У березні-квітні 1981 року студентські протести в Приштині, столиці тоді Соціалістичного автономного краю Косово призвели до масштабних протестів косовських албанців з вимогою розширення автономії, а саме перетворення Косова на сьому республіку у складі Югославії. Президія Югославії оголосила надзвичайний стан у Приштині та Косовській Митровиці, що спричинило заворушення, які було придушено силами армії. Після завершення протестів Косовом прокотилася хвиля репресій. Ці події значною мірою поглибили сербсько-албанський конфлікт, їх часто розглядають як каталізатор пізнішої політичної кризи в Югославії, що завершилася розпадом держави.
Протести в Косові (1981) | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Розпад Югославії | |||||||||
| |||||||||
Сторони | |||||||||
СФР Югославія СР Сербія САК Косово | Косовські албанці | ||||||||
Командувачі | |||||||||
[en] | Бесім Бараліу Фехмі Ладровц Мілазім Шала | ||||||||
Військові формування | |||||||||
міліція і гарнізон ЮНА в Косові | близько 200 тисяч протестувальників | ||||||||
Втрати | |||||||||
4 вбитих | 7 убитих 4200 арештованих 1500 виключених з СКЮ |
Передісторія
Університет Приштини став відправною точкою студентських протестів 1981 року в Косові. Культурна ізоляція Косова в межах Югославії та його постійна бідність призвели до того, що в краї було найвище співвідношення як студентів, так і неписьменних у Югославії. Університетська освіта не була гарантією успішного майбутнього; замість того, щоб навчати студентів для технічної кар'єри, університет спеціалізувався на гуманітарних науках, зокрема на албанології, що не могло забезпечити роботу поза бюрократією чи місцевими культурними установами, особливо за межами Косова. Це призвело до великої кількості безробітних, але високоосвічених і обурених албанців, які легко піддавалися націоналістичним настроям. Демонстрації організували кілька професорів і студентів, серед лідерів були Бесім Бараліу та Фехмі Ладровц.
Крім того, та чорногорське населення Косова дедалі більше обурювалося економічним і соціальним тягарем, яким було студентське населення університету. До 1981 року в Приштинському університеті навчалося 20 000 студентів – 10% від загальної кількості населення міста.
Студентські протести
Демонстрації почалися 11 березня 1981 року спершу як спонтанні малолюдні протести з вимогою покращення їжі в університетській їдальні та умов проживання в гуртожитках. Студентський протест очолив Ґані Коці, якого пізніше заарештували. Дві-чотири тисячі демонстрантів розігнала поліція, близько сотні було затримано.
Студентські протести відновилися через два тижні 26 березня 1981, коли кілька тисяч демонстрантів вигукували радикально націоналістичні гасла, поліція використала силу та розігнала їх, 32 осіб було поранено.
Різка реакція поліції на очевидне зростання націоналізму серед протестувальників та збільшення кількості арештів розпалювало протест іще більше. 30 березня студенти трьох найбільших факультетів оголосили бойкот, побоюючись повернення централізації.
Вимоги албанських студентів були як націоналістичними, так і егалітарними (з вимогами іншого типу соціалізму, більшої самостійності регіонів і робітничим самоуправлінням).
Ескалація
1 квітня хвиля чергових демонстрації прокотилися Косовом. Поліція не змогла розігнати демонстрантів, 17 поліцейських було поранено. Для захисту державних установ втрутилася армія, невдовзі лідер Союзу комуністів Косова Махмут Бакалі закликав вислати на вулиці танки.
Протягом декількох днів протести проти умов проживання і харчування студентів переросли в невдоволення ставленням сербів до етнічних албанців, а потім у заворушення та вимоги албанських націоналістів підвищити статус Косова з регіону Сербії до республіки в складі Югославії.
