Збройні сили України 1990-х років — найважливіша ознака і гарант державності, суверенітету та територіальної цілісності України.
Формування
На зламі 1980—90-х років, у міру визрівання кризових явищ у СРСР, низка українських політичних течій та рухів поряд з гаслами державного суверенітету стала вимагати створення Україною територіальної армії. 16 липня 1990 р. ВР УРСР ухвалила Декларацію про державний суверенітет України, що стала першим офіційним документом, в якому засвідчувалися наміри республіки приступити до творення власних збройних сил. Цією ж ідеєю була позначена Постанова «Про проходження військової служби громадянами Української РСР і використання працівників правоохоронних органів за її межами», ухвалена ВР УРСР 30 липня 1990 р. Практичні кроки в напрямі розбудови українських збройних сил були зроблені після невдалої спроби державного перевороту, здійсненої ГКЧП в Москві 19—22 серпня 1991 р. 24 серпня, в день проголошення Акта незалежності України, Верховна Рада ухвалила рішення взяти під свою юрисдикцію всі розташовані на українській території військові формування Радянської армії та створити Міністерство оборони. Важливим заходом щодо будівництва національних збройних сил стала постанова кабінету міністрів від 30 вересня 1991 р. про те, щоб залишити українських призовників для проходження військової служби в Україні та не направляти їх на навчання до військових шкіл поза межі республіки інакше, як з гарантією повернення їх назад.
Союзне керівництво в Москві протидіяло процесові розбудови національних збройних сил у республіках, 4 і 14 листопада ВР СРСР ухвалила рішення про збереження єдиних збройних сил. Після підписання 8 грудня 1991 р. угоди про створення Співдружності Незалежних Держав СРСР припинив своє існування і процес розбудови збройних сил в Україні значно активізувався.
6 грудня 1991 р. Верховна Рада України прийняла закони «Про Збройні Сили України», «Про оборону України», а 13 грудня — Концепцію оборони і будівництва Збройних Сил України, які визначили основні принципи та напрями розбудови українського війська. 13 грудня Президент України Леонід Кравчук був проголошений Головнокомандувачем Збройних сил з підпорядкуванням йому трьох колишніх військових округів СРСР — Київського, Одеського та Прикарпатського. На базі цих округів та сил Чорноморського флоту ВМФ СРСР належало розпочати будівництво Збройних сил України.
На нараді країн СНД 30 грудня 1991 р. у місті Мінську (Білорусь) Україна разом із Молдовою та Азербайджаном домоглася права на організацію власної армії. Наказом міністра оборони України від 3 січня 1992 р. розташовані на терені республіки війська почали складати присягу на вірність своєму народові (текст присяги був ухвалений ВР України 6 грудня 1991 р.). До 20 січня присягу склали 270 тис. військовослужбовців. 25 березня 1992 р. Верховна Рада України ухвалила постанову про введення в дію Закону України «Про загальний військовий обов'язок і військову службу». 5 квітня Президент України видав указ про невідкладні заходи щодо будівництва збройних сил України, в одному з пунктів якого йшлося про створення ВМС України на базі дислокованого на українській території Чорноморського флоту. Важливою подією стало прийняття Верховною Радою України 19 жовтня 1993 р. Воєнної доктрини України, яка мала оборонний характер і визначала позаблоковий статус держави. Стратегічними завданнями України оголошувалися захист її державного суверенітету і політичної незалежності, збереження територіальної цілісності й недоторканності кордонів.
Подальший розвиток
Виконуючи вимоги договору про звичайні збройні сили в Європі, укладеного ще за часів СРСР, Україна до кінця 1996 р. знищила майже 2 тис. танків, 1,5 тис. броньованих машин, близько півсотні бойових літаків та ін. У цей період було проведено майже повне ядерне роззброєння (тактичну ядерну зброю вивезено до РФ ще до червня 1992. Особливо складним для розбудови збройних сил України виявилося питання розподілу між Україною та Росією Чорноморського флоту. Лише в червні 1995 р. Президент України Леонід Кучма та Президент РФ Борис Єльцин досягнули угоди про розподіл Чорноморського флоту, згідно з якою Україна отримувала 18,3 % кораблів, Росія — 81,7 %. 1 серпня 1997 року Україна вперше святкувала День ВМС України.
