«Україна в огні» — кіноповість Олександра Довженка, присвячена подіям Другої світової війни на території України, долі сільської родини та простих селян.
Україна в огні | ||||
---|---|---|---|---|
Видання 1990 року. | ||||
Жанр | кіноповість | |||
Автор | Олександр Довженко | |||
Мова | українська | |||
Написано | 1942 | |||
Опубліковано | 1966 | |||
|
Історія написання та публікації
Кіноповість «Україна в огні» Олександр Довженко почав писати на початку війни. Письменник перебував під сильними враженнями від страшних руйнувань і численних жертв, тому свої переживання та спостереження швидко оформив у публіцистичний нарис «Україна у огні» та оповідання «На колючому дроті» (1942), «Перемога» (1942) і «Незабутнє» (1942). Свої напрацювання автор прочитав у прифронтовій смузі поблизу с. Померки членові Військової Ради, генерал-лейтенантові Микиті Хрущову, якому твір надзвичайно сподобався.
У серпні 1943 року в с. Малі Проходи Липецького району на Харківщині Нікіта Хрущов зібрав групу інтелігенції, яка мала виступити перед бійцями. Тоді всі з нетерпінням чекали послухати правдивий твір про війну, який написав Олександр Довженко. Проте несподівано виявилося, що рукопис «України в огні» зник. Як стало відомо потім, кіноповість потрапила на стіл Лаврентія Берії, який передав текст до розгляду Сталіну.
Уривки сценарію кіноповісті з'явилися в друкованому вигляді на сторінках преси у вересні 1943 року. Радянська влада відразу ж зреагувала на цей текст, висловивши обурення. 26 листопада 1943 року Олександр Довженко пише у своєму щоденнику: «…моя повість „Україна в огні“ не вподобалася Сталіну, і він її заборонив для друку і для постановки».
У ніч із 30 на 31 січня 1944 року було скликано спеціальне засідання політбюро ВКП (б) за участі Молотова, Берії, Мікояна, Хрущова та ін., на якому відбулося «кремлівське розп'яття» Олександра Довженка. Сам автор про цей день згадує так:
Сьогодні роковини моєї смерті. Тридцять першого січня 1944 року мене було привезено в Кремль. Там мене було порубано на шмаття і окривавлені частини моєї душі було розкидано на ганьбу й поталу на всіх зборищах... Я тримався рік і впав. Моє серце не витримало тягаря неправди й зла. Я народився і жив для добра і любові. Мене вбила ненависть великих якраз у момент їхньої малості | ||
— зі щоденника Олександра Довженка |
Збереглася стенограма Сталіна, де він гнівно критикує письменника і його твір. Він називає «Україну в огні» «спробою ревізії ленінізму», «виступом проти партії, проти радянської влади, проти колгоспного селянства». Основними обвинуваченнями Сталіна були націоналістиче спрямування твору та нехтування ідеями інтернаціоналізму.
Сталін вважав за необхідне придушити гідру націоналізму в зародку… зробіть головного героя не росіянином, а українцем, і вам пробачать усі гріхи | ||
— Віра Агеєва, "За лаштунками імперії" |
Жорстока розправа стала вирішальною для Олександра Довженка. Українського митця звільнили з роботи, а це означало повне усунення його від кінематографічної діяльності. 1949 року на екрани вийшла остання прижиттєва кінокартина автора «Мічурін».
Перше видання кіноповісті «Україна в огні» з'явилося 1966 року, а повна публікація твору — 1995 року.
Головні герої
Лаврін Запорожець – батько п'яти синів; на вимогу фашистів обраний старостою села; убив Заброду та Людвіга фон Крауза; був звинувачений у зраді радянської влади.
Тетяна – дружина Лавріна; убита Еріхом фон Краузом.
Їхні діти:
- Роман – прикордонник;
- Іван – артилерист;
- Савка – чорноморець;
- Григорій – агроном;
- Трохим – рільник;
- Олеся – кохана Василя Кравчини, ідеал української дівчини.
Дід Демид – пасічник, якого повісили за те, що його бджоли покусали німецьких солдат.
Христя Хутірна – подруга Олесі; найтрагічніший жіночий образ у творі; одружується з Антоніо Пальмо, щоб вижити.
Петро Хутірний – дезертир; став поліцаєм; смертельно поранив свого батька.
Купріян Хуторний – батько Христі й Петра.
Антоніо Пальма – капітан італійського карного загону; чоловік Христі Хуторної.
Василь Кравчина – танкіст-червоноармієць; коханий Олесі.
Ернст фон Крауз – старий полковник німецької розвідки; «Правитель» українських земель.
Людвіг Крауз – лейтенант; син Ернеста фон Крауза; намісник на території України.
Максим Заброда.
Левчиха – односельчанка Лавріна Запорожця; прийшла його нагодувати в концтаборі.
Сюжет
Знайомство з родиною військових, Запорожців, у якій проводжають синів на фронт. Хлопці ще не встигають роз'їхатися, як розпочинається бомбардування, під час якого вбито Савка та поранено матір. Іншим синам вдається втекти.
Дочка Олеся запрошує до себе переночувати Василя. Вона боїться приходу ворогів і їхніх знущань, тому вирішує віддати свою дівочу честь хлопцеві. Василь, вагаючись, погоджується.
Німці захоплюють село, тепер головні у громаді полковник Ернст фон Крауз та його син Людвіг Крауз. Політика молодого Крауза – налаштувати українців один проти одного, тому він обирає поліцію, старосту та начальника поліції з односельців.
Лаврін Запорожець стає старостою. Він складає список молодих людей, яких мають забрати на роботи в Німеччину. Олеся в той список спочатку не потрапляє, тому односельці починають виявляти своє невдоволення. Зрештою, дівчина їде з України.
Лаврін планував утечу молоді за допомогою партизан, проте нічого не вийшло. За зраду чоловіка було покарано та заарештовано. Лавріну Запорожцю разом з односельцями вдається звільнитися. Вони вбивають молодого Крауза, за що старий полковник спалив село.
Олеся потрапляє в Німеччину, де торгують українськими дівчатами. Так дівчина потрапляє до дружини Крауза. Після страшних випробувань у страждань Олесі Запорожець вдається повернутися в рідну Україну. Тут вона дочекалася свого коханого Василя.