Влада звинуватила в протестах націоналістичних радикалів. Газета Politika за травень 1981 року писала, що метою протестів було відокремлення Косова від Югославії та приєднання до Албанії. Влада заборонила закордонним журналістам висвітлювати події, а місцевим журналістам було дозволено публікувати лише офіційні заяви (що контрастувало з відносною свободою висвітлення [en]). Деякі з офіційних заяв були за своєю суттю нечіткими, говорили про «внутрішніх і зовнішніх ворогів», що спровокувало різноманітні теорії змови, що розпалювали націоналістичні настрої в інших регіонах Югославії. Одну з теорій висунув Азем Власі (голова СК Косова у 1986-88 роках), який публічно заявив про нібито причетність до протестів албанської служби безпеки Сіґурімі.
Вимога зробити Косово сьомою республікою Югославії була політично неприйнятною для Сербії та Соціалістичної Республіки Македонія. Деякі серби (і, можливо, також деякі албанські націоналісти) вважали вимоги прелюдією до «Великої Албанії», яка могла б охопити частини Чорногорії, Македонії та саме Косово.
Надзвичайний стан
Керівництво Союзу комуністів Югославії побачило в націоналістичних протестах серйозну загрозу і вирішило «придушити їх усіма доступними засобами».
2 квітня 1981 року Президія Югославії під головуванням [en] оголосила надзвичайний стан у Приштині та Косовській Митровиці, що тривав один тиждень. Президія направила сили спеціального призначення.
Федеральний уряд спрямував до провінції до 30 000 військових. Почалися нові заворушення, і югославська влада застосувала силу проти протестувальників. 3 квітня відбулися останні демонстрації у Вучитрні, Урошеваці, Вітині та Косовській Митровиці, які незабаром було придушено додатковим залученням поліції. У заворушеннях взяли участь 20 000 осіб у шести містах.
Наприкінці квітня New York Times повідомила, що дев'ять людей загинули і більше п'ятдесяти отримали поранення. У липні New York Times повідомила, що понад 250 людей отримали поранення. Югославська преса повідомляла про 11 убитих і ще 4200 заарештованих.
Подальші події
Після закінчення заворушень підрозділи ЮНА, задіяні в Косові, повернулися до колишньої організаційно-штатної структури. Сербський військовий дослідник Боян Димитрієвич писав, що події в Косові змусили югославське військове керівництво задуматися про можливості застосування армії на своїй території з метою підтримки порядку і запобігання можливих заколотів.
Комуністична партія Косова зазнала чисток, кількох ключових фігур, зокрема її президента, було виключено. Велі Дева замінив Бакаллі, тому що вважалося, що він був жорсткішим щодо Тирани.
Після демонстрацій з Приштинського університету було виключено викладачів та студентів, яких вважали «сепаратистами». 226 студентів і робітників було засуджено до п'ятнадцяти років ув’язнення. Багатьох албанців було звільнені з державних посад, зокрема президента університету та двох ректорів. Їх замінили прихильники жорсткої лінії Комуністичної партії. Університету також було заборонено використовувати підручники, імпортовані з Албанії; натомість було дозволено користуватися лише книгами, перекладеними з сербохорватської. Демонстрації також викликали наростаючу тенденцію сербських політиків вимагати централізації, єдності сербських земель, зменшення культурного плюралізму для албанців і посилення захисту та просування сербської культури. Керівництвом сербських комуністів засудило Приштинський університет як «фортецю націоналізму».
Союз комуністів Косова оголосив заворушення продуктом албанського націоналізму, Сербія відреагувала вимогами зменшити владу албанців у краї та пропагандистською кампанією, що стверджувала, наче сербів витісняють з Косова зростанням албанського населення. Президія не скасувала автономію Косова, як того вимагали деякі сербські комуністи.
У 1981 році повідомлялося, що близько 4000 сербів планували переїхати з Косова до Центральної Сербії після березневих заворушень, які призвели до загибелі кількох сербів і осквернення сербської православної архітектури та цвинтарів. Югославська поліція ліквідувала 33 націоналістичні формування, вилучивши схованки зброї та пропагандистські матеріали.
Демонстрації в Косові стали початком глибокої кризи в Югославії, що згодом призвела до її розпаду. Реакція уряду на демонстрації змінила політичний дискурс у країні, значно погіршивши її здатність підтримувати себе у майбутньому.
