Нова́ Ви́жва — село в Україні, у Старовижівській селищній громаді Ковельського району Волинської області. Населення становить 638 осіб (2010 рік), площа — 6,961 км².
село Нова Вижва | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Свято-Преображенська церква | |||||
Країна | Україна | ||||
Область | Волинська область | ||||
Район | Ковельський | ||||
Громада | Старовижівська селищна громада | ||||
Облікова картка | Нова Вижва | ||||
Основні дані | |||||
Засноване | 1508 рік | ||||
Населення | 638 осіб (2010) | ||||
Площа | 6,961 км² | ||||
Густота населення | 91,65 осіб/км² | ||||
Поштовий індекс | 44408 | ||||
Телефонний код | +380 3346 | ||||
Географічні дані | |||||
Географічні координати | 51°24′00″ пн. ш. 24°24′50″ сх. д. / 51.40000° пн. ш. 24.41389° сх. д.Координати: 51°24′00″ пн. ш. 24°24′50″ сх. д. / 51.40000° пн. ш. 24.41389° сх. д. | ||||
Середня висота над рівнем моря | 165 м | ||||
Водойми | Вижівка, Кизівка | ||||
Відстань до обласного центру | 115 км | ||||
Відстань до районного центру | 1,8 км | ||||
Місцева влада | |||||
Адреса ради | 44408, Волинська обл., Старовижівський р-н, с. Нова Вижва | ||||
Карта | |||||
Нова Вижва | |||||
Нова Вижва | |||||
Мапа | |||||
Нова Вижва у Вікісховищі |
Географія
Історія
Періодизація історії розвитку Нової Вижви:
- Темна доба (епоха) — до 1508 року;
- Період становлення — 1508—1543 роки;
- Розквіт («Привілеї Бони Сфорца») — 1543—1556 роки;
- Період стабілізації (Під владою родини Курбських) — 1556—1585 роки;
- Нестабільність (під владою орендарів) — 1585—1795 роки;
- Період відновлення — 1795—1914 роки;
- Період воєнної нестабільності — 1914—1921 роки;
- Затишшя («Від війни до війни») — 1921—1939 роки;
- Крах Нової Вижви — 1942—1944 роки;
- Післявоєнна руїна — 1944—1946 роки;
- Сільський етап розвитку — 1946—1991 роки;
- Село в незалежній Україні — з 1991 року.
Ніяких історичних документів про Нову Вижву в епоху до 1508 року не залишилося, хіба що народні перекази. В яких йдеться про поселення Плоцька Воля, яке знаходилося на території сучасного кутка Воля. А також про такі місцевості як Татарське, Полованки та Грудавище, які відносяться ще до дванадцятого століття. Підтвердження є і в історичних працях: «…говорять, що задовго до закладення цього містечка, на його території існувало поселення „Плоцька Воля“, таку назву і досі носить частина приходу міста Вижви, а на місці сучасного містечка жив граф Ревуцький…»(Теодорович Н.И).
Містечко Вижва у 1508—1795 роках
26 серпня 1508 року Король Сигізмунд I Старий видав Смоленську грамоту Івану (Янушу) і Василію Михайловичам Сангушкам, відповідно до якої він «…дає їм дозвіл „заснувати містечко Вижву на Смідинській землі, розташованій у Володимирському окрузі при річці Вижві“: цією землею ще при королі Казимирі володів дядько цих князів Іван та їх батько Михайло Сангушки…». Після цього почалася боротьба смідинців проти Сангушків за ці землі. В 1538 році вони жаліються королю, що князь Василій Михайлович Сангушко Ковельський «… на нашому миті, де був міст, замок свій, і містечко для себе збудував і не мало землі нашої забрав…»
Смідинці посилаються на лист, відповідь короля Казимира на скаргу сміденців на Михайла (батька Василя) Сангушковича, що «…він на їх вітчизні заложив волю на Вижві…». Теодорович, досліджуючи документ, стверджував, що Сигізмунд I наказав ліквідувати грамоту Казимира. Також цей документ дає змогу зробити припущення, що Вижва існувала ще до 1508 року, тому що правління короля Казимира IV Ягеллончика припадає на 1447—1492 роки. Підтвердженням того, що сміденці нічого не домоглися служить, ще одна грамота Сигізмунда I про право Сангушків володіти Вижвою від 26 листопада 1538 року.
В 1521 році В.М Сангушко подарував Новій Вижві, а саме її церкві, 98 десятин землі. Уже в 1532 році нововижівському попові та його спадкоємцю він пожертвував 221 десятину землі й всі доходи від церкви. 4 березня 1543 року князь Василій Михайлович Сангушко добровільно обмінявся землями з королевою Боною Сфорца, дружиною Сигізмунда I, який підтвердив цей обмін грамотою виданою в Кракові того ж року. Він віддав весь свій маєток Ковельський у тому числі «… замок Вижву, з містом і двором, що йому належали…», а одержав натомість території в Білорусі.
З ім'ям Бони Сфорца пов'язують розквіт поселення, який відбувався у середині сорокових років XVI століття. В цей час Вижівська волость підпорядковувалася відомству Ковельського старости, яким тоді був Богдан Михайлович Семашко. Під час ревізії Володимирського замку в 1545 році люди з Смідинської волості скаржилися ревізорам, що «…Богдан Семашко, староста ковельський, значні їх землі і сінокоси приєднав до Вижви без ніякого права, чим приніс їм багато грабунків та збитків…».
В 1548 році Нова Вижва отримала привілей Магдебурзького права: дозволялось проводити ярмарки і базари щонеділі, стягувати мито за переправу через річку та розширювалися повноваження міського самоврядування. До того ж селяни Вижівської волості перетворювалися на королівських чиншовиків. Також у одній із грамот 1548 року Ковельському старості Семашку наказувалося приєднати до містечка приміських поселенців. Та цього не сталося, а тому жителі прилеглих сіл фактично залишилися селянами.
Про привілеї Нової Вижви велося досить багато дискусій. Перш за все в 1508 році князь Василь Михайлович Санґушко отримав локаційний привілей. На жаль, він писався за певним шаблоном, а тому є мало інформативним. Однак. він і не міг бути іншим, оскільки локаційний привілей не був кодифікацією міського права, а включав лише норми, що регулювали специфічні справи даного міста. Загальні ж справи були відомі адресатові привілею.
Після смерті королеви Бони відійшла до держави і підпорядкувалась . Його староста Франц Фальчевський мав намір позбавити нововижівчан привілеїв, гарантованих королевою. Проте польський король Сигізмунд II Август 1558 року наказав старості не забороняти вижівцям користуватися доходами від корчми, подушним, воскобійним і мостовим й звелів брати з домів та ґрунтів не по 12 динарів податку, а по два. Це сприяло розвитку містечка.
Воно мало вигідне географічне положення, адже саме через Вижву пролягав торговий шлях з Володимира на Берестя, так звана «Вітовтова дорога», транспортний коридор через важко прохідне Полісся.
За користування такими шляхами, мостами тим хто проїздив потрібно було сплачувати митний податок державній казні. В документах 1580 року згадується, що тут діяв Ковельської митниці. Також Вижва виникла і на важливому річковому шляху Вижва—Прип'ять—Дніпро—Чорне море і неподалік від русла річки.
Наступним етапом цього періоду була передача нововижівського маєтку князю Андрію Курбському Сигізмундом II Августом у 1564 році. У Вижві Курбський поставив урядником московита Івана Постніка, який управляв Вижівською волостю і по смерті князя, до повернення Ковельського маєтку в державну казну в 1585 році. За деякими тогочасними документами Речі Посполитої маєток належав дружині покійного князя Олександрі Курбській-Ярославні попри те, що надавався він Курбському без спадкового права. Під час правління цієї родини в 1569 році після Люблінської унії Нова Вижва ввійшла до складу Речі Посполитої.
Після повернення маєтку у державну казну розпочався занепад. Практично невідомим в історії міста Вижви залишається період 1585—1795 років. На польських картах дане поселення позначалось як міське. З 1585 року нововижівський маєток починає передаватися з рук в руки до різних поміщиків, які рідко рахувалися з правами міщан. Також за люстрацією 1628 року містечко давало у державну казну 572 флорини, 25.5 гроша податку. В цей період воно належало трьом орендарям. Згодом в 1732 році належало Лосятинським і в офіційних документах іменується Візвеніс.
Починаючи з 1739 р. ковельським староством, куди входив і вижівський маєток, володів князь Димитр Іполіт Яблоновський (1706–1788 рр.). За «Гербовником» А. Бонецького, він отримав його від батьків першої дружини Катерини Шембек в 1739 р. Саме в цей період, за люстрацією 1765 року, починається занепад Нової Вижви. Значною мірою це спричиняє королівський кінний полк, який стояв тут вже близько двох десятиліть. Від огорожі колишнього замку залишилися тільки сліди, сам він уже давно згорів. Також в описі згадується, що для оборони містечка було призначено п'ять гаківниць.
У 1775 р. Вижва відійшла до польського короля Станіслава Августа, який передав його Вацлаву Жевуському, але після того воно невдовзі повернулося до володінь Д. Яблоновського. Після смерті першої дружини Д. Яблоновський одружився вдруге з Юзефою Мичельскою, яка після смерті Д. Яблоновського в 1788 р. отримувала прибутки від вижівського маєтку. Станом на 1798 р. прибутки з містечка і надалі отримувала княгиня Юзефа Яблоновська. Очевидно, в даному випадку йде мова про так зване «доживотне» володіння маєтком, коли доходи від маєтку надходили до «державця» аж до його смерті. У цей час міщани залишалися особисто вільними. Відносини вижівських міщан з В. Жевуським та Ю. Яблоновською мали частково конфліктний характер, про що свідчить судовий процес, який вижівські міщани вели проти них у 1798–1801 рр. і 1810 р.
Станом на 1783 р. Вижва мала такі географічні елементи містечка, що виділені в актовій книзі:
1) Перша частина ринку,
2) Друга частина ринку (від брами Ковельської),
3) Третя частина ринку (від церкви Преображення),
4) Четверта частина ринку (від брами Ратенської),
5) Вулиця Довга,
6) Вулиця Шевська (або Свічка?) (Swieczka),
7) Вулиця Захорська (Zachorska),
8) Перша частина передмістя Воля,
9) Друга частина передмістя Воля,
10) Урочище Плонисько.
В центрі населеного пункту був обов’язковий елемента містечка – ринок, де, очевидно, проводилися ярмарки, а також церква Преображення, що розташовувалася неподалік від сучасного мосту через річку Вижівка. Наприкінці XVIII ст. залишалися оборонні споруди навколо містечка, про що є не лише згадки в Актовій книзі про Ратнівську та Ковельську брами, але й інші письмові свідчення. Очевидно, міський простір не зазнав значних змін з кінця XVI ст., оскільки ці брами були відомі в писемних джерелах з того періоду. Окрім того, в містечку була синагога. Євреї освоїли нововижівські землі ще наприкінці XVI, а в XVII столітті їх кількість значно зросла. Особливою характерною рисою нововижівських євреїв було те, що вони займалися кожухарством і їздили на промисел до міст Речі Посполитої, а саме Варшави, Лодзя, Кракова. В результаті для захисту виробничих інтересів виникла унікальна шнайдерська мова, у якій зустрічаються перекручені слова з української, польської, їдиш та німецької мов. З часом кожухарство стало найважливішим промислом і для місцевих жителів-українців, які теж освоїли шнайдерську мову. Назва мови походить від німецького слова «снайдер», що означає кравець. Місцеве населення так ревно оберігало свою мову, що вона не поширилась на прилеглі села. Якщо дівчина виходила заміж у сусіднє село, то вона не мала права передавати тлумачення шнайдерських слів. За розголошення таємниці односельчани могли її жорстоко покарати.
Містечко не було великим за населенням. За люстрацією Вижви 1765 р., дані якої наведені в «Географічному словнику» кінця ХІХ ст., кількість будинків міщан-християн становила 176, міщан-юдеїв – 27. За даними Актової книги, у 1783 р. в містечку було 106 будинків міщан-християн та 27 – юдеїв. Чисельність населення Вижви становила орієнтовно від 800 до 1460 осіб. Загалом доходи з містечка (без сіл) у 1786 р. складали 5221 злота. Зважаючи на те, що усього в містечку було 133 господарства, середня дохідність складала 39,3 злотих. Основну частину складав дохід з продажу ячменю – 4959 злотих. Ячмінь постачали переважно на зовнішній ринок (через річку Бунг).
