Кожу́х (кожушанка, тулуп, бекеша, байбарак, шуба, губа, кожанка) — верхній одяг з овечої шкури та з хутром усередині. Слово «кожух» походить від староукраїнського «кожа» («шкіра»), котре досі збереглося в деяких діалектах.
В Україні
Кожух був традиційною частиною плечового одягу українців, зшита з овечих шкір. Кожухи були різної довжини, з рукавами чи без, переважно білого кольору. Кожухи носили взимку та влітку, як частину традиційного українського строю. Кожухи вишивалися також шовковими або вовняними нитками.
На Київщині розрізняли прості та тулубясті кожухи. Прості носило звичайне населення, а тулубясті більш заможні. Тулубястий кожух був без стану та фалд, а ще раніше і без рукавів. Тулубястий кожух часто покривали сукном або черкасином. Цими тканинами покривали часто і простий кожух, тоді він називався байбарак.
Угорські українці носили короткі до пояса кожушки але з рукавами. Такі самі короткі кожушки носили інколи і гуцули. На старовинних картинах козаки були зображені також в подібних кожушках — кожанках. Угорські русини носили губу — непокриту кожушину з невисоким коміром, хутром наверх з ратичками, кроєм подібну на пелерину .
Простий кожух, особливо на Правобережжі оздоблювали кольоровими нашивками з сап'янової шкіри. Тулубястий кожух таких нашивок не мав або мав дуже мало.
На Полтавщині носили кожушанки довжиною до колін. Тулубястий кожух, а також кожушина в старовину рясно вишивалися. Особливу увагу при вишивці звертали на комір та поли. Кожушину часто вишивали також і над станом на спині, вишиваючи при цьому квіти над кожним з трьох «вусів». Вишивали кожухи гарусом та шерстяною ниткою. Найбільш поширеними барвами були зелена та червона. Майстер спочатку наносив на виправленій набіло шкірі вуглиною малюнок, а вже потім по ньому вишивав. Вишивали кожухи «в пройму», застеляючи нитками всередині нанесеного контору малюнка. Орнаментом було найчастіше натуралістичне зображення галузок та квітів. Кривулясті галузки вишивали здебільшого чорними нитками, листочки — зеленими, а квіти червоними, фіолетовими та жовтими кольорами. На Полтавщині найбільшого поширення вишивання кожухів набуло в околицях Зінькова.
На Поділлі в давнину чоловіки носили довгі до кісточок кожухи, а жінки . Бекеша — жіночий святковий одяг, короткий, до колін кожух покритий гранатовою або синьою тканиною. Взимку чоловіки носили білі кожухи з приталеною спинкою, вишиті кольоровим шовком (зеленим і червоним)
Жіночі кожухи в Україні не відрізнялися від чоловічих.
Взимку міщани-русини носили приталений кожух, покритий синьою, сірою, гранатовою або зеленою тканиною (тулуп). Тулуп був з великим відкладним коміром з сірої кримської вівці.
Взимку міщанки-русинки носили покриті зеленою або синьою тканиною приталені кожухи (бекеша) з відкладним коміром з кримської вівці або лисиці . По швах на грудях та на спині бекеші були оздоблені тасьмою, іноді дійсно золотою.
Крій кожуха
На добрий кожух йшло 6-7 шкур. З однієї найбільшої шкіри робили перегинку, тобто верх кожуха. Шкіру обрізали в вигляді трапеції та перегинали посередині. Зверху вирізали дірку для шиї, а спереду розрізали на половини. До цієї основи кожуха пришивали клинці, рукава, комір, поли, що вирізались з інших шкір.
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Кожух |
- Чоловік в неписаному буковинському кожусі
- Спереду молода жінка в бекеші
- Чоловік в кожусі, Поділля
- Кожух з Горошової
- Чоловік в кожусі, Київщина
- Чоловік в кожусі, Херсонщина
- Жінка в кожусі (праворуч), Чернігівщина
- Чоловік в кожусі, Чернігівщина
- Йоган Генріх Мюнц. Бургомістр Сахнівки. 1782 рік
Кожух в українській обрядовості
Див. також
Джерела та література
- Вовк, Хведір. Студії з української етнографії та антропології / проф. Хведір Вовк. — Прага: Укр. громад. вид. фонд, [1916?] (Друк. «Легіографія»). — 354, [2] с. : іл., [23] арк. іл.
Посилання
- Кожух // Українська мала енциклопедія : 16 кн. : у 8 т. / проф. Є. Онацький. — Накладом Адміністратури УАПЦ в Аргентині. — Буенос-Айрес, 1959. — Т. 3, кн. V : Літери К — Ком. — С. 666-667. — 1000 екз.
- Кожухъ // Словник староукраїнської мови XIV — XV ст.: У 2 т. / Укл.: Д. Г. Гринчишин та інш. — Т. 1: А — М. — К.: «Наукова думка», 1977. — С. 485.
Примітки
- Етимологічний словник української мови : в 7 т. / редкол.: О. С. Мельничук (гол. ред.) та ін. — К. : Наукова думка, 1985. — Т. 2 : Д — Копці / Ін-т мовознавства ім. О. О. Потебні АН УРСР ; укл.: Н. С. Родзевич та ін. — 572 с.