Примітки
- Mertus, Julie A. (1999). "The 1981 Student Demonstrations". Kosovo: How Myths and Truths Started a War. University of California Press. p 29-30. .
- Jović, Dejan (2009). Yugoslavia: A State That Withered Away. Purdue University Press. p. 184-185. .
- Bulatović, Predrag, ed. (May 1981). Шта се догађало на Косову [What was happening in Kosovo]. Politika's Little Library (in Serbian). Belgrade: Politika.
- Antić, Zdenko (17 March 1982). . Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute. Архів оригіналу за 28 July 2011. Процитовано 14 серпня 2013.
- Pejić, Nenad (27 February 2008). Raif Dizdarević: Velika prevara (сербо-хорв.). Radio Free Europe. Процитовано 14 серпня 2013.
- One Storm has Passed but Others are Gathering in Yugoslavia. The New York Times. 19 April 1981. Процитовано 14 серпня 2013.
- 6 More Yugoslavs Sentenced For Ethnic Rioting in Kosovo. New York Times. 30 July 1981. Процитовано 14 серпня 2013.
- Dimitrijević, 2010, с. 241.
- Kostovicova, Denisa (2005). Kosovo: the politics of identity and space. Routledge. .
- Ramet, Sabrina P. (2010). Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge University Press. .
- Di Lellio, Anna (2006). The Case for Kosova: Passage to Independence. Anthem Press. .
- Paul Lendvai (5 лютого 1982). Police fail to crush resistance in Kosovo. Financial Times. London.
Джерела
- (1999). The 1981 Student Demonstrations. . University of California Press. ISBN . Архів оригіналу за 1 грудня 2008. Процитовано 13 серпня 2013.
- Jović, Dejan (2009). Yugoslavia: A State That Withered Away. Purdue University Press. с. 184. ISBN .
- Kostovicova, Denisa (2005). Kosovo: the politics of identity and space. Routledge. ISBN .
- Ramet, Sabrina P. (2010). Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge University Press. ISBN .
- , ред. (May 1981). What was happening in Kosovo. Politika's Little Library (серб.). Belgrade: .
- Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. ISBN .
- Di Lellio, Anna (2006). The Case for Kosova: Passage to Independence. Anthem Press. ISBN .
Посилання
- (англ.). Архів оригіналу за 1 квітня 2016. Процитовано 27 серпня 2015.
- (PDF) (англ.). Архів оригіналу (PDF) за 5 березня 2016. Процитовано 27 серпня 2015.
- (серб.). Архів оригіналу за 27 березня 2018. Процитовано 27 серпня 2015.
- (англ.). Архів оригіналу за 24 вересня 2015. Процитовано 27 серпня 2015.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U berezni kvitni 1981 roku studentski protesti v Prishtini stolici todi Socialistichnogo avtonomnogo krayu Kosovo prizveli do masshtabnih protestiv kosovskih albanciv z vimogoyu rozshirennya avtonomiyi a same peretvorennya Kosova na somu respubliku u skladi Yugoslaviyi Prezidiya Yugoslaviyi ogolosila nadzvichajnij stan u Prishtini ta Kosovskij Mitrovici sho sprichinilo zavorushennya yaki bulo pridusheno silami armiyi Pislya zavershennya protestiv Kosovom prokotilasya hvilya represij Ci podiyi znachnoyu miroyu poglibili serbsko albanskij konflikt yih chasto rozglyadayut yak katalizator piznishoyi politichnoyi krizi v Yugoslaviyi sho zavershilasya rozpadom derzhavi Protesti v Kosovi 1981 Rozpad Yugoslaviyi Data 11 bereznya 3 kvitnya 1981 Misce Socialistichnij avtonomnij kraj Kosovo Privid rozshirennya avtonomiyi Kosova Rezultat porazka