У 1783 р. війтом був Роман Семакович, який, окрім власної земельної ділянки (2 волоки (33,6 га) і 7 моргів (3,92 га)), утримував окремо за війтівство 3 морги землі (1,68 га), за які не платив оренду. Окрім того, він мав велику земельну ділянку за межами містечка («застінек») площею 20 моргів (11,2 га). Таким чином, вижівський війт мав досить великі земельні наділи у своєму користуванні (загалом – приблизно 50 га). Надання війтам землі (не менше 1 волоки, подекуди 6 волок) додатково за виконання цих обов’язків було традиційною практикою і для XVII ст. Імовірно, Р. Семакович мав давні місцеві корені, адже його однофамілець Євтух згадувався в списках урядників Вижви першої половини XVII ст. (у 1607 р. – одним з трьох війтів, 1608 і 1616 рр. – райцем). Іншим важливим елементом соціальної структури містечка був православний священник. У 1783 р. у Вижві таким був Радивон (церква Преображення). Він мав будинок, 6 волок в урочищі Спонськ, зокрема 2 – на міській землі (орієнтовно 100,8 га), та велику ділянку за межами міста в напрямку Рудні.
Нова Вижва в 1795—1945 роках
Після третього поділу Польщі в 1795 році територія населеного пункту відійшла до Ковельського повіту Волинської губернії Російської імперії. Про характер громадського стану на той час можна дізнатися з метричної книги 1818—1828 років. Вів її священик Афанасій Страшкевич. За десять років населення містечка зросло лише на 125 чоловік, що свідчить про незадовільний рівень медичного обслуговування, відсутність профілактичних щеплень проти інфекційних хвороб.
За люстрацією маєтку 1849–1858 рр., міщани-християни перебували у вигіднішому становищі. В одному будинку проживало в середньому по 4,6 осіб міщан-християн (орієнтовно 490 осіб або 70,2%), і по 7,7 осіб міщан-юдеїв (орієнтовно 208 осіб або 29,8%).
Станом на середину ХІХ ст. містечко Нова Вижва разом із селами Стара Вижва, Брідки, Рудка, Чевель, Мельники перебували у державній власності і становили разом один ключ – об'єднання для кращої господарської організації кількох населених пунктів навколо фільварку.. За люстрацією 1849-1858 рр., в містечку було господарств міщан-християн – 205 тяглих господарств (457 чоловіків та 485 жінок (разо)м 942 людини), міщан-євреїв – 24 городника (79 чоловіків, 106 жінок (разом 185 людей)). Тим не менше, усю першу половину ХІХ ст. містечко продовжувало користуватися привілеями (зокрема щодо користування землею). У середньому на одного міщанина припадало приблизно 3,47 десятини орної землі, на одне господарство – 13,4 десятини. Для порівняння, середній земельний наділ на ревізьку душу в маєтках Волині становив 2,85 десятини. Отже, становище вижівського селянина було дещо кращим від середньостатистичної характеристики селянського господарства у маєтку Волині.
Інвентарна реформа закріплювала так звану «польську панщину» (оподаткування велося за «дворами», а не ревізськими «душами» – т. зв. «російська панщина») . Це сприяло тому, що селяни неохоче ділили свої господарства. У Вижівському помісті середньостатистичне селянське господарство включало майже по 4 повнолітніх чоловіка та жінки. Цей показник був приблизно таким же в господарствах міщан-юдеїв та набагато меншим – міщан-християн. Останнє могло бути пов’язаним з відсутністю оподаткування міщан-християн за цим принципом.
Середньостатистична кількість чоловіків та жінок в одному господарстві у Вижівському ключі залежно від соціально-правового статусу.
Вид господарства у Вижівському маєтку | Кількість повнолітніх в одному господарстві, в середньому | |
Чоловіків | Жінок | |
Селянське господарство | 3,87 | 3,75 |
Господарство міщан-християн | 2,23 | 2,37 |
Господарство міщан-юдеїв | 3,29 | 4,42 |
Як зазначає відомий дослідник історії України Олександр Цинкаловський, наприкінці XIX століття у Новій Вижві налічувалося 408 будинків, 2476 жителів, дві церкви, синагога, дві крамниці, проводились ярмарки, була ринкова площа.
Єврейське містечко в цей час налічувало 70 житлових будинків. На початку XX століття у містечку працювало більше десяти торгових закладів. В цей період, тобто з 1795 до 1914 року, євреї продовжували займатися посередницькою торгівлею. Вони отримували товари з Польщі, міста Ковеля. Найчастіше це були шкіряні вироби, солодощі, господарський інвентар, тканини.
Довгий час у канцелярії нововижівської управи зберігались привілеї міщан щодо земельних угідь. Земля могла вільно переходити від одного господаря до іншого без втручання нотаріату. Але не всі жителі мали однакову кількість землі, тому були серед нововижівчан безземельні та багатоземельні. Це свідчить про майнову нерівність у містечку.
На території сучасного кладовища кутка Воля в 1827 році була побудована церква Успіння Святої Богородиці. Також трішки пізніше в 1838 році була споруджена церква Преображення Господнього. Біля неї на підвищенні знаходився будинок священика. Вона була головним храмом приходу ще на той час містечка Нової Вижви. У своїх спогадах колишній священик церковного приходу Олександр Вільчинський писав, що містечку Новій Вижві польський король надав 3365 десятин землі і 604 десятини побічних. Це підтверджується документами, які він бачив у 1911 році. Право на земельні володіння надані міщанам польським королем були затверджені сенатом Російської імперії.
Становище жителів Нової Вижви погіршилося з приходом Першої світової війни. Міщани почали готуватися до евакуації. З пожитками на підводах, дітьми, продуктами збиралися в далеку дорогу біженці. Осінь 1915 була сухою. В дорозі відчувалася нестача питної води. Люди стали хворіти. Падала худоба. Далеко від дому нововижівчанам відійти не вдалося: австро-німецька армія перетнула їм шлях. Дійшли лише до Ратного, Видраниці, Бузак, Камінь-Каширського та й прийшлося повертатися назад. Тільки окремі сім'ї через евакуацію опинилися в далекому Алтайському краї.
Так почалася австро-німецька окупація Вижви. В сусідньому селі Старій Вижві була німецька комендатура. Окупанти грабували місцеве населення, забирали коней, вози, сіно, різну худобу. Молодь гнали на невільницьку працю: риття окопів, траншей. Хто відмовлявся чи ухилявся, били до напівсмерті, підвішували за руки до високих жердин. Проте в умовах жорстоких тортур нововижівчани продовжували обробляти землю. Військовополонені ж росіяни отримували від місцевого населення посильну допомогу, а віддячити могли хіба що парою рук: в'язали снопи, косили, орали.
Війна закінчилася. Революційні події 1917—1920 років не змінили суттєвого становища жителів. Після підписання Ризького мирного договору між Польщею та Росією для Нової Вижви розпочався новий період розвитку, адже вона відійшла під владу Польщі. Містечко втратило свій колишній статус і тепер підпорядковувалось гміні — волосному управлінню. Продовжувала діяти церковно-приходська школа. Новий уряд дозволив організувати українське товариство «Просвіта». Головою просвітянського гуртка був Панас Михайлович Вільчинський. Просвітяни мали бібліотеку, ставили українською мовою вистави: «Учитель», «Наталка-Полтавка», «Назар Стодоля». Доходили і газети, які видавалися у Львові: «Досвітня зоря», «Сільроб», «Селянська правда».
У тридцятих роках жителі Нової Вижви заснували кооператив «Господар». Діяло тут і товариство «Сільроб», його членами були Я.С Кричинюк, П.М Вільчинський, К.І Систалюк, К. Соломонюк та А. Систалюк.
Поліщуки організовувались у політичні організації. Найбільші з них — Організація українських націоналістів(ОУН) та Комуністична партія Західної України (КПЗУ). Їхні осередки діяли і в Новій Вижві. Підґрунтям для невдоволення українського населення стали різні утиски польської влади і в господарській, і в духовній сферах. Найпридатніші для землеробства землі належали польським поміщикам. Заробітна плата на невеликих підприємствах була незначною, умови праці тяжкими. Відтак зростало безробіття. Обмежувалися права українців на освіту.
За революційну діяльність багато міщан зазнали утисків та переслідувань. П'ять років просидів в казематах Берези Картузької Яків Степанович Кричинюк. П'ятеро політв'язнів були засуджені польськими властями від 5 до 10 років ув'язнення. У 30-х роках жителі Нової Вижви чинили опір податковим агентам і поліцейським. Вечорами організовували лісові сходки. Під керівництвом Седлищенського комітету КПЗУ у містечку також організовується місцевий комітет, секретарем якого спочатку був М. Г. Ступик, а згодом став П. Г. Савчук. Тоді ж була заснована підпільна комсомольська організація, якою керував Л. Л. Шумський. Потім його змінив І. М. Посполітак. У грудні 1937 року в Новій Вижві було п'ять членів партії та дев'ять комсомольців.
Також в 20-30-ті роки була в Новій Вижві початкова школа, де навчання велося польською мовою. Спочатку директором працював галичанин Данило Мокрий. Згодом на цю посаду було призначено пана Лосося. Так старожили пам'ятають лише один випадок, коли здібному учневі Кіндрату директор дав направлення на подальше навчання. Згодом він став професором у США.
Польська влада не здобула підтримки серед місцевого населення, тому у вересні 1939 року міщани зустріли радянські війська з надією на краще майбутнє. Але ще не встигло висохнути чорнило на документах про входження Західної України до УРСР та відповідно і СРСР, як на цій території розгорнули роботу каральні органи. Кожен десятий житель зазнав репресій. Найзапекліша боротьба велася проти учасників національно-визвольних змагань, бо вони не хотіли встановлення радянської влади. Лилася кров і на майдані, перед будинками установ містечка Вижви. Кожен, кого запідозрювати у допомозі чи співучасті в ОУН, був розстріляний, зазнав катувань або ж був доставлений у в'язницю.
З приходом радянської влади змінилося становище й у школі. Так Лосося замінив Адам Іванович Блаховський. На зміну польським вчителям прийшли українські.
Проте різких змін жителі не встигли відчути, бо вже влітку 1941 року були окуповані наші землі гітлерівцями, які стрімко рвалися вперед. Саме німецький окупаційний режим сприяв занепаду, руїні Нової Вижви, з якої вона вже повноцінно не повстала.
В 1942 році гітлерівці прийняли рішення про масове знищення єврейського населення, що дістало назву голокост. Відповідно 19 серпня того ж року сталася найжахливіша подія за всю буремну історію містечка. В населений пункт в'їхали німецькі мотоциклісти, які відразу ж направились у бік єврейського поселення, так званого гетто, яке було оточене з усіх боків колючим дротом. Всіх євреїв вони зібрали разом і відправили на розстріл. Перейшли через міст, пройшли центральною дорогою кутка Великопілля і повернувши наліво, рушили через Велике поле до лісу, де вже були підготовлені «ями смерті». Їх вирити заставили місцеве населення, що і так чимало потерпало від окупантів. Євреї не пручалися, а були смирними. Першим йшов рабин Бемцьо, його невістка й двоє дітей, а за ними всі інші по троє в ряду. Коли прийшли на місце, серед молоденьких сосонок німці змусили всіх роздягнутися та розчесати жінкам волосся, щоб там не було сховане золото, розпочали розстріл. Рабин зайшов перший в могилу, промовив молитву та закликав людей не боятися розстрілу. Стріляли з автоматів й гвинтівок, оскільки чулися одиночні постріли і цілі черги. За декілька хвилин п'ять сотень людей лежало на землі і стікало кров'ю, серед них 72 українці, а всі інші євреї. Місцеві, які закопували загиблих, згадують, що практично всі були застрілені в потилицю. Передував цьому розстріл нововижівських ремісників, яких для розправи вивезли у Луків. Єврейське поселення було пограбовано й повністю знищено, не залишилося жодної уцілілої будівлі, все зрівнялося з землею.
Місцеві жителі нічим не могли допомогти євреям, тому що був даний наказ вбивати тих, хто навіть спробує надати допомогу єврею чи десь сховати його. Але все ж сім′я Цехошів врятувала одного єврея — маленького хлопчика, ризикуючи власним життям, вони врятували життя іншій людині — це подвиг в ім'я людства.
Для міщан розпочався окупаційний режим. Нічого подібного вони не бачили, це не рівнялося навіть до подій Першої світової війни. Навколо були тільки смерть та руїни. Багато жителів почали втікати і переховуватись у лісі. Взявши з собою в клунок тільки найнеобхідніше, вони жили в хащах, корчах; спали на лозі; їжі було обмаль. Як кажуть у народі: «Не дай Бог таке пережити». Проте, міщани перетерпіли й вижили. Звісно, дехто з них уже не повернувся до рідного села, зустрівши смерть або осівши в іншому поселенні.
17 липня 1944 року війська 1-го Білоруського фронту визволили Нову Вижву. У цих боях брало участь багато воїнів різних національностей, у наш час[] встановлено імена 45 тих, хто визволяв це поселення, а також Рудку та Хотівель.
