomu dovelosya peretnuti dlya cogo vsyu krayinu Vzhiti zahodi odnak ne dopomogli nastup bulo vidbito nimcyami nastupayuchi soyuzniki zaznali velikih vtrat Odnochasno tri z chotiroh bojovih grup nimciv zdijsnyuvali nastup na Sbejtlu za 32 km na pivnichnij zahid Pered Sbejtloyu grupi buli zupineni vijskami bojovogo komanduvannya V Protyagom dnya chastini soyuznikiv trimalisya pid atakami perevazhayuchih sil ale zreshtoyu 17 lyutogo zmusheni buli pokinuti misto Kontrnastup nimeckih desantnikiv Sidi Nsia Tunis Sichen 1943 Stvorena iz zalishkiv Afrikanskogo korpusu bojova grupa Karla Byuloviusa zi skladu 1 yi italijskoyi armiyi sho diyala pivdennishe uvecheri 15 lyutogo v ramkah operaciyi Morgenlyuft nim Morgenluft ovolodila Gafsoyu Na toj chas u misti ne bulo zhodnogo soldata soyuznikiv voni zalishili jogo dlya skorochennya zagalnoyi protyazhnosti liniyi frontu ta zabezpechuyuchi peregrupuvannya vijsk zokrema vidvedennya francuzkogo 19 go korpusu na pereformuvannya 2 j korpus SShA vidstupiv do liniyi Dernaja Pereval Kasserin Sbiba mayuchi 19 j korpus na livomu flanzi Do poludnya 17 lyutogo vijska Rommelya zajnyali Fer yanu ta Telepte cherez sho 18 lyutogo soyuznikam dovelosya evakuyuvati aerodrom v Telepte osnovnu aviabazu v pivdennomu sektori 1 yi britanskoyi armiyi 19 lyutogo Rommel mayuchi u svoyemu rozporyadzhenni 10 tu i 21 shu tankovi diviziyi bojovu grupu z Afrikanskogo korpusu a takozh sili generala Messe na Liniyi Maret 1 sha italijska armiya pochav operaciyu z ovolodinnya perevalom Kasserin U soyuznikiv za oboronu perevalu vidpovidav zagin Starka brigadne formuvannya sho skladalosya z amerikanskih ta francuzkih chastin Komanduvav zagonom polkovnik Aleksander Stark Zagin Starka ne mav chasu dlya organizaciyi micnoyi oboroni ale vdalo zoseredivshi artilerijskij vogon zmig zupiniti nastup mehanizovanih z yednan Rommelya Persha sproba nimciv prorvatisya cherez pereval ne vdalasya Dlya togo shob prodovzhiti nastup Rommelyu dovelosya posilati pihotni formuvannya na shili shob usunuti artilerijsku zagrozu Tim chasom bojova tankova grupa Gansa Georga Gildebranta z 21 yi tankovoyi diviziyi prosuvalasya na pivnich vid Sbejtli v napryamku perevalu Sbiba V peredgir yi na shid vid Sbibi grupa bula zupinena 1 yu gvardijskoyu brigadoyu i 18 yu polkovoyu bojovoyu grupoyu Do ranku 20 lyutogo na shilah nad Kasserinom she trivav vazhkij bij a na pereval vzhe gotuvalasya nastupati insha grupa vijsk bojova grupa zi skladu Afrikanskogo korpusu posilena bataljonom vid italijskoyi ta artileriyeyu Za pershu polovinu dobi vijskam ne vdalosya znachno prosunutisya ale postijnij potuzhnij tisk yakij chinili nimecko italijski z yednannya pid chas dennoyi ataki zrujnuvav oboronu soyuznikiv Podolavshi pereval Kasserin 20 lyutogo chastini diviziyi Chentauro majzhe ne zustrivshi oporu spryamuvali udar na zahid u napryamku Tebessi Za nimi pishla bojova grupa fon Brojha z 10 yi tankovoyi diviziyi Grupa Brojha prosuvalasya po dorozi na Talu ale yiyi prosuvannya spovilnila polkova tankova grupa 26 yi tankovoyi brigadi zagin Gor Tanki u zagonu buli slabshi nimeckih tomu ne divno sho soyuzna