Марк Авре́лій Нуме́рій Нумеріа́н (лат. Marcus Aurelius Numerius Numerianus; бл. 254 — 284) — римський імператор, що правив у 283—284 рр. разом зі своїм старшим братом, Карином. Батько Нумеріана, Кар, теж був імператором у 282—283 рр.
Марк Аврелій Нумеріан лат. Marcus Aurelius Numerius Numerianus | |
---|---|
Антонініан Нумеріана | |
Римський Імператор | |
Правління | 283—284 (спільно з Карином) |
Попередник | Кар |
Наступник | Діоклетіан |
Біографічні дані | |
Релігія | давньоримська релігія |
Народження | бл. 254 Нікомедія |
Смерть | листопад 284 Гераклея Понтійська |
У шлюбі з | d |
Батько | Гай Марк Аврелій Кар |
Мати | Магнія Урбіка |
Медіафайли у Вікісховищі |
Нумеріан носив такі титули перемоги: «Германський Величний», «Перський Величний» — з 283; «Британський Величний» з 284.
Життєпис
Дата народження майбутнього імператора Марка Аврелія Нумерія Нумеріана залишається невідомою. Ймовірно, він народився близько 253 чи у 254 у сім'ї Марка Аврелія Кара та його дружини, Магнії Урбіки. Також мав старшого брата, Марка Аврелія Карина, та сестру, Аврелію Пауліну.
Проголошення цезарем
У 282 дислоковані вздовж Верхнього Дуная в провінціях Реція і Норик легіони проголосили імператором батька Нумеріана, Марка Аврелія Кара, обіймавшого у той час пост префекта преторія, і почали повстання проти імператора Проба. Армія Проба, яка знаходилася у паннонському місті Сірмій вирішила, що не бажає битися проти Кара, і Проб був вбитий своїми воїнами.
Кар, котрому на момент вступу на престол було вже шістдесят років, хотів встановити свою династію. У цілях укріплення влади у вересні 282 року Кар присвоїв своїм синам титули «благороднійших цезарів» (лат. nobilissimus Caesar) і «ватажків молоді» (лат. princeps iuventutis). Нумеріан був молодшим з двох цезарів, не займаючи рівноправного положення з братом. Якщо Карин у 283 році був проголошений своїм батьком августом і того ж року зайняв посаду ординарного консула разом з Каром, то Нумеріан продовжував залишатися всього лише цезарем. Кар докладав зусиль, щоб утримати свою династію при владі, і тому організував брак між донькою нового префекта преторія Аррія Апра (ім'я її невідомо) і своїм молодшим сином.
Відправивши Карина на захід Імперії, Кар разом із сином вирушив на схід, у похід проти Держави Сасанідів, якою правив Бахрам II. Кампанія полегшувалась заворушеннями у ворожій державі: Сасаніди були втягнуті в династичну кризу, що утворилася після смерті шаха Шапура I, і тому були не в змозі протистояти римській армії . Імператор залишив свого старшого сина відповідати за порядок на Заході, особливо в Галлії, а сам разом з Нумеріаном і Аррієм Апром вирушив на Схід . По дорозі Кар розгромив сарматів і квадів, за що він і його сини взяли переможні титули «Germanicus Maximus».
За повідомленнями істориків Іоанна Зонари, Євтропія і , Кар здобув важливу перемогу над персами, захопивши Селевкію та перську столицю Ктесифон (поблизу сучасного в Іраку), після чого переправився на протилежний берег Тигра. На честь цієї події Кар, Нумеріан і Карин взяли переможні титули «Перський Величний». Однак Кар помер в липні або на початку серпня 283 року, можливо, через блискавку, яка вдарила в його намет. Вільям Лідбеттер передбачає, що Кар був убитий Апром з мовчазної згоди Нумеріана.