Роман Запорожець з батьком в'їжджав у рідне спалене село. За ними їхав обоз, поранені кричали „ура“ і плакали від радості. Бійці величали артилеристів Кравчини, які були поранені, але щасливі, що виконали свою величну місію. Олеся стояла біля криниці з відрами. Проходило військо на захід. Бійці пили воду і весело дякували. Дівчині хотілося бігти шукати Василя, але щось їй підказувало, що він сам прийде до неї. І він прийшов. „Це був він і не він… Щось було в ньому інше, щось незмірне, невимовне“. Василь теж був вражений її зміною і сказав: „Яка ти красива!“ — гладячи її сиву голову. До спаленої хати прийшли Лаврін, Роман, Іван Запорожець. Не було тільки серед них матері, діда Демида, Савки, Григорія… Стали укупі коло печища і заспівали улюблену материну пісню: Ой піду я до роду гуляти, Таж у мене увесь рід багатий… Вранці Олеся знов проводжала на війну весь свій рід | ||
— Олександр Довженко, "Україна в огні" |
Олександр Довженко наголошував, що в його творі помітні «сліди битви сценариста з письменником». Іпостась письменника воліла висловитися якнайяскравіше. Саме з цієї причини у творі наявні вставні оповідання, епізоди, спогади, аналітичні роздуми та ліричні відступи. Проте Довженко-кіносценарист створив життєві колізії дійових осіб, що швидко змінювалися одна одною.
Особливості та проблематика твору
Саме Україна прийняла на себе перші в СРСР удари німців; найстрашніші і найбільші битви відбувалися на її полях, і вся вона палала у вогні та стражданнях. Ці картини з жалем і болем, а ще більше — із жагучою ненавистю до ворогів змальовує автор:
Горять жита на многі кілометри, палають, топчуться людьми, підводами… Ревуть аероплани. Мечуть бомби. Розсипаються вершники по полю, мов птиці… Крик, і плач, і височенний зойк поранених коней. |
Проблема зрадництва
Повна розгубленість серед населення, розгубленість у військах перед раптовою залізною навалою. Сини Купріяна Хуторного, одного з героїв кіноповісті, стали дезертирами, повернулися додому і виправдовуються перед батьком:
У нас, тату, – генерал пропав. Застрелився, бодай його сира земля не прийняла... Розгубилися ми… Мости, тату, зірвані. Плавати не вміємо. |
Письменник дошукується причин зрадництва і говорить про них у прямих авторських зверненнях до читача. Ці слова звучать гнівним обвинуваченням державній політиці за виховання молоді:
У грізну велику годину життя свого народу не вистачило у них ні розуму, ні великості душі. Під тиском найтяжчих обставин не одійшли вони на схід зі своїм великим товариством, що йому потім судила доля здивувати світ своїми подвигами. Звиклі до типової безвідповідальності, позбавлені знання урочистої заборони і святості заклику, мляві їх натури не піднялися до висот розуміння ходу історії, що кликала їх до велетенського бою, до надзвичайного. І ніхто не став їм у пригоді з славних прадідів історії, великих воїнів, бо не вчили їх історії. Не помогли й близькі рідні герої революції, бо не шанували їх пам'ять у селі. Серед перших ударів долі загубили вони присягу свою, бо слово „священна“ не дзвеніло в їх серцях урочистим дзвоном. Вони були духовно беззбройні, наївні й короткозорі. |
Про таку ахіллесову п'яту українського народу знають навіть вороги. Німецький офіцер Ернст фон Крауз говорить своєму синові:
Ці люди абсолютно позбавлені вміння прощати один одному незгоди навіть в ім'я інтересів загальних, високих. У них немає державного інстинкту… Ти знаєш, вони не вивчають історії. Дивовижно. Вони вже двадцять п'ять літ живуть негативними лозунгами одкидання бога, власності, сім'ї, дружби! У них від слова „нація“ остався тільки прикметник. У них немає вічних істин. Тому серед них так багато зрадників… |
Проблема біженства та розколу нації зсередини
Війна підняла на ноги всю Україну. Тисячі біженців, переважно жителі міст, їхали на схід. А селяни, прив'язані «тисячолітніми узами до землі», не могли всі виїхати, тому дивилися услід тим, хто виїжджав, і говорили:
А куди ж вони ото їдуть, бодай їм добра не було! Щоб вони бігли й не переставали! Та нащо ж їх везуть машинами? Може б, машини та на щось інше пригодилися! |
Ті, що їхали в тил, питали один одного:
Слухайте, чому вони не тікають? Ви бачите? Вони не тікають? – Ну, ясно. Чого ж їм тікати? Вони ждуть німців. |
Так розколювалася нація зсередини, і це ще один із трагічних наслідків війни, який переживатиме народ ще довгі роки після закінчення війни. А з наближенням фронту ще більше поглибилася прірва між тими, хто їхав у тил, і тими, хто йшов чи залишався:
Пролітали вантажні машини різних снабів, воєнторгів, управлінь, постачань. Холодні, злі шофери, здавалось, не бачили нічого на дорозі. Не бачили й пасажири. Чимало серед них було нікчемних людей, позбавлених глибокого розуміння народної трагедії. Недорозвиненість звичайних людських відносин, скука формалізму, відомственна байдужість чи просто відсутність людської уяви і тупий егоїзм котили їх на державних гумових колесах мимо поранених. |
Проблема жінки на війні
Найстрашніше було те, що «державні діячі середньої руки», самі втікаючи, звинувачували інших у паніці, приховували правду. Василь Кравчина, почувши розмову голови виконкому одного містечка Н. Лиманчука з двома дівчатами про відступ, із гіркотою вигукнув їм:
Тікайте, сестри мої, тікайте. Бо прийдуть німці, понівечать вас, заразять хворобами, поженуть у неволю, а цей незгораємий шкаф, – показав Василь на голову, – що збирається тікати, повернеться потім та й судитиме вас за розпусту. |
Так і сталося потім з героїнею твору – Христею й сотнями інших дівчат, яким довелося пройти всі кола нацистського пекла, а потім ще й постати перед судом холодних та бездушних «незгораємих шкафів», які вирішили, що саме вони – провідники державної політики, лінії партії.