grupa zaznala velikih vtrat odnak cim vona vigrala chas dlya rozgortannya zvedenogo zagonu Nik 26 yi brigadi britanska posilenogo pidrozdilami pihoti ta artileriyi zagin Nik za cej chas zmig pidgotuvatisya do oboroni Tim ne menshe do shistnadcyatoyi godini oborona soyuznikiv bula prorvana Vsuperech comu 26 j brigadnij grupi vdalosya organizovano vidstupiti ta vidijti na ostannij oboronnij rubizh pered Taloyu Bitva na ostannomu rubezhi pochalosya o somij ranku nastupnogo dnya i trivalo blizko troh godin Zagin Nik zaznav vazhkih vtrat Vnochi britancyam pidijshlo pidkriplennya artilerijski chastini 9 yi pihotnoyi diviziyi yaki zdijsnili 1300 kilometrovij marsh z Marokko Na ranok koli fon Brojh prigotuvavsya povesti svoyi vijska v ataku na nastupayuchih obrushivsya grad artilerijskih snaryadiv Rommel nakazav fon Brojhu peregrupuvati vijska ta zajnyati oboronni poziciyi skasovuyuchi takim chinom vsi nastupalni plani Tim chasom 21 sha nimecka tankova grupa zastryagla na perevali Sbiba Pid chas dennoyi kontrataki rozpochatoyi nimecko italijskimi vijskami na rivnini artilerijskim vognem 23 go polku korolivskoyi polovoyi artileriyi buli rozbiti dva bataljoni italijskih bersalyeriv Kontrataka bula vidbita Pivdennishe bojova grupa Afrikanskogo korpusu sho prosuvalasya po dorozi na Tebessu bula zupinena tankami ta artileriyeyu bojovogo komanduvannya V sho zakripilisya na shilah visochin na pidstupah do Dzhebel Hamri Sproba obijti yih z flangu rozpochata v nich z 21 na 22 lyutogo ne uvinchalasya uspihom nimecki vijska zaznali znachnih vtrat Nastupna ataka organizovana 23 lyutogo takozh bula vidbita 22 lyutogo na zustrichi z Kesselringom Rommel zayaviv sho cherez te sho opir protivnika postijno posilyuyetsya i oskilki stalo vidomo sho peredovi z yednannya 8 yi armiyi vzhe uvijshli v Medenin v dekilkoh kilometrah na shid vid Liniyi Maret bulo b docilnishe skasuvati nastup ta vidvesti vijska nazad na zahist Liniyi Maret Kesselring spochatku napolyagav na prodovzhenni atak ale vse zh skasuvav nastup 25 lyutogo nimecko italijski vijska vidijshli na Liniyu Maret Drugij nastup soyuznikiv Boyi za Liniyu Maret bitva za El Katar Dokladnishe Bitva na liniyi Maret ta Bitva za El Guttar Na konferenciyi v Kasablanci 20 sichnya bulo virisheno dlya polegshennya vzayemodiyi mizh dvoma armiyami v Tunisi peredati yih pid yedine komanduvannya bula sformovana 18 ta grupa armij pid komanduvannyam generala Aleksandera yakij priznachavsya golovnokomanduvachem vijskami soyuznikiv u Francuzkij Pivnichnij Africi Nimecko italijske vijskove kerivnictvo takozh virishilo svoyi dvi armiyi peredati pid zagalne komanduvannya bula sformovana grupa armij Afrika Gitler ta nimeckij generalnij shtab hotili bachiti na posadi yiyi komanduvacha fon Arnima ale Kesselring napolig na kandidaturi Rommelya sho j bulo zrobleno 23 lyutogo 21 sichnya komanduvach vijskami soyuznikiv Garold Aleksander ogolosiv sho jogo zavdannyam ye znishennya vsih vijsk protivnika v Tunisi Cogo proponuvalosya dosyagti shlyahom prosuvannya 8 yi armiyi na pivnich vid Gabesa z odnochasnim manevrom 1 yi armiyi metoyu yakogo bulo vidsikti