Ось так закінчилася для Нової Вижви Друга світова війна. Було зруйновано 121 будинок, 230 господарських споруд. Гітлерівці відправили на каторжні роботи 146 жителів. Понад 110 нововижівчан брало участь у Німецько-радянській війні. Смертю хоробрих полягли тридцятеро з них.
Сільський етап розвитку
Нова Вижва почала занепадати, вона стала звичайним поліським селом. Багато місцевих жителів виїхали до міст в пошуках кращого життя. Відразу почала діяти Нововижівська сільська рада. У 1946 році по всіх кутках були створені колгоспи.
У 1947 році почалося будівництво нової школи в кутку Замосток. В 1951 році об'єдналися колгоспи усіх кутків Нової Вижви в один імені Молотова. У 1958 році до них приєдналися колгосп сіл Рудка і Хотівель імені Горького. Укрупнений колгосп дістав назву «Світанок», головою якого було обрано Сикало П. Г. А 3 липня 1976 року на цю посаду обрали Гайдашука Миколу Івановича.
Під час Хрущовської антицерковної кампанії у 1962 році був виданий наказ про зняття з обліку релігійних споруд найстарішої в районі церкви Преображення Господнього. В 1979 році її було зруйновано. На згадку залишилися тільки великі кам'яні блоки з фундаменту.
На жаль, за радянської влади на історію Нової Вижви ніякої уваги не звертали, не проводили фактично ніяких досліджень, хоча можливості були набагато більші, ніж на сьогоднішній день. Тільки в 1977 році вчений із Ужгорода Дзендзелівський зібрав більше тисячі шнайдерських слів. Проте його книга «Арго нововижівських кожухарів на Волині» вийшла у Відні, а тому була недоступною для місцевих.
Також потрібно звернути увагу на те, що за часів УРСР проводилась меліорація на нововижівських землях, яка призвела до зникнення прадавніх боліт, зменшення річкової повені.
На захід від кутка Великопілля серед поля було пробито глибоку артезіанську свердловину, вода з якої мала постачатися на Старовижівський крохмальний завод, було збудовано до того місця високовольтну лінію електропередач, мала бути насосна підстанція. Також розпочалося будівництво цегельного заводу, який мав працювати на місцевих ресурсах. Та всього цього так і не сталося, після розпаду СРСР будівництво зупинилося. Там, де мав бути завод, залишилися лише неглибокі кар'єри, а від підстанції залізна труба, що виходить з-під землі.
Все ж в XXI століття селяни ввійшли з надіями на краще. Через все село з півночі на південь простягнулася асфальтована дорога. В селі прокладений газопровід.
2007 року було відкрито пам'ятник загиблим євреям в урочищі Гори, це вже досягнення, оскільки до цього єврейські захоронення не були впорядковані. Поряд з економічним розвитком територій дуже важливим є збереження історичної пам′яті місцевого населення, задля вшанування своїх предків та благополуччя майбутніх поколінь.
Населення
Згідно з переписом УРСР 1989 року чисельність наявного населення села становила 781 особа, з яких 345 чоловіків та 436 жінок.
За переписом населення України 2001 року в селі мешкало 639 осіб.
Мова
Розподіл населення за рідною мовою за даними перепису 2001 року:
Мова | Відсоток |
---|---|
українська | 99,84 % |
російська | 0,16 % |
Шнайдерська мова
Назва мови походить від німецького слова «шнайдер», що означає кравець. Виникла вона для захисту професійних інтересів місцевими кожухарями. Широко поширилася і в побуті всіх місцевих жителів. Вони так ревно оберігали свою мову, що вона не поширилась на прилеглі села. Якщо дівчина виходила заміж у сусіднє село, то вона не мала права передавати тлумачення шнайдерських слів. За розголошення таємниці односельчани могли її жорстоко покарати.
Нововижвівці (звичайно лише чоловіки) відходили на заробітки після збору врожаю (з вересня) і поверталися частина десь у січні чи лютому, а частина аж у квітні, весною, коли потрібно було веснувати. Розходилися вони на заробітки звичайно невеликими групами по містах (Варшава, Лодзь, Люблін, , Радом, Седльце та ін.), містечках і селах Польщі, Волині та Білорусі, де займалися шиттям і ремонтом кожухів, кожушанок, шапок, рукавиць, безрукавок, камізельок, сіряків, свит тощо, продажем та перепродажем цих і подібних предметів.
Гурт з 2—4 таких заробітчан-кожухарів (шнайдерів) йшла по селу від хати до хати, запитуючи про потребу в роботі. В селах така група працювала по хатах господарів, а в містах наймала окремі приміщення. Йшла на заробітки переважна більшість дорослого чоловічого населення, навіть ті, хто не вмів шити чи не мав до цього нахилу. Тих, що залишалися дома, нерідко висміювали. Відповідно на роботі виникала потреба таємно поговорити про дрібний обман, підвищення ціни, якість роботи тощо Ці потреби і задовольняла шнайдерська мова.
Частина слів «шнайдерської мови» спеціально штучно придумана, частина є перекрученнями звичайних загальновживаних слів, а значна частина перейнята з інших мов, зокрема ідиш, німецької, польської. Тепер нововижвівське арго належить звичайно до пасивного запасу старших та найстарших мовців. Проте до використання не лише окремих арготизмів, а й цілих речень та розмов на арго вдаються старші нововижівці нерідко й тепер. Хоча для захисту професійних інтересів вона слугувала тільки до 1939 року.
Арго нововижвівських кожухарів досить багате і охоплює різні шари лексики. Проте як найважливіші виділяються три групи: а) назви на означення основних понять кравецького ремесла; б) назви, зв'язані з побутом і різними стосунками людей, та в) назви на означення важливіших сільськогосподарських понять, що, очевидно, свідчить про щільні стосунки носіїв досліджуваного арго з сільськогосподарським виробництвом та, можливо, порівняно часті розрахунки замовників з нововижвівськими кожухарями натураліями.
Урочища
Місто
Це урочище, яке нині нічим не відрізняється, хіба що пустирем, який тут утворився завдяки німецькій та радянській владі. В минулому це культурний та економічний центр Нової Вижви, історія якого розпочинається з 1508 року, коли князі Сангушки заклали тут свій замок та велику церкву з двома вівтарями. Після цього воно стало дуже привабливим місцем для поселення. Саме тому його й облюбували євреї. Тоді вони контролювали багато сфер діяльності великих міст усієї України. Уже до кінця XVI століття тут було збудовано ринкову площу, бойню. Ринок був центральним і найважливішим компонентом міста, його невід'ємним атрибутом. Його елементами були: плац, призначений для торгівлі; пасма, призначені для комунікацій; блоки внутрішньої забудови (ратуша, крамниці, будинок ваги); блоки приринкової забудови[3; 36]. В Місті проводилися славнозвісні ярмарки, майже вся культурна та економічна діяльність містечка. Саме тут євреї займалися своєю посередницькою торгівлею: вони отримували товар з Польщі та Ковеля. Найчастіше це були шкіряні вироби, солодощі, господарський інвентар, тканини. Ярмаркових днів міщани мали кілька: 29 червня — 12 липня, 8-21 листопада. На них часто приїздили «русские коробейники», які привозили ситець та галантерейні вироби. Важливим є географічне положення цієї частини. Адже вона знаходиться у безпосередній близькості до річки Вижівка. В добу розквіту тут проживало близько п'ятисот євреїв, знаходилось більше десяти крамниць, була лазня.
Тут була також церковно-приходська школа, яка розміщувалася неподалік від центральної дороги за двома магазинами. Директор школи мусив наймати житло у євреїв. Якщо рухатися з півночі, то відразу за мостом з лівого боку на площі близько одного гектара було 16 єврейських будинків. Основна кількість будинків знаходилася обабіч дороги, що веде до мосту через річку Кизівку. Біля неї з правого боку на незначному підвищенні була лазня. Щосуботи не євреям заборонялося її відвідувати, проте в будні дні вона була відкрита для всіх. Також 4-5 хат було розміщено на вулиці на захід від церкви у бік урочища Лазок. Ще одна велика вулиця була на сході, де нині руїни ферм, там знаходилося більше восьми хат. Потрібно зауважити, що жодна хата не була крита соломою, оскільки були вони покриті бляхою або ж ґонтою. Неподалік від лазні, на південь, знаходилася єврейська школа, яка водночас була і синагогою. В будні дні там навчалися діти, а в святкові проводилися релігійні зібрання. Хоча частина єврейських дітей навчалася й в іншій школі. Загалом в цьому центрі міста Нової Вижви знаходилося 70 будинків.
Проте, час зробив своє, і гірка доля спіткала Єврейське містечко. В 1939 році занепали промисли, бо шлях на Польщу закрився з приходом нової влади, яка почала встановлювати свої закони та насаджувати свої ідеї населенню, яке споконвіків звикло до свободи. Та це ще не найгірше. 1942 рік, триває Німецько-радянська війна: гітлерівці добралися й до Нової Вижви. Відразу на мотоциклах рушили у Єврейське містечко. З болем та сльозами згадують старожили 19 серпня того ж року. В той жаркий літній день німецькі нацисти знищили всіх євреїв.
Замчище
На даний час поширенішою назвою є Попова гора. Саме тут на штучному пагорбі в 1508 році князь Сангушко заложив свій замок. Щоправда він був дерев'яний, тому довго простояти не міг, а тому уже в XVIII столітті згадується лише про його руїни. Згодом на ньому розмістився панський маєток, який знаходився тут практично до середини XIX століття. Після нього на почесному місці було зведено будинок священика. Вже в цей період місцевість починає називатися Попова гора.
Пам'ятка розташована на останці, який розташований у заплаві річки Вижівка. Вона являє собою штучно насипаний земляний майданчик (ескарп) висотою близько чотирьох метрів, у плані півкруглої форми, діаметр верхньої частини 65-75 метрів. На початку 1970-х років в південній і північній частині Попової гори були вириті три силосні ями розмірами 20 на 4; 20 на 4; 35 на 8 та глибиною 1.5-2.7 метра, що значно вплинуло на висоту пагорба, тобто земля розсунулася по схилах, а відповідно ескарп став нижчий. У давнину Замчище по периметру було оточене ровом, який зберігся фрагментарно в південній, західній та північно-західній частинах, шириною 5-8 метрів, глибиною 1-1.5 метра. Східна частина оточена болотом.
Дворище
Урочище, де був розміщений маєток Курбських. Воно не збігається з Замчищем, а знаходиться на захід від вищезгаданих місцевостей, а також на північ від Першої Волі. Розташоване неподалік лісу Піски, серед боліт біля річки Вижви, звісно на горбистому підвищенні, яке не впадає в очі. Потрібно зазначити, що Дворище — це не Замчище, бо досить часто ці назви переплутують і вважають одним і тим же. Підтвердженням цьому можуть слугувати такі теоретичні докази: в тому місці через річку був прокладений міст. Тому коли князь чи його упорядник хотіли потрапити в центр, то вони спочатку переїжджали через нього до Волі, а потім по бервах — дерев'яних настилах через болото — практично до головного храму приходу. Але все-таки, як і по всій території колишнього містечка, прямих доказів абсолютно не залишилося, тобто тільки природні масиви, які мають свою певну унікальність та неповторність.
Москалівщина
На березі Вижівки, на північний захід від Замчища та на південний захід від Великопілля, розташована Москалівщина. Це урочище являє собою підвищену територію на березі річки серед трав'янистої рослинності з десятьма курганами, приплюснутої круглої форми, з діаметром від 6 до 10 метрів та відносною висотою 0,5-1 метра. Влітку за буйною травою їх практично не видно, проте восени, взимку та навесні ще здаля можна побачити ці насипи. Існують дві основні версії їх походження:
- У 1812 році тут відбулася незначна сутичка росіян проти французького загону, який відбився від головної армії та заблукав на волинських землях. В результаті бою на березі річки поховали росіян (у народі — москалів);
- За іншою версією — це поховання військовополонених росіян у роки Першої світової війни.
Легенди Нової Вижви
Легенда про походження назви «Вижва»
Колись дуже давно, оглядаючи свої землі королева Бонна зупинилася на ночліг у поселенні Плоцька Воля, на мальовничому правому березі невеликої поліської річки.
Коли вона прокинулася вранці, то слуги принесли їй склянку води. Королева була хвора страшною і невиліковною хворобою очей, проте, коли вмилася водою, відразу вилікувалась і вигукнула: «Видва!», тобто, що вона вже бачить.
Вона була безмежно щасливою. Тому, щоб віддячити, надала поселенню багато пільг та привілеїв та зробила його самостійним, назвавши Вижва, оскільки саме тут вона побачила світ. Таку ж назву отримала і річка з чудодійною водою. Королева ніколи не забувала про поселення, де вона вилікувалася, тому під час її правління міщани не знали ні біди, ні горя, а жили заможно і вільно.