У грудні 1996 р. прийнято Державну програму будівництва та розвитку Збройних Сил України на період до 2005 року. Згідно з документом до складу збройних сил входять Суходільні війська, Військово-повітряні сили, Сили протиповітряної оборони і Військово-морські сили загальною кількістю близько 350 тис. осіб. У збалансованому будівництві всіх видів збройних сил, родів військ та спеціальних військ пріоритет у розвитку сьогодні віддається високоточній зброї підвищеної могутності, силам і засобам розвідки, повітряно-космічній обороні, радіоелектронній боротьбі, ракетним військам, авіації та аеромобільним частинам, перспективним типам надводних кораблів і підводних човнів. Військово-патріотичне виховання військовослужбовців Збройних Сил України здійснюється в національно-історичних традиціях українського народу. Одним із головних принципів виховання особового складу є глибоке вивчення історії України, її героїчного минулого. З урахуванням миролюбного зовнішньополітичного курсу держави успішно розвивається міжнародна військово-політична співпраця України. Зміцненню міжнародного авторитету Української держави сприяють різноманітні форми участі Збройних Сил України в миротворчих операціях Збройних сил Організації Об'єднаних Націй на теренах колишньої Югославії, в Анголі, Сьєрра-Леоне, Таджикистані тощо, спільних військових навчаннях зі збройними силами НАТО та СНД.
Склад та озброєння Збройних сил у 1991 році
У 1991 році на території України дислокувались 3 загальновійськові та 2 танкові армії, армійський корпус, чотири повітряні армії, окрема армія протиповітряної оборони (9 бригад ППО), 43 ракетна армія стратегічних ядерних сил СРСР, Чорноморський флот з корабельним складом понад 850 суден (бойових кораблів, катерів та суден забезпечення, у тому числі унікальні судна «Академік Сергій Корольов» та флагман космічного флоту «»), два вузли системи попередження про ракетний напад, інші військові формування. Загальна чисельність особового складу становила понад 800 тис.; понад 9 тис. одиниць танків, понад 11 тис. одиниць броньованих машин піхоти та десанту, близько 3 тис. літальних апаратів з яких 1090 — бойові літаки (винищувачі Су-27, Міг-29; бомбардувальники Су-24М, штурмовики Су-25; стратегічні важкі бомбардувальники 25 од. Ту-95 МС і 19 од. Ту-160, а також близько 200 од. інших бомбардувальників, зокрема бомбардувальники Ту-22 різних модифікацій; розвідувальні Су-24МР, військово-транспортні літаки, тощо), 900 — вертольотів (ударні Мі-24, багатоцільові Мі-8, тощо з яких 330 бойові), понад 850 кораблів та суден забезпечення.
На той час Україна була ядерною державою, отримавши третій після США та Російської Федерації ядерний арсенал. Його основу становили шість дивізій 43-ї ракетної армії колишнього СРСР, що були розташовані на території України. При цьому, на початок 1994 року на озброєнні 43-ї ракетної армії було 176 ракетних комплексів типу «ОС» («Окремий старт»), що мали на озброєнні 130 ракет класу РС-18 «Стілет» (SS-19) та 46 ракет класу РС-22 «Скальпель» (SS-24). Перші несли по 6 ядерних боєголовок (загалом 780), а SS-24 — по 10 (460). Разом 1 240 боєголовок із стратегічними зарядами, всього ж на озброєнні перебувало 1272 ядерних боєголовок.
Україна мала також щонайменше 2 883 одиниці тактичної ядерної зброї. Українським ракетникам залишилися в спадок від СРСР оперативно-тактичні комплекси Р-300 з дальністю ураження до 300 км і тактичні комплекси «Точка» і «Точка-У» з дальністю стрільби 70-120 км. Вони могли нести тактичні ядерні заряди малої та середньої потужності.
На озброєнні Військово-Повітряних Сил перебувало понад 240 стратегічних бомбардувальників, зокрема 44 одиниці унікальних стратегічних важких бомбардувальників (25 од. Ту-95МС і 19 од. Ту-160), які могли нести ядерну зброю. Наприклад, Ту-160 являє собою надзвуковий стратегічний бомбардувальник - носій крилатих ядерних ракет, в тому числі до 12 штук Х-55 з 200- кілограмовими ядерними зарядами і дальністю ураження цілі до 3 тисяч кілометрів і з огляду на бойовий радіус дії в 6000 км це була дуже потужна одиниця озброєння ЗСУ.
Командування ЗСУ у 1990-х рр.
Верховні Головнокомандувачі:
- Леонід Кравчук (1991—1994)
- Леонід Кучма (1994—2005)
Міністри оборони України:
- Костянтин Морозов (вересень 1991 — жовтень 1993)
- Віталій Радецький (жовтень 1993—серпень 1994)
- Валерій Шмаров (жовтень 1994 — липень 1996)
- Олександр Кузьмук (липень 1996—2003, вересень 2004 — лютий 2005)
Література
- Якимович Б. Збройні Сили сучасної України. В кн.: Історія українського війська (1917—1995). Львів, 1996.
