Константинопольські караїми або греко-караїми — караїмська спільнота зі специфічним історичним розвитком та особливою культурною, мовною та літературною спадщиною, що випливає з їхнього проживання в столиці Східної Римської імперії. Між цією громадою та рабинськими євреями-романіотами є численні спільні риси.
Історія
Караїми живуть у Константинополі (сучасний Стамбул) понад тисячу років. Існували також менші поселення в околицях Константинополя, наприклад, караїми Адріанополя походять від Костянтинопольської громади. Маючи тісні стосунки та щоденні взаємодії з грекомовнимихристиянами та євреями-романіотами, вони розвинули свій власний унікальний караїмо-грецький діалект єврейсько-грецької мови; цим діалектом до недавнього часу користувалися старші члени громади. Караїм Еліас Афеда Бегі склав словник єврейської Біблії з єврейськими словами, перекладеними на грецьку. Відомі також інші твори греко-караїмської літератури.
У 1900 році султан Абдул-Хамід II надав караїмській громаді статус релігійно незалежної меншини і на її чолі було поставлено джемаат баші (для Стамбула і провінцій). Після першої та Другої світової війни до місцевої громади влилися новоприбулі караїми з колишньої Росії. Так, в 1919 р в Стамбулі проживала сім'я Сіми Мінаш, в тому числі і його дочка-художниця Женя Мінаш.
У 1960-70 рр. караїми покинули квартал Хаскьой; життя громади занепадає.
Сьогодні караїмська громада Стамбула налічує близько 80 осіб, чиїми батьками і матерями є караїми. Громада дотримується надзвичайно суворих правил щодо змішаних шлюбів: вступивши в такий шлюб, особа втрачає членство в громаді і не може бути похована на караїмському кладовищі. Через відсутність караїмського релігійного суду, в сучасній Туреччині, набуття караїмства неможливе. У зв'язку з цим, багато турецьких караїмів шукають супутників життя в Ізраїлі. Шлюби з кримськими караїмами в громаді не визнаються, оскільки в СРСР не практикувалися релігійні шлюби і неможливо простежити чистокровність сучасних караїмів, що проживають в країнах СНД. З 80 осіб, які проживають в Стамбулі, було створено тільки 12 караїмських родин. Однак, за усним повідомленням активістки громади Маргоріт Леві громада дуже згуртована й заможні караїми підтримують незаможних.
У минулому, караїми були торговцями (зокрема, перлами), ремісниками (ювелірами), і комівояжерами; багато них бували в Одесі з кримінальних справ, але їх також часто можна було зустріти серед осіб вільних професій. Нині найбільш популярними професіями серед караїмської молоді є медицина і ювелірна справа. На критому ринку Стамбула, до сих пір збереглася такзвана «Караїмська» вулиця, на якій працює кілька ювелірних магазинів, що належать караїмам.
Динаміка чисельності громади
- 1839-400-500 осіб (100 дворів), за свідченнями шотландських місіонерів Бонара і МакЧейні;
- 1856-200-250 осіб (50 дворів), приблизно оцінив Л. А. Франкль;
- 1955—350 осіб;
- 1982 — 80 осіб;
- 2004 — 80 осіб.
Мова
Донедавна константинопольські караїми розмовляли караїмо-грецькою мовою. Їх іврит має деякі особливості, які з'єднують їх з тіберіанським івритом тіберіанських масоретів.
Вплив на караїмський юдаїзм
Незважаючи на невелику чисельність громади, константинопольські караїми мали великий вплив на караїмський юдаїзм завдяки своїй літературній діяльності. Громади Константинополя та Адріанополя мали видатних особистостей караїмського руху, таких як Калеб Афендополо, Ілія Башіяі, Аарон бен Йосип Константинопольський, Аарон бен Ілля, Юда Гадассі, Мойсей Бегі, Юда Гіббор, Юда Покі бен Еліезер (племінник Іллі Башячі), Ілля Єрушалмі та інші. Ці автори створили видатні богословські, літургічні та філософські праці, відомі для розвитку більш широкого караїмського юдаїзму. Саме праця «Seder Tefillot» («Книга молитов і гімнів») Аарона бен Йосифа Константинопольського була прийнята більшістю караїмських спільнот як стандартний молитовник, і, ймовірно, заслужила для нього епітет «ха-Кадош» (Святий). З метою врегулювання релігійних законів Ілля Башязі склав кодекс під назвою «Адерет Еліяху» (Мантія Іллі). Цей кодекс, який містив як обов'язкові, так і заборонні приписи, караїмів по праву вважають найбільшим авторитетом у цих питаннях.