Атмосфера війни
Довгою, дуже довгою була війна. І крові пролилося багато, як зазначає письменник, «більше ніж би могло пролитись. І страждань».
Автор показує усю глибину народного горя в окупації – довелося й орати замість коней та волів, і віддавати цвіт нації – найкращих юнаків та дівчат – у Німеччину на каторжні роботи, зазнавати принижень, гинути у вогні пожеж, під дулами німецьких автоматів, на шибеницях. Ось лише один з таких страшних епізодів, змальованих у кіноповісті. Ернст фон Крауз, якого переслідували партизани, погано спав. А розплата за це була страшна:
Сотні нещасних людей, розстріляних, покалічених, з вирізаними на грудях і на лобі зірками, згоріли тієї ночі в селі, замкнуті в палаючих клунях і церквах. Розплатилися за німецький хворобливий сон тяжкими муками у вогні українські діти. |
Невблаганна війна не раз і не двічі прокочувалася українською землею, збільшуючи число жертв і розруху. Автор подає зловісний пейзаж, від якого стає, моторошно:
Димом сходили обрії. Вогняні вали з громом і гуркотом не один раз перекочувалися із сходу на захід і з заходу на схід. Мертві танки чорніли на полях грізними своїми тушами, неначе вимерлі страховища в пустелі. І куди не поїхати, куди не піти, – всюди несло духом непохованого людського трупу. Міновані нескошені поля були сповнені зловісних таємниць. |
Безмірною була трагедія простих, рядових воїнів, які прийняли на свої плечі увесь тягар битви за рідну землю. Цих боїв не витримували ні звірі, ні птахи, ні плазуни:
Такий страшний був світ у бою. Одна лише людина могла витерпіти бій… |
Опис бойових дій займає у Довженка кілька сторінок. Але це біль зраненого серця, це крик душі:
Люди, схаменіться!» |
Побачене, відчуте й пережите письменник пропускає через призму мистецького сприйняття і з великим талантом подає читачам:
Повітряні хвилі й буйні завихрення од пролітаючих великих снарядів і вибухів мін зривали людей з землі, крутили їх угорі, як осінній лист, і кидали на землю. Все повітря прийшло в шалений рух, все воно, вся атмосфера звучала, ревла, вибухала, крякала і гриміла тисячами громів, повітря горіло. На бійцях загоралися сорочки. …Сім раз сходилися бійці з противником. Сім найтяжчих німецьких атак одбили вони вщент, в порох, в дим. Тридцять шість ворожих танків палало вже перед ними і позносило до неба грізну їхню славу. Трупу ворожого лежало між танками множество. |
І таких смертельних боїв було безліч, а закінчувалися вони найчастіше одним:
Все віддали. Все до останньої нитки. Поквиталися з життям, з війною, з ворогами на всю силу. Не мудрували, не ховались по резервах і тилах, не обростали родичами на простих своїх артилерійських постах. Не видушували з малих своїх талантів великої користі, …не любили виставлятися напоказ ні в цілому вигляді, ні в пораненому, ні в яких доблестях… |
Герої й жертви війни
Автор називає цих героїв поіменно, а за ними постає весь героїчний народ, який грудьми захистив землю від нацистської орди. У цьому списку, відповідно до історичної правди, ми бачимо не лише прізвища українців, а й росіян, грузинів, представників різних національностей, усіх, хто плечем до плеча воював проти німців. Тому безпідставним видається звинувачення О. П. Довженка в націоналізмі (в гіршому розумінні цього слова).
Письменник захоплюється мужністю своїх героїв, прославляє їх подвиг у віках, хоч серце його при цьому обливалося кров'ю за марно втраченими силами і життями.
Як билися люди! Немов цілі століття незламної упертості і бойових щедрот розкрилися раптом в Вернигорах, Труханових, Вовках і Якимахах. Рідна батьківська земля умножила їх гнів і силу бойового запалу. Вони немов уросли в землю, і коли німці були вже зовсім близько, вони встали як один і пішли в атаку якраз проти середини грізного німецького валу. |
Жертви війни, мучениці, як Христина Хуторна, правомірно ставлять запитання своїм суддям: чому ж вони виросли не горді, не достойні і не свідомі? І самі ж дають відповідь, що до війни «міряли дівочі… чесноти головним чином на трудодень і на центнери бурякові…», не дбаючи про виховання гідності та духовний розвиток.
Цікавий напружений діалог Лавріна Запорожця і Максима Заброди на колючому дроті концтабору. Обидва вони українці, але між ними прірва: розкуркулення, страждання на чужині, голод і холод Сибіру з одного боку та віра в справедливість ідей «вождів пролетаріату» з другого.
Фінал кіноповісті
Закінчується кіноповість так, як і починається – щасливою зустріччю хоч і поріділого, але багатого на красивих та сильних людей роду Запорожців. Знову лунає улюблена материна пісня, хоч і без неї (мати загинула разом зі своїм селом). Тепер уже Олесі, як хранительниці роду, доводиться проводжати на війну свій рід:
А рано-вранці Олеся знов проводжала на війну весь свій рід, аби ніколи не подумали лихі люди, що не був він щедрим на кров і вогонь, послані йому ганебною історією Європи. |
Отже, рід залишився жити, і це глибокий довженківський символ безсмертя українського народу.
Жіночі образи у творі
Усе найкраще, що є в українському етносі, Довженко втілив у величних, прекрасних образах жінок. Усі вони трагічні й уособлюють та конкретизують загальний образ України. Це й берегиня роду – Тетяна Запорожець, і її дочка Олеся, Христя Хуторна, Мотря Левчиха й інші.
Олеся
Усі жінки змальовані з великою симпатією, проте Олеся найбільш імпонує автору. Красива і чепурна, невсипуща в роботі і скромна, цнотлива й співуча. Олеся «співала так голосно і так прекрасно, як не снилось, ні одній припудреній артистці», «була вона тонкою, обдарованою натурою, тактовною, доброю, роботящою і бездоганно вихованою чесним родом». Велика патріотка своєї нації, дівчина глибоко переживає всенародну біду – окупацію. Вражена нападом німців, притуливши руки до грудей, вона чисто по-жіночому вигукує: «Ой Боже мій! Що ж воно буде з нами?» З «нами» – тобто з родом, рідним селом, усією Україною.