Легенда про «Татарщину»
Колись, ще за часів Київської Русі, коли часто на українські землі нападали татари і половці, на даному місці був лише пагорб серед болота, на якому ніхто не жив. Тоді від ворожих племен найбільше страждали східні та центральні регіони держави. Проте одного разу невелике відділення половців, не зустрівши опору, прорвалося в далеко заглиблену частину — Волинське Полісся. Люди тут завжди жили мирно, не знали війн і розрухи.
Татари захоплювали їх без особливих пручань. І ось одного разу, захопивши багато бранців та різного добра, вони поверталися уже назад до себе в середньоазіатські степи. Вирішили трохи відпочити на мальовничому пагорбі серед боліт. Полоненим українцям було важко терпіти ворожу наругу, до того ж їм були незвичні такі знущання. Зрозумівши, що їх виведуть з рідної землі, вони втратили надії на краще й одностайно вирішили вмерти, а не віддатися ворогам. Про це вони заявили татарам: « Ми всі помремо на своїй землі, а не підемо». І тут же всі були мертві від ворожих шабель. Тих, хто намагався втекти, вершники наздоганяли і також рубали. По землі лилася кров, та стільки її було, що ґрунт збивався у грудки. Ця тиха лісова галявина дістала назву Татарщина.
Згодом тут почали селитися люди, але місцевість, на знак пошани загиблих, так і залишила навіки незабутню назву, що свідчить про справжній патріотизм і героїзм українців.
Легенда про «Високе»
Ще за польського панування на наших землях, коли вони належали Сигізмунду тут було лише невеличке село. Проте цей могутній володар прибувши сюди, звелів закласти замок оборонний та збудувати велику церкву для прихожан. Оскільки підвищення у даному місці не було, то місцевий люд змусили власноруч насипати замковий пагорб, щоб він був більш неприступний. Землю брали неподалік, та стільки її потрібно було, що на тому місці стало величезне болото, яке збереглося й по наш час. І називається воно Лазок, оскільки люди змушені були лазити по землі, виконуючи цю брудну, але благородну роботу. Ще довго пам'ятали люди про ті дні важкої праці, вони й увінчалися у цій промовистій назві.
Робота йшла, проте потрібно було десь взяти дерева для спорудження будівель. Неподалік від цієї місцини ріс дубовий праліс з височезними, широчезними деревами. Будівельники відразу взялися за роботу. Спиляли, обробили деревину та й почали майструвати. За декілька тижнів замок уже височів на штучному пагорбі.
Але головна робота була попереду, адже потрібно було спорудити величезну з двома вівтарями церкву, для цього була відкладена найкраща деревина. До того ж будівельники були справжніми майстрами, тому, добре попрацювавши, спорудили храм без жодного сучка і цвяха. А місце де колись височів ліс, так і залишило за собою назву Високе. Довго нововижівці милувалися й пишалися цією прекрасною церквою Успіння Святої Богородиці.
Галерея
- Дзвіниця Свято-Преображенської церкви (вул. Гайдашука 33Ї)
- Пам'ятник землякам (вул. Міщанська)
- Могила невідомого радянського воїна (вул. Міщанська)
- Могила братська двох невідомих радянських воїнів (у лісі біля дороги до с. Борзова)
Примітки
- Денисюк, Василь (2021). (укр.). Архів оригіналу за 9 грудня 2021. Процитовано 9 грудня 2021.
- Денисюк, Василь Іванович; Denysiuk, Vasyl I. (2015). (укр.). Архів оригіналу за 7 грудня 2021. Процитовано 9 грудня 2021.
- . database.ukrcensus.gov.ua. Банк даних Державної служби статистики України. Архів оригіналу за 31 липня 2014. Процитовано 20 жовтня 2019.
- . database.ukrcensus.gov.ua. Банк даних Державної служби статистики України. Архів оригіналу за 31 липня 2014. Процитовано 20 жовтня 2019.
- . database.ukrcensus.gov.ua. Банк даних Державної служби статистики України. Архів оригіналу за 31 липня 2014. Процитовано 20 жовтня 2019.
Література
- Антонович В. Археологическая карта Волынской губернии // Труды XI Археологического съезда. — М., 1901. — Т.1. — С. 58.
- Вавригин М., Шашкевич Я., Кришталович У. Україна на стародавніх картах. Кінець XV — перша половина XVII ст. ДНВП. «Картографія». 2004. — С.44-47, 72, 73, 102, 103.
- Денисюк В. Вижівський маєток у 60–90-х роках XVIII ст. Минуле і сучасне Волині та Полісся. Старовижівщина та її населені пункти в історії України та Волині. Вип. 70 : науковий збірник : матеріали Всеукраїнської наукової історико-краєзнавчої конференції, Луцьк-Стара Вижівка / упоряд.: Г. Бондаренко, В. Недзельський, А. Силюк, C. Чибирак. Луцьк, 2021. С. 81–86. URL: https://evnuir.vnu.edu.ua/handle/123456789/19903 [ 9 грудня 2021 у Wayback Machine.].
- Денисюк В. Населення містечка Вижва та сусідніх сіл Стара Вижва, Брідки, Рудка, Чевель, Мельники в середині ХІХ ст. (за люстрацією 1850–1858 рр.) / В. Денисюк // Минуле і сучасне Волині та Полісся. Сереховичі та Старовижівщина у світовій та українській історії : науковий збірник. Вип. 53 : матеріали LIII Всеукраїнської історико-краєзнавчої наукової конференції, присвяченої 24-й річниці Незалежності України, 20 травня 2015 р., смт. Стара Вижівка – с. Сереховичі. - Луцьк, 2015. – С. 174–178. URL: https://evnuir.vnu.edu.ua/handle/123456789/14596 [ 7 грудня 2021 у Wayback Machine.].
- Заєць А. Урбанізаційний процес на Волині в XVI — в першій половині XVII століття. — Львів, 2002. — С.36.
- Мазурик Ю. З історії містечка Вижви // Минуле та сучасне Волині та Полісся. Сераховичі та Старовижівщина в історії України, Волині та Полісся: Науковий збірник. Випуск 21. — Луцьк, 2006. — С. 190—193.
- Нова́ Ви́жва // Історія міст і сіл Української РСР : у 26 т. / П.Т. Тронько (голова Головної редколегії). — К. : Головна редакція УРЕ АН УРСР, 1967 - 1974. — том Волинська область / І.С. Клімаш (голова редколегії тому), 1970 : 747с. — С.676
- Пришляк В. Вітовтова дорога // Енциклопедія історії України: В5 т. / Редкол. В. А. Смоглій(голова) та ін. — К.: Наукова думка, 2003. — С.581.
- Супрунович Н. Г. Кувалась перемога у боях // Сільські новини. 1989. — 21 листопада.
- Теодорович Н. И. Волынъ в описании городовъ, местечекъ и селъ. Т.5. Ковельський уезд. — Почаэвъ, 1903. — С.61-66.
- Торгівля на Україні XIV—XVII століття. Волинь і Наддніпрянщина / Упоряд. В. М. Кравченко, Н. М. Яковенко. — К., 1990. — С. 208, 209.
- ЦДІА України в м. Києві. — Ф.1 «Скарб коронний». — Оп.1. — Од. зб. 4. — Арк.. 54 зв. — 57, 66 зв. — 67. Цит. За: Отаманенко В. Інвентарі волинських замків другої половини XVI — першої половини XVII ст.. // За мосько-волинські музейні зошити. Т.1. — Zamość, 2003. — S.26.
- Цинкаловський О. Стара Волинь і Волинське Полісся. Краєзнавчий словник — від найдавніших часів до 1914 року. — Вінніпег : Накладом Товариства «Волинь», 1984—1986.
Посилання
- Погода в селі Нова Вижва [ 19 грудня 2011 у Wayback Machine.]
- Вижву гріє не кожух. У волинському селі кожухарів колись була навіть своя таємна мова [ 4 березня 2016 у Wayback Machine.]
- Шнайдерська мова
- Нова Вижва: злет і падіння
Ця стаття містить текст, що не відповідає . (листопад 2012) |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Nova Vi zhva selo v Ukrayini u Starovizhivskij selishnij gromadi Kovelskogo rajonu Volinskoyi oblasti Naselennya stanovit 638 osib 2010 rik plosha 6 961 km selo Nova Vizhva Gerb Novoyi Vizhvi Prapor Novoyi Vizhvi Svyato Preobrazhenska cerkvaSvyato Preobrazhenska cerkva Krayina Ukrayina Oblast Volinska oblast Rajon Kovelskij Gromada Starovizhivska selishna gromada Oblikova kartka Nova Vizhva Osnovni dani Zasnovane 1508 rik Naselennya 638 osib 2010 Plosha 6 961 km Gustota naselennya 91 65 osib km Poshtovij indeks 44408 Telefonnij kod 380 3346 Geografichni dani Geografichni koordinati 51 24 00 pn sh 24 24 50 sh d 51 40000 pn sh 24 41389 sh d 51 40000 24 41389 Koordinati 51 24 00 pn sh 24 24 50 sh d 51 40000 pn sh 24 41389 sh d 51 40000 24 41389 Serednya visota nad rivnem morya 165 m Vodojmi Vizhivka Kizivka Vidstan do oblasnogo centru 115 km Vidstan do rajonnogo centru 1 8 km Misceva vlada Adresa radi 44408 Volinska obl Starovizhivskij r n s Nova Vizhva Karta Nova Vizhva Nova Vizhva Mapa Nova Vizhva u VikishovishiGeografiyaU seli richka Kezyuvka vpadaye u Vizhivku IstoriyaPeriodizaciya istoriyi rozvitku Novoyi Vizhvi Temna doba epoha do 1508 roku Period stanovlennya 1508 1543 roki Rozkvit Privileyi Boni Sforca 1543 1556 roki Period stabilizaciyi Pid vladoyu rodini Kurbskih 1556 1585 roki Nestabilnist pid vladoyu orendariv 1585 1795 roki Period vidnovlennya 1795 1914 roki Period voyennoyi nestabilnosti 1914 1921 roki Zatishshya Vid vijni do vijni 1921 1939 roki Krah Novoyi Vizhvi 1942 1944 roki Pislyavoyenna ruyina 1944 1946 roki Silskij etap rozvitku 1946 1991 roki Selo v nezalezhnij Ukrayini z 1991 roku Niyakih istorichnih dokumentiv pro Novu Vizhvu v epohu do 1508 roku ne zalishilosya hiba sho narodni perekazi V yakih jdetsya pro poselennya Plocka Volya yake znahodilosya na teritoriyi suchasnogo kutka Volya A takozh pro taki miscevosti yak Tatarske Polovanki ta Grudavishe yaki vidnosyatsya she do dvanadcyatogo stolittya Pidtverdzhennya ye i v istorichnih pracyah govoryat sho zadovgo do zakladennya cogo mistechka na jogo teritoriyi isnuvalo poselennya Plocka Volya taku nazvu i dosi nosit chastina prihodu mista Vizhvi a na misci suchasnogo mistechka zhiv graf Revuckij Teodorovich N I Mistechko Vizhva u 1508 1795 rokah 26 serpnya 1508 roku Korol Sigizmund I Starij vidav Smolensku gramotu Ivanu Yanushu i Vasiliyu Mihajlovicham Sangushkam vidpovidno do yakoyi vin daye yim dozvil zasnuvati mistechko Vizhvu na Smidinskij zemli roztashovanij u Volodimirskomu okruzi pri richci Vizhvi ciyeyu zemleyu she pri koroli Kazimiri volodiv dyadko cih knyaziv Ivan ta yih batko Mihajlo Sangushki Pislya cogo pochalasya borotba smidinciv proti Sangushkiv za ci zemli V 1538 roci voni zhaliyutsya korolyu sho knyaz Vasilij Mihajlovich Sangushko Kovelskij na nashomu miti de buv mist zamok svij i mistechko dlya sebe zbuduvav i ne malo zemli nashoyi zabrav Smidinci posilayutsya na list vidpovid korolya Kazimira na skargu smidenciv na Mihajla batka Vasilya Sangushkovicha sho vin na yih vitchizni zalozhiv volyu na Vizhvi Teodorovich doslidzhuyuchi dokument stverdzhuvav sho Sigizmund I nakazav likviduvati gramotu Kazimira Takozh cej dokument daye zmogu zrobiti pripushennya sho Vizhva isnuvala she do 