- Кожа // Словник української мови : в 11 т. — Київ : Наукова думка, 1970—1980.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Kozhuh znachennya Kozhu h kozhushanka tulup bekesha bajbarak shuba guba kozhanka verhnij odyag z ovechoyi shkuri ta z hutrom useredini Slovo kozhuh pohodit vid staroukrayinskogo kozha shkira kotre dosi zbereglosya v deyakih dialektah Gucul v kozhusi na zadnomu plani robota I TrushaV UkrayiniKozhuh buv tradicijnoyu chastinoyu plechovogo odyagu ukrayinciv zshita z ovechih shkir Kozhuhi buli riznoyi dovzhini z rukavami chi bez perevazhno bilogo koloru Kozhuhi nosili vzimku ta vlitku yak chastinu tradicijnogo ukrayinskogo stroyu Kozhuhi vishivalisya takozh shovkovimi abo vovnyanimi nitkami Na Kiyivshini rozriznyali prosti ta tulubyasti kozhuhi Prosti nosilo zvichajne naselennya a tulubyasti bilsh zamozhni Tulubyastij kozhuh buv bez stanu ta fald a she ranishe i bez rukaviv Tulubyastij kozhuh chasto pokrivali suknom abo cherkasinom Cimi tkaninami pokrivali chasto i prostij kozhuh todi vin nazivavsya bajbarak Ugorski ukrayinci nosili korotki do poyasa kozhushki ale z rukavami Taki sami korotki kozhushki nosili inkoli i guculi Na starovinnih kartinah kozaki buli zobrazheni takozh v podibnih kozhushkah kozhankah Ugorski rusini nosili gubu nepokritu kozhushinu z nevisokim komirom hutrom naverh z ratichkami kroyem podibnu na pelerinu Prostij kozhuh osoblivo na Pravoberezhzhi ozdoblyuvali kolorovimi nashivkami z sap yanovoyi shkiri Tulubyastij kozhuh takih nashivok ne mav abo mav duzhe malo Na Poltavshini nosili kozhushanki dovzhinoyu do kolin Tulubyastij kozhuh a takozh kozhushina v starovinu ryasno vishivalisya Osoblivu uvagu pri vishivci zvertali na komir ta poli Kozhushinu chasto vishivali takozh i nad stanom na spini vishivayuchi pri comu kviti nad kozhnim z troh vusiv Vishivali kozhuhi garusom ta sherstyanoyu nitkoyu Najbilsh poshirenimi barvami buli zelena ta chervona Majster spochatku nanosiv na vipravlenij nabilo shkiri vuglinoyu malyunok a vzhe potim po nomu vishivav Vishivali kozhuhi v projmu zastelyayuchi nitkami vseredini nanesenogo kontoru malyunka Ornamentom bulo najchastishe naturalistichne zobrazhennya galuzok ta kvitiv Krivulyasti galuzki vishivali zdebilshogo chornimi nitkami listochki zelenimi a kviti chervonimi fioletovimi ta zhovtimi kolorami Na Poltavshini najbilshogo poshirennya vishivannya kozhuhiv nabulo v okolicyah Zinkova Na Podilli v davninu choloviki nosili dovgi do kistochok kozhuhi a zhinki Bekesha zhinochij svyatkovij odyag korotkij do kolin kozhuh pokritij granatovoyu abo sinoyu tkaninoyu Vzimku choloviki nosili bili kozhuhi z pritalenoyu spinkoyu vishiti kolorovim shovkom zelenim i chervonim Zhinochi kozhuhi v Ukrayini ne vidriznyalisya vid cholovichih Vzimku mishani rusini nosili pritalenij kozhuh pokritij sinoyu siroyu granatovoyu abo zelenoyu tkaninoyu tulup Tulup buv z velikim vidkladnim komirom z siroyi krimskoyi vivci Vzimku mishanki rusinki nosili pokriti zelenoyu abo sinoyu tkaninoyu pritaleni kozhuhi bekesha z vidkladnim komirom z krimskoyi vivci abo lisici Po shvah na grudyah ta na spini bekeshi buli ozdobleni tasmoyu inodi dijsno zolotoyu Krij kozhuhaNa dobrij kozhuh jshlo 6 7 shkur Z odniyeyi najbilshoyi shkiri robili pereginku tobto verh kozhuha Shkiru obrizali v viglyadi trapeciyi ta pereginali poseredini Zverhu virizali dirku dlya shiyi a speredu rozrizali na polovini Do ciyeyi osnovi kozhuha prishivali klinci rukava komir poli sho virizalis z inshih shkir Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Kozhuh Cholovik v nepisanomu bukovinskomu kozhusi Speredu moloda zhinka v bekeshi Cholovik v kozhusi Podillya Kozhuh z Goroshovoyi Cholovik v kozhusi Kiyivshina Cholovik v kozhusi Hersonshina Zhinka v kozhusi pravoruch Chernigivshina Cholovik v kozhusi Chernigivshina Jogan Genrih Myunc Burgomistr Sahnivki 1782 rikKozhuh v ukrayinskij obryadovostiDiv takozhKeptar Tulup zurnaDzherela ta literaturaVovk Hvedir Studiyi z ukrayinskoyi etnografiyi ta antropologiyi prof Hvedir Vovk Praga Ukr gromad vid fond 1916 Druk Legiografiya 354 2 s il 23 ark il PosilannyaKozhuh Ukrayinska mala enciklopediya 16 kn u 8 t prof Ye Onackij Nakladom Administraturi UAPC v Argentini Buenos Ajres 1959 T 3 kn V Literi K Kom S 666 667 1000 ekz Kozhuh Slovnik staroukrayinskoyi movi XIV XV st U 2 t Ukl D G Grinchishin ta insh T 1 A M K Naukova dumka 1977 S 485 PrimitkiEtimologichnij slovnik ukrayinskoyi movi v 7 t redkol O S Melnichuk gol red ta in K Naukova dumka 1985 T 2 D Kopci In t movoznavstva im O O Potebni AN URSR ukl N S Rodzevich ta in 572 s Kozha Slovnik ukrayinskoyi movi v 11 t Kiyiv Naukova dumka 1970 1980