Є в кіноповісті незвичайно смілива сцена, не властива українській літературній і моральній традиції, коли Олеся, не бажаючи бути зґвалтованою кимось з окупантів, свідомо пропонує себе першому з воїнів, що відступають (ним виявився Василь Кравчина). Перша ніч незайманих дівчини й парубка, у яку вони перед Богом і собою стали чоловіком та жінкою, описана в народному, пісенному дусі.
Не випадкове й ім'я головної героїні. Незвичайно сильні українські жіночі характери з таким же іменем були в П. Куліша, Б. Грінченка, А. Чайковського та інших прозаїків і поетів України.
Христя
Усі жіночі образи повісті трагедійні, а образ Христі Хуторної серед них – найтрагічніший. Дівчину привселюдно в партизанському загоні було суджено за щирість і правду, за добре слово про свого чоловіка, італійського офіцера.
Відвертість Христини збивала прокурора з пантелику:
– Де твоя національна гордість, де твоя людська гідність? Де твоя дівоча честь? (...) – Я знаю, що не вийти мені звідси живою… Так скажіть мені хоч перед смертю, чому ж оцього в мене нема? А де ж воно, людоньки? Рід же наш чесний… Яка я повія? Мучениця я. Сльозами проводжала вас, сльозами і стрічаю. Чому я виросла не горда, не достойна і не гідна? Чому в нашому районі ви міряли наші чесноти на трудодень і на центнери бурякові? Націоналістка я? Яка там? Я не признала вас за свого суддю: я пам'ятаю вас. Ви прошмигнули через наше село. Я наливала вам воду в радіатор, а ви лаялись так голосно й гидко. Я плакала тоді і, плачучи, запитала вас, чи будуть німці в нашому селі: може б, я втекла? Пам'ятаєте, що ви мені сказали? Ви назвали моє питання провокаційним. От я й осталась під німцем, повія і стерво. От ви чисті, а я ні. От ви презираєте мене, загрожуєте смертю. А я хочу вмерти, хочу! Чим ви можете покарати мене? |
Так з підсудної Христя стала обвинувачем свого судді й силою народної правди засудила його до вічної ганьби як людину несправедливу, брутальну й глибоко аморальну, як прокурора окупаційного режиму.
Жіночі образи як уособлення України
Олеся і Христя – два основні компоненти образу України: перша – її поетична душа, а друга – її трагічна доля. Виразність і емоційність образів дівчат посилює материнське слово-плач.
«Донечко моя, до останнього подиху свого молитимусь я зорями вечірніми і ранішніми, щоб обминуло тебе горе лихе і лихая наруга. Щоб вистачило тобі силоньки у неволі, щоб не покинула тебе надія, голубонько моя…» — тужила Тетяна Запорожець, пригортаючи до себе дочку востаннє перед від'їздом на примусові роботи в Німеччину. Це хвилююче материнське напучування є алюзією на прадавні українські плачі: від плачу Ярославни до сучасних «плачів» Оксани Лятуринської і Тодося Осьмачки.
Див. також
Посилання
- Україна в огні [ 23 вересня 2020 у Wayback Machine.], текст, на сайті Укрліб
- Україна в огні. Олександр Довженко.avi [ 25 березня 2020 у Wayback Machine.], відео на youtube
Це незавершена стаття про літературу. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Цю статтю треба для відповідності Вікіпедії. (жовтень 2013) |
- Горобчук, Богдан-Олег (10.09.2022). Довженко та Сталін: як "українське питання" перетворило дружбу на ненависть. Еспресо.
- Шпак, Віктор (01.02.2019). Розправа над "Україною в огні". Укрінформ. Процитовано 01.11.2022.
- Степанишин, Б. (1994). Дивосвіт Олександра Довженка : до 100-річчя від дня народження : літературно-критичний нарис. Київ: Просвіта.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Ukrayina v ogni kinopovist Oleksandra Dovzhenka prisvyachena podiyam Drugoyi svitovoyi vijni na teritoriyi Ukrayini doli silskoyi rodini ta prostih selyan Ukrayina v ogniVidannya 1990 roku Zhanr kinopovistAvtor Oleksandr DovzhenkoMova ukrayinskaNapisano 1942Opublikovano 1966Istoriya napisannya ta publikaciyiKinopovist Ukrayina v ogni Oleksandr Dovzhenko pochav pisati na pochatku vijni Pismennik perebuvav pid silnimi vrazhennyami vid strashnih rujnuvan i chislennih zhertv tomu svoyi perezhivannya ta sposterezhennya shvidko oformiv u publicistichnij naris Ukrayina u ogni ta opovidannya Na kolyuchomu droti 1942 Peremoga 1942 i Nezabutnye 1942 Svoyi napracyuvannya avtor prochitav u prifrontovij smuzi poblizu s Pomerki chlenovi Vijskovoyi Radi general lejtenantovi Mikiti Hrushovu yakomu tvir nadzvichajno spodobavsya U serpni 1943 roku v s Mali Prohodi Lipeckogo rajonu na Harkivshini Nikita Hrushov zibrav grupu inteligenciyi yaka mala vistupiti pered bijcyami Todi vsi z neterpinnyam chekali posluhati pravdivij tvir pro vijnu yakij napisav Oleksandr Dovzhenko Prote nespodivano viyavilosya sho rukopis Ukrayini v ogni znik Yak stalo vidomo potim kinopovist potrapila na stil Lavrentiya Beriyi yakij peredav tekst do rozglyadu Stalinu Urivki scenariyu kinopovisti z yavilisya v drukovanomu viglyadi na storinkah presi u veresni 1943 roku Radyanska vlada vidrazu zh zreaguvala na cej tekst vislovivshi oburennya 26 