Посилання
- Чорноморський флот на терезах політичного торгу [ 21 листопада 2016 у Wayback Machine.]
- На піку загальнофлотського психозу [ 27 березня 2019 у Wayback Machine.]
Джерела
- Л. В. Гриневич. Збройні сили України 1990-х років [ 20 квітня 2016 у Wayback Machine.] Енциклопедія історії України. — К. : Наукова думка, 2005. — Т. 3 : Е — Й. — 672 с.
- . Архів оригіналу за 11 червня 2019. Процитовано 22 березня 2022.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Zbrojni sili Ukrayini 1990 h rokiv najvazhlivisha oznaka i garant derzhavnosti suverenitetu ta teritorialnoyi cilisnosti Ukrayini FormuvannyaNa zlami 1980 90 h rokiv u miru vizrivannya krizovih yavish u SRSR nizka ukrayinskih politichnih techij ta ruhiv poryad z gaslami derzhavnogo suverenitetu stala vimagati stvorennya Ukrayinoyu teritorialnoyi armiyi 16 lipnya 1990 r VR URSR uhvalila Deklaraciyu pro derzhavnij suverenitet Ukrayini sho stala pershim oficijnim dokumentom v yakomu zasvidchuvalisya namiri respubliki pristupiti do tvorennya vlasnih zbrojnih sil Ciyeyu zh ideyeyu bula poznachena Postanova Pro prohodzhennya vijskovoyi sluzhbi gromadyanami Ukrayinskoyi RSR i vikoristannya pracivnikiv pravoohoronnih organiv za yiyi mezhami uhvalena VR URSR 30 lipnya 1990 r Praktichni kroki v napryami rozbudovi ukrayinskih zbrojnih sil buli zrobleni pislya nevdaloyi sprobi derzhavnogo perevorotu zdijsnenoyi GKChP v Moskvi 19 22 serpnya 1991 r 24 serpnya v den progoloshennya Akta nezalezhnosti Ukrayini Verhovna Rada uhvalila rishennya vzyati pid svoyu yurisdikciyu vsi roztashovani na ukrayinskij teritoriyi vijskovi formuvannya Radyanskoyi armiyi ta stvoriti Ministerstvo oboroni Vazhlivim zahodom shodo budivnictva nacionalnih zbrojnih sil stala postanova kabinetu ministriv vid 30 veresnya 1991 r pro te shob zalishiti ukrayinskih prizovnikiv dlya prohodzhennya vijskovoyi sluzhbi v Ukrayini ta ne napravlyati yih na navchannya do vijskovih shkil poza mezhi respubliki inakshe yak z garantiyeyu povernennya yih nazad Soyuzne kerivnictvo v Moskvi protidiyalo procesovi rozbudovi nacionalnih zbrojnih sil u respublikah 4 i 14 listopada VR SRSR uhvalila rishennya pro zberezhennya yedinih zbrojnih sil Pislya pidpisannya 8 grudnya 1991 r ugodi pro stvorennya Spivdruzhnosti Nezalezhnih Derzhav SRSR pripiniv svoye isnuvannya i proces rozbudovi zbrojnih sil v Ukrayini znachno aktivizuvavsya 6 grudnya 1991 r Verhovna Rada Ukrayini prijnyala zakoni Pro Zbrojni Sili Ukrayini Pro oboronu Ukrayini a 13 grudnya Koncepciyu oboroni i budivnictva Zbrojnih Sil Ukrayini yaki viznachili osnovni principi ta napryami rozbudovi ukrayinskogo vijska 13 grudnya Prezident Ukrayini Leonid Kravchuk buv progoloshenij Golovnokomanduvachem Zbrojnih sil z pidporyadkuvannyam jomu troh kolishnih vijskovih okrugiv SRSR Kiyivskogo Odeskogo ta Prikarpatskogo Na bazi cih okrugiv ta sil Chornomorskogo flotu VMF SRSR nalezhalo rozpochati budivnictvo Zbrojnih sil Ukrayini Na naradi krayin SND 30 grudnya 1991 r u misti Minsku Bilorus Ukrayina razom iz Moldovoyu ta Azerbajdzhanom domoglasya prava na organizaciyu vlasnoyi armiyi Nakazom ministra oboroni Ukrayini vid 3 sichnya 1992 r roztashovani na tereni respubliki vijska pochali skladati prisyagu na virnist svoyemu narodovi tekst