Градусна сітка (лат. crāticula - «решітка», також координатна сітка) — система меридіанів та паралелей на географічних картах, яка служить для відліку географічних координат. Градусна сітка з ізоліній існує на різних мапах з різними масштабами. Деякі картографи використовують термін градусна сітка для позначення не тільки візуальних ліній, а й самої системи відліку широти та довготи; проте в епоху Географічних інформаційних систем це зустрічається набагато рідше, бо частіше використовують термін «Географічна система координат».
Історія
Градуювання як поділ повного кола на 360 ° сходить до давньогрецьких астрономів Гіпсікла Александрійського («Анафорікос», 170 р. до н. е.) і Гіппарха Нікейського (190—120 рр. до н. е.). Поняття градусної сітки з'явилося у часи появи концепції сферичности Землі, системи координат для вимірювання географічного розташування та проєкції карти. Грецький вчений Ератосфен у своїй науковій праці «Географія» у ІІІ столітті до н. е., використовував лінії меридіанів та паралелей, які перетинались одна з іншою. Його співвітчизник Птолемей у третій частині своїй праці «Географія» (близько 150 р н. е.) використовує градусну сітку із ступенями довготи та широти, де лінії прокладено через рівні проміжки.
Праці давньогрецьких географів були доступні вченим середньовічного ісламу. Наприклад, Аль-Хорезмі використовував градусну сітку Птолемея для створення своїх карт.
А у Європі тільки у XIV столітті були повторне відкриті карти Птолемея. Після перекладу на латинську мову його творів градусна сітка Птолемея швидко прижилася у картографії того часу. Однак під час європейського середньовіччя при створенні деяких карт градусна сітка не використовувалась. Так карти Т і О, створювалися більш на релігійній космології, ніж на точному відображенні місця розташування об'єкту.
З ХІІІ до XVI століття почали виготовляти портолани. Характерною ознакою портоланів є нанесена на них сітка румбів. Вони були набагато більш корисні для морської навігації, ніж для визначення широти і довготи.
Існують певні суперечки щодо того, чи використовували давні китайці та інші азіати на картах градусну сітку. Китайський вчений Чжан Хен, який жив у ІІ столітті, ймовірно, першим став використовувати градусну сітку, але карти його не збереглися. Хоча давні китайські карти не відображали жодної концепції широти та довготи, координатні сітки з'являються на деяких картах саме у середньовіччі. Так мапа Ю Цзи Ту (Карта шляхів Юя Великого) династії Сун датована ХІІ століттям н. е. мала сітку з інтервалом 100 лі (близько 30 миль).
Починаючи з XVI століття, градусна сітка використовувалась на усіх картах як глобального, так й регіонального масштабу.
Використання
Градусна сітка на карті може служити для кількох цілей:
- Допоможе визначити географічні координати місць
- Допоможе визначити розміщення точки із відомими координатами
- Визначити сторонні напрямки, особливо на картах, проєкції яких ці напрямки змінюють (наприклад, конічні, псевдоциліндричні, азимутальні)
Зазвичай градусна сітка використовується для професійного призначення (картографами, геодезистами, для навчання тощо). Тому на географічних картах загального призначення вона є вторинною щодо основної інформації карти, тому сітки часто малюються для візуального сприйняття.
Сітка на географічній карті
Градусну сітку на Земній кулі можна показати й на плоскій поверхні при створенні карти. Залежно від вибраної проєкції карти градусна сітка відображається у вигляді квадратів, прямокутників, трапецій або секторів кільця.
Сітка на глобусі
Подібно до того, як можна визначити прямокутну систему координат на площині, градусну сітку також можна створити на сферичній поверхні. Вона складається з:
- кіл широти (паралелей): лінії, які йдуть паралельно екваторіальній площині Земної кулі. Одна з них — це екватор (найбільша паралель), інші лежать паралельно йому, зміщені на північ і південь і стають все коротшими до полюсів.
- поздовжних кіл: всі вони проходять від полюса до полюса та мають однакову довжину. Крім того, вони перпендикулярні до всіх кіл широти.
Широта і довгота розраховуються в градусах:
- Паралелі починаються з нуля градусів на екваторі на північ і південь (90 ° кожна). Довжина 1 градуса завжди дорівнює 111 км.