listopada 1943 roku Oleksandr Dovzhenko pishe u svoyemu shodenniku moya povist Ukrayina v ogni ne vpodobalasya Stalinu i vin yiyi zaboroniv dlya druku i dlya postanovki U nich iz 30 na 31 sichnya 1944 roku bulo sklikano specialne zasidannya politbyuro VKP b za uchasti Molotova Beriyi Mikoyana Hrushova ta in na yakomu vidbulosya kremlivske rozp yattya Oleksandra Dovzhenka Sam avtor pro cej den zgaduye tak Sogodni rokovini moyeyi smerti Tridcyat pershogo sichnya 1944 roku mene bulo privezeno v Kreml Tam mene bulo porubano na shmattya i okrivavleni chastini moyeyi dushi bulo rozkidano na ganbu j potalu na vsih zborishah Ya trimavsya rik i vpav Moye serce ne vitrimalo tyagarya nepravdi j zla Ya narodivsya i zhiv dlya dobra i lyubovi Mene vbila nenavist velikih yakraz u moment yihnoyi malosti zi shodennika Oleksandra Dovzhenka Zbereglasya stenograma Stalina de vin gnivno kritikuye pismennika i jogo tvir Vin nazivaye Ukrayinu v ogni sproboyu reviziyi leninizmu vistupom proti partiyi proti radyanskoyi vladi proti kolgospnogo selyanstva Osnovnimi obvinuvachennyami Stalina buli nacionalistiche spryamuvannya tvoru ta nehtuvannya ideyami internacionalizmu Stalin vvazhav za neobhidne pridushiti gidru nacionalizmu v zarodku zrobit golovnogo geroya ne rosiyaninom a ukrayincem i vam probachat usi grihi Vira Ageyeva Za lashtunkami imperiyi Zhorstoka rozprava stala virishalnoyu dlya Oleksandra Dovzhenka Ukrayinskogo mitcya zvilnili z roboti a ce oznachalo povne usunennya jogo vid kinematografichnoyi diyalnosti 1949 roku na ekrani vijshla ostannya prizhittyeva kinokartina avtora Michurin Pershe vidannya kinopovisti Ukrayina v ogni z yavilosya 1966 roku a povna publikaciya tvoru 1995 roku Golovni geroyiLavrin Zaporozhec batko p yati siniv na vimogu fashistiv obranij starostoyu sela ubiv Zabrodu ta Lyudviga fon Krauza buv zvinuvachenij u zradi radyanskoyi vladi Tetyana druzhina Lavrina ubita Erihom fon Krauzom Yihni diti Roman prikordonnik Ivan artilerist Savka chornomorec Grigorij agronom Trohim rilnik Olesya kohana Vasilya Kravchini ideal ukrayinskoyi divchini Did Demid pasichnik yakogo povisili za te sho jogo bdzholi pokusali nimeckih soldat Hristya Hutirna podruga Olesi najtragichnishij zhinochij obraz u tvori odruzhuyetsya z Antonio Palmo shob vizhiti Petro Hutirnij dezertir stav policayem smertelno poraniv svogo batka Kupriyan Hutornij batko Hristi j Petra Antonio Palma kapitan italijskogo karnogo zagonu cholovik Hristi Hutornoyi Vasil Kravchina tankist chervonoarmiyec kohanij Olesi Ernst fon Krauz starij polkovnik nimeckoyi rozvidki Pravitel ukrayinskih zemel Lyudvig Krauz lejtenant sin Ernesta fon Krauza namisnik na teritoriyi Ukrayini Maksim Zabroda Levchiha odnoselchanka Lavrina Zaporozhcya prijshla jogo nagoduvati v konctabori SyuzhetZnajomstvo z rodinoyu vijskovih Zaporozhciv u yakij provodzhayut siniv na front Hlopci she ne vstigayut roz yihatisya yak rozpochinayetsya bombarduvannya pid chas yakogo vbito Savka ta poraneno matir Inshim sinam vdayetsya vtekti Dochka Olesya zaproshuye do sebe perenochuvati Vasilya Vona boyitsya prihodu vorogiv i yihnih znushan tomu virishuye viddati svoyu divochu chest hlopcevi Vasil vagayuchis pogodzhuyetsya Nimci zahoplyuyut selo teper golovni u gromadi polkovnik Ernst fon Krauz ta jogo sin Lyudvig Krauz Politika molodogo Krauza nalashtuvati ukrayinciv odin proti odnogo tomu vin obiraye policiyu starostu ta nachalnika policiyi z odnoselciv Lavrin Zaporozhec staye starostoyu Vin skladaye spisok molodih lyudej yakih mayut zabrati na roboti v Nimechchinu Olesya v toj spisok spochatku ne potraplyaye tomu odnoselci pochinayut viyavlyati svoye nevdovolennya Zreshtoyu divchina yide z Ukrayini Lavrin planuvav utechu molodi za dopomogoyu partizan prote nichogo ne vijshlo Za zradu cholovika bulo pokarano ta zaareshtovano Lavrinu Zaporozhcyu razom z odnoselcyami vdayetsya zvilnitisya Voni vbivayut molodogo Krauza za sho starij polkovnik spaliv selo Olesya potraplyaye v Nimechchinu de torguyut ukrayinskimi divchatami Tak divchina potraplyaye do druzhini Krauza Pislya strashnih viprobuvan u strazhdan Olesi Zaporozhec vdayetsya povernutisya v ridnu Ukrayinu Tut vona dochekalasya svogo kohanogo Vasilya Roman Zaporozhec z batkom v yizhdzhav u ridne spalene selo Za nimi yihav oboz poraneni krichali ura i plakali vid radosti Bijci velichali artileristiv Kravchini yaki buli poraneni ale shaslivi sho vikonali svoyu velichnu misiyu Olesya stoyala bilya krinici z vidrami Prohodilo vijsko na zahid Bijci pili vodu i veselo dyakuvali Divchini hotilosya bigti shukati Vasilya ale shos yij pidkazuvalo sho vin sam prijde do neyi I vin prijshov Ce buv vin i ne vin Shos bulo v nomu inshe shos nezmirne nevimovne Vasil tezh buv vrazhenij yiyi zminoyu i skazav Yaka ti krasiva gladyachi yiyi sivu golovu Do spalenoyi hati prijshli Lavrin Roman Ivan Zaporozhec Ne bulo tilki