Острів навпроти Видубицького монстиря - нині не існуючий острів на Дніпрі у Києві, що вперше згадується 1149 р. у руському літопису, матеріал якого перевідклався та утововрив сучасне урочище Нижня Теличка. Розташовувався на території сучасного Печерського району міста.
Історія
В давньоруський час
Острів навпроти Видубицького монастиря - це один з найдавніше відомих київських островів, що згадується 1149 р. у руському літопису у зв’язку з переговорами київського князя Ізяслава Мстиславича з князем Ростиславом Юрійовичем:
«И в это время состояние Изяслава противу святому Михаилу у Выдобыча, въ островъ, Ростислав же приъеха ту».
Звичайно з такого лаконічного опису не зрозуміло чи був на острові якійсь двір, чи переговори відбулися у літньому таборі на «нейтральній» території.
Існування на якомусь з островів (невідомо чи на тому - згаданому 1149 р.) двору підтверджує повідомлення про останнього великого київського князя Михайла Всеволодовича. Після його примирення з Данилом Романовичем, останній підтвердив права Михайла на Київ. Втім, як зазначає Г. Ю. Івакін, для того щоб реально князювати Михайлу потрібен ще був ханський ярлик. У 1241 р. князь Михайло Всеволодович Чернігівський повертається з Угорщини до спаленого монголами Києва, але поселяється не в місті, а «а живяше под Києвом во острове». Це зазвичай пояснюється тим, що у повністю зруйнованому місті начебто ніде було оселитись, в той час як заміський двір міг зберегтися. Таке пояснення не уявляється достатньо переконливим. Літописи, перш за все, фіксували факти, які несли глибокий, часто символічний, сенс, а не випадкові, малозначущі. Уявляється, що і даний вибір князя був викликаний причинами скоріше за все саме політичного, а не побутового характеру. Літописець спеціально підкреслював, що Михайло «послав посла иде в Киев». На думку Г.Ю. Івакіна поява князя у Києві, що досі вважався столицею Русі, могла здаватися претензією на верховенство на Русі. Можливо він вичікував дозволу або наступних дій з боку ханської ставки, що уважно слідкувала за політичною ситуацією в країні. П. П. Толочко пов’язує це очікування князя саме з островом навпроти Видубицького монастиря, для чого однак немає якихось істотних підстав.
Так само немає вагомих підстав для зображення укріпленого двору на острові навпроти Видубицького монастиря на мапі-реконструкції Києва Х-ХІІІ ст.
У XVII ст.
За повідомленням П. Алепського Дніпро у середині ХVІІ ст. підходив безпосередньо під плато, де розташований Видубицький монастир. Отже сучасної Нижньої Телички ще не існувало. У цей час підпірна стіна Петра Мілонега та більша частина Михайлівського собору вже обвалилися.
Неподалік Видубицького монастиря розігралася і трагічна сцена, яка була наслідком насильницького ведення в українських землях церковної унії. Уночі 23 лютого 1618 р. кілька десятків запорожців спільно з міщанами схопили ігумена уніатського Видубицького монастиря А. Грековича притягнули до Дніпра і:
«там же противь Выдубецкого подь ледь посадили воды питии».
«Остров против Выдубецкого монастыря» вперше показаний на плані Києва І. Ушакова, 1695 р. Він зазначений як зарослий чагарниками – імовірно, верболозом без жодних споруд. Такий його вигляд підтверджує і мапа 1750 р., на якій чітко видно, що то була піщана мілина лише по своїм верхівкам поросла заростями білої верби. Загалом, дніпровські острови в Києві до зарегулювання Дніпра виглядали саме так. Наразі ж так виглядають піщані острови на не зарегульованій Віслі.
XVIII-XIX ст.