1508 roku tomu sho pravlinnya korolya Kazimira IV Yagellonchika pripadaye na 1447 1492 roki Pidtverdzhennyam togo sho smidenci nichogo ne domoglisya sluzhit she odna gramota Sigizmunda I pro pravo Sangushkiv voloditi Vizhvoyu vid 26 listopada 1538 roku V 1521 roci V M Sangushko podaruvav Novij Vizhvi a same yiyi cerkvi 98 desyatin zemli Uzhe v 1532 roci novovizhivskomu popovi ta jogo spadkoyemcyu vin pozhertvuvav 221 desyatinu zemli j vsi dohodi vid cerkvi 4 bereznya 1543 roku knyaz Vasilij Mihajlovich Sangushko dobrovilno obminyavsya zemlyami z korolevoyu Bonoyu Sforca druzhinoyu Sigizmunda I yakij pidtverdiv cej obmin gramotoyu vidanoyu v Krakovi togo zh roku Vin viddav ves svij mayetok Kovelskij u tomu chisli zamok Vizhvu z mistom i dvorom sho jomu nalezhali a oderzhav natomist teritoriyi v Bilorusi Z im yam Boni Sforca pov yazuyut rozkvit poselennya yakij vidbuvavsya u seredini sorokovih rokiv XVI stolittya V cej chas Vizhivska volost pidporyadkovuvalasya vidomstvu Kovelskogo starosti yakim todi buv Bogdan Mihajlovich Semashko Pid chas reviziyi Volodimirskogo zamku v 1545 roci lyudi z Smidinskoyi volosti skarzhilisya revizoram sho Bogdan Semashko starosta kovelskij znachni yih zemli i sinokosi priyednav do Vizhvi bez niyakogo prava chim prinis yim bagato grabunkiv ta zbitkiv V 1548 roci Nova Vizhva otrimala privilej Magdeburzkogo prava dozvolyalos provoditi yarmarki i bazari shonedili styaguvati mito za perepravu cherez richku ta rozshiryuvalisya povnovazhennya miskogo samovryaduvannya Do togo zh selyani Vizhivskoyi volosti peretvoryuvalisya na korolivskih chinshovikiv Takozh u odnij iz gramot 1548 roku Kovelskomu starosti Semashku nakazuvalosya priyednati do mistechka primiskih poselenciv Ta cogo ne stalosya a tomu zhiteli prileglih sil faktichno zalishilisya selyanami Pro privileyi Novoyi Vizhvi velosya dosit bagato diskusij Persh za vse v 1508 roci knyaz Vasil Mihajlovich Sangushko otrimav lokacijnij privilej Na zhal vin pisavsya za pevnim shablonom a tomu ye malo informativnim Odnak vin i ne mig buti inshim oskilki lokacijnij privilej ne buv kodifikaciyeyu miskogo prava a vklyuchav lishe normi sho regulyuvali specifichni spravi danogo mista Zagalni zh spravi buli vidomi adresatovi privileyu Pislya smerti korolevi Boni vidijshla do derzhavi i pidporyadkuvalas Jogo starosta Franc Falchevskij mav namir pozbaviti novovizhivchan privileyiv garantovanih korolevoyu Prote polskij korol Sigizmund II Avgust 1558 roku nakazav starosti ne zaboronyati vizhivcyam koristuvatisya dohodami vid korchmi podushnim voskobijnim i mostovim j zveliv brati z domiv ta gruntiv ne po 12 dinariv podatku a po dva Ce spriyalo rozvitku mistechka Vono malo vigidne geografichne polozhennya adzhe same cherez Vizhvu prolyagav torgovij shlyah z Volodimira na Berestya tak zvana Vitovtova doroga transportnij koridor cherez vazhko prohidne Polissya Za koristuvannya takimi shlyahami mostami tim hto proyizdiv potribno bulo splachuvati mitnij podatok derzhavnij kazni V dokumentah 1580 roku zgaduyetsya sho tut diyav Kovelskoyi mitnici Takozh Vizhva vinikla i na vazhlivomu richkovomu shlyahu Vizhva Prip yat Dnipro Chorne more i nepodalik vid rusla richki Nastupnim etapom cogo periodu bula peredacha novovizhivskogo mayetku knyazyu Andriyu Kurbskomu Sigizmundom II Avgustom u 1564 roci U Vizhvi Kurbskij postaviv uryadnikom moskovita Ivana Postnika yakij upravlyav Vizhivskoyu volostyu i po smerti knyazya do povernennya Kovelskogo mayetku v derzhavnu kaznu v 1585 roci Za deyakimi togochasnimi dokumentami Rechi Pospolitoyi mayetok nalezhav druzhini pokijnogo knyazya Oleksandri Kurbskij Yaroslavni popri te sho nadavavsya vin Kurbskomu bez spadkovogo prava Pid chas pravlinnya ciyeyi rodini v 1569 roci pislya Lyublinskoyi uniyi Nova Vizhva vvijshla do skladu Rechi Pospolitoyi Pislya povernennya mayetku u derzhavnu kaznu rozpochavsya zanepad Praktichno nevidomim v istoriyi mista Vizhvi zalishayetsya period 1585 1795 rokiv Na polskih kartah dane poselennya poznachalos yak miske Z 1585 roku novovizhivskij mayetok pochinaye peredavatisya z ruk v ruki do riznih pomishikiv yaki ridko rahuvalisya z pravami mishan Takozh za lyustraciyeyu 1628 roku mistechko davalo u derzhavnu kaznu 572 florini 25 5 grosha podatku V cej period vono nalezhalo trom orendaryam Zgodom v 1732 roci nalezhalo Losyatinskim i v oficijnih dokumentah imenuyetsya Vizvenis Pochinayuchi z 1739 r kovelskim starostvom kudi vhodiv i vizhivskij mayetok volodiv knyaz Dimitr Ipolit Yablonovskij 1706 1788 rr Za Gerbovnikom A Boneckogo vin otrimav jogo vid batkiv pershoyi druzhini Katerini Shembek v 1739 r Same v cej period za lyustraciyeyu 1765 roku pochinayetsya zanepad Novoyi Vizhvi Znachnoyu miroyu ce sprichinyaye korolivskij kinnij polk yakij stoyav tut vzhe blizko dvoh desyatilit Vid ogorozhi kolishnogo zamku zalishilisya tilki slidi sam vin uzhe davno zgoriv Takozh v opisi zgaduyetsya sho dlya oboroni mistechka bulo priznacheno p yat gakivnic U 1775 r Vizhva vidijshla do polskogo korolya Stanislava Avgusta yakij peredav jogo Vaclavu Zhevuskomu ale pislya togo vono nevdovzi povernulosya do volodin D Yablonovskogo Pislya smerti pershoyi druzhini D Yablonovskij odruzhivsya vdruge z Yuzefoyu Michelskoyu yaka pislya smerti D Yablonovskogo v 1788 r otrimuvala pributki vid vizhivskogo mayetku Stanom na 1798 r pributki z mistechka i nadali otrimuvala knyaginya Yuzefa Yablonovska Ochevidno v danomu vipadku jde mova pro tak zvane dozhivotne volodinnya mayetkom koli dohodi vid mayetku nadhodili do derzhavcya azh do jogo smerti U cej chas mishani zalishalisya osobisto vilnimi Vidnosini vizhivskih mishan z V Zhevuskim ta Yu Yablonovskoyu mali chastkovo konfliktnij harakter pro sho svidchit sudovij proces yakij vizhivski mishani veli proti nih u 1798 1801 rr i 1810 r Stanom na 1783 r Vizhva mala taki geografichni elementi mistechka sho vidileni v aktovij knizi 1 Persha chastina rinku 2 Druga chastina rinku vid brami Kovelskoyi 3 Tretya chastina rinku vid cerkvi Preobrazhennya 4 Chetverta chastina rinku vid brami Ratenskoyi 5 Vulicya Dovga 6 Vulicya Shevska abo Svichka Swieczka 7 Vulicya Zahorska Zachorska 8 Persha chastina peredmistya Volya 9 Druga chastina peredmistya Volya 10 Urochishe Plonisko V centri naselenogo punktu buv obov yazkovij elementa mistechka rinok de ochevidno provodilisya yarmarki a takozh cerkva Preobrazhennya sho roztashovuvalasya nepodalik vid suchasnogo mostu cherez richku Vizhivka Naprikinci XVIII st zalishalisya oboronni sporudi navkolo mistechka pro sho ye ne lishe zgadki v Aktovij knizi pro Ratnivsku ta Kovelsku brami ale j inshi pismovi svidchennya Ochevidno miskij prostir ne zaznav znachnih zmin z kincya XVI st oskilki ci brami buli vidomi v pisemnih dzherelah z togo periodu Okrim togo v mistechku bula sinagoga Yevreyi osvoyili novovizhivski zemli she naprikinci XVI a v XVII stolitti yih kilkist znachno zrosla Osoblivoyu harakternoyu risoyu novovizhivskih yevreyiv bulo te sho voni zajmalisya kozhuharstvom i yizdili na promisel do mist Rechi Pospolitoyi a same Varshavi Lodzya Krakova V rezultati dlya zahistu virobnichih interesiv vinikla unikalna shnajderska mova u yakij zustrichayutsya perekrucheni slova z ukrayinskoyi polskoyi yidish ta nimeckoyi mov Z chasom kozhuharstvo stalo najvazhlivishim promislom i dlya miscevih zhiteliv ukrayinciv yaki tezh osvoyili shnajdersku movu Nazva movi pohodit vid nimeckogo slova snajder sho oznachaye kravec Misceve naselennya tak revno oberigalo svoyu movu sho vona ne poshirilas na prilegli sela Yaksho divchina vihodila zamizh u susidnye selo to vona ne mala prava peredavati tlumachennya shnajderskih sliv Za rozgoloshennya tayemnici odnoselchani mogli yiyi zhorstoko pokarati Mistechko ne bulo velikim za naselennyam Za lyustraciyeyu Vizhvi 1765 r dani yakoyi navedeni v Geografichnomu slovniku kincya HIH st kilkist budinkiv mishan hristiyan stanovila 176 mishan yudeyiv 27 Za danimi Aktovoyi knigi u 1783 r v mistechku bulo 106 budinkiv mishan hristiyan ta 27 yudeyiv Chiselnist naselennya Vizhvi stanovila oriyentovno vid 800 do 1460 osib Zagalom dohodi z mistechka bez sil u 1786 r skladali 5221 zlota Zvazhayuchi na te sho usogo v mistechku bulo 133 gospodarstva serednya dohidnist skladala 39 3 zlotih Osnovnu chastinu skladav dohid z prodazhu yachmenyu 4959 zlotih Yachmin postachali perevazhno na zovnishnij rinok cherez richku Bung U 1783 r vijtom buv Roman Semakovich yakij okrim vlasnoyi zemelnoyi dilyanki 2 voloki 33 6 ga i 7 morgiv 3 92 ga utrimuvav okremo za vijtivstvo 3 morgi zemli 1 68 ga za yaki ne plativ orendu Okrim togo vin mav veliku zemelnu dilyanku za mezhami mistechka zastinek plosheyu 20 morgiv 11 2 ga Takim chinom vizhivskij vijt mav dosit veliki zemelni nadili u svoyemu koristuvanni zagalom priblizno 50 ga Nadannya vijtam zemli ne menshe 1 voloki podekudi 6 volok dodatkovo za vikonannya cih obov yazkiv bulo tradicijnoyu praktikoyu i dlya XVII st Imovirno R Semakovich mav davni miscevi koreni adzhe jogo odnofamilec Yevtuh zgaduvavsya v spiskah uryadnikiv Vizhvi pershoyi polovini XVII st u 1607 r odnim z troh vijtiv 1608 i 1616 rr rajcem Inshim vazhlivim elementom socialnoyi strukturi mistechka buv pravoslavnij svyashennik U 1783 r u Vizhvi takim buv Radivon cerkva Preobrazhennya Vin mav budinok 6 volok v urochishi Sponsk zokrema 2 na miskij zemli oriyentovno 100 8 ga ta veliku dilyanku za mezhami mista v napryamku Rudni Nova Vizhva v 1795 1945 rokah Pislya tretogo podilu Polshi v 1795 roci teritoriya naselenogo punktu vidijshla do Kovelskogo povitu Volinskoyi guberniyi Rosijskoyi imperiyi Pro harakter gromadskogo stanu na toj chas mozhna diznatisya z metrichnoyi knigi 1818 1828 rokiv Viv yiyi svyashenik Afanasij Strashkevich Za desyat rokiv naselennya mistechka zroslo lishe na 125 cholovik sho svidchit pro nezadovilnij riven medichnogo obslugovuvannya vidsutnist profilaktichnih sheplen proti infekcijnih hvorob Za lyustraciyeyu mayetku 1849 1858 rr mishani hristiyani perebuvali u vigidnishomu stanovishi V odnomu budinku prozhivalo v serednomu po 4 6 osib mishan hristiyan oriyentovno 490 osib abo 70 2 i po 7 7 osib mishan yudeyiv oriyentovno 208 