sered nih materi dida Demida Savki Grigoriya Stali ukupi kolo pechisha i zaspivali ulyublenu materinu pisnyu Oj pidu ya do rodu gulyati Tazh u mene uves rid bagatij Vranci Olesya znov provodzhala na vijnu ves svij rid Oleksandr Dovzhenko Ukrayina v ogni Oleksandr Dovzhenko nagoloshuvav sho v jogo tvori pomitni slidi bitvi scenarista z pismennikom Ipostas pismennika volila vislovitisya yaknajyaskravishe Same z ciyeyi prichini u tvori nayavni vstavni opovidannya epizodi spogadi analitichni rozdumi ta lirichni vidstupi Prote Dovzhenko kinoscenarist stvoriv zhittyevi koliziyi dijovih osib sho shvidko zminyuvalisya odna odnoyu Osoblivosti ta problematika tvoruSame Ukrayina prijnyala na sebe pershi v SRSR udari nimciv najstrashnishi i najbilshi bitvi vidbuvalisya na yiyi polyah i vsya vona palala u vogni ta strazhdannyah Ci kartini z zhalem i bolem a she bilshe iz zhaguchoyu nenavistyu do vorogiv zmalovuye avtor Goryat zhita na mnogi kilometri palayut topchutsya lyudmi pidvodami Revut aeroplani Mechut bombi Rozsipayutsya vershniki po polyu mov ptici Krik i plach i visochennij zojk poranenih konej Problema zradnictva Povna rozgublenist sered naselennya rozgublenist u vijskah pered raptovoyu zaliznoyu navaloyu Sini Kupriyana Hutornogo odnogo z geroyiv kinopovisti stali dezertirami povernulisya dodomu i vipravdovuyutsya pered batkom U nas tatu general propav Zastrelivsya bodaj jogo sira zemlya ne prijnyala Rozgubilisya mi Mosti tatu zirvani Plavati ne vmiyemo Pismennik doshukuyetsya prichin zradnictva i govorit pro nih u pryamih avtorskih zvernennyah do chitacha Ci slova zvuchat gnivnim obvinuvachennyam derzhavnij politici za vihovannya molodi U griznu veliku godinu zhittya svogo narodu ne vistachilo u nih ni rozumu ni velikosti dushi Pid tiskom najtyazhchih obstavin ne odijshli voni na shid zi svoyim velikim tovaristvom sho jomu potim sudila dolya zdivuvati svit svoyimi podvigami Zvikli do tipovoyi bezvidpovidalnosti pozbavleni znannya urochistoyi zaboroni i svyatosti zakliku mlyavi yih naturi ne pidnyalisya do visot rozuminnya hodu istoriyi sho klikala yih do veletenskogo boyu do nadzvichajnogo I nihto ne stav yim u prigodi z slavnih pradidiv istoriyi velikih voyiniv bo ne vchili yih istoriyi Ne pomogli j blizki ridni geroyi revolyuciyi bo ne shanuvali yih pam yat u seli Sered pershih udariv doli zagubili voni prisyagu svoyu bo slovo svyashenna ne dzvenilo v yih sercyah urochistim dzvonom Voni buli duhovno bezzbrojni nayivni j korotkozori Pro taku ahillesovu p yatu ukrayinskogo narodu znayut navit vorogi Nimeckij oficer Ernst fon Krauz govorit svoyemu sinovi Ci lyudi absolyutno pozbavleni vminnya proshati odin odnomu nezgodi navit v im ya interesiv zagalnih visokih U nih nemaye derzhavnogo instinktu Ti znayesh voni ne vivchayut istoriyi Divovizhno Voni vzhe dvadcyat p yat lit zhivut negativnimi lozungami odkidannya boga vlasnosti sim yi druzhbi U nih vid slova naciya ostavsya tilki prikmetnik U nih nemaye vichnih istin Tomu sered nih tak bagato zradnikiv Problema bizhenstva ta rozkolu naciyi zseredini Vijna pidnyala na nogi vsyu Ukrayinu Tisyachi bizhenciv perevazhno zhiteli mist yihali na shid A selyani priv yazani tisyacholitnimi uzami do zemli ne mogli vsi viyihati tomu divilisya uslid tim hto viyizhdzhav i govorili A kudi zh voni oto yidut bodaj yim dobra ne bulo Shob voni bigli j ne perestavali Ta nasho zh yih vezut mashinami Mozhe b mashini ta na shos inshe prigodilisya Ti sho yihali v til pitali odin odnogo Sluhajte chomu voni ne tikayut Vi bachite Voni ne tikayut Nu yasno Chogo zh yim tikati Voni zhdut nimciv Tak rozkolyuvalasya naciya zseredini i ce she odin iz tragichnih naslidkiv vijni yakij perezhivatime narod she dovgi roki pislya zakinchennya vijni A z nablizhennyam frontu she bilshe poglibilasya prirva mizh timi hto yihav u til i timi hto jshov chi zalishavsya Prolitali vantazhni mashini riznih snabiv voyentorgiv upravlin postachan Holodni zli shoferi zdavalos ne bachili nichogo na dorozi Ne bachili j pasazhiri Chimalo sered nih bulo nikchemnih lyudej pozbavlenih glibokogo rozuminnya narodnoyi tragediyi Nedorozvinenist zvichajnih lyudskih vidnosin skuka formalizmu vidomstvenna bajduzhist chi prosto vidsutnist lyudskoyi uyavi i tupij egoyizm kotili yih na derzhavnih gumovih kolesah mimo poranenih Problema zhinki na vijni Najstrashnishe bulo te sho derzhavni diyachi serednoyi ruki sami vtikayuchi zvinuvachuvali inshih u panici prihovuvali pravdu Vasil Kravchina pochuvshi rozmovu golovi vikonkomu odnogo mistechka N Limanchuka z dvoma divchatami pro vidstup iz girkotoyu viguknuv yim Tikajte sestri moyi tikajte Bo prijdut nimci ponivechat vas zarazyat hvorobami pozhenut u nevolyu a cej nezgorayemij shkaf pokazav Vasil na golovu sho zbirayetsya tikati povernetsya potim ta j suditime vas za rozpustu Tak i stalosya potim z geroyineyu tvoru Hristeyu j sotnyami inshih