«Моє́ життя́: До́свід автобіогра́фії» (рос. «Моя жизнь: Опыт автобиографии») — автобіографія Лева Троцького, одного з організаторів Жовтневої революції, що відіграв ключову роль у створенні Червоної армії. Написана у період проживання Троцького в Алмати й Туреччині; вперше опублікована 1930 року. Ця робота містить важливі історичні деталі Жовтневих подій і має яскраво виражену антисталінську спрямованість .
Обкладинка першого тома першого видання російською мовою (1930) | |
Автор | Лев Троцький |
---|---|
Назва мовою оригіналу | Моя жизнь |
Мова | російська |
Тема | троцькізм |
Жанр | мемуари, історична література, політична література |
Видавництво | S. Fischer Verlag (1930) Thornton Butterworth «Гранит» (1930) «Панорама» (1991) |
Видано | 1930 1991 (в СРСР) |
Автобіографія Троцького, що стала одним із найважливіших джерел для дослідників його життя, політичної долі та творчості, справила відчутний вплив на його біографів, починаючи з [en] (який, через докладний аналіз сталінізму та соціоекономічного устрою СРСР, вважав екснаркома «пророком»). Багато хто з біографів Троцького просто переписував фактичний матеріал про життя революціонера з його ж книги, лише адаптуючи розказану Троцьким версію подій до реалій свого часу. Факти ж про ранні роки Троцького досі відомі лише з «Мого життя». Книга перекладена багатьма мовами світу; уперше видана в СРСР 1991 року .
Історія
Автор «Мого життя», Лев Троцький, народжений у Янівці (нині ― село Береславка у Кіровоградській області України), був марксистським теоретиком і революціонером, що став ключовою фігурою в більшовицькій революції 1917 року та громадянській війні в Росії. Після повалення [en], Троцький обіймав високі посади в радянському уряді, зокрема як голова Революційної військової ради та народний комісар з військових справ. Після смерті Володимира Леніна, лідера більшовиків, у 1924 році Лев Троцький вступив у політичну боротьбу з генеральним секретарем ЦК ВКП(б) Йосипом Сталіним, ставши його головним опонентом. Конфлікт між Троцьким і Сталіним виник через розбіжності в поглядах на економічну політику країни. Разом з тим, Троцький підтримував ідею світової революції, тоді як Сталін виступав за побудову «соціалізму в окремо взятій країні». Троцький і його прибічники також критикували Сталіна за бюрократизацію держапарату й нехтування альтернативними думками. Урешті, 1927 року, Сталін досягнув усунення Троцького з влади та його вигнання з СРСР у 1929 році. Спершу Троцького вислали до Алмати, а згодом до Туреччини, де він продовжив політичну діяльність та написання своїх праць.
Після висилки з СРСР та прибуття до Туреччини Лев Троцький відновив роботу, яку почав ще в алматинському засланні, з метою представити всім зацікавленим особам свій життєвий шлях: від розповіді про батьків до подій 1930 року. Книга «Моє життя» була написана «за одним присідом і завершена протягом кількох місяців». Сам Троцький писав у передмові, що «сама можливість появи її у світ створена павзою в активній політичній діяльності автора». Про інтенсивну роботу батька писав син колишнього наркома Лев Сєдов: «У нас без змін. Старий [Троцький] багато працює – підготовляє книги для друку».
В архіві НКВС зберігся невеликий аркуш зі списком потенційних назв рукопису: «Пів століття (1879—1929). Досвід автобіографії» (рос. «Полвека (1879—1929). Опыт автобиографии»), «Приливи та відливи. Автобіографія революціонера» (рос. «Приливы и отливы. Автобиография революционера»), «На службі революції. Досвід автобіографії» (рос. «На службе революции. Опыт автобиографии»), «Життя у боротьбі. Автобіографія революціонера» (рос. «Жизнь в борьбе. Автобиография революционера»), а також «Жити означає боротися. Автобіографія революціонера» (рос. «Жить — значит бороться. Автобиография революционера»).
Рукописом автобіографії негайно зацікавилися американські та англійські видавці, видавши авторові аванс у сім тисяч доларів. Вже 1930 року «Моє життя» було перекладено англійською і випущено в США та у Великій Британії. Рік по тому американське видавництво опублікувало її додатковий наклад. Тоді ж мемуари революціонера були видані у Франції, Іспанії, Чехословаччині та Польщі (видавничою компанією Bibljon): причому у Варшаві вони з'явилися не тільки польською мовою, а й ідишем. Через два роки, в 1932-му, мемуари Троцького було видано в Китаї; книга стала бестселером, забезпечивши фінансову стабільність сім'ї революціонера.
На відміну від американських видавців, які зберегли авторський підзаголовок «Досвід автобіографії», лондонське видавництво «Thorton Buttenworth» видало книгу з підзаголовком «Зліт і падіння диктатора» (англ. The Rise and Fall of a Dictator), що обурило Троцького. Ще більше його невдоволення викликав французький переклад і, особливо, супровідні коментарі Моріса Донзеля-Парижаніна, які автор вважав «образою»; судовий позов адвоката Лева Давидовича, однак, запізнився, оскільки паризьке видавництво Rieder встигло випустити наклад у продаж.
Російськомовне видавництво «Граніт», яке розташовувалося в столиці Веймарської республіки Берліні, уклало договір із Левом Давидовичем про видання книги у двох томах: це сталося вже 1930 року, хоча у вихідних даних значиться наступний, 1931 рік. Стверджується, що книговидавець отримував непоганий прибуток, хоча не відчував себе в безпеці в умовах дедалі більшої «кампанії ненависті», що нагніталася радянською владою щодо Троцького. Осторонь цькування єврея-комуніста не залишилися й нацисти, які набирали сили в Німеччині. При цьому сам автор пізніше пояснював великі обсяги продажу автобіографії тим, що її екземпляри купували агенти радянських спецслужб — з метою знищити книги.
У Радянському Союзі мемуари Троцького були вперше опубліковані 1991 року (підписано до друку у вересні 1990 року). На думку історика Юрія Ємельянова, котру він висловив у 1990 році, радянські «заборони на знайомство» з автобіографією Троцького обґрунтовувалися так: «якщо Ви читаєте троцькістську літературу, значить ви заражаєтеся троцькістськими поглядами… перетворюєтеся на троцькіста».
Книгу перекладено безліччю мов і видано практично по всьому світові. Вже 1930 року вийшли переклади англійською, чеською, французькою, італійською, іспанською та німецькою. 1969 року відбулося видання автобіографії в Ірані, а 1970-го в Туреччині.
Англійською мовою мемуари перекладали «старі знайомі Троцького»: Макс Істмен та його дружина Олена Істмен-Криленко, яка писала, що робота над перекладом їй «нічого, крім гордості та радості, не доставила». Якість їхнього перекладу була відзначена одним із критиків книги.
