цієї статті під сумнівом. |
Українське Закарпаття у 1918–1938 роках належало Чехословацькій Республіці.
Суспільно-політичне становище
Ще восени 1918 р. закарпатські українці долучилися до національно-визвольних процесів: вони виступали за побудову власної держави і злуку цього краю з усією Україною. Дехто намагався закликати до об'єднання з Лемко-Русинською Республікою. 21 січня 1919 р. у Хусті відбувся Всенародний конгрес повноважних представників від 175 населених пунктів Закарпатської України, який задекларував прагнення до об'єднання з Україною та національної самостійності. Рішення конгресу і дії новоутвореної Центральної Руської Народної Ради порушували плани чехословацьких політиків, тому у Празі вирішили прискорити включення Закарпаття до складу Чехословацької Республіки (ЧСР).
З 22—24 березня 1919 р. закарпатські українці (крім жителів окремих сіл Ужгородщини, Тячівщини і Рахівщини, зайнятих у січні 1919 р. чеськими і румунськими військами) на 40 днів опинилися під владою рад. 8 вересня 1919 р. Сен-Жерменський договір підтвердив юридичне входження цієї території до чехословацької держави під назвою Підкарпатська Русь.
Ще під час Першої світової війни провідні українські діячі Закарпаття досягли угоди з Томашем Масариком про автономію Закарпатської України в майбутній Чехословацькій Республіці (ЧСР). Паризька мирна конференція також передбачала надання їй повної автономії. На конференції обіцяли, що для цього краю буде створено представницький орган, який би мав законодавчі повноваження з усіх питань місцевого самоврядування. 18 листопада 1919 р. уряд ЧСР затвердив Тимчасову руську автономну Директорію Підкарпатської Русі. Однак Конституція Чехословаччини 1920 р. обмежила Положення про автономію, покладаючись на потребу в єдності держави: все закарпатське законодавство підлягало схваленню президентом, губернатора Закарпаття мав висувати теж президент. В результаті, конституційне положення про автономію втілено в життя не було, законодавчий орган ніколи не скликали, а найвища влада у краї зосереджувалася в руках присланого чехословацьким урядом на Закарпаття тимчасового адміністратора — чеха Я. Брейха. Закон ЧСР від 1920 р. уніфікував адміністративний устрій українських земель з іншими краями Чехословаччини. Нереалізоване конституційне положення про закарпатську автономію стало головним джерелом невдоволення. Інші нарікання торкалися проведення західного кордону краю, через який 150 000 русинів-українців залишилося в Словаччині, та засилля зайшлих чехів на управлінських і освітянських посадах у Закарпатті.
У 20-30 рр. ХХ ст. Чехословаччина була єдиною в Центральній Європі відносно демократичною країною. Вона окупувала Закарпаття, але незабаром її політика в цьому краї набула поміркованого характеру: хоча чужа українцям влада несла їм іноземне панування, соціальне та національне гноблення, але відбувалося це у значно пом'якшеному вигляді. В галузі освіти та культури, які до Першої світової війни жорстоко переслідувала угорська влада, сталися зміни на краще. Чехословацький уряд дозволив населенню користуватися в школах мовою на свій вибір. Швидко зростали українські культурні товариства, особливо «Просвіта», активізувалися діяльність театральних труп, хорів та видання українських книжок. Однак у зв'язку з недостатньою економічною, соціальною, політичною та духовною розвиненістю населення у попередні сторіччя закарпатські українці тривалий час продовжували називати себе русинами. Традиційно сильними серед них були москвофільські настрої. Прихильники москвофільства об'єдналися в «Общество Духновича». Вони розглядали русинів як частину російського народу. Проте в культурному житті дедалі чіткіше проявлялася наявність суттєвих мовних і культурних розбіжностей між ними та росіянами. Це призвело з часом до втрати підтримки з боку місцевого населення. Існувала також мадярофільська течія «карпаторосів», яких називали «мадяронами», більшість із яких належала до греко-католицьких священиків. Вони наполягали, що «карпатороси» — окрема національність, і прагнули приєднати Закарпаття до Угорщини. Міцнішав українофільський (народовецький) табір, який опирався переважно на світську інтелігенцію — вчителів, студентів, гімназистів. Діяльність українофільських товариств було спрямовано насамперед на налагодження зв'язку із селянством. Про досягнення цієї мети свідчило розширення і зростання українських культурних організацій. Провідником цього руху був священик Августин Волошин, керівник Християнської народної партії. Українофіли створили товариство «Просвіта», скаутську організацію «Пласт», інші спілки, об'єднання, кооперативи, часописи. Народовці просували ідею єдності закарпатських українців з усім українським народом, вели боротьбу з москвофілами і мадяронами. Українські політики вимагали автономії України, але до 1938 р. чехословацька влада відмовлялася її надати.
