Повстання Івайла (болг. Въехание на Ивайло) — повстання в 1277-1278 болгарського селянства під проводом майбутнього болгарського царя Івайла проти некомпетентного правління царя Костянтина Тиха і болгарської знаті.
Повстання було викликане, головним чином, нездатністю центральної влади протистояти монгольській загрозі в північно-східній Болгарії. Слабкість державних інститутів була результатом прискореної феодалізації Другого Болгарського царства. Татари грабували і розоряли болгарське населення протягом десятиліть особливо в районі Добруджі.
Передумови
Після кончини Івана Асена II (1218-1241), Болгарське царство поступово почало зменшуватися: як внаслідок того, що на троні часто виявлялися немовлята, так і через внутрішні чвари серед місцевих дворян. Північ країни переживала постійні монгольські набіги: особливо після 1240-х років. Хоча Іван Асен II розбив монголів незадовго до своєї смерті, регент Калимана I Асена (1241-1246) погодився виплачувати щорічну данину кочівникам, щоб уникнути нових спустошень. Потім стався розпад конфедерації правителів у Дешт-і-Кипчаку і створення монгольської Золотої Орди. Це мало довгострокові політичні і стратегічні наслідки для Болгарії — попередні правителі були болгарськими союзниками і часто забезпечували болгарську армію допоміжною кавалерією, в той час як Золота Орда виявлялася ворожою державою.
На півдні Болгарія втратила значні частини Фракії і Македонії на користь Нікейської імперії, яка уникла первинних нападів монголів. Землі на північному заході — включно з Белградом, Браничево і Северин Банатом — були завойовані Королівством Угорщина.
У 1256 році в Болгарії почалася громадянська війна між Митсо Асеном (1256-1257), родичем Івана Асена II, який влаштувався в південно-східній Болгарії, і боярином з Скоп'є Костянтином Тиха (1257-1277), який був проголошений імператором дворянством Тирново. Одночасно, угорський дворянин князівського походження Русис Ростислав Михайлович улаштувався у Відні — як ще один претендент на титул імператора країни (і був визнаний таким Королівством Угорщина).
До 1261 року Костянтин Тихий став переможцем, але його 20-літнє царство не принесло стабільності Болгарії: Відін залишився незалежним від центральної влади в Тирново, а монголи регулярно проводили атаки на північний схід країни, грабуючи села і паралізуючи економічне життя в регіоні. У тому ж році Михайло VIII Палеолог (1259-1282) захопив Константинополь і відновив Візантійську імперію, яка стала головним противником Болгарії на півдні.
У 1260-х роках Костянтин Тихий зламав ногу на полюванні і залишився паралізованим нижче талії. Інвалідність помітно послабила контроль над урядом, і він потрапив під вплив своєї другої дружини Ірини Дукайни Ласкаріної — яка, разом зі своїми родичами, постійно брала участь в інтригах при візантійському дворі. Пізніше він залишив державні справи своїй третій дружині, яку звали Марія Палайологіна Кантакоузене. Вона була «скандальною інтриганткою», чиї дії з забезпечення успадкування престолу її сином озлобили дворянство.
Повстання
У 1277 селянський лідер Івайло — якого сучасні йому візантійські літописці називали «свинопасом» — виявився успішним полководцем і харизматичним лідером. У перші місяці повстання він розбив як монголів, так і царські армії — особисто убивши Костянтина Тиха в одному з боїв.
Візантійський імператор Михайло VIII Палеолог спробував використати ситуацію на свою користь і вдерся в Болгарію. Він послав Івана Асена III, сина колишнього царя Митсо Асена, претендентом на болгарський трон, забезпечивши його великою візантійською армією. Але Івайло в 1278 випередив його і здійснивши тріумфальний в'їзд у столицю Тирново, одружився з вдовою імператора Марією, після чого примусив місцеве дворянство визнати себе новим царем Болгарії.