Впродовж XVIII-XIX ст. острів розташований навпроти Видубицького монастиря, використовувався громадою обителі, залишаючись її власністю навіть після секуляризації монастирських земель 1786 р. Його абриси у результаті «роботи» річкової течії змінювалися. Паводки повністю накривали його. Монастир використовував територію острова як заливні луки, місце рибного лову й вирощування вербової лози («верболозів»), яку широко застосовували для кустарних промислів. Дніпро продовжував активно розмивати тут правий берег.
Станом на 1799 р. острів навпроти Видубицького монастиря не показаний. Натомість, показаний інший острів нижче за течією, навпроти гирла Либіді. Можна було б припустити, що це перевідкладений колишній «острів напроти Видубицького монастиря», який на мапі 1750 р. був показаний вище за течією. Проте на мапі Київської та Чернгівської губернії 1849-50 рр., а також на мапах 1865 та 1869 р. острів навпроти Видубицького монастиря знову можна побачити на своєму місці. В 1844 р. на узбережжі Дніпра поблизу Видубицького монастиря Тарас Шевченко, який зробив кілька малюнків, на основі яких підготував офорти. На одному з них показано верхівку затопленого високими дніпровськими водами навпроти Видубицького монастиря.
Зникнення острова
У 1866 р. російський цар Олександр II затвердив концесію на лінію Києво-Курської залізниці. Розпочалося будівництво Дарницького залізничного мосту у Києві. Його траса пройшла через острів навпроти Видубицького монастиря, що позначено на мапах 1865 та 1869 р. Три з гаком десятини острівної землі, що безпосередньо лежали на трасі залізниці, компанія-будівельник придбала у власність за 10 руб. за 1 десятину (1 дес.=1,09 га), сплативши аж 33 руб. 51 і 1/4 коп. Іншу частину острова (близько 60 десятин) проектант Дарницького залізничного мосту Аманд Струве взяв в оренду під складування будматеріалів зі сплатою 100 руб. на рік, причому вимовив право безперешкодно знищувати зарості лози у зв’язку з будівельними потребами. Відповідний договір підписали у червні 1867 р. настоятель Видубицького монастиря архімандрит Веніамін і повірений Струве - інженер Роберт Ліандр. Щоб захистити будівельний майданчик від прямого впливу дніпровської течії, Струве перекрив верхню частину протоки «Старик» спеціальною Видубицькою струменевідвідною дамбою, яка з'єднала північний кінець острова з правим берегом. Таким чином, цей Видубицький острів назавжди перестав бути островом.
Посередині протоки була влаштована інша дамба, якою пролягла залізниця. Між двома штучними спорудами утворилося закрите водосховище – сучасне Видубицьке озеро. А у лютому 1870 р. новий металевий 12-пролітний Дарницький залізничний міст через Дніпро був успішно випробуваний, освячений і прийнятий в експлуатацію.
ХХ ст. - Сучасна сутуація
В подальшому колишній острів навпроти Видубицького монастиря разом з піщаною косою в районі гирла р. Неводничі перетворився на урочище Нижня Теличка, назва якого походить від його локалізації у основи розміщеного на правобережному плато урочища Теличка. Освоєний під час будівництва мосту колишній острів, надалі вже служив потребам промисловості. Згідно генеральному плану 1946 р. на Нижній Теличці (сучасна площа близько 2222145,8 м2) впродовж 1950-60 рр. зводять промислову зону, яка існує і по сей день.
Необхідність охорони
Релкікти давньої гідрологічної ситуації в районі колишнього острова навпроти Видубицького монастиря вимгають охорони. Зокрема озеро Видубицьке має бути оголошене ландшафтним заказником місцевого значення «Озеро Видубицьке», а пізніше має бути включений в господарську зону Національного природного парку "Дніпровські острови".
Джерела
- Толочко П.П. Історична топографія стародавнього м. Києва. – К.: Наукова думка, 1970. – 217 с.
- Івакін Г.Ю. Історичний розвиток Києва ХІІІ-середини ХVІ ст. (історико-топографічні нариси). – К. – 1996. – 272 с.