rezervi protivnika Pislya cogo osnovnoyu zadacheyu armij soyuznikiv mali buli zahoplennya aerodromiv neobhidnih dlya posilennya ta dosyagnennya perevagi soyuznoyi aviaciyi v povitri I vreshti ob yednavshi zusillya flotu aviaciyi i suhoputnih sil zavdati ostatochnoyi porazki suprotivnikovi v Tunisi Zavershiti rozgrom voroga planuvalosya do 30 kvitnya cogo vimagali chasovi ramki vstanovleni na Kasablankskij konferenciyi pislya rozgromu nimecko italijskih vijsk v Tunisi planuvalosya rozpochati vtorgnennya na Siciliyu i soyuzniki hotili visaditisya tam za spriyatlivoyi serpnevoyi pogodi Legendarni gurkhi v boyu Tunis Berezen 1943 8 ma armiya soyuznikiv zoseredilasya pered Liniyeyu Maret do 17 lyutogo a stanom na 26 lyutogo skoncentruvala zusillya na zahidnomu napryamku liniyi oboroni nimecko italijskih vijsk U vidpovid na ci diyi 6 bereznya nimci rozpochali operaciyu Kapri nim Capri kontrnastup na pivdennomu flanzi proti Medeninu sho buv najpivnichnishim ukriplenim punktom britanciv Odnak intensivna protidiya britanskoyi artileriyi yaka znishila 55 tankiv protivnika zirvala zadum Rommelya operaciya Kapri bula provalena Pislya nevdachi operaciyi Rommel virishiv sho yedinim sposobom poryatunku jogo armij ye yih evakuaciya 9 bereznya zalishivshi fon Arnima komanduvati armiyami vin pokinuv Tunis i poslavshis na hvorobu vidletiv u Vinnicyu do stavki Gitlera Vervolf abi perekonati jogo zalishiti Tunis ta povernuti armiyi v Yevropu Gitler vidpoviv vidmovoyu Bilsh togo Rommel buv vidstoronenij vid uchasti v afrikanskij kampaniyi komanduvachem grupoyu armij Afrika buv priznachenij fon Arnim Generalnij nastup britanciv na Liniyu Maret operaciya Pyudzhilist angl Pugilist rozpochavsya v nich na 20 bereznya 1943 Chastini 50 yi pihotnoyi diviziyi prorvali Liniyu Maret i do pochatku 21 bereznya rozgornulisya za neyu v napryamku na Zarat ale kontrataka 15 yi nimeckoyi tankovoyi diviziyi 22 bereznya zakrila prolom v nimecko italijskoyi oboroni 26 bereznya 10 j korpus britanciv pid komanduvannyam generala B Horroksa obijshov plato Matmata zajnyav pereval Tebaga ta misto El Hama na pivnichnomu flanzi Liniyi Maret Cej obhidnij manevr odrazu zh zrobiv oboronu na liniyi nenadijnoyu ale protitankovij artileriyi nimecko italijskih chastin vdalosya zupiniti prosuvannya korpusu Horroksa Takim chinom nimci rozrahovuvali vigrati chas dlya vidstupu osnovnih sil za 48 godin zahisniki Liniyi Maret projshli 60 kilometriv na pivnichnij shid i zajnyali novi oboronni poziciyi na pidstupah do Vadi Akarit bilya Gabesu Pereformovanij 2 j amerikanskij korpus perejshovshi v nastup z girskih perevaliv zajshov u til pozicij nimecko italijskih vijsk U vidpovid na ci diyi nimeckij 10 j tankovij diviziyi bulo postavleno zadachu vitisniti soyuznikiv u vnutrishni girski rajoni Storoni zijshlisya 23 bereznya bilya El Kataru Nimecki tankovi chastini atakuvali peredovi poziciyi amerikanskogo korpusu ale potrapili na minne pole de yih dobila artileriya soyuznikiv Vtrativshi 30 tankiv 10 ta diviziya vidstupila Druga ataka sho vidbulasya blizhche do vechora pidtrimuvana pihotoyu takozh bula vidbita pislya chogo 