protestu rozign demonstrantiv silami armiyi Storoni SFR Yugoslaviya SR Serbiya SAK Kosovo Kosovski albanci Komanduvachi en Besim Baraliu Fehmi Ladrovc Milazim Shala Vijskovi formuvannya miliciya i garnizon YuNA v Kosovi blizko 200 tisyach protestuvalnikiv Vtrati 4 vbitih 7 ubitih 4200 areshtovanih 1500 viklyuchenih z SKYuPeredistoriyaUniversitet Prishtini stav vidpravnoyu tochkoyu studentskih protestiv 1981 roku v Kosovi Kulturna izolyaciya Kosova v mezhah Yugoslaviyi ta jogo postijna bidnist prizveli do togo sho v krayi bulo najvishe spivvidnoshennya yak studentiv tak i nepismennih u Yugoslaviyi Universitetska osvita ne bula garantiyeyu uspishnogo majbutnogo zamist togo shob navchati studentiv dlya tehnichnoyi kar yeri universitet specializuvavsya na gumanitarnih naukah zokrema na albanologiyi sho ne moglo zabezpechiti robotu poza byurokratiyeyu chi miscevimi kulturnimi ustanovami osoblivo za mezhami Kosova Ce prizvelo do velikoyi kilkosti bezrobitnih ale visokoosvichenih i oburenih albanciv yaki legko piddavalisya nacionalistichnim nastroyam Demonstraciyi organizuvali kilka profesoriv i studentiv sered lideriv buli Besim Baraliu ta Fehmi Ladrovc Krim togo ta chornogorske naselennya Kosova dedali bilshe oburyuvalosya ekonomichnim i socialnim tyagarem yakim bulo studentske naselennya universitetu Do 1981 roku v Prishtinskomu universiteti navchalosya 20 000 studentiv 10 vid zagalnoyi kilkosti naselennya mista Studentski protestiDemonstraciyi pochalisya 11 bereznya 1981 roku spershu yak spontanni malolyudni protesti z vimogoyu pokrashennya yizhi v universitetskij yidalni ta umov prozhivannya v gurtozhitkah Studentskij protest ocholiv Gani Koci yakogo piznishe zaareshtuvali Dvi chotiri tisyachi demonstrantiv rozignala policiya blizko sotni bulo zatrimano Studentski protesti vidnovilisya cherez dva tizhni 26 bereznya 1981 koli kilka tisyach demonstrantiv vigukuvali radikalno nacionalistichni gasla policiya vikoristala silu ta rozignala yih 32 osib bulo poraneno Rizka reakciya policiyi na ochevidne zrostannya nacionalizmu sered protestuvalnikiv ta zbilshennya kilkosti areshtiv rozpalyuvalo protest ishe bilshe 30 bereznya studenti troh najbilshih fakultetiv ogolosili bojkot poboyuyuchis povernennya centralizaciyi Vimogi albanskih studentiv buli yak nacionalistichnimi tak i egalitarnimi z vimogami inshogo tipu socializmu bilshoyi samostijnosti regioniv i robitnichim samoupravlinnyam Eskalaciya1 kvitnya hvilya chergovih demonstraciyi prokotilisya Kosovom Policiya ne zmogla rozignati demonstrantiv 17 policejskih bulo poraneno Dlya zahistu derzhavnih ustanov vtrutilasya armiya nevdovzi lider Soyuzu komunistiv Kosova Mahmut Bakali zaklikav vislati na vulici tanki Protyagom dekilkoh dniv protesti proti umov prozhivannya i harchuvannya studentiv pererosli v nevdovolennya stavlennyam serbiv do etnichnih albanciv a potim u zavorushennya ta vimogi albanskih nacionalistiv pidvishiti status Kosova z regionu Serbiyi do respubliki v skladi Yugoslaviyi Vlada zvinuvatila v protestah nacionalistichnih radikaliv Gazeta Politika za traven 1981 roku pisala sho metoyu protestiv bulo vidokremlennya Kosova vid Yugoslaviyi ta priyednannya do Albaniyi Vlada zaboronila zakordonnim zhurnalistam visvitlyuvati podiyi a miscevim zhurnalistam bulo