Відносини з іншими групами
Між раббанітськими та караїмськими «романіотами» Константинополя існували тісні стосунки (хоча і не завжди добрі), що видно з обміну піютим на їхні літургії, які йшли в обидві сторони, але складались переважно з запозичень караїмів з літургійного репертуару равбанів.
Походження кримських караїмів
Не виключено, що кримські караїми є нащадками караїмських купців, які мігрували до Криму з Римської імперії. В одному конкретному випадку міграція караїмів з Константинополя до Криму задокументована після пожежі в єврейському кварталі Константинополя 1203 року.
Література
- Abraham Kefeli, Tatiana Kefeli. Our brothers — Istanbul Karaites // Album «Karaites of Turkey»/ compiled by V. Kefeli — Simferopol-Slippery Rock: International Institute of Crimean Karaites, 2005. — pp. 6-10
Посилання
- Judah Gibbor [Архівовано 14 червня 2021 у Wayback Machine.] on JewishEncyclopedia.com [Архівовано 28 листопада 2012 у WebCite]
На караїмо-грецькій
- on Turkish newspaper Shalom [Архівовано 13 листопада 2018 у Wayback Machine.]
- pdf-document [Архівовано 13 липня 2018 у Wayback Machine.]
- On a blog [Архівовано 15 травня 2018 у Wayback Machine.]
- On a blog [Архівовано 15 травня 2018 у Wayback Machine.]
- A recording [Архівовано 23 травня 2021 у Wayback Machine.]
Примітки
- Bowman, S. The Jews of Byzantium 1204—1453. Tuscaloosa, Alabama: University of Alabama Press, 1985.
- Ankori, Z. Karaites in Byzantium the formative years, 970—1100, New York 1959
- Wexler, P. Jewish and Non-Jewish Creators of «Jewish» Languages, p. 17. 2006
- Danon, A. 1914. Meirath 'Enaim. Version en neo-grec et en caracteres hebraiques du caraite Afeda Beghi. Journal Asiatique 4:5-65.
- Danon, A. 1912. Notice sur la littérature gréco-caraïte. Revue des Études Juives 127: 147—151.
- Harviainen, T. The Karaite community in Istanbul and their Hebrew, pp. 355—356. and Three Hebrew Primers, p. 113. Oslo, 1997.