У промислово розвинутій Чехословаччині Закарпаттю відводилася роль економічно занехаяної аграрної провінції, що постачала сировину і дешеву робочу силу метрополії. З промисловості розвивалася тільки лісова і лісохімічна галузі. Робітники (а в 1930 р. їх налічувалося 16 000) піддавалися жорстокій експлуатації. Вони одержували платню у 1,5-2 рази меншу, ніж у центрі країни, за значно гірших умов праці. Більшість українського населення Закарпаття становили селяни, які дуже мало отримали від проведеної тут земельної реформи, коли було поділено частину найбільших маєтків угорських поміщиків. З початком загальносвітової кризи кінця 20-х рр. населення спіткали тяжкі випробування, які часом оберталися масовими голодуваннями. Тому тут часто траплялися страйки і демонстрації. Злидні спонукали населення підтримувати ліві партії. Комуністи, позиції яких зміцнювалися зі зростанням бідності, 1924 року набрали 40 % голосів, а в 1935 році — 25 %, але це було більше, ніж інші партії. Комуністи закликали українські елементи боротися за об'єднання з Радянською Україною. З місцевих партій популярними серед українців Закарпаття були українофіли і москвофіли. У краї діяли також усі центральні чехословацькі політичні партії. Українофільські і москвофільські тенденції посилював великий наплив емігрантів після Першої світової війни. Українофіли здебільшого належали до Греко-католицької церкви і підтримували автономію у складі Чехословаччини. Деякі обстоювали союз із Радянською Україною. Українофіли були представлені Християнською народною партією на чолі з Августином Волошиним. Москвофіли були переважно православними східного обряду та підтримували русинську автономію. Вони виражали свою політичну волю через Автономно-землеробський союз на чолі з Андрієм Бродієм та партію фашистського штибу Фенцика. Вибори 1935 року дали на Закарпатті лише 37 відсотків голосів політичним партіям, які підтримували чехословацьку владу. Комуністи, різні автономісти і Єдина угорська партія (за яку голосували представники компактної угорської меншини) набрали 63 відсотки.
1937 року відбувся так званий «шкільний референдум», на якому батьки дітей шкіл у Підкарпатській Русі мали обрати між москвофільською граматикою Сабова та граматикою Панькевича, який зближував карпатські діалекти з українською мовою. Більшість голосів отримала граматика Сабова.
1938 рік
В умовах все цинічнішого тиску гітлерівської Німеччини на залишену з нею сам на сам Чехословаччину українські діячі заявляли, що виступають за збереження Закарпаття у складі Чехословаччини, але вимагали надання йому автономії. Про це твердо заявила Руська національна рада, що виникла в жовтні 1938 р. Чехословаччина погодилась на автономію Закарпаття. Одначе перший сформований уряд Закарпаття очолив відомий прибічник орієнтації на Угорщину Андрій Бродій. Через два тижні його заарештували як угорського агента, а прем'єр-міністром закарпатського уряду став найпопулярніший у краї діяч, націлений на здобуття закарпатської державності — Августин Волошин.
