Візантійська ліра або ліра (грец. λύρα) — середньовічний смичковий струнний музичний інструмент, який використовувався у Візантійській (Східній Римській) імперії. У найбільш поширеному варіанті ліра була грушоподібним інструментом з трьома-п'ятьма струнами, який музикант тримав вертикально і грав, притискаючи струни нігтями.
Найраніше відоме зображення ліри на візантійській скриньці зі слонової кістки (900—1100 рр. н. е.). (Національний музей Барджелло, Флоренція) | |
Інші назви | ліра, грушоподібний ребек, середньовічна скрипка, румска кеменче |
---|---|
Класифікація | Смичкові інструменти |
Класифікація Горнбостеля-Закса | 321.321-71 |
Подібні інструменти | |
Візантійська ліра у Вікісховищі |
Тісно пов'язана із середньовічним ребеком і, як і ребек, є попередником європейських скрипкових інструментів. Ліра збереглася практично незмінною в кількох балканських народних інструментах, серед яких болгарська гадулка, понтійська ліра, політікі ліра, егейська ліра та балкано-слов'янські гусла. Налаштування та діапазон ліри варіюються.
Термінологія
З органологічної точки зору візантійська ліра насправді є інструментом сімейства смичкових лютень. Однак назва, ліра (грец. λύρα ~ lūrā), є термінологічним пережитком. Використання терміну «ліра» для позначення смичкового інструменту вперше було зафіксовано в 9 столітті, ймовірно, як перенесення назви з античної ліри на новий інструмент. Візантійську ліру іноді неофіційно називають середньовічною скрипкою, фіделем, грушоподібним ребеком, або кеменче, тобто термінами, які сьогодні можуть використовуватися для позначення загальної категорії подібних струнних інструментів, на яких грають за допомогою смичка з кінського волоса.
Історія
Найімовірніше походження візантійської ліри від грушевидної пандори, але доповненої смиком.
Перша письмова згадка про інструмент зустрічається у перського географа IX століття Ібн Хордадбега (пом. 911 р.); у своєму обговоренні інструментів він назвав ліру типовим інструментом візантійців поряд з ургуном (орган), шиляни (ймовірно, різновид арфи) та саланджем (ймовірно, волинка).
Перше відоме зображення інструмента знайдено на візантійській скриньці зі слонової кістки (900—1100 рр. н. е.), що зберігається у Барджелло у Флоренції..
Ліра отримала широке поширення вздовж візантійських торгових шляхів, зв'язуючих три континенти. В XI і XII століттях європейські письменники використовували терміни «фідель» і «ліра» як синоніми смичкових інструментів. Одночасно з цим у Західну Європу був завезений ребаб, смичковий інструмент арабського світу. Ці всі інструменти широко розповсюдилися по Європі, породивши різні європейські смичкові інструменти, такі як середньовічний ребек, скандинавська тальхарпа тощо. Яскравим прикладом є італійська , смичковий струнний інструмент XV століття, який багато хто вважає попередником сучасної скрипки.
Характеристики
Візантійська ліра мала кілочки позаду, аналогічно середньовічній скрипці та на відміну від ребаба та ребека. Однак, музиканти притискали струни нігтями збоку, а не давили зверху плоттю пальця, як на скрипці. Ліра, зображена на візантійській скриньці зі слонової кістки в Національному музеї у Флоренції (900—1100 рр. н. е.), має грушоподібну форму корпуса, що переходить у довгу вузьку шийку. Є лише дві струни, а смичок дуже довгий і вузький (хоча це може бути просто тому, що художник намагається показати, що смичок перпендикулярний до поверхні струн). Ніяких звукових отворів на деці не показано. Дека видається окремою, прикріпленою частиною (можливо, шкіряним покриттям, як це зроблено в ребабах).
В наші дні
Ліра Візантійської імперії збереглася у багатьох поствізантійських регіонах донині, навіть близько до своєї архетипічної форми. Приклади:
- Політікі ліра (грец. πολίτικη λύρα; буквально — ліра міста, в значенні Константинополя), також відома як класична кеменче або армуді кеменче (тур. Klasik kemençe, Armudî kemençe), що використовується в сьогоднішній Туреччині та Греції.