prisyagi buv uhvalenij VR Ukrayini 6 grudnya 1991 r Do 20 sichnya prisyagu sklali 270 tis vijskovosluzhbovciv 25 bereznya 1992 r Verhovna Rada Ukrayini uhvalila postanovu pro vvedennya v diyu Zakonu Ukrayini Pro zagalnij vijskovij obov yazok i vijskovu sluzhbu 5 kvitnya Prezident Ukrayini vidav ukaz pro nevidkladni zahodi shodo budivnictva zbrojnih sil Ukrayini v odnomu z punktiv yakogo jshlosya pro stvorennya VMS Ukrayini na bazi dislokovanogo na ukrayinskij teritoriyi Chornomorskogo flotu Vazhlivoyu podiyeyu stalo prijnyattya Verhovnoyu Radoyu Ukrayini 19 zhovtnya 1993 r Voyennoyi doktrini Ukrayini yaka mala oboronnij harakter i viznachala pozablokovij status derzhavi Strategichnimi zavdannyami Ukrayini ogoloshuvalisya zahist yiyi derzhavnogo suverenitetu i politichnoyi nezalezhnosti zberezhennya teritorialnoyi cilisnosti j nedotorkannosti kordoniv Podalshij rozvitokVikonuyuchi vimogi dogovoru pro zvichajni zbrojni sili v Yevropi ukladenogo she za chasiv SRSR Ukrayina do kincya 1996 r znishila majzhe 2 tis tankiv 1 5 tis bronovanih mashin blizko pivsotni bojovih litakiv ta in U cej period bulo provedeno majzhe povne yaderne rozzbroyennya taktichnu yadernu zbroyu vivezeno do RF she do chervnya 1992 Osoblivo skladnim dlya rozbudovi zbrojnih sil Ukrayini viyavilosya pitannya rozpodilu mizh Ukrayinoyu ta Rosiyeyu Chornomorskogo flotu Lishe v chervni 1995 r Prezident Ukrayini Leonid Kuchma ta Prezident RF Boris Yelcin dosyagnuli ugodi pro rozpodil Chornomorskogo flotu zgidno z yakoyu Ukrayina otrimuvala 18 3 korabliv Rosiya 81 7 1 serpnya 1997 roku Ukrayina vpershe svyatkuvala Den VMS Ukrayini U grudni 1996 r prijnyato Derzhavnu programu budivnictva ta rozvitku Zbrojnih Sil Ukrayini na period do 2005 roku Zgidno z dokumentom do skladu zbrojnih sil vhodyat Suhodilni vijska Vijskovo povitryani sili Sili protipovitryanoyi oboroni i Vijskovo morski sili zagalnoyu kilkistyu blizko 350 tis osib U zbalansovanomu budivnictvi vsih vidiv zbrojnih sil rodiv vijsk ta specialnih vijsk prioritet u rozvitku sogodni viddayetsya visokotochnij zbroyi pidvishenoyi mogutnosti silam i zasobam rozvidki povitryano kosmichnij oboroni radioelektronnij borotbi raketnim vijskam aviaciyi ta aeromobilnim chastinam perspektivnim tipam nadvodnih korabliv i pidvodnih chovniv Vijskovo patriotichne vihovannya vijskovosluzhbovciv Zbrojnih Sil Ukrayini zdijsnyuyetsya v nacionalno istorichnih tradiciyah ukrayinskogo narodu Odnim iz golovnih principiv vihovannya osobovogo skladu ye gliboke vivchennya istoriyi Ukrayini yiyi geroyichnogo minulogo Z urahuvannyam mirolyubnogo zovnishnopolitichnogo kursu derzhavi uspishno rozvivayetsya mizhnarodna vijskovo politichna spivpracya Ukrayini Zmicnennyu mizhnarodnogo avtoritetu Ukrayinskoyi derzhavi spriyayut riznomanitni formi uchasti Zbrojnih Sil Ukrayini v mirotvorchih operaciyah Zbrojnih sil Organizaciyi Ob yednanih Nacij na terenah kolishnoyi Yugoslaviyi v Angoli Syerra Leone Tadzhikistani tosho spilnih vijskovih navchannyah zi zbrojnimi silami NATO ta SND Sklad ta ozbroyennya Zbrojnih sil u 1991 rociU 1991 roci na teritoriyi Ukrayini dislokuvalis 3 zagalnovijskovi ta 2 tankovi armiyi armijskij korpus chotiri povitryani armiyi okrema armiya protipovitryanoyi oboroni 9 brigad PPO 43 