osib abo 29 8 Stanom na seredinu HIH st mistechko Nova Vizhva razom iz selami Stara Vizhva Bridki Rudka Chevel Melniki perebuvali u derzhavnij vlasnosti i stanovili razom odin klyuch ob yednannya dlya krashoyi gospodarskoyi organizaciyi kilkoh naselenih punktiv navkolo filvarku Za lyustraciyeyu 1849 1858 rr v mistechku bulo gospodarstv mishan hristiyan 205 tyaglih gospodarstv 457 cholovikiv ta 485 zhinok razo m 942 lyudini mishan yevreyiv 24 gorodnika 79 cholovikiv 106 zhinok razom 185 lyudej Tim ne menshe usyu pershu polovinu HIH st mistechko prodovzhuvalo koristuvatisya privileyami zokrema shodo koristuvannya zemleyu U serednomu na odnogo mishanina pripadalo priblizno 3 47 desyatini ornoyi zemli na odne gospodarstvo 13 4 desyatini Dlya porivnyannya serednij zemelnij nadil na revizku dushu v mayetkah Volini stanoviv 2 85 desyatini Otzhe stanovishe vizhivskogo selyanina bulo desho krashim vid serednostatistichnoyi harakteristiki selyanskogo gospodarstva u mayetku Volini Inventarna reforma zakriplyuvala tak zvanu polsku panshinu opodatkuvannya velosya za dvorami a ne revizskimi dushami t zv rosijska panshina Ce spriyalo tomu sho selyani neohoche dilili svoyi gospodarstva U Vizhivskomu pomisti serednostatistichne selyanske gospodarstvo vklyuchalo majzhe po 4 povnolitnih cholovika ta zhinki Cej pokaznik buv priblizno takim zhe v gospodarstvah mishan yudeyiv ta nabagato menshim mishan hristiyan Ostannye moglo buti pov yazanim z vidsutnistyu opodatkuvannya mishan hristiyan za cim principom Serednostatistichna kilkist cholovikiv ta zhinok v odnomu gospodarstvi u Vizhivskomu klyuchi zalezhno vid socialno pravovogo statusu Vid gospodarstva u Vizhivskomu mayetku Kilkist povnolitnih v odnomu gospodarstvi v serednomu Cholovikiv Zhinok Selyanske gospodarstvo 3 87 3 75 Gospodarstvo mishan hristiyan 2 23 2 37 Gospodarstvo mishan yudeyiv 3 29 4 42 Yak zaznachaye vidomij doslidnik istoriyi Ukrayini Oleksandr Cinkalovskij naprikinci XIX stolittya u Novij Vizhvi nalichuvalosya 408 budinkiv 2476 zhiteliv dvi cerkvi sinagoga dvi kramnici provodilis yarmarki bula rinkova plosha Yevrejske mistechko v cej chas nalichuvalo 70 zhitlovih budinkiv Na pochatku XX stolittya u mistechku pracyuvalo bilshe desyati torgovih zakladiv V cej period tobto z 1795 do 1914 roku yevreyi prodovzhuvali zajmatisya poserednickoyu torgivleyu Voni otrimuvali tovari z Polshi mista Kovelya Najchastishe ce buli shkiryani virobi solodoshi gospodarskij inventar tkanini Dovgij chas u kancelyariyi novovizhivskoyi upravi zberigalis privileyi mishan shodo zemelnih ugid Zemlya mogla vilno perehoditi vid odnogo gospodarya do inshogo bez vtruchannya notariatu Ale ne vsi zhiteli mali odnakovu kilkist zemli tomu buli sered novovizhivchan bezzemelni ta bagatozemelni Ce svidchit pro majnovu nerivnist u mistechku Na teritoriyi suchasnogo kladovisha kutka Volya v 1827 roci bula pobudovana cerkva Uspinnya Svyatoyi Bogorodici Takozh trishki piznishe v 1838 roci bula sporudzhena cerkva Preobrazhennya Gospodnogo Bilya neyi na pidvishenni znahodivsya budinok svyashenika Vona bula golovnim hramom prihodu she na toj chas mistechka Novoyi Vizhvi U svoyih spogadah kolishnij svyashenik cerkovnogo prihodu Oleksandr Vilchinskij pisav sho mistechku Novij Vizhvi polskij korol nadav 3365 desyatin zemli i 604 desyatini pobichnih Ce pidtverdzhuyetsya dokumentami yaki vin bachiv u 1911 roci Pravo na zemelni volodinnya nadani mishanam polskim korolem buli zatverdzheni senatom Rosijskoyi imperiyi Stanovishe zhiteliv Novoyi Vizhvi pogirshilosya z prihodom Pershoyi svitovoyi vijni Mishani pochali gotuvatisya do evakuaciyi Z pozhitkami na pidvodah ditmi produktami zbiralisya v daleku dorogu bizhenci Osin 1915 bula suhoyu V dorozi vidchuvalasya nestacha pitnoyi vodi Lyudi stali hvoriti Padala hudoba Daleko vid domu novovizhivchanam vidijti ne vdalosya avstro nimecka armiya peretnula yim shlyah Dijshli lishe do Ratnogo Vidranici Buzak Kamin Kashirskogo ta j prijshlosya povertatisya nazad Tilki okremi sim yi cherez evakuaciyu opinilisya v dalekomu Altajskomu krayi Tak pochalasya avstro nimecka okupaciya Vizhvi V susidnomu seli Starij Vizhvi bula nimecka komendatura Okupanti grabuvali misceve naselennya zabirali konej vozi sino riznu hudobu Molod gnali na nevilnicku pracyu rittya okopiv transhej Hto vidmovlyavsya chi uhilyavsya bili do napivsmerti pidvishuvali za ruki do visokih zherdin Prote v umovah zhorstokih tortur novovizhivchani prodovzhuvali obroblyati zemlyu Vijskovopoloneni zh rosiyani otrimuvali vid miscevogo naselennya posilnu dopomogu a viddyachiti mogli hiba sho paroyu ruk v yazali snopi kosili orali Vijna zakinchilasya Revolyucijni podiyi 1917 1920 rokiv ne zminili suttyevogo stanovisha zhiteliv Pislya pidpisannya Rizkogo mirnogo dogovoru mizh Polsheyu ta Rosiyeyu dlya Novoyi Vizhvi rozpochavsya novij period rozvitku adzhe vona vidijshla pid vladu Polshi Mistechko vtratilo svij kolishnij status i teper pidporyadkovuvalos gmini volosnomu upravlinnyu Prodovzhuvala diyati cerkovno prihodska shkola Novij uryad dozvoliv organizuvati ukrayinske tovaristvo Prosvita Golovoyu prosvityanskogo gurtka buv Panas Mihajlovich Vilchinskij Prosvityani mali biblioteku stavili ukrayinskoyu movoyu vistavi Uchitel Natalka Poltavka Nazar Stodolya Dohodili i gazeti yaki vidavalisya u Lvovi Dosvitnya zorya Silrob Selyanska pravda U tridcyatih rokah zhiteli Novoyi Vizhvi zasnuvali kooperativ Gospodar Diyalo tut i tovaristvo Silrob jogo chlenami buli Ya S Krichinyuk P M Vilchinskij K I Sistalyuk K Solomonyuk ta A Sistalyuk Polishuki organizovuvalis u politichni organizaciyi Najbilshi z nih Organizaciya ukrayinskih nacionalistiv OUN ta Komunistichna partiya Zahidnoyi Ukrayini KPZU Yihni oseredki diyali i v Novij Vizhvi Pidgruntyam dlya nevdovolennya ukrayinskogo naselennya stali rizni utiski polskoyi vladi i v gospodarskij i v duhovnij sferah Najpridatnishi dlya zemlerobstva zemli nalezhali polskim pomishikam Zarobitna plata na nevelikih pidpriyemstvah bula neznachnoyu umovi praci tyazhkimi Vidtak zrostalo bezrobittya Obmezhuvalisya prava ukrayinciv na osvitu Za revolyucijnu diyalnist bagato mishan zaznali utiskiv ta peresliduvan P yat rokiv prosidiv v kazematah Berezi Kartuzkoyi Yakiv Stepanovich Krichinyuk P yatero politv yazniv buli zasudzheni polskimi vlastyami vid 5 do 10 rokiv uv yaznennya U 30 h rokah zhiteli Novoyi Vizhvi chinili opir podatkovim agentam i policejskim Vechorami organizovuvali lisovi shodki Pid kerivnictvom Sedlishenskogo komitetu KPZU u mistechku takozh organizovuyetsya miscevij komitet sekretarem yakogo spochatku buv M G Stupik a zgodom stav P G Savchuk Todi zh bula zasnovana pidpilna komsomolska organizaciya yakoyu keruvav L L Shumskij Potim jogo zminiv I M Pospolitak U grudni 1937 roku v Novij Vizhvi bulo p yat chleniv partiyi ta dev yat komsomolciv Takozh v 20 30 ti roki bula v Novij Vizhvi pochatkova shkola de navchannya velosya polskoyu movoyu Spochatku direktorom pracyuvav galichanin Danilo Mokrij Zgodom na cyu posadu bulo priznacheno pana Lososya Tak starozhili pam yatayut lishe odin vipadok koli zdibnomu uchnevi Kindratu direktor dav napravlennya na podalshe navchannya Zgodom vin stav profesorom u SShA Polska vlada ne zdobula pidtrimki sered miscevogo naselennya tomu u veresni 1939 roku mishani zustrili radyanski vijska z nadiyeyu na krashe majbutnye Ale she ne vstiglo visohnuti chornilo na dokumentah pro vhodzhennya Zahidnoyi Ukrayini do URSR ta vidpovidno i SRSR yak na cij teritoriyi rozgornuli robotu karalni organi Kozhen desyatij zhitel zaznav represij Najzapeklisha borotba velasya proti uchasnikiv nacionalno vizvolnih zmagan bo voni ne hotili vstanovlennya radyanskoyi vladi Lilasya krov i na majdani pered budinkami ustanov mistechka Vizhvi Kozhen kogo zapidozryuvati u dopomozi chi spivuchasti v OUN buv rozstrilyanij zaznav katuvan abo zh buv dostavlenij u v yaznicyu Z prihodom radyanskoyi vladi zminilosya stanovishe j u shkoli Tak Lososya zaminiv Adam Ivanovich Blahovskij Na zminu polskim vchitelyam prijshli ukrayinski Prote rizkih zmin zhiteli ne vstigli vidchuti bo vzhe vlitku 1941 roku buli okupovani nashi zemli gitlerivcyami yaki strimko rvalisya vpered Same nimeckij okupacijnij rezhim spriyav zanepadu ruyini Novoyi Vizhvi z yakoyi vona vzhe povnocinno ne povstala V 1942 roci gitlerivci prijnyali rishennya pro masove znishennya yevrejskogo naselennya sho distalo nazvu golokost Vidpovidno 19 serpnya togo zh roku stalasya najzhahlivisha podiya za vsyu buremnu istoriyu mistechka V naselenij punkt v yihali nimecki motociklisti yaki vidrazu zh napravilis u bik yevrejskogo poselennya tak zvanogo getto yake bulo otochene z usih bokiv kolyuchim drotom Vsih yevreyiv voni zibrali razom i vidpravili na rozstril Perejshli cherez mist projshli centralnoyu dorogoyu kutka Velikopillya i povernuvshi nalivo rushili cherez Velike pole do lisu de vzhe buli pidgotovleni yami smerti Yih viriti zastavili misceve naselennya sho i tak chimalo poterpalo vid okupantiv Yevreyi ne pruchalisya a buli smirnimi Pershim jshov rabin Bemco jogo nevistka j dvoye ditej a za nimi vsi inshi po troye v ryadu Koli prijshli na misce sered molodenkih sosonok nimci zmusili vsih rozdyagnutisya ta rozchesati zhinkam volossya shob tam ne bulo shovane zoloto rozpochali rozstril Rabin zajshov pershij v mogilu promoviv molitvu ta zaklikav lyudej ne boyatisya rozstrilu Strilyali z avtomativ j gvintivok oskilki chulisya odinochni postrili i cili chergi Za dekilka hvilin p yat soten lyudej lezhalo na zemli i stikalo krov yu sered nih 72 ukrayinci a vsi inshi yevreyi Miscevi yaki zakopuvali zagiblih zgaduyut sho praktichno vsi buli zastrileni v potilicyu Pereduvav comu rozstril novovizhivskih remisnikiv yakih dlya rozpravi vivezli u Lukiv Yevrejske poselennya bulo pograbovano j povnistyu znisheno ne zalishilosya zhodnoyi ucililoyi budivli vse zrivnyalosya z zemleyu Miscevi zhiteli nichim ne mogli dopomogti yevreyam tomu sho buv danij nakaz vbivati tih hto navit sprobuye nadati dopomogu yevreyu chi des shovati jogo Ale vse zh sim ya Cehoshiv vryatuvala odnogo yevreya malenkogo hlopchika rizikuyuchi vlasnim zhittyam voni vryatuvali