dozvoleno publikuvati lishe oficijni zayavi sho kontrastuvalo z vidnosnoyu svobodoyu visvitlennya en Deyaki z oficijnih zayav buli za svoyeyu suttyu nechitkimi govorili pro vnutrishnih i zovnishnih vorogiv sho sprovokuvalo riznomanitni teoriyi zmovi sho rozpalyuvali nacionalistichni nastroyi v inshih regionah Yugoslaviyi Odnu z teorij visunuv Azem Vlasi golova SK Kosova u 1986 88 rokah yakij publichno zayaviv pro nibito prichetnist do protestiv albanskoyi sluzhbi bezpeki Sigurimi Vimoga zrobiti Kosovo somoyu respublikoyu Yugoslaviyi bula politichno neprijnyatnoyu dlya Serbiyi ta Socialistichnoyi Respubliki Makedoniya Deyaki serbi i mozhlivo takozh deyaki albanski nacionalisti vvazhali vimogi prelyudiyeyu do Velikoyi Albaniyi yaka mogla b ohopiti chastini Chornogoriyi Makedoniyi ta same Kosovo Nadzvichajnij stanKerivnictvo Soyuzu komunistiv Yugoslaviyi pobachilo v nacionalistichnih protestah serjoznu zagrozu i virishilo pridushiti yih usima dostupnimi zasobami 2 kvitnya 1981 roku Prezidiya Yugoslaviyi pid golovuvannyam en ogolosila nadzvichajnij stan u Prishtini ta Kosovskij Mitrovici sho trivav odin tizhden Prezidiya napravila sili specialnogo priznachennya Federalnij uryad spryamuvav do provinciyi do 30 000 vijskovih Pochalisya novi zavorushennya i yugoslavska vlada zastosuvala silu proti protestuvalnikiv 3 kvitnya vidbulisya ostanni demonstraciyi u Vuchitrni Uroshevaci Vitini ta Kosovskij Mitrovici yaki nezabarom bulo pridusheno dodatkovim zaluchennyam policiyi U zavorushennyah vzyali uchast 20 000 osib u shesti mistah Naprikinci kvitnya New York Times povidomila sho dev yat lyudej zaginuli i bilshe p yatdesyati otrimali poranennya U lipni New York Times povidomila sho ponad 250 lyudej otrimali poranennya Yugoslavska presa povidomlyala pro 11 ubitih i she 4200 zaareshtovanih Podalshi podiyiPislya zakinchennya zavorushen pidrozdili YuNA zadiyani v Kosovi povernulisya do kolishnoyi organizacijno shtatnoyi strukturi Serbskij vijskovij doslidnik Boyan Dimitriyevich pisav sho podiyi v Kosovi zmusili yugoslavske vijskove kerivnictvo zadumatisya pro mozhlivosti zastosuvannya armiyi na svoyij teritoriyi z metoyu pidtrimki poryadku i zapobigannya mozhlivih zakolotiv Komunistichna partiya Kosova zaznala chistok kilkoh klyuchovih figur zokrema yiyi prezidenta bulo viklyucheno Veli Deva zaminiv Bakalli tomu sho vvazhalosya sho vin buv zhorstkishim shodo Tirani Pislya demonstracij z Prishtinskogo universitetu bulo viklyucheno vikladachiv ta studentiv yakih vvazhali separatistami 226 studentiv i robitnikiv bulo zasudzheno do p yatnadcyati rokiv uv yaznennya Bagatoh albanciv bulo zvilneni z derzhavnih posad zokrema prezidenta universitetu ta dvoh rektoriv Yih zaminili prihilniki zhorstkoyi liniyi Komunistichnoyi partiyi Universitetu takozh bulo zaboroneno vikoristovuvati pidruchniki importovani z Albaniyi natomist bulo dozvoleno koristuvatisya lishe knigami perekladenimi z serbohorvatskoyi Demonstraciyi takozh viklikali narostayuchu tendenciyu serbskih politikiv vimagati centralizaciyi yednosti serbskih zemel zmenshennya kulturnogo plyuralizmu dlya albanciv i posilennya zahistu ta prosuvannya serbskoyi kulturi Kerivnictvom serbskih komunistiv zasudilo Prishtinskij universitet yak fortecyu nacionalizmu Soyuz komunistiv Kosova