- Довготи, що починаються з початкового меридіана та розходяться на захід та схід (по 180 ° кожен).
Цей спосіб підрахунку подібний до сферичних координат, які зазвичай використовуються в математиці. Він також має перевагу в тому, що він не залежить від радіуса кулі. Кожна точка на кулі чітко визначається шляхом вказівки довжини та ширини.
Посилання
- Картографія з основами топографії. Частина I. Топографія: Навчальний посібник для студентів географічних спеціальностей педагогічних університетів / Укладачі: Хаєцький Г. С., Стефанков Л. І. — Вінниця, ВДПУ, 2014. — 132 с.
- Усі можливі світи: історія географічних ідей/ Мартін Джеффрі Дж., Джеймс Престон Е., John Wiley & Sons Australia, Limited, (англ), 2004, с. 512
- Клавдий Птолемей. Руководство по географии. («Античная география», составитель проф. М. С. Боднарский, Государственное издательство географической литературы, Москва (рос),1953, с.369
- Кімерлінг, А. Джон; Баклі, Ейлін Р.; Мюрке, Філіп К.; Мюрке, Юліана О. (2012). Використання карти: читання, аналіз, інтерпретація (англ) . Esri Press. с. 13—16.
- Слокум Террі А., Роберт Б. Макмастер, Фріц К. Кесслер, Х'ю Х. Говард, Тематична картографія та візуалізація, 3-е видання, Pearson-Prentice Hall, (англ) 2009, с.201
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Gradusna sitka lat craticula reshitka takozh koordinatna sitka sistema meridianiv ta paralelej na geografichnih kartah yaka sluzhit dlya vidliku geografichnih koordinat Gradusna sitka z izolinij isnuye na riznih mapah z riznimi masshtabami Deyaki kartografi vikoristovuyut termin gradusna sitka dlya poznachennya ne tilki vizualnih linij a j samoyi sistemi vidliku shiroti ta dovgoti prote v epohu Geografichnih informacijnih sistem ce zustrichayetsya nabagato ridshe bo chastishe vikoristovuyut termin Geografichna sistema koordinat Gradusna sitka z paralelej ta meridianivIstoriyaKarta svitu v Geografiyi Klavdiya Ptolemeya yaka bula nadrukovana u 1482 roci Graduyuvannya yak podil povnogo kola na 360 shodit do davnogreckih astronomiv Gipsikla Aleksandrijskogo Anaforikos 170 r do n e i Gipparha Nikejskogo 190 120 rr do n e Ponyattya gradusnoyi sitki z yavilosya u chasi poyavi koncepciyi sferichnosti Zemli sistemi koordinat dlya vimiryuvannya geografichnogo roztashuvannya ta proyekciyi karti Greckij vchenij Eratosfen u svoyij naukovij praci Geografiya u III stolitti do n e vikoristovuvav liniyi meridianiv ta paralelej yaki peretinalis odna z inshoyu Jogo spivvitchiznik Ptolemej u tretij chastini svoyij praci Geografiya blizko 150 r n e vikoristovuye gradusnu sitku iz stupenyami dovgoti ta shiroti de liniyi prokladeno cherez rivni promizhki Praci davnogreckih geografiv buli dostupni vchenim serednovichnogo islamu Napriklad Al Horezmi vikoristovuvav gradusnu sitku Ptolemeya dlya stvorennya svoyih kart A u Yevropi tilki u XIV stolitti buli povtorne vidkriti karti Ptolemeya Pislya perekladu na latinsku movu jogo tvoriv gradusna sitka Ptolemeya shvidko prizhilasya u kartografiyi togo chasu Odnak pid chas yevropejskogo serednovichchya pri stvorenni deyakih kart gradusna sitka ne vikoristovuvalas Tak karti T i O stvoryuvalisya bilsh na religijnij kosmologiyi nizh na tochnomu vidobrazhenni miscya roztashuvannya ob yektu Z HIII do XVI stolittya pochali vigotovlyati portolani Harakternoyu oznakoyu portolaniv ye nanesena na nih sitka rumbiv Voni buli nabagato bilsh korisni dlya morskoyi navigaciyi nizh dlya viznachennya shiroti i dovgoti