Опис
У своїй автобіографії Лев Троцький прагнув відбити свій життєвий шлях у суворій хронологічній структурі, яка б підкреслювала ключові віхи як в особистій, так і в революційній діяльності автора. Книга розділена на два томи і охоплює його ранні роки, революційну діяльність, тюремні ув'язнення, заслання, еміграції, повернення до Росії та подальшу боротьбу за владу після Жовтневої революції. У першому томі Троцький описує своє дитинство в Янівці, досвід здобуття освіти, знайомство з революційними ідеями та участь у підпільній роботі. Поміж іншого, у книзі вміщено описи рідної Троцькому південноукраїнської природи; Троцький детально відтворює атмосферу українського села з його розміреним побутом, звичаями та українською мовою, що була невід'ємною частиною його повсякденного спілкування.
Такі розділи, як «Моя перша революційна організація» (рос. «Моя первая революционная организация») та «Мої перші в'язниці» (рос. «Мои первые тюрьмы»), передають драматизм раннього етапу політичної діяльності Троцького.
Другий том книги зосереджується на періоді активної участі Троцького у перевороті 1917 року та складностях, що виникли після одержання більшовиками влади. Розділ «Від липня до жовтня» (рос. «От июля до октября») докладно описує напружені події перед взяттям влади більшовиками, а розділ «Біля керма влади» (рос. «У власти») — його досвід на посаді голови виконкому Петроградської ради робітничих і солдатських депутатів. Особливу увагу приділено Берестейському миру та супутнім йому важким перемовинам, описаним у розділі «Переговори у Бересті» (рос. «Переговоры в Бресте»). У фінальних розділах Троцький описує внутрішньопартійну боротьбу, свої відносини з Леніним, розкол у керівництві та вимушене вигнання з СРСР, завершуючи книгу роздумами про політичний крах та своє життя у вигнанні.
Критика
Після своєї публікації, книга піддалася жорсткій критиці з боку літераторів та інтелектуалів, які були прихильні до радянського уряду та вважалися «друзями СРСР». Вони характеризували спогади Троцького як спробу дискредитувати радянську владу. В СРСР мемуари Троцького суворо критикувалися навіть після десталінізації; зокрема факт публікації автобіографії на замовлення «берлінського буржуазного видавця» використовувався радянськими істориками для боротьби з «троцькізмом» і в 1980-ті роки, які описували книгу як «відверто спрямовану проти Леніна та більшовизму». Втім попри негативну реакцію всередині марксистсько-леніністського табору, «Моє життя» здобуло визнання за межами СРСР, де багато критиків, включно з тими, хто не поділяв поглядів Троцького, давали книзі схвальні характеристики, відзначаючи її історичну важливість та яскравий стиль написання.
«Всі американці в голос кричать, що за чудова книжка. Бідолашного Сталіна, напевно, завидки беруть, що не про нього, а про Вас кричать», — писала в 1930 році Олена Криленко, яка перекладала працю Троцького на англійську. Стара знайома Троцьких — Ганна Клячко — прочитавши присланий їй екземпляр, відповідала авторові: «Ваша особистість, Леве Давидовичу, цікавить і притягає всіх. І ось Ви яскраво, жваво, пластично виступаєте зі своєї книги, і всім ясно, що ж це за людина, як вона працювала, чого прагнула, і все те особисте, що так займає людей». Професор Олександр Каун, який працював над книгою про письменника Максима Горького, писав, що закінчив читати американське видання спогадів Троцького з жалем: хотілося слухати автора «найціннішого внеску в історію російської революції» іще й іще.
В огляді «Мого життя», опублікованому з нагоди її американського видання, професор Волтер Карл Барнс називає книгу «одним із найважливіших документів нової Росії». Він наголошує на точності та детальності роботи, особливо порівнюючи її з «розпливчастими» спогадами, написаними Олександром Керенським та Сергієм Сазоновим. Професор Володимир Мамонов у 1991 році називав «Моє життя» «прецікавою [книгою], причому не тільки для фахівців». Микола Бердяєв відгукнувся про книгу як про твір, «написаний для прославлення Л. Троцького як великого революціонера і ще більше для приниження його смертельного ворога Сталіна як нікчеми та жалюгідного епігона. Але написана вона дуже талановито…». У книзі Йосип Сталін уперше названий «видатною посередністю».
У 1931 році в журналі «Пролетарська революція» з'явилася стаття Йосипа Сталіна «Про деякі питання історії більшовизму», яку можна розглядати як «відповідь» радянського лідера на «друковану продукцію Троцького» (включаючи «Моє життя»). Основний зміст сталінської статті зводився до необхідності припинення будь-якої дискусії щодо проблем історії партії та революції:
Ось чому не можна допускати літературної дискусії з троцькістськими контрабандистами. Оригінальний текст (рос.) Вот почему нельзя допускать литературную дискуссию с троцкистскими контрабандистами. | ||
— Йосип Сталін |
Німецький письменник Ліон Фейхтванґер, який відвідав Москву в 1937 році і написав після цього невелику книгу, неоднозначно відгукувався про автобіографію Троцького:
Автобіографія Троцького… є твором чудового письменника… Але типажу великого державного діяча не відбиває | ||
— Ліон Фейхтванґер |
Фейхтванґер звертав увагу на брак почуття міри у автора, його «летючу в повітрі» логіку і відсутність належних знань про «людську сутність та людські можливості». Він характеризував книгу як «повну ненависті» і «пристрасно несправедливу», звинувачуючи колишнього наркома у поєднанні правди з вигадкою. На думку німецького письменника, Троцький у своїй книзі «злісно відкидає всі заслуги Сталіна».
Стиль Троцького був відзначений нобелівським лавреатом Франсуа Моріаком: він порівнював письменницький хист Троцького з Левом Толстим та Максимом Горьким. Французький письменник вважав, що — якби Лев Давидович не обрав «революційну кар'єру» — він міг би посісти гідне місце у галереї великих російських письменників.
Американський історик Поль Ле-Блан зазначав, що біографи революціонера стверджували, що «двотомник був персоніфікованою історію російського революційного руху». Особливу цікавість становила частина, що стосується радянського періоду життя Троцького: у ній «яскраво і детально» описувалася [ru] і роз'яснювалася політична позиція автора.
З ними згодні й анонімні автори огляду книги, опублікованого з нагоди її видання у британському Журналі Королівського інституту міжнародних відносин: не звинувачуючи автора у прямій фальсифікації (радше, в «мінімізації минулих розбіжностей»), вони звертають увагу, що в читача, незнайомого з усіма перипетіями міжфракційної боротьби РСДРП на початку XX століття, може скластися враження, що Троцький довгі роки був найближчим другом та вірним соратником В. І. Леніна:
Але непосвячений читач, спокушений яскравим стилем і вмілим розташуванням «світла і тіні», міг би легко скласти враження, що з часу їхнього першого знайомства між Леніним і Троцьким була встановлена найтісніша дружба і співпраця — і що жодні серйозні відмінності не поділяли їх. Оригінальний текст (англ.) But the uninitiated reader, beguiled by the racy style and skilful arrangement of light and shade, might easily carry away the impression that, from the time of their first acquaintance, the closest friendship and collaboration were established between Lenin and Trotsky, and that no serious differences ever arose to separate them. |
Крім того, вони, відгукуючись про останній розділ книги, присвячений «атакам» на буржуазні уряди Європи (які регулярно відмовляють Леву Давидовичу у в'їзній візі), ставлять риторичне запитання: чи було щось фундаментально неправильним у «політичній кар'єрі» головного героя, що закінчилася втратою друзів і що залишила його на самоті турецького вигнання?