10 ta diviziya zmushena bula povernutisya v Gabes Amerikanci odnak ne skoristalisya taktichnoyu perevagoyu sho vinikla i kilka tizhniv vitratili na vidchajdushni sprobi vitisniti italijsku pihotu z dvoh strategichno vazhlivih visot roztashovanih na shlyahu do Gabesa Protyagom vsogo nastupnogo tizhnya yak 8 ma armiya tak i 2 j korpus prodovzhuvali atakuvati protivnika Nareshti 8 yi armiyi vdalosya prorvati oboronu protivnika sho zmusilo nimecko italijski vijska pokinuti Gabes ta vidstupiti dlya z yednannya z 5 yu tankovoyu armiyeyu na pivnochi Italijski morski pihotinci sho zakripilisya u Vadi Akarit chinili vidchajdushnij opir ale ne zvazhayuchi na ce anglijcyam vdalosya prorvati yih oboronu hocha i z serjoznimi vtratami tilki 6 j bataljon polku Grin Hovards vtrativ 126 osib Pislya togo yak protivnik buv vibitij panivnih visot amerikanski vijska zustrilisya z britancyami v Gabesi Z cogo momentu protistoyannya v Tunisi otrimalo harakter borotbi na visnazhennya Bojovi diyi u pivnichnomu sektori oboroni rozgrom nimecko italijskih vijsk 26 lyutogo vijska fon Arnima rozpochali nim Ochsenkopf nastup na shirokij dilyanci frontu v pivnichnomu sektori oboroni proti sil 5 go korpusu Komanduvannya vijskami bulo pokladene na generala Fridriha Vebera Osnovnij udar zdijsnyuvali korpus Vebera z 334 yu pihotnoyu diviziyeyu nedavno pribuli chastini pancergrenaderskoyi diviziyi German Gering i z yednannya 10 yi tankovoyi diviziyi yaki ne brali uchast ranishe v operaciyi Fryulingsvind Udaru zavdavali po trom napryamkam v centri na zahid vid Medzhaz el Babu na pravomu flanzi na pivdennij zahid po dorozi sho vede z Mateeru na Bedzhu na livomu na zahid za 40 km pivdennishe Medzhazu Pivnichnij flang korpusu Vebera prikrivala diviziya fon Mantojfelya sho ruhalasya na zahid ta mala zmusiti soyuznikiv zalishiti yih peredovi poziciyi navproti stanciyi Dzhefna sho bula v rukah u nimciv Pislya vazhkih boyiv ataka na Medzhaz bula vidbita silami 78 yi diviziyi ale na pivden vid mista nimcyam vdalosya dosyagti pevnogo taktichnogo uspihu Pivnichnishe Medzhazu nastupayuchim vdalosya prosunutisya u napryamku na Bedzhu ale pislya boyu sho trivav do 5 bereznya v duzhe vazhkih pogodnih umovah nastup zahlinuvsya na perevali Hant za 24 km na pivnichnij shid vid Bedzhi protivnika zupinili sili 128 yi pihotnoyi brigadi 46 yi britanskoyi diviziyi pri pidtrimci artileriyi i dvoh tankovih eskadroniv Pivnichnoirlandskogo kinnogo polku Nastup diviziyi Mantojfelya na pivnochi rozvivavsya dosit uspishno poki vijska prohodili cherez utrimuvani francuzami visoti v rajoni stanciyi Sedzhenan Z velikimi vtratami chastinam 139 yi pihotnoyi brigadi 46 yi diviziyi vdalosya zatrimati prosuvannya vijsk Mantojfelya ale 4 bereznya Sedzhenan bula vse zh zahoplena nimeckimi vijskami a 139 ta brigada bula vibita z mistechka ta vidkinuta na 24 kilometri v napryamku Dzhebel Abiodu Fon Arnim pripiniv ataki na pivdni i v centri frontu ale vidstup francuzkih bataljoniv v rajon Medzhaza dozvoliv jomu pri neznachnomu opori zajnyati panivni visoti nad mistom 28 bereznya Anderson z metoyu perehopiti iniciativu na dilyanci frontu 