Примітки
- Рожик М. Є. та ін. Всесвітня історія: Новітні часи — Утворення Чехословаччини. Включення Закарпатської України до складу Чехословаччини
- Закарпаття у складі Чехословаччини. Карпатська Україна
Посилання
- Закарпаття у складі Чехословаччини. Карпатська Україна
- Рожик М.Є. та ін. Всесвітня історія: Новітні часи – Утворення Чехословаччини. Включення Закарпатської України до складу Чехословаччини
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Nejtralnist ciyeyi statti pid sumnivom Bud laska oznajomtesya z vidpovidnim obgovorennyam ta za mozhlivosti vipravte nedoliki Ukrayinske Zakarpattya u 1918 1938 rokah nalezhalo Chehoslovackij Respublici Suspilno politichne stanovisheShe voseni 1918 r zakarpatski ukrayinci doluchilisya do nacionalno vizvolnih procesiv voni vistupali za pobudovu vlasnoyi derzhavi i zluku cogo krayu z usiyeyu Ukrayinoyu Dehto namagavsya zaklikati do ob yednannya z Lemko Rusinskoyu Respublikoyu 21 sichnya 1919 r u Husti vidbuvsya Vsenarodnij kongres povnovazhnih predstavnikiv vid 175 naselenih punktiv Zakarpatskoyi Ukrayini yakij zadeklaruvav pragnennya do ob yednannya z Ukrayinoyu ta nacionalnoyi samostijnosti Rishennya kongresu i diyi novoutvorenoyi Centralnoyi Ruskoyi Narodnoyi Radi porushuvali plani chehoslovackih politikiv tomu u Prazi virishili priskoriti vklyuchennya Zakarpattya do skladu Chehoslovackoyi Respubliki ChSR Z 22 24 bereznya 1919 r zakarpatski ukrayinci krim zhiteliv okremih sil Uzhgorodshini Tyachivshini i Rahivshini zajnyatih u sichni 1919 r cheskimi i rumunskimi vijskami na 40 dniv opinilisya pid vladoyu rad 8 veresnya 1919 r Sen Zhermenskij dogovir pidtverdiv yuridichne vhodzhennya ciyeyi teritoriyi do chehoslovackoyi derzhavi pid nazvoyu Pidkarpatska Rus She pid chas Pershoyi svitovoyi vijni providni ukrayinski diyachi Zakarpattya dosyagli ugodi z Tomashem Masarikom pro avtonomiyu Zakarpatskoyi Ukrayini v majbutnij Chehoslovackij Respublici ChSR Parizka mirna konferenciya takozh peredbachala nadannya yij povnoyi avtonomiyi Na konferenciyi obicyali sho dlya cogo krayu bude stvoreno predstavnickij organ yakij bi mav zakonodavchi povnovazhennya z usih pitan miscevogo samovryaduvannya 18 listopada 1919 r uryad ChSR zatverdiv Timchasovu rusku avtonomnu Direktoriyu Pidkarpatskoyi Rusi Odnak Konstituciya Chehoslovachchini 1920 r obmezhila Polozhennya pro avtonomiyu pokladayuchis na potrebu v yednosti derzhavi vse zakarpatske zakonodavstvo pidlyagalo shvalennyu prezidentom gubernatora Zakarpattya mav visuvati tezh prezident V rezultati konstitucijne polozhennya pro avtonomiyu vtileno v zhittya ne bulo zakonodavchij organ nikoli ne sklikali a najvisha vlada u krayi zoseredzhuvalasya v rukah prislanogo chehoslovackim uryadom na Zakarpattya timchasovogo administratora cheha Ya Brejha Zakon ChSR vid 1920 r unifikuvav administrativnij ustrij ukrayinskih zemel z inshimi krayami Chehoslovachchini Nerealizovane konstitucijne polozhennya pro zakarpatsku avtonomiyu stalo golovnim dzherelom nevdovolennya Inshi narikannya torkalisya