Невиразність опису дитинства головного героя, відсутність подробиць (зокрема, теми антисемітизму того часу) були відзначені у рецензії до видання 1970-х років. Історик Роберт Сервіс, користуючись архівом Троцького після його відкриття, знаходить, що в ході редагування тексту автор намагався зменшувати кількість епізодів з його раннього життя, що нагадували про «заможність» сім'ї Бронштейнів, а також про їхнє єврейське коріння і зв'язки. В автобіографії також пропущено частини, пов'язані з роллю Троцького в придушенні Кронштадтського і Тамбовського повстань. Вибір джерел, зокрема цитування лише «хвалебних» відгуків про колишнього наркома, опублікованих Анатолієм Луначарським, також викликав питання. За образним висловом автора біографії революціонера Рональда Сіґала, процитованого істориком Полем Ле-Бланом у 2015 році, книга «схожа на віконну галерею, в якій тільки частина вікон має прозоре скло, інша частина — матове скло, деякі — завішані картинами, а є й ті що закладені цеглою».
Біограф Троцького, генерал Дмитро Волкогонов відніс «Моє життя» до однієї з двох найкращих книг, створених Троцьким (нарівні з «Історією російської революції»): «Навіть якби вигнанець не написав більше нічого… його ім'я назавжди залишилося б у ряду талановитих історичних письменників». Інший біограф революціонера — Ісаак Дойчер — також виокремлює саме ці два «головні історичні твори» Троцького. У післямові американського видавця автобіографії, перекладеному і німецькою мовою, відзначалася «гіркота щирого комуніста», яка «читається між рядками» у зв'язку з необхідністю для Троцького знову жити на засланні, причому — в капіталістичному світі.
Провідний науковий співробітник Санкт-Петербурзького інституту історії Російської академії наук Володимир Черняєв вважав, що «Моє життя» доводило право автора вважатися найближчим соратником Леніна і дозволяла «звести рахунки» з колишніми соратниками у партії. На думку авторів чотиритомної біографії Троцького Юрія Фельштинського та Георгія Чернявського, «полемічні» мемуари Троцького мали «всі переваги і недоліки, які притаманні спогадам як жанру»: книга була «суб'єктивна і упереджена», що, правда, і не заперечувалося. У той же час вони називали мемуари Троцького «захопливими», а також відзначали його живу, вільну мову, залучення безлічі літературних прийомів і точність у фактологічному плані: у них майже неможливо виявити неточності у датах, іменах та спільній канві подій. Фельштинський та Чернявський також повідомляли, що найважливішими недоліками роботи були, по-перше, «концентрація уваги автора на власній персоні», і, по-друге, «не цілком щира» ідеалізація образу Володимира Леніна та всього ленінського періоду в історії СРСР.
Коментарі
- рос. «Все американцы в голос кричат, что за чудесная книжка. Бедного Сталина, наверное, завидки берут, что не о нём, а о Вас кричат»
- рос. «Ваша личность, Лев Давидович, интересует и занимает всех, и вот Вы ярко, живо, пластично выступаете из своей книги, и всем ясно, что за человек, как работал, к чему стремился, и все то личное, что так занимает людей»
Примітки
- Thatcher, 2005, с. 9, 12.
- Thatcher, 2005, с. 22.
- Riga, 2006, с. 781.
- McCauley, 2002, с. 211.
- Кульчицький С.В. Троцький Лев Давидович // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2013. — Т. 10 : Т — Я. — С. 160. — .
- Пілаш, 2013, с. 31.
- Мінаєв, 2013, с. 75.
- Пілаш, 2013, с. 8.
- Федоровський, 2013.
- Бондар, 2012, с. 1.
- Swain, 2006, с. 187.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 8.
- Serge, Sedova-Trotsky, 1975, с. 165.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 9.
- Пантелеев, 1993, с. 219.
- Волкогонов, 1998, с. 99.
- Волкогонов, 1998, с. 116.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 10.
- Черняев, 2014, с. 179.
- Service, 2009, с. 405.
- Service, 2009, с. 406.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 11.
- Троцкий, 1991, с. 624.
- Емельянов, 1990, с. 55.
- Bakshy, 1930, с. 467.
- Sinclair, 1989, с. 502.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 12.
- Barnes, 1931, с. 826.
- Бердяев, 1931.
- Врядник, 2021.
- Волкогонов, 1998.
- Калашникова, 2023, с. 81.
- Фейхтвангер, 1937, с. 78.
- Шмелев, 1984, с. 106.
- Journal of the Royal Institute, 1930, с. 710—711.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 12—13.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 13.
- Мамонов, 1991, с. 77.
- Бердяев, 1931, с. 91—92.
- Волкогонов, 1998, с. 259—260.
- Thatcher, 2005, с. 10.
- Barnes, 1931, с. 827.
- Сталин, 1931.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 98—99.
- Фейхтвангер, 1937, с. 77.
- Mauriac, 1959, с. 196.
- Broué, 1988, с. 658.
- Le Blanc, 2015, с. 74.
- Service, 2009, с. 403.
- Journal of the Royal Institute, 1930, с. 711.
- Thatcher, 2005, с. 9.
- Journal of the Royal Institute, 1930, с. 712.
- Gneuss, 1979.
- Segal, 1979, с. 325.
- Le Blanc, 2015, с. 73.
- Волкогонов, 1998, с. 273—274.
- Дойчер, 1991, с. 277.
- Послесловие амер. издателя, 1929.
- Wilson, 1933.
- Service, 2009, с. 402.
- Koch, 1986, с. 6398—6399.
- Фельштинский, Чернявский, 2013, с. 10—11.
Література
- Першоджерела
- Троцкий Л. Д. Моя жизнь. Опыт автобиографии / отв. за випуск А. В. Дмитриев. — М. : Панорама, 1991. — 624 с. — . (рос.)
- Троцкий Л. Д. Моя жизнь / Предисл. докт. ист. наук И. С. Розенталь. — М. : Вагриус, 2001. — 572 с. — (Мой 20 век) — 7000 прим. — . (рос.)
- Англійською
- Barnes W. C. Review of My Life // . — 1931. — Т. 36, № 4. — С. 826—828. — DOI: .
- Bakshy A.. Trotsky's Own Story of His Life // Current History. — New York, 1930. — Т. 32, вип. 3, Число 1. — С. 467.
- [en]. Leon Trotsky. — Reaktion Books, 2015. — 224 с. — (Critical Lives) — .
- [en]. Trotsky // Who's Who in Russia Since 1900. — Routledge, 2002. — 296 с. — .
- Review of My Life: The Rise and Fall of a Dictator // Journal of the Royal Institute of International Affairs. — 1930. — Т. 9, № 5. — С. 710—712. — DOI: .