divchat yakim dovelosya projti vsi kola nacistskogo pekla a potim she j postati pered sudom holodnih ta bezdushnih nezgorayemih shkafiv yaki virishili sho same voni providniki derzhavnoyi politiki liniyi partiyi Atmosfera vijni Dovgoyu duzhe dovgoyu bula vijna I krovi prolilosya bagato yak zaznachaye pismennik bilshe nizh bi moglo prolitis I strazhdan Avtor pokazuye usyu glibinu narodnogo gorya v okupaciyi dovelosya j orati zamist konej ta voliv i viddavati cvit naciyi najkrashih yunakiv ta divchat u Nimechchinu na katorzhni roboti zaznavati prinizhen ginuti u vogni pozhezh pid dulami nimeckih avtomativ na shibenicyah Os lishe odin z takih strashnih epizodiv zmalovanih u kinopovisti Ernst fon Krauz yakogo peresliduvali partizani pogano spav A rozplata za ce bula strashna Sotni neshasnih lyudej rozstrilyanih pokalichenih z virizanimi na grudyah i na lobi zirkami zgorili tiyeyi nochi v seli zamknuti v palayuchih klunyah i cerkvah Rozplatilisya za nimeckij hvoroblivij son tyazhkimi mukami u vogni ukrayinski diti Nevblaganna vijna ne raz i ne dvichi prokochuvalasya ukrayinskoyu zemleyu zbilshuyuchi chislo zhertv i rozruhu Avtor podaye zlovisnij pejzazh vid yakogo staye motoroshno Dimom shodili obriyi Vognyani vali z gromom i gurkotom ne odin raz perekochuvalisya iz shodu na zahid i z zahodu na shid Mertvi tanki chornili na polyah griznimi svoyimi tushami nenache vimerli strahovisha v pusteli I kudi ne poyihati kudi ne piti vsyudi neslo duhom nepohovanogo lyudskogo trupu Minovani neskosheni polya buli spovneni zlovisnih tayemnic Bezmirnoyu bula tragediya prostih ryadovih voyiniv yaki prijnyali na svoyi plechi uves tyagar bitvi za ridnu zemlyu Cih boyiv ne vitrimuvali ni zviri ni ptahi ni plazuni Takij strashnij buv svit u boyu Odna lishe lyudina mogla viterpiti bij Opis bojovih dij zajmaye u Dovzhenka kilka storinok Ale ce bil zranenogo sercya ce krik dushi Lyudi shamenitsya Pobachene vidchute j perezhite pismennik propuskaye cherez prizmu misteckogo sprijnyattya i z velikim talantom podaye chitacham Povitryani hvili j bujni zavihrennya od prolitayuchih velikih snaryadiv i vibuhiv min zrivali lyudej z zemli krutili yih ugori yak osinnij list i kidali na zemlyu Vse povitrya prijshlo v shalenij ruh vse vono vsya atmosfera zvuchala revla vibuhala kryakala i grimila tisyachami gromiv povitrya gorilo Na bijcyah zagoralisya sorochki Sim raz shodilisya bijci z protivnikom Sim najtyazhchih nimeckih atak odbili voni vshent v poroh v dim Tridcyat shist vorozhih tankiv palalo vzhe pered nimi i poznosilo do neba griznu yihnyu slavu Trupu vorozhogo lezhalo mizh tankami mnozhestvo I takih smertelnih boyiv bulo bezlich a zakinchuvalisya voni najchastishe odnim Vse viddali Vse do ostannoyi nitki Pokvitalisya z zhittyam z vijnoyu z vorogami na vsyu silu Ne mudruvali ne hovalis po rezervah i tilah ne obrostali rodichami na prostih svoyih artilerijskih postah Ne vidushuvali z malih svoyih talantiv velikoyi koristi ne lyubili vistavlyatisya napokaz ni v cilomu viglyadi ni v poranenomu ni v yakih doblestyah Geroyi j zhertvi vijni Avtor nazivaye cih geroyiv poimenno a za nimi postaye ves geroyichnij narod yakij grudmi zahistiv zemlyu vid nacistskoyi ordi U comu spisku vidpovidno do istorichnoyi pravdi mi bachimo ne lishe prizvisha ukrayinciv a j rosiyan gruziniv predstavnikiv riznih nacionalnostej usih hto plechem do plecha voyuvav proti nimciv Tomu bezpidstavnim vidayetsya zvinuvachennya O P Dovzhenka v nacionalizmi v girshomu rozuminni cogo slova Pismennik zahoplyuyetsya muzhnistyu svoyih geroyiv proslavlyaye yih podvig u vikah hoch serce jogo pri comu oblivalosya krov yu za marno vtrachenimi silami i zhittyami Yak bilisya lyudi Nemov cili stolittya nezlamnoyi upertosti i bojovih shedrot rozkrilisya raptom v Vernigorah Truhanovih Vovkah i Yakimahah Ridna batkivska zemlya umnozhila yih gniv i silu bojovogo zapalu Voni nemov urosli v zemlyu i koli nimci buli vzhe zovsim blizko voni vstali yak odin i pishli v ataku yakraz proti seredini griznogo nimeckogo valu Zhertvi vijni muchenici yak Hristina Hutorna pravomirno stavlyat zapitannya svoyim suddyam chomu zh voni virosli ne gordi ne dostojni i ne svidomi I sami zh dayut vidpovid sho do vijni miryali divochi chesnoti golovnim chinom na trudoden i na centneri buryakovi ne dbayuchi pro vihovannya gidnosti ta duhovnij rozvitok Cikavij napruzhenij dialog Lavrina Zaporozhcya i Maksima Zabrodi na kolyuchomu droti konctaboru Obidva voni ukrayinci ale mizh nimi prirva rozkurkulennya strazhdannya na chuzhini golod i holod Sibiru z odnogo boku ta vira v spravedlivist idej vozhdiv proletariatu z drugogo Final kinopovisti Zakinchuyetsya kinopovist tak yak i pochinayetsya shaslivoyu zustrichchyu hoch i poridilogo ale bagatogo na krasivih ta silnih lyudej rodu Zaporozhciv Znovu lunaye ulyublena materina pisnya hoch i bez neyi mati zaginula razom zi svoyim