ogolosiv zavorushennya produktom albanskogo nacionalizmu Serbiya vidreaguvala vimogami zmenshiti vladu albanciv u krayi ta propagandistskoyu kampaniyeyu sho stverdzhuvala nache serbiv vitisnyayut z Kosova zrostannyam albanskogo naselennya Prezidiya ne skasuvala avtonomiyu Kosova yak togo vimagali deyaki serbski komunisti U 1981 roci povidomlyalosya sho blizko 4000 serbiv planuvali pereyihati z Kosova do Centralnoyi Serbiyi pislya bereznevih zavorushen yaki prizveli do zagibeli kilkoh serbiv i oskvernennya serbskoyi pravoslavnoyi arhitekturi ta cvintariv Yugoslavska policiya likviduvala 33 nacionalistichni formuvannya viluchivshi shovanki zbroyi ta propagandistski materiali Demonstraciyi v Kosovi stali pochatkom glibokoyi krizi v Yugoslaviyi sho zgodom prizvela do yiyi rozpadu Reakciya uryadu na demonstraciyi zminila politichnij diskurs u krayini znachno pogirshivshi yiyi zdatnist pidtrimuvati sebe u majbutnomu PrimitkiMertus Julie A 1999 The 1981 Student Demonstrations Kosovo How Myths and Truths Started a War University of California Press p 29 30 ISBN 0 253 20703 7 Jovic Dejan 2009 Yugoslavia A State That Withered Away Purdue University Press p 184 185 ISBN 9781557534958 Bulatovic Predrag ed May 1981 Shta se dogaђalo na Kosovu What was happening in Kosovo Politika s Little Library in Serbian Belgrade Politika Antic Zdenko 17 March 1982 Radio Free Europe Radio Liberty Research Institute Arhiv originalu za 28 July 2011 Procitovano 14 serpnya 2013 Pejic Nenad 27 February 2008 Raif Dizdarevic Velika prevara serbo horv Radio Free Europe Procitovano 14 serpnya 2013 One Storm has Passed but Others are Gathering in Yugoslavia The New York Times 19 April 1981 Procitovano 14 serpnya 2013 6 More Yugoslavs Sentenced For Ethnic Rioting in Kosovo New York Times 30 July 1981 Procitovano 14 serpnya 2013 Dimitrijevic 2010 s 241 Kostovicova Denisa 2005 Kosovo the politics of identity and space Routledge ISBN 9780415348065 Ramet Sabrina P 2010 Central and Southeast European Politics Since 1989 Cambridge University Press ISBN 9780521716161 Di Lellio Anna 2006 The Case for Kosova Passage to Independence Anthem Press ISBN 9780857287120 Paul Lendvai 5 lyutogo 1982 Police fail to crush resistance in Kosovo Financial Times London Dzherela 1999 The 1981 Student Demonstrations University of California Press ISBN 0 253 20703 7 Arhiv originalu za 1 grudnya 2008 Procitovano 13 serpnya 2013 Jovic Dejan 2009 Yugoslavia A State That Withered Away Purdue University Press s 184 ISBN 9781557534958 Kostovicova Denisa 2005 Kosovo the politics of identity and space Routledge ISBN 9780415348065 Ramet Sabrina P 2010 Central and Southeast European Politics Since 1989 Cambridge University Press ISBN 9780521716161 red May 1981 What was happening in Kosovo Politika s Little Library serb Belgrade Elsie Robert 2010 Historical Dictionary of Kosovo Scarecrow Press ISBN 9780810874831 Di Lellio Anna 2006 The Case for Kosova Passage to Independence Anthem Press ISBN 9780857287120 Posilannya angl Arhiv originalu za 1 kvitnya 2016 Procitovano 27 serpnya 2015 PDF angl Arhiv originalu PDF za 5 bereznya 2016 Procitovano 27 serpnya 2015 serb Arhiv originalu za 27 bereznya 2018 Procitovano 27 serpnya 2015 angl Arhiv originalu za 24 veresnya 2015 Procitovano 27 serpnya 2015