- Критська ліра (грец. κρητική λύρα), поширена на Криті та Егейського архіпелагу в Греції.
- Гадулка (болг. Гъдулка) — в Болгарії.
- Гусле (сербохорв. і словен. gusle) — у Сербії та Чорногорії.
- (італ. lira Calabrese) — в Італії.
- Понтійська ліра (грец. ποντιακη λυρα), або чорноморська кеменче (тур. Karadeniz kemençesi) поширена у понтійських грецьких громадах, які існували (або все ще існують) на берегах Чорного моря.
- Кемане (мак. Ќемане) — в македонців.
- (хорв. lirica, lijerica, зменш. від «ліра») — в Далмації.
Галерея
- Болгарська гадулка
- Критська ліра
- Калабрійска ліра
- Ліриця з Далмації
- Різні види критської ліри у Музеї грецьких народних інструментів в Атенах
Примітки
- Butler, Paul (October 2003), The rebec project, Personal website
- Encyclopædia Britannica (2009), lira, Encyclopædia Britannica Online
- Kartomi, Margaret J. (1990), On Concepts and Classifications of Musical Instruments, University of Chicago Press,
- Butler, Paul (October 2003), The rebec project, Personal website
- Arkenberg, Rebecca (October 2002), Renaissance Violins, Metropolitan Museum of Art
- Лирица // Музыкальный энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — С. 306. — 672 с.
Це незавершена стаття про музичні інструменти. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Vizantijska lira abo lira grec lyra serednovichnij smichkovij strunnij muzichnij instrument yakij vikoristovuvavsya u Vizantijskij Shidnij Rimskij imperiyi U najbilsh poshirenomu varianti lira bula grushopodibnim instrumentom z troma p yatma strunami yakij muzikant trimav vertikalno i grav pritiskayuchi struni nigtyami Vizantijska liraNajranishe vidome zobrazhennya liri na vizantijskij skrinci zi slonovoyi kistki 900 1100 rr n e Nacionalnij muzej Bardzhello Florenciya Najranishe vidome zobrazhennya liri na vizantijskij skrinci zi slonovoyi kistki 900 1100 rr n e Nacionalnij muzej Bardzhello Florenciya Inshi nazvilira grushopodibnij rebek serednovichna skripka rumska kemencheKlasifikaciyaSmichkovi instrumentiKlasifikaciya Gornbostelya Zaksa321 321 71Podibni instrumentigudok rebab fidel viela kemenche kamanche Vizantijska lira u Vikishovishi Tisno pov yazana iz serednovichnim rebekom i yak i rebek ye poperednikom yevropejskih skripkovih instrumentiv Lira zbereglasya praktichno nezminnoyu v kilkoh balkanskih narodnih instrumentah sered yakih bolgarska gadulka pontijska lira politiki lira egejska lira ta balkano slov yanski gusla Nalashtuvannya ta diapazon liri variyuyutsya TerminologiyaZ organologichnoyi tochki zoru vizantijska lira naspravdi ye instrumentom simejstva smichkovih lyuten Odnak nazva lira grec lyra lura ye terminologichnim perezhitkom Vikoristannya terminu lira dlya poznachennya smichkovogo instrumentu vpershe bulo zafiksovano v 9 stolitti jmovirno yak perenesennya nazvi z antichnoyi liri na novij instrument Vizantijsku liru inodi neoficijno nazivayut serednovichnoyu skripkoyu fidelem grushopodibnim rebekom abo kemenche tobto terminami yaki sogodni mozhut vikoristovuvatisya dlya poznachennya zagalnoyi kategoriyi podibnih strunnih instrumentiv na yakih grayut za dopomogoyu smichka z kinskogo volosa IstoriyaNajimovirnishe pohodzhennya vizantijskoyi liri vid grushevidnoyi pandori ale dopovnenoyi smikom Persha pismova zgadka pro instrument zustrichayetsya u perskogo geografa IX stolittya