zhittya inshij lyudini ce podvig v im ya lyudstva Dlya mishan rozpochavsya okupacijnij rezhim Nichogo podibnogo voni ne bachili ce ne rivnyalosya navit do podij Pershoyi svitovoyi vijni Navkolo buli tilki smert ta ruyini Bagato zhiteliv pochali vtikati i perehovuvatis u lisi Vzyavshi z soboyu v klunok tilki najneobhidnishe voni zhili v hashah korchah spali na lozi yizhi bulo obmal Yak kazhut u narodi Ne daj Bog take perezhiti Prote mishani pereterpili j vizhili Zvisno dehto z nih uzhe ne povernuvsya do ridnogo sela zustrivshi smert abo osivshi v inshomu poselenni 17 lipnya 1944 roku vijska 1 go Biloruskogo frontu vizvolili Novu Vizhvu U cih boyah bralo uchast bagato voyiniv riznih nacionalnostej u nash chas koli vstanovleno imena 45 tih hto vizvolyav ce poselennya a takozh Rudku ta Hotivel Os tak zakinchilasya dlya Novoyi Vizhvi Druga svitova vijna Bulo zrujnovano 121 budinok 230 gospodarskih sporud Gitlerivci vidpravili na katorzhni roboti 146 zhiteliv Ponad 110 novovizhivchan bralo uchast u Nimecko radyanskij vijni Smertyu horobrih polyagli tridcyatero z nih Silskij etap rozvitku Nova Vizhva pochala zanepadati vona stala zvichajnim poliskim selom Bagato miscevih zhiteliv viyihali do mist v poshukah krashogo zhittya Vidrazu pochala diyati Novovizhivska silska rada U 1946 roci po vsih kutkah buli stvoreni kolgospi U 1947 roci pochalosya budivnictvo novoyi shkoli v kutku Zamostok V 1951 roci ob yednalisya kolgospi usih kutkiv Novoyi Vizhvi v odin imeni Molotova U 1958 roci do nih priyednalisya kolgosp sil Rudka i Hotivel imeni Gorkogo Ukrupnenij kolgosp distav nazvu Svitanok golovoyu yakogo bulo obrano Sikalo P G A 3 lipnya 1976 roku na cyu posadu obrali Gajdashuka Mikolu Ivanovicha Pid chas Hrushovskoyi anticerkovnoyi kampaniyi u 1962 roci buv vidanij nakaz pro znyattya z obliku religijnih sporud najstarishoyi v rajoni cerkvi Preobrazhennya Gospodnogo V 1979 roci yiyi bulo zrujnovano Na zgadku zalishilisya tilki veliki kam yani bloki z fundamentu Na zhal za radyanskoyi vladi na istoriyu Novoyi Vizhvi niyakoyi uvagi ne zvertali ne provodili faktichno niyakih doslidzhen hocha mozhlivosti buli nabagato bilshi nizh na sogodnishnij den Tilki v 1977 roci vchenij iz Uzhgoroda Dzendzelivskij zibrav bilshe tisyachi shnajderskih sliv Prote jogo kniga Argo novovizhivskih kozhuhariv na Volini vijshla u Vidni a tomu bula nedostupnoyu dlya miscevih Takozh potribno zvernuti uvagu na te sho za chasiv URSR provodilas melioraciya na novovizhivskih zemlyah yaka prizvela do zniknennya pradavnih bolit zmenshennya richkovoyi poveni Na zahid vid kutka Velikopillya sered polya bulo probito gliboku arteziansku sverdlovinu voda z yakoyi mala postachatisya na Starovizhivskij krohmalnij zavod bulo zbudovano do togo miscya visokovoltnu liniyu elektroperedach mala buti nasosna pidstanciya Takozh rozpochalosya budivnictvo cegelnogo zavodu yakij mav pracyuvati na miscevih resursah Ta vsogo cogo tak i ne stalosya pislya rozpadu SRSR budivnictvo zupinilosya Tam de mav buti zavod zalishilisya lishe negliboki kar yeri a vid pidstanciyi zalizna truba sho vihodit z pid zemli Vse zh v XXI stolittya selyani vvijshli z nadiyami na krashe Cherez vse selo z pivnochi na pivden prostyagnulasya asfaltovana doroga V seli prokladenij gazoprovid 2007 roku bulo vidkrito pam yatnik zagiblim yevreyam v urochishi Gori ce vzhe dosyagnennya oskilki do cogo yevrejski zahoronennya ne buli vporyadkovani Poryad z ekonomichnim rozvitkom teritorij duzhe vazhlivim ye zberezhennya istorichnoyi pam yati miscevogo naselennya zadlya vshanuvannya svoyih predkiv ta blagopoluchchya majbutnih pokolin NaselennyaZgidno z perepisom URSR 1989 roku chiselnist nayavnogo naselennya sela stanovila 781 osoba z yakih 345 cholovikiv ta 436 zhinok Za perepisom naselennya Ukrayini 2001 roku v seli meshkalo 639 osib Mova Rozpodil naselennya za ridnoyu movoyu za danimi perepisu 2001 roku Mova Vidsotok ukrayinska 99 84 rosijska 0 16 Shnajderska movaNazva movi pohodit vid nimeckogo slova shnajder sho oznachaye kravec Vinikla vona dlya zahistu profesijnih interesiv miscevimi kozhuharyami Shiroko poshirilasya i v pobuti vsih miscevih zhiteliv Voni tak revno oberigali svoyu movu sho vona ne poshirilas na prilegli sela Yaksho divchina vihodila zamizh u susidnye selo to vona ne mala prava peredavati tlumachennya shnajderskih sliv Za rozgoloshennya tayemnici odnoselchani mogli yiyi zhorstoko pokarati Novovizhvivci zvichajno lishe choloviki vidhodili na zarobitki pislya zboru vrozhayu z veresnya i povertalisya chastina des u sichni chi lyutomu a chastina azh u kvitni vesnoyu koli potribno bulo vesnuvati Rozhodilisya voni na zarobitki zvichajno nevelikimi grupami po mistah Varshava Lodz Lyublin Radom Sedlce ta in mistechkah i selah Polshi Volini ta Bilorusi de zajmalisya shittyam i remontom kozhuhiv kozhushanok shapok rukavic bezrukavok kamizelok siryakiv svit tosho prodazhem ta pereprodazhem cih i podibnih predmetiv Gurt z 2 4 takih zarobitchan kozhuhariv shnajderiv jshla po selu vid hati do hati zapituyuchi pro potrebu v roboti V selah taka grupa pracyuvala po hatah gospodariv a v mistah najmala okremi primishennya Jshla na zarobitki perevazhna bilshist doroslogo cholovichogo naselennya navit ti hto ne vmiv shiti chi ne mav do cogo nahilu Tih sho zalishalisya doma neridko vismiyuvali Vidpovidno na roboti vinikala potreba tayemno pogovoriti pro dribnij obman pidvishennya cini yakist roboti tosho Ci potrebi i zadovolnyala shnajderska mova Chastina sliv shnajderskoyi movi specialno shtuchno pridumana chastina ye perekruchennyami zvichajnih zagalnovzhivanih sliv a znachna chastina perejnyata z inshih mov zokrema idish nimeckoyi polskoyi Teper novovizhvivske argo nalezhit zvichajno do pasivnogo zapasu starshih ta najstarshih movciv Prote do vikoristannya ne lishe okremih argotizmiv a j cilih rechen ta rozmov na argo vdayutsya starshi novovizhivci neridko j teper Hocha dlya zahistu profesijnih interesiv vona sluguvala tilki do 1939 roku Argo novovizhvivskih kozhuhariv dosit bagate i ohoplyuye rizni shari leksiki Prote yak najvazhlivishi vidilyayutsya tri grupi a nazvi na oznachennya osnovnih ponyat kraveckogo remesla b nazvi zv yazani z pobutom i riznimi stosunkami lyudej ta v nazvi na oznachennya vazhlivishih silskogospodarskih ponyat sho ochevidno svidchit pro shilni stosunki nosiyiv doslidzhuvanogo argo z silskogospodarskim virobnictvom ta mozhlivo porivnyano chasti rozrahunki zamovnikiv z novovizhvivskimi kozhuharyami naturaliyami UrochishaMisto Ce urochishe yake nini nichim ne vidriznyayetsya hiba sho pustirem yakij tut utvorivsya zavdyaki nimeckij ta radyanskij vladi V minulomu ce kulturnij ta ekonomichnij centr Novoyi Vizhvi istoriya yakogo rozpochinayetsya z 1508 roku koli knyazi Sangushki zaklali tut svij zamok ta veliku cerkvu z dvoma vivtaryami Pislya cogo vono stalo duzhe privablivim miscem dlya poselennya Same tomu jogo j oblyubuvali yevreyi Todi voni kontrolyuvali bagato sfer diyalnosti velikih mist usiyeyi Ukrayini Uzhe do kincya XVI stolittya tut bulo zbudovano rinkovu ploshu bojnyu Rinok buv centralnim i najvazhlivishim komponentom mista jogo nevid yemnim atributom Jogo elementami buli plac priznachenij dlya torgivli pasma priznacheni dlya komunikacij bloki vnutrishnoyi zabudovi ratusha kramnici budinok vagi bloki pririnkovoyi zabudovi 3 36 V Misti provodilisya slavnozvisni yarmarki majzhe vsya kulturna ta ekonomichna diyalnist mistechka Same tut yevreyi zajmalisya svoyeyu poserednickoyu torgivleyu voni otrimuvali tovar z Polshi ta Kovelya Najchastishe ce buli shkiryani virobi solodoshi gospodarskij inventar tkanini Yarmarkovih dniv mishani mali kilka 29 chervnya 12 lipnya 8 21 listopada Na nih chasto priyizdili russkie korobejniki yaki privozili sitec ta galanterejni virobi Vazhlivim ye geografichne polozhennya ciyeyi chastini Adzhe vona znahoditsya u bezposerednij blizkosti do richki Vizhivka V dobu rozkvitu tut prozhivalo blizko p yatisot yevreyiv znahodilos bilshe desyati kramnic bula laznya Tut bula takozh cerkovno prihodska shkola yaka rozmishuvalasya nepodalik vid centralnoyi dorogi za dvoma magazinami Direktor shkoli musiv najmati zhitlo u yevreyiv Yaksho ruhatisya z pivnochi to vidrazu za mostom z livogo boku na ploshi blizko odnogo gektara bulo 16 yevrejskih budinkiv Osnovna kilkist budinkiv znahodilasya obabich dorogi sho vede do mostu cherez richku Kizivku Bilya neyi z pravogo boku na neznachnomu pidvishenni bula laznya Shosuboti ne yevreyam zaboronyalosya yiyi vidviduvati prote v budni dni vona bula vidkrita dlya vsih Takozh 4 5 hat bulo rozmisheno na vulici na zahid vid cerkvi u bik urochisha Lazok She odna velika vulicya bula na shodi de nini ruyini ferm tam znahodilosya bilshe vosmi hat Potribno zauvazhiti sho zhodna hata ne bula krita solomoyu oskilki buli voni pokriti blyahoyu abo zh gontoyu Nepodalik vid lazni na pivden znahodilasya yevrejska shkola yaka vodnochas bula i sinagogoyu V budni dni tam navchalisya diti a v svyatkovi provodilisya religijni zibrannya Hocha chastina yevrejskih ditej navchalasya j v inshij shkoli Zagalom v comu centri mista Novoyi Vizhvi znahodilosya 70 budinkiv Prote chas zrobiv svoye i girka dolya spitkala Yevrejske mistechko V 1939 roci zanepali promisli bo shlyah na Polshu zakrivsya z prihodom novoyi vladi yaka pochala vstanovlyuvati svoyi zakoni ta nasadzhuvati svoyi ideyi naselennyu yake spokonvikiv zviklo do svobodi Ta ce she ne najgirshe 1942 rik trivaye Nimecko radyanska vijna gitlerivci dobralisya j do Novoyi Vizhvi Vidrazu na motociklah rushili u Yevrejske mistechko Z bolem ta slozami zgaduyut starozhili 19 serpnya togo zh roku V toj zharkij litnij den nimecki nacisti znishili vsih yevreyiv Zamchishe Na danij chas poshirenishoyu nazvoyu ye Popova gora Same tut na shtuchnomu pagorbi v 1508 roci knyaz Sangushko zalozhiv svij zamok Shopravda vin buv derev yanij tomu dovgo prostoyati ne mig a tomu uzhe v XVIII stolitti zgaduyetsya lishe pro jogo ruyini Zgodom na nomu rozmistivsya panskij mayetok yakij znahodivsya tut praktichno do seredini XIX stolittya Pislya nogo na pochesnomu misci bulo zvedeno budinok svyashenika Vzhe v cej period miscevist pochinaye