5 go korpusu poslav u nastup 46 tu diviziyu sho skladalasya na toj moment iz 138 yi pihotnoyi brigadi i 128 yi pihotnoyi brigadi v rezervi Diviziya bula posilena 36 yu pihotnoyu i 1 yu parashutnoyu brigadami a takozh francuzkimi chastinami u tomu chisli marokkanskimi Za chotiri dni diviziya povernula pid kontrol soyuznikiv vsyu teritoriyu zahoplenu ranishe vijskami Mantojfelya i zahopila v polon 850 nimeckih ta italijskih soldativ 7 kvitnya 78 ma pihotna diviziya rozpochala zachistku dorogi z Bedzhu v Medzhaz Za desyat nastupnih dniv diviziya za pidtrimki artileriyi ta aviaciyi prosunulasya na 16 kilometriv goristoyu miscevistyu rozchistivshi vid protivnika rajon shirinoyu do 16 km Pislya vvedennya v bij 4 yi pihotnoyi diviziyi vona zajnyala poziciyi na livomu flanzi 78 yi diviziyi i rozpochala nastup na Sidi Nasir Harrikejni MkII 6 eskadrilyi Korolivskih VPS na aerodromi Gabes Kviten 1943 Do seredini kvitnya 1943 aviaciya soyuznikiv vzhe perebazuvalasya na aerodromi v Tunisi i diyuchi z nih ta Malti zavoyuvala panuvannya v povitri pereshkodzhayuchi razom z vijskovo morskimi silami yak postachannyu nimecko italijskih vijsk tak i mozhlivij yih evakuaciyi z Tunisu v Yevropu Do 18 kvitnya pislya atak 8 yi armiyi z pivdnya ta flangovih udariv 9 go britanskogo i 19 go francuzkogo korpusiv nimecko italijski vijska buli vidkinuti na liniyu oboronnih rubezhiv roztashovanu na pivnichnij shid vid stolici Tunisu i namagalisya hocha b zahistiti svoyi liniyi postachannya Za planami anglo amerikanskogo komanduvannya 22 kvitnya mav rozpochatis shirokomasshtabnij nastup metoyu yakogo bulo ovolodinnya mistom Tunis Za zadumom Aleksandera v toj chas yak 2 j korpus mav nastupati na pivnich u napryamku Bizerti 1 sha armiya mala ruhatis na misto Tunis a 8 ma armiya vistupiti na pivnich z Enfidavilya Na Andersona pokladalasya vidpovidalnist za koordinaciyu dij 2 go korpusu i 1 yi armiyi Plan Andersona peredbachav zavdannya osnovnogo udaru v centri liniyi frontu 5 go korpusu bilya Medzhazu Comu mav pereduvati udar 9 go korpusu na pravomu flanzi vin mav prosuvatisya na pivnichnij shid z tim shob obijti nimecki oboronni ukriplennya u Medzhazi i opinivshis za nimi zavdati udaru z tilu po tankovim rezervam voroga 2 j korpus mav zavdati podvijnogo udaru na Bizertu i v napryamku visochin na livomu flanzi 5 go korpusu 19 mu francuzkomu korpusu nakazuvalosya ne vstupati v bij do togo momentu poki 9 j korpus i 8 ma armiya ne zagruznut u borotbi z oboronoyu protivnika pislya chogo francuzi mali nastupati na Pont dyu Fahs Fon Arnim rozumiv neminuchist nastupu soyuznikiv i v nich z 20 na 21 kvitnya zdijsniv uperedzhuvalni udari mizh Medzhazom ta Gubelatom a takozh na dilyanci frontu 9 go korpusu Diviziyi German Gering za pidtrimki tankiv z 10 yi tankovoyi diviziyi na deyakih dilyankah frontu vdalosya prosunutisya na glibinu do 8 km ale domogtisya zagalnogo vidstupu soyuznikiv tak i ne vdalosya usi nimecki vijska buli vidklikani na vihidni poziciyi Plani soyuznikiv ne buli serjozno porusheni hocha pershu ataku zaplanovanu na chetvertu ranku 22 kvitnya vse zh dovelosya perenesti na chotiri godini