Правління та смерть
Після смерті свого батька Нумеріан вступив на престол як август, ставши співправителем Карина, який отримав цей титул ще за життя Кара. У 283 отримав Великого понтифіка, а в 284 став ординарним консулом разом зі своїм братом. Незважаючи на те, що на деяких монетах Нумеріан ще присутній зі своїм колишнім титулом «Ватажок молоді», на інших обидва імператора знаходяться в рівноправному положенні . Крім того, на одному бронзовому медальйоні, де Нумеріан зображений в пишному східному вбранні, можна побачити, що брати, що знаходяться поруч, звертаються з промовою до легіонерів, хоча в реальності їх поділяли великі відстані.
Карин швидко прибув з Галлії в Рим, де провів зиму 283/284 року, в той час як Нумеріан затримався на Сході . Раптова смерть його батька поклала кінець кампанії, і римляни почали впорядкований відступ з Персії, якому перси не чинили жодних перешкод . Можливо, Нумеріан припинив війну через погане передвістя, яким була смерть його батька:XXXVIII, або ж він просто не мав бажання продовжувати військові дії. У той час були випущені монети з написом «приборкувач світу». Однак формально війна не закінчилася, і переговори з Персією були проведені тільки на початку правління Діоклетіана в 288 році, а також після успішного походу співправителя Діоклетіана Галерія.
На думку деяких сучасних істориків (наприклад, італійського вченого С. Маззаріно), версія про успішний відхід військ Нумеріана була римською пропагандою, метою якої було приховати поразку імператора від сасанидского царя Бахрама II, і його подальшу загибель. Це припущення ґрунтується на повідомленнях Іоанна Зонари і Іоанна Малали: за інформацією Зонара Нумеріан продовжив наступ і зазнав поразки від перської армії, був узятий в полон, де з нього здерли шкіру; Малала повідомляє про те, що імператор був обложений персами в Каррах, потім був захоплений і убитий (причому так само, як і Зонара, Малала повідомляє про те, що з Нумеріана здерли шкіру). Але, як видно, ці події були скопійовані з обставин смерті імператора Валер'яна I, що сталася за двадцять років до правління Нумеріана. У 284 році Нумеріан присвоїв собі переможний титул «Британський Величний», оскільки в цей час Карин здобув кілька перемог в Британії.
До березня 284 досяг лише сирійського міста Емеса (сучасний Хомс), а в листопаді він перебував у Малій Азії . У Емесі імператор, цілком ймовірно, все ще був живий і здоровий, оскільки там він видав єдиний збережений від часів його правління рескрипт, який згодом був включений в кодекс Юстиніана. Монета з ім'ям Нумеріана, випущена в малоазіатському місті Кизик наприкінці 284 року, не дозволяє визначити його точне місцезнаходження.
Незабаром після відвідування Емеси Нумеріан захворів . Його наближені, зокрема префект преторія , казали солдатам, які постійно запитували їх про стан імператора, що Нумеріан страждає від запалення очей через тривале безсоння і тому змушений пересуватися в закритих ношах, щоб берегти очі від сонця та вітру. Точна причина смерті Нумеріана невідома: або він помер від хвороби, або його вбив Апр, який передбачав представити смерть імператора як природну і самому заволодіти імператорським титулом. Однак, коли армія досягла віфінського міста Нікомедія, трупний запах, що йшов від носилок, більше не дозволяв Апру приховувати істину. Солдати розірвали штори і виявили, що імператор уже кілька днів мертвий.