Наслідки
Візантійський імператор Михайло VIII «підштовхнув» монголів до атаки з півночі, змусивши тим самим царя Івайла битися відразу на двох фронтах. Івайло був розбитий монголами і опинився в облозі у фортеці Драстар; в його відсутність дворянство в столиці Тирнове відкрило ворота новому царю Івану Асену III. Імператор Михайло VIII для його підтримки послав проти Івайла в Болгарію дві великі армії — але обидві вони були розбиті болгарськими повстанцями в Балканських горах. Івайлу незабаром вдалося прорвати облогу Драстара, і Іван Асен III втік назад у Візантійську імперію. Але дворянство в столиці проголосило новим царем вихідця зі свого середовища, магната Георгія I Тертера.
Оточений ворогами і втративши підтримку через постійні війни, Івайло втік до табору монгольського воєначальника Ногай-хана в пошуках допомоги — але, врешті, був убитий. Наслідки повстання і правління Івайла довго впливали як на Болгарію, так і на Візантію: через роки після смерті царя-«свинопаса» у Візантійській імперії з'явилися два «Псевдо-Івайла», які користувалися широкою підтримкою населення.
Примітки
- Fine, 1987, с. 171–172, 174.
Література
- Fine J. The Late Medieval Balkans, A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. — University of Michigan Press, 1987. — .
- Божилов И., Гюзелев В. История на средновековна България VII–XIV век : ( )[болг.]. — София : Анубис, 1999. — .
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Povstannya Ivajla bolg Vehanie na Ivajlo povstannya v 1277 1278 bolgarskogo selyanstva pid provodom majbutnogo bolgarskogo carya Ivajla proti nekompetentnogo pravlinnya carya Kostyantina Tiha i bolgarskoyi znati Povstannya Ivajla Povstannya bulo viklikane golovnim chinom nezdatnistyu centralnoyi vladi protistoyati mongolskij zagrozi v pivnichno shidnij Bolgariyi Slabkist derzhavnih institutiv bula rezultatom priskorenoyi feodalizaciyi Drugogo Bolgarskogo carstva Tatari grabuvali i rozoryali bolgarske naselennya protyagom desyatilit osoblivo v rajoni Dobrudzhi PeredumoviPislya konchini Ivana Asena II 1218 1241 Bolgarske carstvo postupovo pochalo zmenshuvatisya yak vnaslidok togo sho na troni chasto viyavlyalisya nemovlyata tak i cherez vnutrishni chvari sered miscevih dvoryan Pivnich krayini perezhivala postijni mongolski nabigi osoblivo pislya 1240 h rokiv Hocha Ivan Asen II rozbiv mongoliv nezadovgo do svoyeyi smerti regent Kalimana I Asena 1241 1246 pogodivsya viplachuvati shorichnu daninu kochivnikam shob uniknuti novih spustoshen Potim stavsya rozpad konfederaciyi praviteliv u Desht i Kipchaku i stvorennya mongolskoyi Zolotoyi Ordi Ce malo dovgostrokovi politichni i strategichni naslidki dlya Bolgariyi poperedni praviteli buli bolgarskimi soyuznikami i chasto zabezpechuvali bolgarsku armiyu dopomizhnoyu kavaleriyeyu v toj chas yak Zolota Orda viyavlyalasya vorozhoyu derzhavoyu Na pivdni Bolgariya vtratila znachni chastini Frakiyi i Makedoniyi na korist Nikejskoyi imperiyi yaka unikla pervinnih napadiv mongoliv Zemli na pivnichnomu zahodi vklyuchno z Belgradom Branichevo i Severin Banatom buli zavojovani Korolivstvom Ugorshina U 1256 roci v Bolgariyi pochalasya gromadyanska vijna mizh Mitso Asenom 1256 1257 rodichem Ivana Asena II yakij vlashtuvavsya v pivdenno shidnij Bolgariyi i boyarinom z Skop ye Kostyantinom Tiha 1257 1277 yakij buv progoloshenij imperatorom dvoryanstvom