- Frank, D. . "Karaite Exegetical and Halakhic Literature in Byzantium and Turkey, " In Karaite Judaism, ed. Meira Polliack (Leiden: Brill, 2003), pp. 529—558
- Astren, F. Karaite Judaism and Historical Understanding, p. 123-ff., 2004
- Weinberger, L. A Note on Karaite Adaptations of Rabbinic Prayers The Jewish Quarterly Review, v74 n3 (19840101): 267—279 and his other works about Karaite liturgical Poetry
- Weinberger, L. Rabbanite and Karaite Liturgical Poetry in South-Eastern Europe. Cincinnati: Hebrew Union College Press 1991
- (Schur 1995)
- Tsoffar 2006 and Tütüncü et al. 1998
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Konstantinopolski karayimi abo greko karayimi karayimska spilnota zi specifichnim istorichnim rozvitkom ta osoblivoyu kulturnoyu movnoyu ta literaturnoyu spadshinoyu sho viplivaye z yihnogo prozhivannya v stolici Shidnoyi Rimskoyi imperiyi Mizh ciyeyu gromadoyu ta rabinskimi yevreyami romaniotami ye chislenni spilni risi Logotip na blankah paperu karayimskoyi gromadi v Konstantinopoli 1880 Vid na karayimsku sinagogu v StambuliIstoriyaKarayimi zhivut u Konstantinopoli suchasnij Stambul ponad tisyachu rokiv Isnuvali takozh menshi poselennya v okolicyah Konstantinopolya napriklad karayimi Adrianopolya pohodyat vid Kostyantinopolskoyi gromadi Mayuchi tisni stosunki ta shodenni vzayemodiyi z grekomovnimihristiyanami ta yevreyami romaniotami voni rozvinuli svij vlasnij unikalnij karayimo greckij dialekt yevrejsko greckoyi movi cim dialektom do nedavnogo chasu koristuvalisya starshi chleni gromadi Karayim Elias Afeda Begi sklav slovnik yevrejskoyi Bibliyi z yevrejskimi slovami perekladenimi na grecku Vidomi takozh inshi tvori greko karayimskoyi literaturi U 1900 roci sultan Abdul Hamid II nadav karayimskij gromadi status religijno nezalezhnoyi menshini i na yiyi choli bulo postavleno dzhemaat bashi dlya Stambula i provincij Pislya pershoyi ta Drugoyi svitovoyi vijni do miscevoyi gromadi vlilisya novopribuli karayimi z kolishnoyi Rosiyi Tak v 1919 r v Stambuli prozhivala sim ya Simi Minash v tomu chisli i jogo dochka hudozhnicya Zhenya Minash U 1960 70 rr karayimi pokinuli kvartal Haskoj zhittya gromadi zanepadaye Sogodni karayimska gromada Stambula nalichuye blizko 80 osib chiyimi batkami i materyami ye karayimi Gromada dotrimuyetsya nadzvichajno suvorih pravil shodo zmishanih shlyubiv vstupivshi v takij shlyub osoba vtrachaye chlenstvo v gromadi i ne mozhe buti pohovana na karayimskomu kladovishi Cherez vidsutnist karayimskogo religijnogo sudu v suchasnij Turechchini nabuttya karayimstva nemozhlive U zv yazku z cim bagato tureckih karayimiv shukayut suputnikiv zhittya v Izrayili Shlyubi z krimskimi karayimami v gromadi ne viznayutsya oskilki v SRSR ne praktikuvalisya religijni shlyubi i nemozhlivo prostezhiti chistokrovnist suchasnih karayimiv sho prozhivayut v krayinah SND Z 80 osib yaki prozhivayut v Stambuli bulo stvoreno tilki 12 karayimskih rodin Odnak za usnim povidomlennyam aktivistki gromadi Margorit Levi gromada duzhe zgurtovana j zamozhni karayimi pidtrimuyut nezamozhnih U minulomu karayimi buli torgovcyami zokrema perlami remisnikami yuvelirami i komivoyazherami bagato nih buvali v Odesi z kriminalnih sprav ale yih takozh chasto mozhna bulo zustriti sered osib vilnih profesij Nini najbilsh populyarnimi profesiyami sered karayimskoyi molodi ye medicina i yuvelirna sprava Na kritomu rinku Stambula do sih pir zbereglasya takzvana Karayimska vulicya na yakij pracyuye kilka yuvelirnih magaziniv sho nalezhat karayimam Dinamika chiselnosti gromadi1839 400 500 osib 100 dvoriv za svidchennyami shotlandskih misioneriv Bonara i MakChejni 1856 200 250 osib 50 dvoriv priblizno