nazivatisya Popova gora Pam yatka roztashovana na ostanci yakij roztashovanij u zaplavi richki Vizhivka Vona yavlyaye soboyu shtuchno nasipanij zemlyanij majdanchik eskarp visotoyu blizko chotiroh metriv u plani pivkrugloyi formi diametr verhnoyi chastini 65 75 metriv Na pochatku 1970 h rokiv v pivdennij i pivnichnij chastini Popovoyi gori buli viriti tri silosni yami rozmirami 20 na 4 20 na 4 35 na 8 ta glibinoyu 1 5 2 7 metra sho znachno vplinulo na visotu pagorba tobto zemlya rozsunulasya po shilah a vidpovidno eskarp stav nizhchij U davninu Zamchishe po perimetru bulo otochene rovom yakij zberigsya fragmentarno v pivdennij zahidnij ta pivnichno zahidnij chastinah shirinoyu 5 8 metriv glibinoyu 1 1 5 metra Shidna chastina otochena bolotom Dvorishe Urochishe de buv rozmishenij mayetok Kurbskih Vono ne zbigayetsya z Zamchishem a znahoditsya na zahid vid vishezgadanih miscevostej a takozh na pivnich vid Pershoyi Voli Roztashovane nepodalik lisu Piski sered bolit bilya richki Vizhvi zvisno na gorbistomu pidvishenni yake ne vpadaye v ochi Potribno zaznachiti sho Dvorishe ce ne Zamchishe bo dosit chasto ci nazvi pereplutuyut i vvazhayut odnim i tim zhe Pidtverdzhennyam comu mozhut sluguvati taki teoretichni dokazi v tomu misci cherez richku buv prokladenij mist Tomu koli knyaz chi jogo uporyadnik hotili potrapiti v centr to voni spochatku pereyizhdzhali cherez nogo do Voli a potim po bervah derev yanih nastilah cherez boloto praktichno do golovnogo hramu prihodu Ale vse taki yak i po vsij teritoriyi kolishnogo mistechka pryamih dokaziv absolyutno ne zalishilosya tobto tilki prirodni masivi yaki mayut svoyu pevnu unikalnist ta nepovtornist Moskalivshina Na berezi Vizhivki na pivnichnij zahid vid Zamchisha ta na pivdennij zahid vid Velikopillya roztashovana Moskalivshina Ce urochishe yavlyaye soboyu pidvishenu teritoriyu na berezi richki sered trav yanistoyi roslinnosti z desyatma kurganami priplyusnutoyi krugloyi formi z diametrom vid 6 do 10 metriv ta vidnosnoyu visotoyu 0 5 1 metra Vlitku za bujnoyu travoyu yih praktichno ne vidno prote voseni vzimku ta navesni she zdalya mozhna pobachiti ci nasipi Isnuyut dvi osnovni versiyi yih pohodzhennya U 1812 roci tut vidbulasya neznachna sutichka rosiyan proti francuzkogo zagonu yakij vidbivsya vid golovnoyi armiyi ta zablukav na volinskih zemlyah V rezultati boyu na berezi richki pohovali rosiyan u narodi moskaliv Za inshoyu versiyeyu ce pohovannya vijskovopolonenih rosiyan u roki Pershoyi svitovoyi vijni Legendi Novoyi VizhviLegenda pro pohodzhennya nazvi Vizhva Kolis duzhe davno oglyadayuchi svoyi zemli koroleva Bonna zupinilasya na nochlig u poselenni Plocka Volya na malovnichomu pravomu berezi nevelikoyi poliskoyi richki Koli vona prokinulasya vranci to slugi prinesli yij sklyanku vodi Koroleva bula hvora strashnoyu i nevilikovnoyu hvoroboyu ochej prote koli vmilasya vodoyu vidrazu vilikuvalas i viguknula Vidva tobto sho vona vzhe bachit Vona bula bezmezhno shaslivoyu Tomu shob viddyachiti nadala poselennyu bagato pilg ta privileyiv ta zrobila jogo samostijnim nazvavshi Vizhva oskilki same tut vona pobachila svit Taku zh nazvu otrimala i richka z chudodijnoyu vodoyu Koroleva nikoli ne zabuvala pro poselennya de vona vilikuvalasya tomu pid chas yiyi pravlinnya mishani ne znali ni bidi ni gorya a zhili zamozhno i vilno Legenda pro Tatarshinu Kolis she za chasiv Kiyivskoyi Rusi koli chasto na ukrayinski zemli napadali tatari i polovci na danomu misci buv lishe pagorb sered bolota na yakomu nihto ne zhiv Todi vid vorozhih plemen najbilshe strazhdali shidni ta centralni regioni derzhavi Prote odnogo razu nevelike viddilennya polovciv ne zustrivshi oporu prorvalosya v daleko zagliblenu chastinu Volinske Polissya Lyudi tut zavzhdi zhili mirno ne znali vijn i rozruhi Tatari zahoplyuvali yih bez osoblivih pruchan I os odnogo razu zahopivshi bagato branciv ta riznogo dobra voni povertalisya uzhe nazad do sebe v serednoaziatski stepi Virishili trohi vidpochiti na malovnichomu pagorbi sered bolit Polonenim ukrayincyam bulo vazhko terpiti vorozhu narugu do togo zh yim buli nezvichni taki znushannya Zrozumivshi sho yih vivedut z ridnoyi zemli voni vtratili nadiyi na krashe j odnostajno virishili vmerti a ne viddatisya vorogam Pro ce voni zayavili tataram Mi vsi pomremo na svoyij zemli a ne pidemo I tut zhe vsi buli mertvi vid vorozhih shabel Tih hto namagavsya vtekti vershniki nazdoganyali i takozh rubali Po zemli lilasya krov ta stilki yiyi bulo sho grunt zbivavsya u grudki Cya tiha lisova galyavina distala nazvu Tatarshina Zgodom tut pochali selitisya lyudi ale miscevist na znak poshani zagiblih tak i zalishila naviki nezabutnyu nazvu sho svidchit pro spravzhnij patriotizm i geroyizm ukrayinciv Legenda pro Visoke She za polskogo panuvannya na nashih zemlyah koli voni nalezhali Sigizmundu tut bulo lishe nevelichke selo Prote cej mogutnij volodar pribuvshi syudi zveliv zaklasti zamok oboronnij ta zbuduvati veliku cerkvu dlya prihozhan Oskilki pidvishennya u danomu misci ne bulo to miscevij lyud zmusili vlasnoruch nasipati zamkovij pagorb shob vin buv bilsh nepristupnij Zemlyu brali nepodalik ta stilki yiyi potribno bulo sho na tomu misci stalo velichezne boloto yake zbereglosya j po nash chas I nazivayetsya vono Lazok oskilki lyudi zmusheni buli laziti po zemli vikonuyuchi cyu brudnu ale blagorodnu robotu She dovgo pam yatali lyudi pro ti dni vazhkoyi praci voni j uvinchalisya u cij promovistij nazvi Robota jshla prote potribno bulo des vzyati dereva dlya sporudzhennya budivel Nepodalik vid ciyeyi miscini ris dubovij pralis z visocheznimi shirocheznimi derevami Budivelniki vidrazu vzyalisya za robotu Spilyali obrobili derevinu ta j pochali majstruvati Za dekilka tizhniv zamok uzhe visochiv na shtuchnomu pagorbi Ale golovna robota bula poperedu adzhe potribno bulo sporuditi velicheznu z dvoma vivtaryami cerkvu dlya cogo bula vidkladena najkrasha derevina Do togo zh budivelniki buli spravzhnimi majstrami tomu dobre popracyuvavshi sporudili hram bez zhodnogo suchka i cvyaha A misce de kolis visochiv lis tak i zalishilo za soboyu nazvu Visoke Dovgo novovizhivci miluvalisya j pishalisya ciyeyu prekrasnoyu cerkvoyu Uspinnya Svyatoyi Bogorodici GalereyaDzvinicya Svyato Preobrazhenskoyi cerkvi vul Gajdashuka 33Yi Pam yatnik zemlyakam vul Mishanska Mogila nevidomogo radyanskogo voyina vul Mishanska Mogila bratska dvoh nevidomih radyanskih voyiniv u lisi bilya dorogi do s Borzova PrimitkiDenisyuk Vasil 2021 ukr Arhiv originalu za 9 grudnya 2021 Procitovano 9 grudnya 2021 Denisyuk Vasil Ivanovich Denysiuk Vasyl I 2015 ukr Arhiv originalu za 7 grudnya 2021 Procitovano 9 grudnya 2021 database ukrcensus gov ua Bank danih Derzhavnoyi sluzhbi statistiki Ukrayini Arhiv originalu za 31 lipnya 2014 Procitovano 20 zhovtnya 2019 database ukrcensus gov ua Bank danih Derzhavnoyi sluzhbi statistiki Ukrayini Arhiv originalu za 31 lipnya 2014 Procitovano 20 zhovtnya 2019 database ukrcensus gov ua Bank danih Derzhavnoyi sluzhbi statistiki Ukrayini Arhiv originalu za 31 lipnya 2014 Procitovano 20 zhovtnya 2019 LiteraturaAntonovich V Arheologicheskaya karta Volynskoj gubernii Trudy XI Arheologicheskogo sezda M 1901 T 1 S 58 Vavrigin M Shashkevich Ya Krishtalovich U Ukrayina na starodavnih kartah Kinec XV persha polovina XVII st DNVP Kartografiya 2004 S 44 47 72 73 102 103 Denisyuk V Vizhivskij mayetok u 60 90 h rokah XVIII st Minule i suchasne Volini ta Polissya Starovizhivshina ta yiyi naseleni punkti v istoriyi Ukrayini ta Volini Vip 70 naukovij zbirnik materiali Vseukrayinskoyi naukovoyi istoriko krayeznavchoyi konferenciyi Luck Stara Vizhivka uporyad G Bondarenko V Nedzelskij A Silyuk C Chibirak Luck 2021 S 81 86 URL https evnuir vnu edu ua handle 123456789 19903 9 grudnya 2021 u Wayback Machine Denisyuk V Naselennya mistechka Vizhva ta susidnih sil Stara Vizhva Bridki Rudka Chevel Melniki v seredini HIH st za lyustraciyeyu 1850 1858 rr V Denisyuk Minule i suchasne Volini ta Polissya Serehovichi ta Starovizhivshina u svitovij ta ukrayinskij istoriyi naukovij zbirnik Vip 53 materiali LIII Vseukrayinskoyi istoriko krayeznavchoyi naukovoyi konferenciyi prisvyachenoyi 24 j richnici Nezalezhnosti Ukrayini 20 travnya 2015 r smt Stara Vizhivka s Serehovichi Luck 2015 S 174 178 URL https evnuir vnu edu ua handle 123456789 14596 7 grudnya 2021 u Wayback Machine Zayec A Urbanizacijnij proces na Volini v XVI v pershij polovini XVII stolittya Lviv 2002 S 36 Mazurik Yu Z istoriyi mistechka Vizhvi Minule ta suchasne Volini ta Polissya Serahovichi ta Starovizhivshina v istoriyi Ukrayini Volini ta Polissya Naukovij zbirnik Vipusk 21 Luck 2006 S 190 193 Nova Vi zhva Istoriya mist i sil Ukrayinskoyi RSR u 26 t P T Tronko golova Golovnoyi redkolegiyi K Golovna redakciya URE AN URSR 1967 1974 tom Volinska oblast I S Klimash golova redkolegiyi tomu 1970 747s S 676 Prishlyak V Vitovtova doroga Enciklopediya istoriyi Ukrayini V5 t Redkol V A Smoglij golova ta in K Naukova dumka 2003 S 581 Suprunovich N G Kuvalas peremoga u boyah Silski novini 1989 21 listopada Teodorovich N I Volyn v opisanii gorodov mestechek i sel T 5 Kovelskij uezd Pochaev 1903 S 61 66 Torgivlya na Ukrayini XIV XVII stolittya Volin i Naddnipryanshina Uporyad V M Kravchenko N M Yakovenko K 1990 S 208 209 CDIA Ukrayini v m Kiyevi F 1 Skarb koronnij Op 1 Od zb 4 Ark 54 zv 57 66 zv 67 Cit Za Otamanenko V Inventari volinskih zamkiv drugoyi polovini XVI pershoyi polovini XVII st Za mosko volinski muzejni zoshiti T 1 Zamosc 2003 S 26 Cinkalovskij O Stara Volin i Volinske Polissya Krayeznavchij slovnik vid najdavnishih chasiv do 1914 roku Vinnipeg Nakladom Tovaristva Volin 1984 1986 PosilannyaPogoda v seli Nova Vizhva 19 grudnya 2011 u Wayback Machine Vizhvu griye ne kozhuh U volinskomu seli kozhuhariv kolis bula navit svoya tayemna mova 4 bereznya 2016 u Wayback Machine Shnajderska mova Nova Vizhva zlet i padinnya Cya stattya mistit tekst sho ne vidpovidaye enciklopedichnomu stilyu Bud laska dopomozhit udoskonaliti cyu stattyu pogodivshi stil vikladu zi stilistichnimi pravilami Vikipediyi Mozhlivo storinka obgovorennya mistit zauvazhennya shodo potribnih zmin listopad 2012