selom Teper uzhe Olesi yak hranitelnici rodu dovoditsya provodzhati na vijnu svij rid A rano vranci Olesya znov provodzhala na vijnu ves svij rid abi nikoli ne podumali lihi lyudi sho ne buv vin shedrim na krov i vogon poslani jomu ganebnoyu istoriyeyu Yevropi Otzhe rid zalishivsya zhiti i ce glibokij dovzhenkivskij simvol bezsmertya ukrayinskogo narodu Zhinochi obrazi u tvoriUse najkrashe sho ye v ukrayinskomu etnosi Dovzhenko vtiliv u velichnih prekrasnih obrazah zhinok Usi voni tragichni j uosoblyuyut ta konkretizuyut zagalnij obraz Ukrayini Ce j bereginya rodu Tetyana Zaporozhec i yiyi dochka Olesya Hristya Hutorna Motrya Levchiha j inshi Olesya Usi zhinki zmalovani z velikoyu simpatiyeyu prote Olesya najbilsh imponuye avtoru Krasiva i chepurna nevsipusha v roboti i skromna cnotliva j spivucha Olesya spivala tak golosno i tak prekrasno yak ne snilos ni odnij pripudrenij artistci bula vona tonkoyu obdarovanoyu naturoyu taktovnoyu dobroyu robotyashoyu i bezdoganno vihovanoyu chesnim rodom Velika patriotka svoyeyi naciyi divchina gliboko perezhivaye vsenarodnu bidu okupaciyu Vrazhena napadom nimciv pritulivshi ruki do grudej vona chisto po zhinochomu vigukuye Oj Bozhe mij Sho zh vono bude z nami Z nami tobto z rodom ridnim selom usiyeyu Ukrayinoyu Ye v kinopovisti nezvichajno smiliva scena ne vlastiva ukrayinskij literaturnij i moralnij tradiciyi koli Olesya ne bazhayuchi buti zgvaltovanoyu kimos z okupantiv svidomo proponuye sebe pershomu z voyiniv sho vidstupayut nim viyavivsya Vasil Kravchina Persha nich nezajmanih divchini j parubka u yaku voni pered Bogom i soboyu stali cholovikom ta zhinkoyu opisana v narodnomu pisennomu dusi Ne vipadkove j im ya golovnoyi geroyini Nezvichajno silni ukrayinski zhinochi harakteri z takim zhe imenem buli v P Kulisha B Grinchenka A Chajkovskogo ta inshih prozayikiv i poetiv Ukrayini Hristya Usi zhinochi obrazi povisti tragedijni a obraz Hristi Hutornoyi sered nih najtragichnishij Divchinu privselyudno v partizanskomu zagoni bulo sudzheno za shirist i pravdu za dobre slovo pro svogo cholovika italijskogo oficera Vidvertist Hristini zbivala prokurora z panteliku De tvoya nacionalna gordist de tvoya lyudska gidnist De tvoya divocha chest Ya znayu sho ne vijti meni zvidsi zhivoyu Tak skazhit meni hoch pered smertyu chomu zh ocogo v mene nema A de zh vono lyudonki Rid zhe nash chesnij Yaka ya poviya Muchenicya ya Slozami provodzhala vas slozami i strichayu Chomu ya virosla ne gorda ne dostojna i ne gidna Chomu v nashomu rajoni vi miryali nashi chesnoti na trudoden i na centneri buryakovi Nacionalistka ya Yaka tam Ya ne priznala vas za svogo suddyu ya pam yatayu vas Vi proshmignuli cherez nashe selo Ya nalivala vam vodu v radiator a vi layalis tak golosno j gidko Ya plakala todi i plachuchi zapitala vas chi budut nimci v nashomu seli mozhe b ya vtekla Pam yatayete sho vi meni skazali Vi nazvali moye pitannya provokacijnim Ot ya j ostalas pid nimcem poviya i stervo Ot vi chisti a ya ni Ot vi prezirayete mene zagrozhuyete smertyu A ya hochu vmerti hochu Chim vi mozhete pokarati mene Tak z pidsudnoyi Hristya stala obvinuvachem svogo suddi j siloyu narodnoyi pravdi zasudila jogo do vichnoyi ganbi yak lyudinu nespravedlivu brutalnu j gliboko amoralnu yak prokurora okupacijnogo rezhimu Zhinochi obrazi yak uosoblennya Ukrayini Olesya i Hristya dva osnovni komponenti obrazu Ukrayini persha yiyi poetichna dusha a druga yiyi tragichna dolya Viraznist i emocijnist obraziv divchat posilyuye materinske slovo plach Donechko moya do ostannogo podihu svogo molitimus ya zoryami vechirnimi i ranishnimi shob obminulo tebe gore lihe i lihaya naruga Shob vistachilo tobi silonki u nevoli shob ne pokinula tebe nadiya golubonko moya tuzhila Tetyana Zaporozhec prigortayuchi do sebe dochku vostannye pered vid yizdom na primusovi roboti v Nimechchinu Ce hvilyuyuche materinske napuchuvannya ye alyuziyeyu na pradavni ukrayinski plachi vid plachu Yaroslavni do suchasnih plachiv Oksani Lyaturinskoyi i Todosya Osmachki Div takozhArsenal film Zacharovana Desna Shors film Zhovtij knyazPosilannyaUkrayina v ogni 23 veresnya 2020 u Wayback Machine tekst na sajti Ukrlib Ukrayina v ogni Oleksandr Dovzhenko avi 25 bereznya 2020 u Wayback Machine video na youtube Ce nezavershena stattya pro literaturu Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi Cyu stattyu treba vikifikuvati dlya vidpovidnosti standartam yakosti Vikipediyi Bud laska dopomozhit dodavannyam dorechnih vnutrishnih posilan abo vdoskonalennyam rozmitki statti zhovten 2013 Gorobchuk Bogdan Oleg 10 09 2022 Dovzhenko ta Stalin yak ukrayinske pitannya peretvorilo druzhbu na nenavist Espreso Shpak Viktor 01 02 2019 Rozprava nad Ukrayinoyu v ogni Ukrinform Procitovano 01 11 2022 Stepanishin B 1994 Divosvit Oleksandra Dovzhenka do 100 richchya vid dnya narodzhennya literaturno kritichnij naris Kiyiv Prosvita