raketna armiya strategichnih yadernih sil SRSR Chornomorskij flot z korabelnim skladom ponad 850 suden bojovih korabliv kateriv ta suden zabezpechennya u tomu chisli unikalni sudna Akademik Sergij Korolov ta flagman kosmichnogo flotu dva vuzli sistemi poperedzhennya pro raketnij napad inshi vijskovi formuvannya Zagalna chiselnist osobovogo skladu stanovila ponad 800 tis ponad 9 tis odinic tankiv ponad 11 tis odinic bronovanih mashin pihoti ta desantu blizko 3 tis litalnih aparativ z yakih 1090 bojovi litaki vinishuvachi Su 27 Mig 29 bombarduvalniki Su 24M shturmoviki Su 25 strategichni vazhki bombarduvalniki 25 od Tu 95 MS i 19 od Tu 160 a takozh blizko 200 od inshih bombarduvalnikiv zokrema bombarduvalniki Tu 22 riznih modifikacij rozviduvalni Su 24MR vijskovo transportni litaki tosho 900 vertolotiv udarni Mi 24 bagatocilovi Mi 8 tosho z yakih 330 bojovi ponad 850 korabliv ta suden zabezpechennya Na toj chas Ukrayina bula yadernoyu derzhavoyu otrimavshi tretij pislya SShA ta Rosijskoyi Federaciyi yadernij arsenal Jogo osnovu stanovili shist divizij 43 yi raketnoyi armiyi kolishnogo SRSR sho buli roztashovani na teritoriyi Ukrayini Pri comu na pochatok 1994 roku na ozbroyenni 43 yi raketnoyi armiyi bulo 176 raketnih kompleksiv tipu OS Okremij start sho mali na ozbroyenni 130 raket klasu RS 18 Stilet SS 19 ta 46 raket klasu RS 22 Skalpel SS 24 Pershi nesli po 6 yadernih boyegolovok zagalom 780 a SS 24 po 10 460 Razom 1 240 boyegolovok iz strategichnimi zaryadami vsogo zh na ozbroyenni perebuvalo 1272 yadernih boyegolovok Ukrayina mala takozh shonajmenshe 2 883 odinici taktichnoyi yadernoyi zbroyi Ukrayinskim raketnikam zalishilisya v spadok vid SRSR operativno taktichni kompleksi R 300 z dalnistyu urazhennya do 300 km i taktichni kompleksi Tochka i Tochka U z dalnistyu strilbi 70 120 km Voni mogli nesti taktichni yaderni zaryadi maloyi ta serednoyi potuzhnosti Na ozbroyenni Vijskovo Povitryanih Sil perebuvalo ponad 240 strategichnih bombarduvalnikiv zokrema 44 odinici unikalnih strategichnih vazhkih bombarduvalnikiv 25 od Tu 95MS i 19 od Tu 160 yaki mogli nesti yadernu zbroyu Napriklad Tu 160 yavlyaye soboyu nadzvukovij strategichnij bombarduvalnik nosij krilatih yadernih raket v tomu chisli do 12 shtuk H 55 z 200 kilogramovimi yadernimi zaryadami i dalnistyu urazhennya cili do 3 tisyach kilometriv i z oglyadu na bojovij radius diyi v 6000 km ce bula duzhe potuzhna odinicya ozbroyennya ZSU Komanduvannya ZSU u 1990 h rr Verhovni Golovnokomanduvachi Leonid Kravchuk 1991 1994 Leonid Kuchma 1994 2005 Ministri oboroni Ukrayini Kostyantin Morozov veresen 1991 zhovten 1993 Vitalij Radeckij zhovten 1993 serpen 1994 Valerij Shmarov zhovten 1994 lipen 1996 Oleksandr Kuzmuk lipen 1996 2003 veresen 2004 lyutij 2005 LiteraturaYakimovich B Zbrojni Sili suchasnoyi Ukrayini V kn Istoriya ukrayinskogo vijska 1917 1995 Lviv 1996 PosilannyaChornomorskij flot na terezah politichnogo torgu 21 listopada 2016 u Wayback Machine Na piku zagalnoflotskogo psihozu 27 bereznya 2019 u Wayback Machine DzherelaL V Grinevich Zbrojni sili Ukrayini 1990 h rokiv 20 kvitnya 2016 u Wayback Machine Enciklopediya istoriyi Ukrayini K Naukova dumka 2005 T 3 E J 672 s Arhiv originalu za 11 chervnya 2019 Procitovano 22 bereznya 2022