- Парнікоза, Іван. Малі острови на Дніпрі. Частина 2. Мислене древо. Микола жарких. Процитовано 06.01.2023.
- Киев Х–ХШ веков: Карта-схема: (Реконструкция) / Сост.: А.Д. Зорин,. А.И. Кутовой, В.А. Розенберг.
- Парнікоза, Іван. Заплава Дніпра в Києві в період давньоруської держави (Х ст. н.е. – 1240 р.). Мислене древо. Микола Жарких. Процитовано 06.01.2023.
- Кальницький М. Протока, що стала озером
- Парнікоза, Іван. Озеро Видубицьке – проектований ландшафтний заказник місцевого значення «Озеро Видубицьке». Мислене древо. Микола Жарких. Процитовано 06.01.2023.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Ostriv navproti Vidubickogo monstirya nini ne isnuyuchij ostriv na Dnipri u Kiyevi sho vpershe zgaduyetsya 1149 r u ruskomu litopisu material yakogo perevidklavsya ta utovovriv suchasne urochishe Nizhnya Telichka Roztashovuvavsya na teritoriyi suchasnogo Pecherskogo rajonu mista IstoriyaV davnoruskij chas Ostriv navproti Vidubickogo monastirya ce odin z najdavnishe vidomih kiyivskih ostroviv sho zgaduyetsya 1149 r u ruskomu litopisu u zv yazku z peregovorami kiyivskogo knyazya Izyaslava Mstislavicha z knyazem Rostislavom Yurijovichem I v eto vremya sostoyanie Izyaslava protivu svyatomu Mihailu u Vydobycha v ostrov Rostislav zhe prieha tu Zvichajno z takogo lakonichnogo opisu ne zrozumilo chi buv na ostrovi yakijs dvir chi peregovori vidbulisya u litnomu tabori na nejtralnij teritoriyi Isnuvannya na yakomus z ostroviv nevidomo chi na tomu zgadanomu 1149 r dvoru pidtverdzhuye povidomlennya pro ostannogo velikogo kiyivskogo knyazya Mihajla Vsevolodovicha Pislya jogo primirennya z Danilom Romanovichem ostannij pidtverdiv prava Mihajla na Kiyiv Vtim yak zaznachaye G Yu Ivakin dlya togo shob realno knyazyuvati Mihajlu potriben she buv hanskij yarlik U 1241 r knyaz Mihajlo Vsevolodovich Chernigivskij povertayetsya z Ugorshini do spalenogo mongolami Kiyeva ale poselyayetsya ne v misti a a zhivyashe pod Kiyevom vo ostrove Ce zazvichaj poyasnyuyetsya tim sho u povnistyu zrujnovanomu misti nachebto nide bulo oselitis v toj chas yak zamiskij dvir mig zberegtisya Take poyasnennya ne uyavlyayetsya dostatno perekonlivim Litopisi persh za vse fiksuvali fakti yaki nesli glibokij chasto simvolichnij sens a ne vipadkovi maloznachushi Uyavlyayetsya sho i danij vibir knyazya buv viklikanij prichinami skorishe za vse same politichnogo a ne pobutovogo harakteru Litopisec specialno pidkreslyuvav sho Mihajlo poslav posla ide v Kiev Na dumku G Yu Ivakina poyava knyazya u Kiyevi sho dosi vvazhavsya stoliceyu Rusi mogla zdavatisya pretenziyeyu na verhovenstvo na Rusi Mozhlivo vin vichikuvav dozvolu abo nastupnih dij z boku hanskoyi stavki sho uvazhno slidkuvala za politichnoyu situaciyeyu v krayini P P Tolochko pov yazuye ce ochikuvannya knyazya same z ostrovom navproti Vidubickogo monastirya dlya chogo odnak nemaye yakihos istotnih pidstav Tak samo nemaye vagomih pidstav