- Riga L.. Ethnonationalism, Assimilation, and the Social Worlds of the Jewish Bolsheviks in Fin de Siècle Tsarist Russia // Comparative Studies in Society and History. — 2006. — Т. 48, вип. 4, Число 1. — С. 762—797. — ISSN 1475-2999. — DOI: .
- Segal R.. Leon Trotsky: A Biography. — 1st ed. — Pantheon Books, 1979. — 464 с. — .
- Serge V., Sedova-Trotsky N. The Life and Death of Leon Trotsky. — New York : Basic Books, Inc. Publishers, 1975. — .
- Service R. Trotsky: A Biography. — Cambridge : Belknap Press / Harvard University Press, 2009. — 648 с. — .
- Sinclair L. Trotsky. A Bibliography. 2 vol. — Camelot Press Ltd. — Brookfield : Gover Publishing Company, 1989. — Т. 1. — 1350 с. — .
- Swain G.. Trotsky. — Pearson Education, 2006. — 237 с. — (Profiles in power) — .
- Thatcher I. D.. Trotsky on Trotsky // Троцкий = Trotsky. — Routledge, 2005. — 264 с. — (Routledge Historical Biographies) — .
- Trotsky // The New Republic. — 1933. — Число 4.
- Німецькою
- Nachwort des amerikanischen Herausgeber (Послесловие американского издателя) // Mein Leben. Versuch einer Autobiographie / Leo Trotzki. — Berlin : S. Fischer Verlag, 1929.
- Koch C. Moja Žin'. Opyt avtobiografi // Kindlers Literatur Lexikon. Taschenbuchausgabe. — München, 1986. — Т. 8. — .
- Gneuss C. Leo Trotzki «Mein Leben» // Zeit. — 1979. — Число 29.
- Російською
- Бердяев Н. А. Л. Троцкий. Моя жизнь. Опыт автобиографии. Два тома. Изд. «Граней». Берлин, 1930 (рецензия) / Под ред. И. Бунакова, Ф. Степуна и Г. Федотова // Новый град. — Париж, 1931. — № 1. — С. 91—94.
- Дойчер, И. Троцкий в изгнании / Пер. с англ. Н. Н. Яковлева. Послесл. и коммент. Н. А. Васецкого. — М. : Политиздат, 1991. — 590 с. — 150000 прим. — .
- Волкогонов Д. А. Троцкий: Политический портрет. — М. : АСТ, 1998. — Т. 2. — 416 с. — (Всемирная история в лицах) — .
- Емельянов Ю. В. Последние политические программы и прогнозы Троцкого // Социологические исследования. — 1990. — № 5. — С. 53—71.
- Мамонов В. Ф. Возвращение Троцкого // Вестник Челябинского государственного университета. — 1991. — Т. 1, вип. 1. — С. 76—81. — ISSN 1994-2796.
- Калашникова, Е.Д. Л.Д. Троцкий в годы гражданской войны // Волгоградский государственный социально-педагогический университет. — 2023. — Вип. № 3(50).
- Пантелеев М. М. Лев Троцкий. Константинополь, 1929 рік. Документы о пребывании Л. Д. Троцкого в Турции // Исторический архив. — 1993. — № 1. — С. 217—219. — ISSN 0869-6322.
- Сталин И. В. О некоторых вопросах истории большевизма // Пролетарская революция. — 1931. — № 6.
- Фейхтвангер Л. Глава VI. Сталин и Троцкий // Москва 1937: Отчет о поездке для моих друзей = Moskau 1937: Ein Reisebericht für meine Freunde / ред. И. Анисимов, пер. с нем. издат. «Художественная литература». — М. : Гослитиздат, 1937. — 121 с. — 200000 прим.
- Фельштинский Ю., Чернявский Г. Начало литературной деятельности в эмиграции // Лев Троцкий. Книга 4. Враг №1. 1929—1940 гг. — М. : Центрполиграф, 2013. — 544 с. — 2500 прим. — .
- Черняев В. Троцкий // Критический словарь русской революции. 1914—1921 = Critical companion to the Russian revolution: 1914—1921 / [en], У. Г. Розенберг, В. Ю. Черняев (сост.). — 2-е изд., испр. и доп. — СПб. : Нестор-История, 2014. — 768 с. — 1000 прим. — .
- Шмелев А. Н.. Исторический опыт борьбы ленинской партии против троцкизма за построение социализма в СССР (1923—1927 гг.). — Л. : видавництво ЛГУ, 1984. — 249 с. — 2266 прим.
- Українською
- Бондар, Ю. Книги з-за "МУРУ" // Вісник Книжкової палати. — 2012. — № 1. — ISSN 2076-9326.
- Кульчицький С.В. Троцький Лев Давидович // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2013. — Т. 10 : Т — Я. — С. 160. — .
- Мінаєв, А. Лев Троцький і «радянський термідор» // Історична панорама. — 2016. — № 22-23.
- Троцький, Л.Д. Український Троцький: тексти Лева Троцького про Україну / наук. ред. Д. М. Пілаш. — Одеса : ВМВ, 2013. — 167 с. — .
- Французькою
- Broué P. XLI. Le travail littéraire // Троцкий = Trotsky. — Fayard, 1988. — 1105 с. — .
- Mauriac F. Mémoires intérieurs. — Paris : Flammarion, 1959. — 260 с.
Посилання
- Врядник, Є. «Моє життя» Троцького: «De Profundis» професійного революціонера // Пломінь. — 2021.
- Федоровський, Ю. Лев Троцький і Україна // Спільне. — 2013.