piznishe Britanski Valentajni u 20 ti milyah vid stolici Tunisu Vesna 1943 Vranci 22 kvitnya 46 ta diviziya zavdala udaru na dilyanci frontu 9 go korpusu rozchistivshi koridor cherez yakij vnochi projshla 6 ta bronetankova diviziya Slidom za cim udarom buv zavdanij udar silami 1 yi bronetankovoyi diviziyi v shidnomu napryamku Odnak soyuzniki prosuvalisya nedostatno shvidko abi zirvati stvorennya nimeckogo protitankovogo zaslonu yakij nezabarom zupiniv yih Zaslin spracyuvav ale vsuperech comu faktu nimecko italijski vijska zmusheni buli peremistiti svoyi rezervi na pivden podali vid centralnogo frontu Bachachi sho v rajoni rozpochatogo nastupu podalshogo uspihu ne ochikuyetsya Anderson povernuv 6 tu bronetankovu ta bilshu chastinu 46 yi pihotnoyi diviziyi v rezerv 5 j korpus pishov v nastup vvecheri 22 kvitnya a 2 j korpus SShA na pochatku nastupnogo dnya Zav yazalasya zapekla bitva mizh 1 yu 4 yu i 78 yu pihotnimi diviziyami 5 go korpusu z odnogo boku i 334 yu pihotnoyu 15 yu tankovoyu diviziyeyu ta diviziyeyu German Gering z inshogo Visim dniv pishlo u amerikanciv ta anglijciv na te shob zaglibitisya na 10 kilometriv na teritoriyu protivnika ta zahopiti bilshu chastinu jogo oboronnih pozicij Obidvi storoni zaznali vazhkih vtrat 30 kvitnya Montgomeri ta Aleksanderu stalo yasno sho nastup 8 yi armiyi na pivnich vid Enfidavillya v dobre oboronyayemomu rajoni z vazhkimi umovami miscevosti ne vdavsya Aleksander peredav 7 mu britansku bronetankovu i 4 tu indijsku pihotni diviziyi a takozh 201 shu gvardijsku brigadu z 8 yi v 1 shu armiyu Vsi neobhidni peregrupuvannya buli zaversheni vnochi 5 bereznya Abi vidvernuti uvagu protivnika vid pributtya 7 yi tankovoyi diviziyi v rajon Medzhaza Anderson poznachiv koncentraciyu tankiv bilya Bu Aradi na dilyanci 9 go korpusu Takim chinom na pochatku nastupu buv dosyagnutij efekt nespodivanki nimecko italijske komanduvannya ne ochikuvalo ataki nastilki velikoyi kilkosti tankiv Nimecki i italijski branci u tabori dlya vijskovopolonenih Gromalya Tunis 12 travnya 1943 Zavershalnij nastup rozpochavsya 6 travnya o tretij ranku silami 9 go britanskogo korpusu yakim teper komanduvav general lejtenant Brayan Horroks yakij zminiv na postu poranenogo Dzhona Krokera Comu pereduvala provedena dnem ranishe ataka 5 go korpusu v hodi yakoyi buli zahopleni vazhlivi visoti sho prikrivali livij flang 9 go korpusu 4 ta britanska i 4 ta indijska pihotni diviziyi zoseredzheni na vuzkij dilyanci frontu za potuzhnoyi artilerijskoyi pidtrimki prorvali oboronu protivnika V koridor sho utvorivsya buli odrazu zh vvedeni 6 ta i 7 ma tankovi diviziyi 7 travnya britanski tanki uvijshli v misto Tunis a amerikanska pihota z 2 go korpusu sho prodovzhuvala svij ruh na pivnich zajnyala Bizertu Cherez shist dniv nimecko italijski vijska pripinili opir i pochali zdavatisya v polon 13 travnya 1943 italo nimecka armiya v Tunisi kapitulyuvala NaslidkiPeremoga v Africi mala velichezne moralne znachennya dlya amerikanciv anglijciv francuziv ta yih soyuznikiv Voni perekonalisya sho mozhut yak i Chervona armiya u lyutomu pid Stalingradom nanositi porazki neperemozhnij