dlya zobrazhennya ukriplenogo dvoru na ostrovi navproti Vidubickogo monastirya na mapi rekonstrukciyi Kiyeva H HIII st U XVII st Za povidomlennyam P Alepskogo Dnipro u seredini HVII st pidhodiv bezposeredno pid plato de roztashovanij Vidubickij monastir Otzhe suchasnoyi Nizhnoyi Telichki she ne isnuvalo U cej chas pidpirna stina Petra Milonega ta bilsha chastina Mihajlivskogo soboru vzhe obvalilisya Nepodalik Vidubickogo monastirya rozigralasya i tragichna scena yaka bula naslidkom nasilnickogo vedennya v ukrayinskih zemlyah cerkovnoyi uniyi Unochi 23 lyutogo 1618 r kilka desyatkiv zaporozhciv spilno z mishanami shopili igumena uniatskogo Vidubickogo monastirya A Grekovicha prityagnuli do Dnipra i tam zhe protiv Vydubeckogo pod led posadili vody pitii Ostrov protiv Vydubeckogo monastyrya vpershe pokazanij na plani Kiyeva I Ushakova 1695 r Vin zaznachenij yak zaroslij chagarnikami imovirno verbolozom bez zhodnih sporud Takij jogo viglyad pidtverdzhuye i mapa 1750 r na yakij chitko vidno sho to bula pishana milina lishe po svoyim verhivkam porosla zarostyami biloyi verbi Zagalom dniprovski ostrovi v Kiyevi do zaregulyuvannya Dnipra viglyadali same tak Narazi zh tak viglyadayut pishani ostrovi na ne zaregulovanij Visli XVIII XIX st Vidubickij monastir u Kiyevi Ofort Tarasa Shevchenka 1844 r Vprodovzh XVIII XIX st ostriv roztashovanij navproti Vidubickogo monastirya vikoristovuvavsya gromadoyu obiteli zalishayuchis yiyi vlasnistyu navit pislya sekulyarizaciyi monastirskih zemel 1786 r Jogo abrisi u rezultati roboti richkovoyi techiyi zminyuvalisya Pavodki povnistyu nakrivali jogo Monastir vikoristovuvav teritoriyu ostrova yak zalivni luki misce ribnogo lovu j viroshuvannya verbovoyi lozi verboloziv yaku shiroko zastosovuvali dlya kustarnih promisliv Dnipro prodovzhuvav aktivno rozmivati tut pravij bereg Stanom na 1799 r ostriv navproti Vidubickogo monastirya ne pokazanij Natomist pokazanij inshij ostriv nizhche za techiyeyu navproti girla Libidi Mozhna bulo b pripustiti sho ce perevidkladenij kolishnij ostriv naproti Vidubickogo monastirya yakij na mapi 1750 r buv pokazanij vishe za techiyeyu Prote na mapi Kiyivskoyi ta Cherngivskoyi guberniyi 1849 50 rr a takozh na mapah 1865 ta 1869 r ostriv navproti Vidubickogo monastirya znovu mozhna pobachiti na svoyemu misci V 1844 r na uzberezhzhi Dnipra poblizu Vidubickogo monastirya Taras Shevchenko yakij zrobiv kilka malyunkiv na osnovi yakih pidgotuvav oforti Na odnomu z nih pokazano verhivku zatoplenogo visokimi dniprovskimi vodami navproti Vidubickogo monastirya Zniknennya ostrova Vid na Vidubicke ozero sho utrimuyetsya Vidubickoyu strumin spryamovuyuchoyu damboyu Pomitna takozh damba Darnickogo zaliznichnogo mostu U 1866 r rosijskij car Oleksandr II zatverdiv koncesiyu na liniyu Kiyevo Kurskoyi zaliznici Rozpochalosya budivnictvo Darnickogo zaliznichnogo mostu u Kiyevi Jogo trasa projshla cherez ostriv navproti