Ця стаття належить до української Вікіпедії. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Moye zhittya Do svid avtobiogra fiyi ros Moya zhizn Opyt avtobiografii avtobiografiya Leva Trockogo odnogo z organizatoriv Zhovtnevoyi revolyuciyi sho vidigrav klyuchovu rol u stvorenni Chervonoyi armiyi Napisana u period prozhivannya Trockogo v Almati j Turechchini vpershe opublikovana 1930 roku Cya robota mistit vazhlivi istorichni detali Zhovtnevih podij i maye yaskravo virazhenu antistalinsku spryamovanist Moye zhittya Obkladinka pershogo toma pershogo vidannya rosijskoyu movoyu 1930 AvtorLev TrockijNazva movoyu originaluMoya zhiznMovarosijskaTematrockizmZhanrmemuari istorichna literatura politichna literaturaVidavnictvoS Fischer Verlag 1930 Thornton Butterworth Granit 1930 Panorama 1991 Vidano1930 1991 v SRSR Avtobiografiya Trockogo sho stala odnim iz najvazhlivishih dzherel dlya doslidnikiv jogo zhittya politichnoyi doli ta tvorchosti spravila vidchutnij vpliv na jogo biografiv pochinayuchi z en yakij cherez dokladnij analiz stalinizmu ta socioekonomichnogo ustroyu SRSR vvazhav eksnarkoma prorokom Bagato hto z biografiv Trockogo prosto perepisuvav faktichnij material pro zhittya revolyucionera z jogo zh knigi lishe adaptuyuchi rozkazanu Trockim versiyu podij do realij svogo chasu Fakti zh pro ranni roki Trockogo dosi vidomi lishe z Mogo zhittya Kniga perekladena bagatma movami svitu upershe vidana v SRSR 1991 roku IstoriyaAvtor Mogo zhittya Lev Trockij narodzhenij u Yanivci nini selo Bereslavka u Kirovogradskij oblasti Ukrayini buv marksistskim teoretikom i revolyucionerom sho stav klyuchovoyu figuroyu v bilshovickij revolyuciyi 1917 roku ta gromadyanskij vijni v Rosiyi Pislya povalennya en Trockij obijmav visoki posadi v radyanskomu uryadi zokrema yak golova Revolyucijnoyi vijskovoyi radi ta narodnij komisar z vijskovih sprav Pislya smerti Volodimira Lenina lidera bilshovikiv u 1924 roci Lev Trockij vstupiv u politichnu borotbu z generalnim sekretarem CK VKP b Josipom Stalinim stavshi jogo golovnim oponentom Konflikt mizh Trockim i Stalinim vinik cherez rozbizhnosti v poglyadah na ekonomichnu politiku krayini Razom z tim Trockij pidtrimuvav ideyu svitovoyi revolyuciyi todi yak Stalin vistupav za pobudovu socializmu v okremo vzyatij krayini Trockij i jogo pribichniki takozh kritikuvali Stalina za byurokratizaciyu derzhaparatu j nehtuvannya alternativnimi dumkami Ureshti 1927 roku Stalin dosyagnuv usunennya Trockogo z vladi ta jogo vignannya z SRSR u 1929 roci Spershu Trockogo vislali do Almati a zgodom do Turechchini de vin prodovzhiv politichnu diyalnist ta napisannya svoyih prac Pislya visilki z SRSR ta pributtya do Turechchini Lev Trockij vidnoviv robotu yaku pochav she v almatinskomu zaslanni z metoyu predstaviti vsim zacikavlenim osobam svij zhittyevij shlyah vid rozpovidi pro batkiv do podij 1930 roku Kniga Moye zhittya bula napisana za odnim prisidom i zavershena protyagom kilkoh misyaciv Sam Trockij pisav u peredmovi sho sama mozhlivist poyavi yiyi u svit stvorena pavzoyu v aktivnij politichnij diyalnosti avtora Pro intensivnu robotu batka pisav sin kolishnogo narkoma Lev Syedov U nas bez zmin Starij Trockij bagato pracyuye pidgotovlyaye knigi dlya druku V arhivi NKVS zberigsya nevelikij arkush zi spiskom potencijnih nazv rukopisu Piv stolittya 1879 1929 Dosvid avtobiografiyi ros Polveka 1879 1929 Opyt avtobiografii Prilivi ta vidlivi Avtobiografiya revolyucionera ros Prilivy i otlivy Avtobiografiya revolyucionera Na sluzhbi revolyuciyi Dosvid avtobiografiyi ros Na sluzhbe revolyucii Opyt avtobiografii Zhittya u borotbi Avtobiografiya revolyucionera ros Zhizn v borbe Avtobiografiya revolyucionera a takozh Zhiti oznachaye borotisya Avtobiografiya revolyucionera ros Zhit znachit borotsya Avtobiografiya revolyucionera Lev Trockij 1929 roku Rukopisom avtobiografiyi negajno zacikavilisya amerikanski ta anglijski vidavci vidavshi avtorovi avans u sim tisyach dolariv Vzhe 1930 roku Moye zhittya bulo perekladeno anglijskoyu i vipusheno v SShA ta u Velikij Britaniyi Rik po tomu amerikanske vidavnictvo opublikuvalo yiyi dodatkovij naklad Todi zh memuari revolyucionera buli vidani u Franciyi Ispaniyi Chehoslovachchini ta Polshi vidavnichoyu kompaniyeyu Bibljon prichomu u Varshavi voni z yavilisya ne tilki polskoyu movoyu a j idishem Cherez dva roki v 1932 mu memuari Trockogo bulo vidano v Kitayi kniga stala bestselerom zabezpechivshi finansovu stabilnist sim yi revolyucionera Na vidminu vid amerikanskih vidavciv yaki zberegli avtorskij pidzagolovok Dosvid avtobiografiyi londonske vidavnictvo Thorton Buttenworth vidalo knigu z pidzagolovkom Zlit i padinnya diktatora angl The Rise and Fall of a Dictator sho oburilo Trockogo She bilshe jogo nevdovolennya viklikav francuzkij pereklad i osoblivo suprovidni komentari Morisa Donzelya Parizhanina yaki avtor vvazhav obrazoyu sudovij pozov advokata Leva Davidovicha odnak zapiznivsya oskilki parizke vidavnictvo Rieder vstiglo vipustiti naklad u prodazh Rosijskomovne vidavnictvo Granit yake roztashovuvalosya v stolici Vejmarskoyi respubliki Berlini uklalo dogovir iz Levom Davidovichem pro vidannya knigi u dvoh tomah ce stalosya vzhe 1930 roku hocha u vihidnih danih znachitsya nastupnij 1931 rik Stverdzhuyetsya sho knigovidavec otrimuvav nepoganij pributok hocha ne vidchuvav sebe v bezpeci v umovah dedali bilshoyi kampaniyi nenavisti sho nagnitalasya radyanskoyu vladoyu shodo Trockogo Ostoron ckuvannya yevreya komunista ne zalishilisya j nacisti yaki nabirali sili v Nimechchini Pri comu sam avtor piznishe poyasnyuvav veliki obsyagi prodazhu avtobiografiyi tim sho yiyi ekzemplyari kupuvali agenti radyanskih specsluzhb z metoyu znishiti knigi U Radyanskomu Soyuzi memuari Trockogo buli vpershe opublikovani 1991 roku pidpisano do druku u veresni 1990 roku Na dumku istorika Yuriya Yemelyanova kotru vin visloviv u 1990 roci radyanski zaboroni na znajomstvo z avtobiografiyeyu Trockogo obgruntovuvalisya