provedennya zahidnogo kordonu krayu cherez yakij 150 000 rusiniv ukrayinciv zalishilosya v Slovachchini ta zasillya zajshlih chehiv na upravlinskih i osvityanskih posadah u Zakarpatti U 20 30 rr HH st Chehoslovachchina bula yedinoyu v Centralnij Yevropi vidnosno demokratichnoyu krayinoyu Vona okupuvala Zakarpattya ale nezabarom yiyi politika v comu krayi nabula pomirkovanogo harakteru hocha chuzha ukrayincyam vlada nesla yim inozemne panuvannya socialne ta nacionalne gnoblennya ale vidbuvalosya ce u znachno pom yakshenomu viglyadi V galuzi osviti ta kulturi yaki do Pershoyi svitovoyi vijni zhorstoko peresliduvala ugorska vlada stalisya zmini na krashe Chehoslovackij uryad dozvoliv naselennyu koristuvatisya v shkolah movoyu na svij vibir Shvidko zrostali ukrayinski kulturni tovaristva osoblivo Prosvita aktivizuvalisya diyalnist teatralnih trup horiv ta vidannya ukrayinskih knizhok Odnak u zv yazku z nedostatnoyu ekonomichnoyu socialnoyu politichnoyu ta duhovnoyu rozvinenistyu naselennya u poperedni storichchya zakarpatski ukrayinci trivalij chas prodovzhuvali nazivati sebe rusinami Tradicijno silnimi sered nih buli moskvofilski nastroyi Prihilniki moskvofilstva ob yednalisya v Obshestvo Duhnovicha Voni rozglyadali rusiniv yak chastinu rosijskogo narodu Prote v kulturnomu zhitti dedali chitkishe proyavlyalasya nayavnist suttyevih movnih i kulturnih rozbizhnostej mizh nimi ta rosiyanami Ce prizvelo z chasom do vtrati pidtrimki z boku miscevogo naselennya Isnuvala takozh madyarofilska techiya karpatorosiv yakih nazivali madyaronami bilshist iz yakih nalezhala do greko katolickih svyashenikiv Voni napolyagali sho karpatorosi okrema nacionalnist i pragnuli priyednati Zakarpattya do Ugorshini Micnishav ukrayinofilskij narodoveckij tabir yakij opiravsya perevazhno na svitsku inteligenciyu vchiteliv studentiv gimnazistiv Diyalnist ukrayinofilskih tovaristv bulo spryamovano nasampered na nalagodzhennya zv yazku iz selyanstvom Pro dosyagnennya ciyeyi meti svidchilo rozshirennya i zrostannya ukrayinskih kulturnih organizacij Providnikom cogo ruhu buv svyashenik Avgustin Voloshin kerivnik Hristiyanskoyi narodnoyi partiyi Ukrayinofili stvorili tovaristvo Prosvita skautsku organizaciyu Plast inshi spilki ob yednannya kooperativi chasopisi Narodovci prosuvali ideyu yednosti zakarpatskih ukrayinciv z usim ukrayinskim narodom veli borotbu z moskvofilami i madyaronami Ukrayinski politiki vimagali avtonomiyi Ukrayini ale do 1938 r chehoslovacka vlada vidmovlyalasya yiyi nadati U promislovo rozvinutij Chehoslovachchini Zakarpattyu vidvodilasya rol ekonomichno zanehayanoyi agrarnoyi provinciyi sho postachala sirovinu i deshevu robochu silu metropoliyi Z promislovosti rozvivalasya tilki lisova i lisohimichna galuzi Robitniki a v 1930 r yih nalichuvalosya 16 000 piddavalisya zhorstokij ekspluataciyi Voni oderzhuvali platnyu u 1 5 2 razi menshu nizh u centri krayini za znachno girshih umov praci Bilshist ukrayinskogo naselennya Zakarpattya stanovili selyani yaki duzhe malo otrimali vid