ociniv L A Frankl 1955 350 osib 1982 80 osib 2004 80 osib MovaDonedavna konstantinopolski karayimi rozmovlyali karayimo greckoyu movoyu Yih ivrit maye deyaki osoblivosti yaki z yednuyut yih z tiberianskim ivritom tiberianskih masoretiv Vpliv na karayimskij yudayizmNezvazhayuchi na neveliku chiselnist gromadi konstantinopolski karayimi mali velikij vpliv na karayimskij yudayizm zavdyaki svoyij literaturnij diyalnosti Gromadi Konstantinopolya ta Adrianopolya mali vidatnih osobistostej karayimskogo ruhu takih yak Kaleb Afendopolo Iliya Bashiyai Aaron ben Josip Konstantinopolskij Aaron ben Illya Yuda Gadassi Mojsej Begi Yuda Gibbor Yuda Poki ben Eliezer pleminnik Illi Bashyachi Illya Yerushalmi ta inshi Ci avtori stvorili vidatni bogoslovski liturgichni ta filosofski praci vidomi dlya rozvitku bilsh shirokogo karayimskogo yudayizmu Same pracya Seder Tefillot Kniga molitov i gimniv Aarona ben Josifa Konstantinopolskogo bula prijnyata bilshistyu karayimskih spilnot yak standartnij molitovnik i jmovirno zasluzhila dlya nogo epitet ha Kadosh Svyatij Z metoyu vregulyuvannya religijnih zakoniv Illya Bashyazi sklav kodeks pid nazvoyu Aderet Eliyahu Mantiya Illi Cej kodeks yakij mistiv yak obov yazkovi tak i zaboronni pripisi karayimiv po pravu vvazhayut najbilshim avtoritetom u cih pitannyah Vidnosini z inshimi grupamiMizh rabbanitskimi ta karayimskimi romaniotami Konstantinopolya isnuvali tisni stosunki hocha i ne zavzhdi dobri sho vidno z obminu piyutim na yihni liturgiyi yaki jshli v obidvi storoni ale skladalis perevazhno z zapozichen karayimiv z liturgijnogo repertuaru ravbaniv Pohodzhennya krimskih karayimivNe viklyucheno sho krimski karayimi ye nashadkami karayimskih kupciv yaki migruvali do Krimu z Rimskoyi imperiyi V odnomu konkretnomu vipadku migraciya karayimiv z Konstantinopolya do Krimu zadokumentovana pislya pozhezhi v yevrejskomu kvartali Konstantinopolya 1203 roku LiteraturaAbraham Kefeli Tatiana Kefeli Our brothers Istanbul Karaites Album Karaites of Turkey compiled by V Kefeli Simferopol Slippery Rock International Institute of Crimean Karaites 2005 pp 6 10PosilannyaJudah Gibbor Arhivovano 14 chervnya 2021 u Wayback Machine on JewishEncyclopedia com Arhivovano 28 listopada 2012 u WebCite Na karayimo greckij on Turkish newspaper Shalom Arhivovano 13 listopada 2018 u Wayback Machine pdf document Arhivovano 13 lipnya 2018 u Wayback Machine On a blog Arhivovano 15 travnya 2018 u Wayback Machine On a blog Arhivovano 15 travnya 2018 u Wayback Machine A recording Arhivovano 23 travnya 2021 u Wayback Machine PrimitkiBowman S The Jews of Byzantium 1204 1453 Tuscaloosa Alabama University of Alabama Press 1985 Ankori Z Karaites in Byzantium the formative years 970 1100 New York 1959 Wexler P Jewish and Non Jewish Creators of Jewish Languages p 17 2006 Danon A 1914 Meirath Enaim Version en neo grec et en caracteres hebraiques du caraite Afeda Beghi Journal Asiatique 4 5 65 Danon A 1912 Notice sur la litterature greco caraite Revue des Etudes Juives 127 147 151 Harviainen T The Karaite community in Istanbul and their Hebrew pp 355 356 and Three Hebrew Primers p 113 Oslo 1997 Frank D Karaite Exegetical and Halakhic Literature in Byzantium and Turkey In Karaite Judaism ed Meira Polliack Leiden Brill 2003 pp 529 558 Astren F Karaite Judaism and Historical Understanding p 123 ff 2004 Weinberger L A Note on Karaite Adaptations of Rabbinic Prayers The Jewish Quarterly Review v74 n3 19840101 267 279 and his other works about Karaite liturgical Poetry Weinberger L Rabbanite and Karaite Liturgical Poetry in South Eastern Europe Cincinnati Hebrew Union College Press 1991 Schur 1995 Tsoffar 2006 and Tutuncu et al 1998