Vidubickogo monastirya sho poznacheno na mapah 1865 ta 1869 r Tri z gakom desyatini ostrivnoyi zemli sho bezposeredno lezhali na trasi zaliznici kompaniya budivelnik pridbala u vlasnist za 10 rub za 1 desyatinu 1 des 1 09 ga splativshi azh 33 rub 51 i 1 4 kop Inshu chastinu ostrova blizko 60 desyatin proektant Darnickogo zaliznichnogo mostu Amand Struve vzyav v orendu pid skladuvannya budmaterialiv zi splatoyu 100 rub na rik prichomu vimoviv pravo bezpereshkodno znishuvati zarosti lozi u zv yazku z budivelnimi potrebami Vidpovidnij dogovir pidpisali u chervni 1867 r nastoyatel Vidubickogo monastirya arhimandrit Veniamin i povirenij Struve inzhener Robert Liandr Shob zahistiti budivelnij majdanchik vid pryamogo vplivu dniprovskoyi techiyi Struve perekriv verhnyu chastinu protoki Starik specialnoyu Vidubickoyu strumenevidvidnoyu damboyu yaka z yednala pivnichnij kinec ostrova z pravim beregom Takim chinom cej Vidubickij ostriv nazavzhdi perestav buti ostrovom Poseredini protoki bula vlashtovana insha damba yakoyu prolyagla zaliznicya Mizh dvoma shtuchnimi sporudami utvorilosya zakrite vodoshovishe suchasne Vidubicke ozero A u lyutomu 1870 r novij metalevij 12 prolitnij Darnickij zaliznichnij mist cherez Dnipro buv uspishno viprobuvanij osvyachenij i prijnyatij v ekspluataciyu HH st Suchasna sutuaciya V podalshomu kolishnij ostriv navproti Vidubickogo monastirya razom z pishanoyu kosoyu v rajoni girla r Nevodnichi peretvorivsya na urochishe Nizhnya Telichka nazva yakogo pohodit vid jogo lokalizaciyi u osnovi rozmishenogo na pravoberezhnomu plato urochisha Telichka Osvoyenij pid chas budivnictva mostu kolishnij ostriv nadali vzhe sluzhiv potrebam promislovosti Zgidno generalnomu planu 1946 r na Nizhnij Telichci suchasna plosha blizko 2222145 8 m2 vprodovzh 1950 60 rr zvodyat promislovu zonu yaka isnuye i po sej den Neobhidnist ohoroniRelkikti davnoyi gidrologichnoyi situaciyi v rajoni kolishnogo ostrova navproti Vidubickogo monastirya vimgayut ohoroni Zokrema ozero Vidubicke maye buti ogoloshene landshaftnim zakaznikom miscevogo znachennya Ozero Vidubicke a piznishe maye buti vklyuchenij v gospodarsku zonu Nacionalnogo prirodnogo parku Dniprovski ostrovi DzherelaTolochko P P Istorichna topografiya starodavnogo m Kiyeva K Naukova dumka 1970 217 s Ivakin G Yu Istorichnij rozvitok Kiyeva HIII seredini HVI st istoriko topografichni narisi K 1996 272 s Parnikoza Ivan Mali ostrovi na Dnipri Chastina 2 Mislene drevo Mikola zharkih Procitovano 06 01 2023 Kiev H HSh vekov Karta shema Rekonstrukciya Sost A D Zorin A I Kutovoj V A Rozenberg Parnikoza Ivan Zaplava Dnipra v Kiyevi v period davnoruskoyi derzhavi H st n e 1240 r Mislene drevo Mikola Zharkih Procitovano 06 01 2023 Kalnickij M Protoka sho stala ozerom Parnikoza Ivan Ozero Vidubicke proektovanij landshaftnij zakaznik miscevogo znachennya Ozero Vidubicke Mislene drevo Mikola Zharkih Procitovano 06 01 2023