tak yaksho Vi chitayete trockistsku literaturu znachit vi zarazhayetesya trockistskimi poglyadami peretvoryuyetesya na trockista Knigu perekladeno bezlichchyu mov i vidano praktichno po vsomu svitovi Vzhe 1930 roku vijshli perekladi anglijskoyu cheskoyu francuzkoyu italijskoyu ispanskoyu ta nimeckoyu 1969 roku vidbulosya vidannya avtobiografiyi v Irani a 1970 go v Turechchini Anglijskoyu movoyu memuari perekladali stari znajomi Trockogo Maks Istmen ta jogo druzhina Olena Istmen Krilenko yaka pisala sho robota nad perekladom yij nichogo krim gordosti ta radosti ne dostavila Yakist yihnogo perekladu bula vidznachena odnim iz kritikiv knigi OpisU svoyij avtobiografiyi Lev Trockij pragnuv vidbiti svij zhittyevij shlyah u suvorij hronologichnij strukturi yaka b pidkreslyuvala klyuchovi vihi yak v osobistij tak i v revolyucijnij diyalnosti avtora Kniga rozdilena na dva tomi i ohoplyuye jogo ranni roki revolyucijnu diyalnist tyuremni uv yaznennya zaslannya emigraciyi povernennya do Rosiyi ta podalshu borotbu za vladu pislya Zhovtnevoyi revolyuciyi U pershomu tomi Trockij opisuye svoye ditinstvo v Yanivci dosvid zdobuttya osviti znajomstvo z revolyucijnimi ideyami ta uchast u pidpilnij roboti Pomizh inshogo u knizi vmisheno opisi ridnoyi Trockomu pivdennoukrayinskoyi prirodi Trockij detalno vidtvoryuye atmosferu ukrayinskogo sela z jogo rozmirenim pobutom zvichayami ta ukrayinskoyu movoyu sho bula nevid yemnoyu chastinoyu jogo povsyakdennogo spilkuvannya Taki rozdili yak Moya persha revolyucijna organizaciya ros Moya pervaya revolyucionnaya organizaciya ta Moyi pershi v yaznici ros Moi pervye tyurmy peredayut dramatizm rannogo etapu politichnoyi diyalnosti Trockogo Drugij tom knigi zoseredzhuyetsya na periodi aktivnoyi uchasti Trockogo u perevoroti 1917 roku ta skladnostyah sho vinikli pislya oderzhannya bilshovikami vladi Rozdil Vid lipnya do zhovtnya ros Ot iyulya do oktyabrya dokladno opisuye napruzheni podiyi pered vzyattyam vladi bilshovikami a rozdil Bilya kerma vladi ros U vlasti jogo dosvid na posadi golovi vikonkomu Petrogradskoyi radi robitnichih i soldatskih deputativ Osoblivu uvagu pridileno Berestejskomu miru ta suputnim jomu vazhkim peremovinam opisanim u rozdili Peregovori u Beresti ros Peregovory v Breste U finalnih rozdilah Trockij opisuye vnutrishnopartijnu borotbu svoyi vidnosini z Leninim rozkol u kerivnictvi ta vimushene vignannya z SRSR zavershuyuchi knigu rozdumami pro politichnij krah ta svoye zhittya u vignanni KritikaPislya svoyeyi publikaciyi kniga piddalasya zhorstkij kritici z boku literatoriv ta intelektualiv yaki buli prihilni do radyanskogo uryadu ta vvazhalisya druzyami SRSR Voni harakterizuvali spogadi Trockogo yak sprobu diskredituvati radyansku vladu V SRSR memuari Trockogo suvoro kritikuvalisya navit pislya destalinizaciyi zokrema fakt publikaciyi avtobiografiyi na zamovlennya berlinskogo burzhuaznogo vidavcya vikoristovuvavsya radyanskimi istorikami dlya borotbi z trockizmom i v 1980 ti roki yaki opisuvali knigu yak vidverto spryamovanu proti Lenina ta bilshovizmu Vtim popri negativnu reakciyu vseredini marksistsko leninistskogo taboru Moye zhittya zdobulo viznannya za mezhami SRSR de bagato kritikiv vklyuchno z timi hto ne podilyav poglyadiv Trockogo davali knizi shvalni harakteristiki vidznachayuchi yiyi istorichnu vazhlivist ta yaskravij stil napisannya Vsi amerikanci v golos krichat sho za chudova knizhka Bidolashnogo Stalina napevno zavidki berut sho ne pro nogo a pro Vas krichat pisala v 1930 roci Olena Krilenko yaka perekladala pracyu Trockogo na anglijsku Stara znajoma Trockih Ganna Klyachko prochitavshi prislanij yij ekzemplyar vidpovidala avtorovi Vasha osobistist Leve Davidovichu cikavit i prityagaye vsih I os Vi yaskravo zhvavo plastichno vistupayete zi svoyeyi knigi i vsim yasno sho zh ce za lyudina yak vona pracyuvala chogo pragnula i vse te osobiste sho tak zajmaye lyudej Profesor Oleksandr Kaun yakij pracyuvav nad knigoyu pro pismennika Maksima Gorkogo pisav sho zakinchiv chitati amerikanske vidannya spogadiv Trockogo z zhalem hotilosya sluhati avtora najcinnishogo vnesku v istoriyu rosijskoyi revolyuciyi ishe j ishe V oglyadi Mogo zhittya opublikovanomu z nagodi yiyi amerikanskogo vidannya profesor Volter Karl Barns nazivaye knigu odnim iz najvazhlivishih dokumentiv novoyi Rosiyi Vin nagoloshuye na tochnosti ta detalnosti roboti osoblivo porivnyuyuchi yiyi z rozplivchastimi spogadami napisanimi Oleksandrom Kerenskim ta Sergiyem Sazonovim Profesor Volodimir Mamonov u 1991 roci nazivav Moye zhittya precikavoyu knigoyu prichomu ne tilki dlya fahivciv Mikola Berdyayev vidguknuvsya pro knigu yak pro tvir napisanij dlya proslavlennya L Trockogo yak velikogo revolyucionera i she bilshe dlya prinizhennya jogo smertelnogo voroga Stalina yak nikchemi ta zhalyugidnogo epigona Ale napisana vona duzhe talanovito U knizi Josip Stalin upershe nazvanij vidatnoyu poserednistyu U 1931 roci v zhurnali Proletarska revolyuciya z yavilasya stattya Josipa Stalina Pro deyaki pitannya istoriyi bilshovizmu yaku mozhna rozglyadati yak vidpovid radyanskogo lidera na drukovanu produkciyu Trockogo vklyuchayuchi Moye zhittya Osnovnij zmist stalinskoyi statti zvodivsya do neobhidnosti pripinennya bud yakoyi diskusiyi shodo problem istoriyi partiyi ta revolyuciyi Os chomu ne mozhna dopuskati literaturnoyi diskusiyi z trockistskimi kontrabandistami Originalnij tekst ros Vot pochemu nelzya dopuskat literaturnuyu diskussiyu s trockistskimi kontrabandistami Josip StalinL Fejhtvanger u 1909 roci Nimeckij pismennik Lion Fejhtvanger yakij vidvidav Moskvu v 1937 roci i napisav pislya cogo neveliku knigu neodnoznachno vidgukuvavsya pro avtobiografiyu Trockogo Avtobiografiya Trockogo ye tvorom chudovogo pismennika Ale tipazhu velikogo derzhavnogo diyacha ne vidbivaye Lion Fejhtvanger Fejhtvanger zvertav uvagu na brak pochuttya miri u avtora jogo letyuchu v povitri logiku i vidsutnist nalezhnih znan pro lyudsku sutnist ta lyudski mozhlivosti Vin harakterizuvav knigu yak povnu nenavisti i pristrasno nespravedlivu zvinuvachuyuchi kolishnogo narkoma u poyednanni pravdi z vigadkoyu Na dumku nimeckogo pismennika Trockij u svoyij knizi zlisno vidkidaye vsi zaslugi Stalina Stil Trockogo buv vidznachenij nobelivskim lavreatom Fransua Moriakom vin porivnyuvav pismennickij hist Trockogo z Levom Tolstim ta Maksimom Gorkim Francuzkij pismennik vvazhav sho yakbi Lev Davidovich ne obrav revolyucijnu kar yeru vin mig bi posisti gidne misce u galereyi velikih rosijskih pismennikiv Amerikanskij istorik Pol Le Blan zaznachav sho biografi revolyucionera stverdzhuvali sho dvotomnik buv personifikovanoyu istoriyu rosijskogo revolyucijnogo ruhu Osoblivu cikavist stanovila chastina sho stosuyetsya radyanskogo periodu zhittya Trockogo u nij yaskravo i detalno opisuvalasya ru i roz yasnyuvalasya politichna poziciya avtora Z nimi zgodni j anonimni avtori oglyadu knigi opublikovanogo z nagodi yiyi vidannya u britanskomu Zhurnali Korolivskogo institutu mizhnarodnih vidnosin ne zvinuvachuyuchi avtora u pryamij falsifikaciyi radshe v minimizaciyi minulih rozbizhnostej voni zvertayut uvagu sho v chitacha neznajomogo z usima peripetiyami mizhfrakcijnoyi borotbi RSDRP na pochatku XX stolittya mozhe sklastisya vrazhennya sho Trockij dovgi roki buv najblizhchim drugom ta virnim soratnikom V I Lenina Ale neposvyachenij chitach spokushenij yaskravim stilem i vmilim roztashuvannyam svitla i tini mig bi legko sklasti vrazhennya sho z chasu yihnogo pershogo znajomstva mizh Leninim i Trockim bula vstanovlena najtisnisha druzhba i spivpracya i sho zhodni serjozni vidminnosti ne podilyali yih Originalnij tekst angl But the uninitiated reader beguiled by the racy style and skilful arrangement of light and shade might easily carry away the impression that from the time of their first acquaintance the closest friendship and collaboration were established between Lenin and Trotsky and that no serious differences ever arose to separate them Trockij z druzhinoyu ta sinom na zaslanni v Almati 1928 Krim togo voni vidgukuyuchis pro ostannij rozdil knigi prisvyachenij atakam na burzhuazni uryadi Yevropi yaki regulyarno vidmovlyayut Levu Davidovichu u v yiznij vizi stavlyat ritorichne zapitannya chi bulo shos fundamentalno nepravilnim u politichnij kar yeri golovnogo geroya sho zakinchilasya vtratoyu druziv i sho zalishila jogo na samoti tureckogo vignannya Neviraznist opisu ditinstva golovnogo geroya vidsutnist podrobic zokrema temi antisemitizmu togo chasu buli vidznacheni u recenziyi do vidannya 1970 h rokiv Istorik Robert Servis koristuyuchis arhivom Trockogo pislya jogo vidkrittya znahodit sho v hodi redaguvannya tekstu avtor namagavsya zmenshuvati kilkist epizodiv z jogo rannogo zhittya sho nagaduvali pro zamozhnist sim yi Bronshtejniv a takozh pro yihnye yevrejske korinnya i zv yazki V avtobiografiyi takozh propusheno chastini pov yazani z rollyu Trockogo v pridushenni Kronshtadtskogo i Tambovskogo povstan Vibir dzherel zokrema cituvannya lishe hvalebnih vidgukiv pro kolishnogo narkoma opublikovanih Anatoliyem Lunacharskim takozh viklikav pitannya Za obraznim vislovom avtora biografiyi revolyucionera Ronalda Sigala procitovanogo istorikom Polem Le Blanom u 2015 roci kniga shozha na vikonnu galereyu v yakij tilki chastina vikon maye prozore sklo insha chastina matove sklo deyaki zavishani kartinami a ye j ti sho zakladeni cegloyu Biograf Trockogo general Dmitro Volkogonov vidnis Moye zhittya do odniyeyi z dvoh najkrashih knig stvorenih Trockim narivni z Istoriyeyu rosijskoyi revolyuciyi Navit yakbi vignanec ne napisav bilshe nichogo jogo im ya nazavzhdi zalishilosya b u ryadu talanovitih istorichnih pismennikiv Inshij biograf revolyucionera Isaak Dojcher takozh viokremlyuye same ci dva golovni istorichni tvori Trockogo U pislyamovi amerikanskogo vidavcya avtobiografiyi perekladenomu i nimeckoyu movoyu vidznachalasya girkota shirogo komunista yaka chitayetsya mizh ryadkami u zv yazku z neobhidnistyu dlya Trockogo znovu zhiti na zaslanni prichomu v kapitalistichnomu sviti Obkladinka nimeckogo vidannya 1930 Providnij naukovij spivrobitnik Sankt Peterburzkogo institutu istoriyi Rosijskoyi akademiyi nauk Volodimir Chernyayev vvazhav sho Moye zhittya dovodilo pravo avtora vvazhatisya najblizhchim soratnikom Lenina i dozvolyala zvesti rahunki z kolishnimi soratnikami u partiyi Na dumku avtoriv chotiritomnoyi biografiyi Trockogo Yuriya Felshtinskogo ta Georgiya Chernyavskogo polemichni memuari Trockogo mali vsi perevagi i nedoliki yaki pritamanni spogadam yak zhanru kniga bula sub yektivna i uperedzhena sho pravda i ne zaperechuvalosya U toj zhe chas voni nazivali memuari Trockogo zahoplivimi a takozh vidznachali jogo zhivu vilnu movu zaluchennya bezlichi literaturnih prijomiv i tochnist u faktologichnomu plani u nih majzhe nemozhlivo viyaviti netochnosti u datah imenah ta spilnij kanvi podij Felshtinskij ta Chernyavskij takozh povidomlyali sho najvazhlivishimi nedolikami roboti buli po pershe koncentraciya uvagi avtora na vlasnij personi i po druge ne cilkom shira idealizaciya obrazu Volodimira Lenina ta vsogo leninskogo periodu v istoriyi SRSR Komentariros Vse amerikancy v golos krichat chto za chudesnaya knizhka Bednogo Stalina navernoe zavidki berut chto ne o nyom a o Vas krichat ros Vasha lichnost Lev Davidovich interesuet i zanimaet vseh i vot Vy yarko zhivo plastichno vystupaete iz svoej knigi i vsem yasno chto za chelovek kak rabotal k chemu stremilsya i vse to lichnoe chto tak zanimaet lyudej PrimitkiThatcher 2005 s 9 12 Thatcher 2005 s 22 Riga 2006 s 781 McCauley 2002 s 211 Kulchickij S V Trockij Lev Davidovich Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2013 T 10 T Ya S 160 ISBN 978 966 00 1359 9 Pilash 2013 s 31 Minayev 2013 s 75 Pilash 2013 s 8 Fedorovskij 2013 Bondar 2012 s 1 Swain 2006 s 187 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 8 Serge Sedova Trotsky 1975 s 165 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 9 Panteleev 1993 s 219 Volkogonov 1998 s 99 Volkogonov 1998 s 116 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 10 Chernyaev 2014 s 179 Service 2009 s 405 Service 2009 s 406 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 11 Trockij 1991 s 624 Emelyanov 1990 s 55 Bakshy 1930 s 467 Sinclair 1989 s 502 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 12 Barnes 1931 s 826 Berdyaev 1931 Vryadnik 2021 Volkogonov 1998 Kalashnikova 2023 s 81 Fejhtvanger 1937 s 78 Shmelev 1984 s 106 Journal of the Royal Institute 1930 s 710 711 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 12 13 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 13 Mamonov 1991 s 77 Berdyaev 1931 s 91 92 Volkogonov 1998 s 259 260 Thatcher 2005 s 10 Barnes 1931 s 827 Stalin 1931 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 98 99 Fejhtvanger 1937 s 77 Mauriac 1959 s 196 Broue 1988 s 658 Le Blanc 2015 s 74 Service 2009 s 403 Journal of the Royal Institute 1930 s 711 Thatcher 2005 s 9 Journal of the Royal Institute 1930 s 712 Gneuss 1979 Segal 1979 s 325 Le Blanc 2015 s 73 Volkogonov 1998 s 273 274 Dojcher 1991 s 277 Posleslovie amer izdatelya 1929 Wilson 1933 Service 2009 s 402 Koch 1986 s 6398 6399 Felshtinskij Chernyavskij 2013 s 10 11 LiteraturaPershodzherela Trockij L D Moya zhizn Opyt avtobiografii otv za vipusk A V Dmitriev M Panorama 1991 624 s ISBN 5 85220 067 0 ros Trockij L D Moya zhizn Predisl dokt ist nauk I S Rozental M Vagrius 2001 572 s Moj 20 vek 7000 prim ISBN 5 264 00571 0 ros Anglijskoyu Barnes W C Review of My Life 1931 T 36 4 S 826 828 DOI 10 2307 1838038 Bakshy A Trotsky s Own Story of His Life Current History New York 1930 T 32 vip 3 Chislo 1 S 467 en Leon Trotsky Reaktion Books 2015 224 s Critical Lives ISBN 978 1780234304 en Trotsky Who s Who in Russia Since 1900 Routledge 2002 296 s ISBN 9781134772148 Review of My Life The Rise and Fall of a Dictator Journal of the Royal Institute of International Affairs 1930 T 9 5 S 710 712 DOI 10 2307 3015351 Riga L Ethnonationalism Assimilation and the Social Worlds of the Jewish Bolsheviks in Fin de Siecle Tsarist Russia Comparative Studies in Society and History 2006 T 48 vip 4 Chislo 1 S 762 797 ISSN 1475 2999 DOI 10 1017 S0010417506000296 Segal R Leon Trotsky A Biography 1st ed Pantheon Books 1979 464 s ISBN 978 0394507040 Serge V Sedova Trotsky N The Life and Death of Leon Trotsky New York Basic Books Inc Publishers 1975 ISBN 9780465039425 Service R Trotsky A Biography Cambridge Belknap Press Harvard University Press 2009 648 s ISBN 978 0674036154 Sinclair L Trotsky A Bibliography 2 vol Camelot Press Ltd Brookfield Gover Publishing Company 1989 T 1 1350 s ISBN 0 85967 820 2 Swain G Trotsky Pearson Education 2006 237 s Profiles in power ISBN 9780582771901 Thatcher I D Trotsky on Trotsky Trockij Trotsky Routledge 2005 264 s Routledge Historical Biographies ISBN 9781134572144 Trotsky The New Republic 1933 Chislo 4 Nimeckoyu Nachwort des amerikanischen Herausgeber Posleslovie amerikanskogo izdatelya Mein Leben Versuch einer Autobiographie Leo Trotzki Berlin S Fischer Verlag 1929 Koch C Moja Zin Opyt avtobiografi Kindlers Literatur Lexikon Taschenbuchausgabe Munchen 1986 T 8 ISBN 3 423 05999 0 Gneuss C Leo Trotzki Mein Leben Zeit 1979 Chislo 29 Rosijskoyu Berdyaev N A L Trockij Moya zhizn Opyt avtobiografii Dva toma Izd Granej Berlin 1930 recenziya Pod red I Bunakova F Stepuna i G Fedotova Novyj grad Parizh 1931 1 S 91 94 Dojcher I Trockij v izgnanii Per s angl N N Yakovleva Poslesl i komment N A Vaseckogo M Politizdat 1991 590 s 150000 prim ISBN 5 250 01472 0 Volkogonov D A Trockij Politicheskij portret M AST 1998 T 2 416 s Vsemirnaya istoriya v licah ISBN 5 237 00974 3 Emelyanov Yu V Poslednie politicheskie programmy i prognozy Trockogo Sociologicheskie issledovaniya 1990 5 S 53 71 Mamonov V F Vozvrashenie Trockogo Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta 1991 T 1 vip 1 S 76 81 ISSN 1994 2796 Kalashnikova E D L D Trockij v gody grazhdanskoj vojny Volgogradskij gosudarstvennyj socialno pedagogicheskij universitet 2023 Vip 3 50 Panteleev M M Lev Trockij Konstantinopol 1929 rik Dokumenty o prebyvanii L D Trockogo v Turcii Istoricheskij arhiv 1993 1 S 217 219 ISSN 0869 6322 Stalin I V O nekotoryh voprosah istorii bolshevizma Proletarskaya revolyuciya 1931 6 Fejhtvanger L Glava VI Stalin i Trockij Moskva 1937 Otchet o poezdke dlya moih druzej Moskau 1937 Ein Reisebericht fur meine Freunde red I Anisimov per s nem izdat Hudozhestvennaya literatura M Goslitizdat 1937 121 s 200000 prim Felshtinskij Yu Chernyavskij G Nachalo literaturnoj deyatelnosti v emigracii Lev Trockij Kniga 4 Vrag 1 1929 1940 gg M Centrpoligraf 2013 544 s 2500 prim ISBN 978 5 227 04154 8 Chernyaev V Trockij Kriticheskij slovar russkoj revolyucii 1914 1921 Critical companion to the Russian revolution 1914 1921 en U G Rozenberg V Yu Chernyaev sost 2 e izd ispr i dop SPb Nestor Istoriya 2014 768 s 1000 prim ISBN 978 5 4469 0360 3 Shmelev A N Istoricheskij opyt borby leninskoj partii protiv trockizma za postroenie socializma v SSSR 1923 1927 gg L vidavnictvo LGU 1984 249 s 2266 prim Ukrayinskoyu Bondar Yu Knigi z za MURU Visnik Knizhkovoyi palati 2012 1 ISSN 2076 9326 Kulchickij S V Trockij Lev Davidovich Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2013 T 10 T Ya S 160 ISBN 978 966 00 1359 9 Minayev A Lev Trockij i radyanskij termidor Istorichna panorama 2016 22 23 Trockij L D Ukrayinskij Trockij teksti Leva Trockogo pro Ukrayinu nauk red D M Pilash Odesa VMV 2013 167 s ISBN 978 966 413 416 0 Francuzkoyu Broue P XLI Le travail litteraire Trockij Trotsky Fayard 1988 1105 s ISBN 9782213022123 Mauriac F Memoires interieurs Paris Flammarion 1959 260 s PosilannyaVryadnik Ye Moye zhittya Trockogo De Profundis profesijnogo revolyucionera Plomin 2021 Fedorovskij Yu Lev Trockij i Ukrayina Spilne 2013 Cya stattya nalezhit do dobrih statej ukrayinskoyi Vikipediyi