nimeckij armiyi Nimechchina ta Italiya vtratili v Tunisi ponad 300 tisyach soldativ ta oficeriv z nih 30 tisyach ubitimi 26 500 poranenimi i ponad 230 tis polonenimi Soyuzniki vtratili ponad 70 tisyach osib z nih ponad 10 tisyach ubitimi Vzhe cherez dva misyaci pislya peremogi v Pivnichnij Africi pochalasya visadka na Siciliyi a she cherez pivmisyacya vijska soyuznikiv pochali vtorgnennya do Italiyi Bitva za Tunis mozhlivo maye menshe moralne znachennya nizh Stalingradska bitva odnak za masshtabami znachennyam vplivom na zagalnij rezultat vijni vtrat osoblivo nimeckih ci dvi bataliyi stoyat v odnomu ryadu LiteraturaDevid Rolf Krovavaya doroga v Tunis Moskva AST 2003 ros Anderson Charles R 1993 Tunisia 17 November 1942 to 13 May 1943 WWII Campaigns United States Army Center of Military History ISBN 0 16 038106 1 CMH Pub 72 12 Anderson Lt General Kenneth 1946 Official despatch by Kenneth Anderson GOC in C First Army covering events in NW Africa 8 November 1942 13 May 1943 published in The London Gazette Supplement no 37779 pp 5449 5464 5 listopada 1946 Retrieved 2008 04 23 Atkinson Rick 2004 2002 An Army at Dawn The War in North Africa 1942 1943 Abacus ISBN 0 349 11636 9 Anon 1990 1st Pub 1943 To Bizerte with the II Corps 23 April to 13 May 1943 American Forces in Action series Washington D C United States Army Center of Military History CMH Pub 100 6 Bauer Eddy Young Peter general editor 2000 1979 The History of World War II vid Revised London UK Orbis Publishing ISBN 1 85605 552 3 Blaxland Gregory 1977 The plain cook and the great showman the First and Eighth Armies in North Africa London Kimber ISBN 0 7183 0185 4 Ford Ken 1999 Battleaxe Division Stroud UK Sutton Publishing ISBN 0 7509 1893 4 Gooch John Editor Ceva Lucio 1990 The North African Campaign 1940 43 A Reconsideration Decisive Campaigns of the Second World War Routledge ISBN 0 7146 3369 0 Hooton E R 1999 1997 Eagle in Flames The Fall of the Luftwaffe London Arms amp Armour Press ISBN 1 86019 995 X Mead Richard 2007 Churchill s Lions A biographical guide to the key British generals of World War II Stroud UK Spellmount ISBN 978 1 86227 431 0 Playfair Major General I S O and Molony Brigadier C J C with Flynn Captain F C R N amp Gleave Group Captain T P 2004 1st pub HMSO 1966 Butler J R M red The Mediterranean and Middle East Volume IV The Destruction of the Axis Forces in Africa History of the Second World War United Kingdom Military Series Uckfield UK Naval amp Military Press ISBN 1 84574 068 8 Watson Bruce Allen 2007 1999 Exit Rommel The Tunisian Campaign 1942 43 Stackpole Military History Series Mechanicsburg PA Stackpole Books ISBN 978 0 8117 3381 6 Steven J Zaloga Kasserine Pass 1943 Rommel s Last Victory Oxford Osprey 2005 angl PosilannyaLutc Koh Stalingrad v pustyne Lis pustyni General feldmarshal Ervin Rommel Koch L Rommel Die Wandlung eines grossen Soldaten Per s nemeckogo Rostov na Donu Feniks 1999 384 s ISBN 5 222 00773 1 ros Duajt Ejzenhauer Tunisskaya kampaniya Krestovyj pohod v Evropu Eisenhower D Crusade In Europe Per s anglijskogo Smolensk Rusich 2000 528 s ISBN 5 8138 0108 1 ros