provedenoyi tut zemelnoyi reformi koli bulo podileno chastinu najbilshih mayetkiv ugorskih pomishikiv Z pochatkom zagalnosvitovoyi krizi kincya 20 h rr naselennya spitkali tyazhki viprobuvannya yaki chasom obertalisya masovimi goloduvannyami Tomu tut chasto traplyalisya strajki i demonstraciyi Zlidni sponukali naselennya pidtrimuvati livi partiyi Komunisti poziciyi yakih zmicnyuvalisya zi zrostannyam bidnosti 1924 roku nabrali 40 golosiv a v 1935 roci 25 ale ce bulo bilshe nizh inshi partiyi Komunisti zaklikali ukrayinski elementi borotisya za ob yednannya z Radyanskoyu Ukrayinoyu Z miscevih partij populyarnimi sered ukrayinciv Zakarpattya buli ukrayinofili i moskvofili U krayi diyali takozh usi centralni chehoslovacki politichni partiyi Ukrayinofilski i moskvofilski tendenciyi posilyuvav velikij napliv emigrantiv pislya Pershoyi svitovoyi vijni Ukrayinofili zdebilshogo nalezhali do Greko katolickoyi cerkvi i pidtrimuvali avtonomiyu u skladi Chehoslovachchini Deyaki obstoyuvali soyuz iz Radyanskoyu Ukrayinoyu Ukrayinofili buli predstavleni Hristiyanskoyu narodnoyu partiyeyu na choli z Avgustinom Voloshinim Moskvofili buli perevazhno pravoslavnimi shidnogo obryadu ta pidtrimuvali rusinsku avtonomiyu Voni virazhali svoyu politichnu volyu cherez Avtonomno zemlerobskij soyuz na choli z Andriyem Brodiyem ta partiyu fashistskogo shtibu Fencika Vibori 1935 roku dali na Zakarpatti lishe 37 vidsotkiv golosiv politichnim partiyam yaki pidtrimuvali chehoslovacku vladu Komunisti rizni avtonomisti i Yedina ugorska partiya za yaku golosuvali predstavniki kompaktnoyi ugorskoyi menshini nabrali 63 vidsotki 1937 roku vidbuvsya tak zvanij shkilnij referendum na yakomu batki ditej shkil u Pidkarpatskij Rusi mali obrati mizh moskvofilskoyu gramatikoyu Sabova ta gramatikoyu Pankevicha yakij zblizhuvav karpatski dialekti z ukrayinskoyu movoyu Bilshist golosiv otrimala gramatika Sabova 1938 rikV umovah vse cinichnishogo tisku gitlerivskoyi Nimechchini na zalishenu z neyu sam na sam Chehoslovachchinu ukrayinski diyachi zayavlyali sho vistupayut za zberezhennya Zakarpattya u skladi Chehoslovachchini ale vimagali nadannya jomu avtonomiyi Pro ce tverdo zayavila Ruska nacionalna rada sho vinikla v zhovtni 1938 r Chehoslovachchina pogodilas na avtonomiyu Zakarpattya Odnache pershij sformovanij uryad Zakarpattya ocholiv vidomij pribichnik oriyentaciyi na Ugorshinu Andrij Brodij Cherez dva tizhni jogo zaareshtuvali yak ugorskogo agenta a prem yer ministrom zakarpatskogo uryadu stav najpopulyarnishij u krayi diyach nacilenij na zdobuttya zakarpatskoyi derzhavnosti Avgustin Voloshin PrimitkiRozhik M Ye ta in Vsesvitnya istoriya Novitni chasi Utvorennya Chehoslovachchini Vklyuchennya Zakarpatskoyi Ukrayini do skladu Chehoslovachchini Zakarpattya u skladi Chehoslovachchini Karpatska UkrayinaPosilannyaZakarpattya u skladi Chehoslovachchini Karpatska Ukrayina Rozhik M Ye ta in Vsesvitnya istoriya Novitni chasi Utvorennya Chehoslovachchini Vklyuchennya Zakarpatskoyi Ukrayini do skladu Chehoslovachchini