Isnuyut pevni superechki shodo togo chi vikoristovuvali davni kitajci ta inshi aziati na kartah gradusnu sitku Kitajskij vchenij Chzhan Hen yakij zhiv u II stolitti jmovirno pershim stav vikoristovuvati gradusnu sitku ale karti jogo ne zbereglisya Hocha davni kitajski karti ne vidobrazhali zhodnoyi koncepciyi shiroti ta dovgoti koordinatni sitki z yavlyayutsya na deyakih kartah same u serednovichchi Tak mapa Yu Czi Tu Karta shlyahiv Yuya Velikogo dinastiyi Sun datovana HII stolittyam n e mala sitku z intervalom 100 li blizko 30 mil Pochinayuchi z XVI stolittya gradusna sitka vikoristovuvalas na usih kartah yak globalnogo tak j regionalnogo masshtabu VikoristannyaGradusna sitka na karti mozhe sluzhiti dlya kilkoh cilej Dopomozhe viznachiti geografichni koordinati misc Dopomozhe viznachiti rozmishennya tochki iz vidomimi koordinatami Viznachiti storonni napryamki osoblivo na kartah proyekciyi yakih ci napryamki zminyuyut napriklad konichni psevdocilindrichni azimutalni Zazvichaj gradusna sitka vikoristovuyetsya dlya profesijnogo priznachennya kartografami geodezistami dlya navchannya tosho Tomu na geografichnih kartah zagalnogo priznachennya vona ye vtorinnoyu shodo osnovnoyi informaciyi karti tomu sitki chasto malyuyutsya dlya vizualnogo sprijnyattya Sitka na geografichnij kartiGradusna sitka na kartah riznih proyekcij Gradusnu sitku na Zemnij kuli mozhna pokazati j na ploskij poverhni pri stvorenni karti Zalezhno vid vibranoyi proyekciyi karti gradusna sitka vidobrazhayetsya u viglyadi kvadrativ pryamokutnikiv trapecij abo sektoriv kilcya Sitka na globusiPodibno do togo yak mozhna viznachiti pryamokutnu sistemu koordinat na ploshini gradusnu sitku takozh mozhna stvoriti na sferichnij poverhni Vona skladayetsya z kil shiroti paralelej liniyi yaki jdut paralelno ekvatorialnij ploshini Zemnoyi kuli Odna z nih ce ekvator najbilsha paralel inshi lezhat paralelno jomu zmisheni na pivnich i pivden i stayut vse korotshimi do polyusiv pozdovzhnih kil vsi voni prohodyat vid polyusa do polyusa ta mayut odnakovu dovzhinu Krim togo voni perpendikulyarni do vsih kil shiroti Shirota i dovgota rozrahovuyutsya v gradusah Paraleli pochinayutsya z nulya gradusiv na ekvatori na pivnich i pivden 90 kozhna Dovzhina 1 gradusa zavzhdi dorivnyuye 111 km Dovgoti sho pochinayutsya z pochatkovogo meridiana ta rozhodyatsya na zahid ta shid po 180 kozhen Cej sposib pidrahunku podibnij do sferichnih koordinat yaki zazvichaj vikoristovuyutsya v matematici Vin takozh maye perevagu v tomu sho vin ne zalezhit vid radiusa kuli Kozhna tochka na kuli chitko viznachayetsya shlyahom vkazivki dovzhini ta shirini PosilannyaKartografiya z osnovami topografiyi Chastina I Topografiya Navchalnij posibnik dlya studentiv geografichnih specialnostej pedagogichnih universitetiv Ukladachi Hayeckij G S Stefankov L I Vinnicya VDPU 2014 132 s Usi mozhlivi sviti istoriya geografichnih idej Martin Dzheffri Dzh Dzhejms Preston E John Wiley amp Sons Australia Limited angl 2004 s 512 Klavdij Ptolemej Rukovodstvo po geografii Antichnaya geografiya sostavitel prof M S Bodnarskij Gosudarstvennoe izdatelstvo geograficheskoj literatury Moskva ros 1953 s 369 Kimerling A Dzhon Bakli Ejlin R Myurke Filip K Myurke Yuliana O 2012 Vikoristannya karti chitannya analiz interpretaciya angl Esri Press s 13 16 Slokum Terri A Robert B Makmaster Fric K Kessler H yu H Govard Tematichna kartografiya ta vizualizaciya 3 e vidannya Pearson Prentice Hall angl 2009 s 201