Tirnovo Odnochasno ugorskij dvoryanin knyazivskogo pohodzhennya Rusis Rostislav Mihajlovich ulashtuvavsya u Vidni yak she odin pretendent na titul imperatora krayini i buv viznanij takim Korolivstvom Ugorshina Do 1261 roku Kostyantin Tihij stav peremozhcem ale jogo 20 litnye carstvo ne prineslo stabilnosti Bolgariyi Vidin zalishivsya nezalezhnim vid centralnoyi vladi v Tirnovo a mongoli regulyarno provodili ataki na pivnichnij shid krayini grabuyuchi sela i paralizuyuchi ekonomichne zhittya v regioni U tomu zh roci Mihajlo VIII Paleolog 1259 1282 zahopiv Konstantinopol i vidnoviv Vizantijsku imperiyu yaka stala golovnim protivnikom Bolgariyi na pivdni U 1260 h rokah Kostyantin Tihij zlamav nogu na polyuvanni i zalishivsya paralizovanim nizhche taliyi Invalidnist pomitno poslabila kontrol nad uryadom i vin potrapiv pid vpliv svoyeyi drugoyi druzhini Irini Dukajni Laskarinoyi yaka razom zi svoyimi rodichami postijno brala uchast v intrigah pri vizantijskomu dvori Piznishe vin zalishiv derzhavni spravi svoyij tretij druzhini yaku zvali Mariya Palajologina Kantakouzene Vona bula skandalnoyu intrigantkoyu chiyi diyi z zabezpechennya uspadkuvannya prestolu yiyi sinom ozlobili dvoryanstvo PovstannyaU 1277 selyanskij lider Ivajlo yakogo suchasni jomu vizantijski litopisci nazivali svinopasom viyavivsya uspishnim polkovodcem i harizmatichnim liderom U pershi misyaci povstannya vin rozbiv yak mongoliv tak i carski armiyi osobisto ubivshi Kostyantina Tiha v odnomu z boyiv Vizantijskij imperator Mihajlo VIII Paleolog sprobuvav vikoristati situaciyu na svoyu korist i vdersya v Bolgariyu Vin poslav Ivana Asena III sina kolishnogo carya Mitso Asena pretendentom na bolgarskij tron zabezpechivshi jogo velikoyu vizantijskoyu armiyeyu Ale Ivajlo v 1278 viperediv jogo i zdijsnivshi triumfalnij v yizd u stolicyu Tirnovo odruzhivsya z vdovoyu imperatora Mariyeyu pislya chogo primusiv misceve dvoryanstvo viznati sebe novim carem Bolgariyi NaslidkiVizantijskij imperator Mihajlo VIII pidshtovhnuv mongoliv do ataki z pivnochi zmusivshi tim samim carya Ivajla bitisya vidrazu na dvoh frontah Ivajlo buv rozbitij mongolami i opinivsya v oblozi u forteci Drastar v jogo vidsutnist dvoryanstvo v stolici Tirnove vidkrilo vorota novomu caryu Ivanu Asenu III Imperator Mihajlo VIII dlya jogo pidtrimki poslav proti Ivajla v Bolgariyu dvi veliki armiyi ale obidvi voni buli rozbiti bolgarskimi povstancyami v Balkanskih gorah Ivajlu nezabarom vdalosya prorvati oblogu Drastara i Ivan Asen III vtik nazad u Vizantijsku imperiyu Ale dvoryanstvo v stolici progolosilo novim carem vihidcya zi svogo seredovisha magnata Georgiya I Tertera Otochenij vorogami i vtrativshi pidtrimku cherez postijni vijni Ivajlo vtik do taboru mongolskogo voyenachalnika Nogaj hana v poshukah dopomogi ale vreshti buv ubitij Naslidki povstannya i pravlinnya Ivajla dovgo vplivali yak na Bolgariyu tak i na Vizantiyu cherez roki pislya smerti carya svinopasa u Vizantijskij imperiyi z yavilisya dva Psevdo Ivajla yaki koristuvalisya shirokoyu pidtrimkoyu naselennya PrimitkiFine 1987 s 171 172 174 LiteraturaFine J The Late Medieval Balkans A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest University of Michigan Press 1987 ISBN 0 472 10079 3 Bozhilov I Gyuzelev V Istoriya na srednovekovna Blgariya VII XIV vek bolg Sofiya Anubis 1999 ISBN 954 426 204 0