Ibn Hordadbega pom 911 r u svoyemu obgovorenni instrumentiv vin nazvav liru tipovim instrumentom vizantijciv poryad z urgunom organ shilyani jmovirno riznovid arfi ta salandzhem jmovirno volinka Pershe vidome zobrazhennya instrumenta znajdeno na vizantijskij skrinci zi slonovoyi kistki 900 1100 rr n e sho zberigayetsya u Bardzhello u Florenciyi Lira otrimala shiroke poshirennya vzdovzh vizantijskih torgovih shlyahiv zv yazuyuchih tri kontinenti V XI i XII stolittyah yevropejski pismenniki vikoristovuvali termini fidel i lira yak sinonimi smichkovih instrumentiv Odnochasno z cim u Zahidnu Yevropu buv zavezenij rebab smichkovij instrument arabskogo svitu Ci vsi instrumenti shiroko rozpovsyudilisya po Yevropi porodivshi rizni yevropejski smichkovi instrumenti taki yak serednovichnij rebek skandinavska talharpa tosho Yaskravim prikladom ye italijska smichkovij strunnij instrument XV stolittya yakij bagato hto vvazhaye poperednikom suchasnoyi skripki HarakteristikiVizantijska lira mala kilochki pozadu analogichno serednovichnij skripci ta na vidminu vid rebaba ta rebeka Odnak muzikanti pritiskali struni nigtyami zboku a ne davili zverhu plottyu palcya yak na skripci Lira zobrazhena na vizantijskij skrinci zi slonovoyi kistki v Nacionalnomu muzeyi u Florenciyi 900 1100 rr n e maye grushopodibnu formu korpusa sho perehodit u dovgu vuzku shijku Ye lishe dvi struni a smichok duzhe dovgij i vuzkij hocha ce mozhe buti prosto tomu sho hudozhnik namagayetsya pokazati sho smichok perpendikulyarnij do poverhni strun Niyakih zvukovih otvoriv na deci ne pokazano Deka vidayetsya okremoyu prikriplenoyu chastinoyu mozhlivo shkiryanim pokrittyam yak ce zrobleno v rebabah V nashi dniLira Vizantijskoyi imperiyi zbereglasya u bagatoh postvizantijskih regionah donini navit blizko do svoyeyi arhetipichnoyi formi Prikladi Politiki lira grec politikh lyra bukvalno lira mista v znachenni Konstantinopolya takozh vidoma yak klasichna kemenche abo armudi kemenche tur Klasik kemence Armudi kemence sho vikoristovuyetsya v sogodnishnij Turechchini ta Greciyi Kritska lira grec krhtikh lyra poshirena na Kriti ta Egejskogo arhipelagu v Greciyi Gadulka bolg Gdulka v Bolgariyi Gusle serbohorv i sloven gusle u Serbiyi ta Chornogoriyi ital lira Calabrese v Italiyi Pontijska lira grec pontiakh lyra abo chornomorska kemenche tur Karadeniz kemencesi poshirena u pontijskih greckih gromadah yaki isnuvali abo vse she isnuyut na beregah Chornogo morya Kemane mak Ќemane v makedonciv horv lirica lijerica zmensh vid lira v Dalmaciyi Ruskij gudok takozh ye riznovidom vizantijskoyi liri GalereyaBolgarska gadulka Kritska lira Kalabrijska lira Liricya z Dalmaciyi Rizni vidi kritskoyi liri u Muzeyi greckih narodnih instrumentiv v AtenahPrimitkiButler Paul October 2003 The rebec project Personal website Encyclopaedia Britannica 2009 lira Encyclopaedia Britannica Online Kartomi Margaret J 1990 On Concepts and Classifications of Musical Instruments University of Chicago Press ISBN 0 226 42548 7 Butler Paul October 2003 The rebec project Personal website Arkenberg Rebecca October 2002 Renaissance Violins Metropolitan Museum of Art Lirica Muzykalnyj enciklopedicheskij slovar M Sovetskaya enciklopediya 1990 S 306 672 s Ce nezavershena stattya pro muzichni instrumenti Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi