Чиму́ (кечуа, ісп. Chimú) — високорозвинута доколумбова культура в Південній Америці, що існувала приблизно з 1250 по 1470 рік на узбережжі північної половини сучасного Перу. Термін також означає представників цієї культури. У епоху найбільшого розширення її вплив розповсюджувався до меж Еквадору на півночі і до Ліми на півдні. Державне утворення чиму носило назву Чимор. У його столиці Чан-Чан (біля сучасного міста Трухільйо) жило 60-100 тисяч чоловік, а саме місто було найбільшим на південноамериканському континенті.
Ремесла
Через значне як на той час населення чиму були вимушені винаходити нові технології. Використовуючи рабську працю, вони розробляли великі рудні родовища в межах своїх володінь, а також здобували золото в річках. З Болівії доставлялося олово, за допомогою якого вироблялися бронзові сплави. У виготовленні кераміки і золотих виробів чиму досягли майже масового виробництва. Для водопостачання населення споруджувалися канали, по яких вода гірських потоків доставлялася в міста. Деякі з цих каналів налічували в довжину більш ніж 100 км. Завдяки їм навіть посушливі і віддалені долини могли використовіватися для сільського господарства і постачання їжі. Зростання населення привело до розвитку певного рівня організації суспільства, в якому виникли ієрархія та окремі соціальні класи, такі як ремісники, торговці, керівники та воїни.
Для виробництва керамічних предметів чиму розробили особливу техніку. В кінці обпалення кераміки піч герметично закривалася, щоб до неї не поступав кисень. Дим, що зберігався, покривав поверхню предметів особливим чорним і блискучим нальотом. На відміну від культури мочика, чиму не робили малюнків і візерунків на керамічному посуді. Важливіше ніж художня обробка була масовість продукції. Для виробництва тканин чиму використовували вовну альпак і вікуній. Їх можна було легко фарбувати і обробляти. З вовни ткався одяг для високопоставлених осіб, також вироблялися килими і навіть шатра.
Чиму майстерно володіли ювелірною справою. Ймовірно спершу вони перейняли деякі навички у мочика, проте далі самостійно розвинули це ремесло. Вони знали техніку відливання і зварювання металів і також вміли наносити тонку позолоту на їх поверхню. Чиму були відомі і способи створення різних сплавів. Проте з падінням Чимору це вміння було забуте, після того, як більшість ювелірів були примусово переселені інками в Куско. Більшість виробів були переплавлені іспанцями під час їх завоювання Імперії Інків.
На знімках з повітря, зроблених в 1932 році, було виявлено величезну споруду чиму, так звану . Її висота становила 3 м при ширині 4,5 м. Вона тягнулася від тихоокеанського узбережжя до схилів гір в глибині материка на відстані 65 км. У неї було вбудовано 50 укріплень, в яких несли службу воїни, що охороняли кордон. Ймовірно, стіна обмежувала перший рубіж експансії чиму.
Текст заголовка
Релігія
Попри те, що сонце, верховне божество інків, грало велику роль в культурі чиму, головним божеством був місяць. Сонце, навпаки, вважалося злим божеством, винищувачем, ймовірно через руйнівну дію сонця в пустелі. Вважалося, що місяць сильніший, бо він здатний затьмарити сонце. Сонячні затемнення були приводом для великих святкувань. Дозрівання урожаїв і пори року чиму приписували місячному божеству. Батьком каменів і скель, у яких за віруваннями чиму були магічні сили, було сонце.
Історія
Початок розвитку культури чиму відноситься до IX століття, багато в чому ця культура була спадкоємницею культури моче. Розквіту та найбільшого розповсюдження чиму та їх держава Чимор досягли в XIII-XIV століттях, коли ця держава включала близько 2/3 всього андського населення. У 1470 році інками був переможений останній володар чиму на ім'я Мінчанкаман, сама держава була підкорена і приєднана до імперії інків полководцем Тупаком Юпанкі.
Мова
Мова чиму мала назву кінґнам (Quingnam) і була варіантом мови моче (мочика). У регіоні Ла-Лібертад, біля міста Трухільйо, вона зберігалася до 18 століття, а в регіоні Ламбаєке — до початку 20 століття.
Посилання
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Чиму |
- Опис держави Чимор, родовід правителів та відомості про мову чиму на сайті Mesoamerica.Ru [ 20 червня 2008 у Wayback Machine.]
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Chimu kechua isp Chimu visokorozvinuta dokolumbova kultura v Pivdennij Americi sho isnuvala priblizno z 1250 po 1470 rik na uzberezhzhi pivnichnoyi polovini suchasnogo Peru Termin takozh oznachaye predstavnikiv ciyeyi kulturi U epohu najbilshogo rozshirennya yiyi vpliv rozpovsyudzhuvavsya do mezh Ekvadoru na pivnochi i do Limi na pivdni Derzhavne utvorennya chimu nosilo nazvu Chimor U jogo stolici Chan Chan bilya suchasnogo mista Truhiljo zhilo 60 100 tisyach cholovik a same misto bulo najbilshim na pivdennoamerikanskomu kontinenti Teritoriya kulturi chimu na mapi PeruRemeslaCherez znachne yak na toj chas naselennya chimu buli vimusheni vinahoditi novi tehnologiyi Vikoristovuyuchi rabsku pracyu voni rozroblyali veliki rudni rodovisha v mezhah svoyih volodin a takozh zdobuvali zoloto v richkah Z Boliviyi dostavlyalosya olovo za dopomogoyu yakogo viroblyalisya bronzovi splavi U vigotovlenni keramiki i zolotih virobiv chimu dosyagli majzhe masovogo virobnictva Dlya vodopostachannya naselennya sporudzhuvalisya kanali po yakih voda girskih potokiv dostavlyalasya v mista Deyaki z cih kanaliv nalichuvali v dovzhinu bilsh nizh 100 km Zavdyaki yim navit posushlivi i viddaleni dolini mogli vikoristovivatisya dlya silskogo gospodarstva i postachannya yizhi Zrostannya naselennya privelo do rozvitku pevnogo rivnya organizaciyi suspilstva v yakomu vinikli iyerarhiya ta okremi socialni klasi taki yak remisniki torgovci kerivniki ta voyini Vaza chimu iz zobrazhennyam statevogo aktu Dlya virobnictva keramichnih predmetiv chimu rozrobili osoblivu tehniku V kinci obpalennya keramiki pich germetichno zakrivalasya shob do neyi ne postupav kisen Dim sho zberigavsya pokrivav poverhnyu predmetiv osoblivim chornim i bliskuchim nalotom Na vidminu vid kulturi mochika chimu ne robili malyunkiv i vizerunkiv na keramichnomu posudi Vazhlivishe nizh hudozhnya obrobka bula masovist produkciyi Dlya virobnictva tkanin chimu vikoristovuvali vovnu alpak i vikunij Yih mozhna bulo legko farbuvati i obroblyati Z vovni tkavsya odyag dlya visokopostavlenih osib takozh viroblyalisya kilimi i navit shatra Ceremonialni zoloti prikrasi Chimu majsterno volodili yuvelirnoyu spravoyu Jmovirno spershu voni perejnyali deyaki navichki u mochika prote dali samostijno rozvinuli ce remeslo Voni znali tehniku vidlivannya i zvaryuvannya metaliv i takozh vmili nanositi tonku pozolotu na yih poverhnyu Chimu buli vidomi i sposobi stvorennya riznih splaviv Prote z padinnyam Chimoru ce vminnya bulo zabute pislya togo yak bilshist yuveliriv buli primusovo pereseleni inkami v Kusko Bilshist virobiv buli pereplavleni ispancyami pid chas yih zavoyuvannya Imperiyi Inkiv Na znimkah z povitrya zroblenih v 1932 roci bulo viyavleno velicheznu sporudu chimu tak zvanu Yiyi visota stanovila 3 m pri shirini 4 5 m Vona tyagnulasya vid tihookeanskogo uzberezhzhya do shiliv gir v glibini materika na vidstani 65 km U neyi bulo vbudovano 50 ukriplen v yakih nesli sluzhbu voyini sho ohoronyali kordon Jmovirno stina obmezhuvala pershij rubizh ekspansiyi chimu Tekst zagolovkaReligiyaRuyini mista Chan Chan Popri te sho sonce verhovne bozhestvo inkiv gralo veliku rol v kulturi chimu golovnim bozhestvom buv misyac Sonce navpaki vvazhalosya zlim bozhestvom vinishuvachem jmovirno cherez rujnivnu diyu soncya v pusteli Vvazhalosya sho misyac silnishij bo vin zdatnij zatmariti sonce Sonyachni zatemnennya buli privodom dlya velikih svyatkuvan Dozrivannya urozhayiv i pori roku chimu pripisuvali misyachnomu bozhestvu Batkom kameniv i skel u yakih za viruvannyami chimu buli magichni sili bulo sonce IstoriyaPochatok rozvitku kulturi chimu vidnositsya do IX stolittya bagato v chomu cya kultura bula spadkoyemniceyu kulturi moche Rozkvitu ta najbilshogo rozpovsyudzhennya chimu ta yih derzhava Chimor dosyagli v XIII XIV stolittyah koli cya derzhava vklyuchala blizko 2 3 vsogo andskogo naselennya U 1470 roci inkami buv peremozhenij ostannij volodar chimu na im ya Minchankaman sama derzhava bula pidkorena i priyednana do imperiyi inkiv polkovodcem Tupakom Yupanki MovaMova chimu mala nazvu kingnam Quingnam i bula variantom movi moche mochika U regioni La Libertad bilya mista Truhiljo vona zberigalasya do 18 stolittya a v regioni Lambayeke do pochatku 20 stolittya PosilannyaVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Chimu Opis derzhavi Chimor rodovid praviteliv ta vidomosti pro movu chimu na sajti Mesoamerica Ru 20 chervnya 2008 u Wayback Machine