Підсумки правління
Апр офіційно повідомив новину про смерть Нумеріана в листопаді 284 близько Нікомедії, після чого префект був схоплений легіонерами. Трибуни та воєначальники 20 листопада 284 зібрали на військову раду армію для обрання нового імператора, де обрали командувача імператорськими кінними охоронцями Валерія Діокла, незважаючи на спроби Апра заручитися їхньою підтримкою і самому стати імператором . У ненадійній «Історії Августів» наводяться такі причини цього вибору:
Цей розділ містить фрагменти російською мовою. |
«Це була чудова людина, розумна, любив державу, любив своїх підлеглих, він умів виконувати все те, чого вимагали обставини того часу. Він був завжди сповнений високих задумів; іноді, втім, обличчя його мало трохи жорсткий вираз, але розсудливістю і винятковою твердістю він придушував своє неспокійне серце»
До того ж, біограф принцепса розповідає також і про те, що звернення, яке Нумеріан відправив сенаторам, було, за розповідями очевидців, настільки виразно складеним, що ними був випущений наказ, згідно з яким в Ульпіевой бібліотеці (побудованої архітектором Траяна Аполлодором Дамаським на форумі Траяна) встановлювалася статуя на честь імператора, проте не як імператору, а як оратору. На ній була висічена присвята: «Нумеріану Цезарю, найпотужнішому оратору свого часу».
Більше в жодному з джерел не повідомляється про особу Нумеріана. Однак відомо про те, що вищезгаданий поет Олімпій Немезіан згадував у своїй праці «Кінегетика» («Про полювання») про бажання написати епічну поему, що розповідає про діяння Карина та Нумеріана, але ці наміри, напевно, так і не був реалізовані.
Джерела
- Грант, 1998.
- Jona Lendering. Numerianus (англ.). 2002. Архів оригіналу за 25 грудня 2012.
- Barnes, 1981, с. 4.
- Southern, 2001, с. 132.
- Jones, Martindale, Morris, 1971.
- Leadbetter, 2001.
- Іоанн Зонара. XII. 30. (рос.). Архів оригіналу за 21 травня 2008. Процитовано 22 травня 2017.
- Евтропий. Бревиарий от основания Города. IX. 14. 1.
- Фест. Бревиарий деяний римского народа. 24.
- Southern, 2001, с. 133.
- Аврелій Віктор. О цезарях. Кар, Карин и Нумериан (рос.).
- Mazzarino, Santo. Antico, tardoantico ed era costantiniana. — Edizioni Dedalo, 1980.
- Mazzarino, 1980, с. 68.
- Иоанн Малала. Хронография. XII.
- Mazzarino, 1980, с. 85—90.
- Кодекс Юстиниана. V. 52. 2.
- Potter, 2004, с. 279.
- Potter, 2004, с. 279—280.
- Potter, 2004, с. 280.
- Флавій Вопіск. Кар, Карин и Нумериан. XI. 1—3. История Августов (рос.).
- Southern, 2001, с. 285.
Родовід
Література
- Грант М. Римские императоры. Нумериан. — М.: ТЕРРА — Книжный клуб, 1998.
- Barnes, Timothy D. Constantine and Eusebius. — Cambridge, MA: Harvard University Press, 1981.
- Bowman, Alan K. The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193—337. — 2004.
- Jones A. H. M., Martindale J. R., Morris J. The Prosopography of the Later Roman Empire. Vol. 1. A.D. 260—395. — Cambridge, MA: Cambridge University Press, 1971. — 1152 p.
- Leadbetter, William. Numerianus (283—284 A.D.). // An Online Encyclopedia of Roman Emperors. 2001.
- Mazzarino, Santo. Antico, tardoantico ed era costantiniana. — Edizioni Dedalo, 1980.
- Potter, David Stone. The Roman Empire at Bay, AD 180—395. — Routledge, 2004.
- Southern, Pat. The Roman Empire from Severus to Constantine. — London, New York: Routledge, 2001.
Посилання
- Біографія у De Imperatoribus Romanis (англ.)
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Нумеріан |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej z takim im yam Mark Avrelij Mark Avre lij Nume rij Numeria n lat Marcus Aurelius Numerius Numerianus bl 254 284 rimskij imperator sho praviv u 283 284 rr razom zi svoyim starshim bratom Karinom Batko Numeriana Kar tezh buv imperatorom u 282 283 rr Mark Avrelij Numerian lat Marcus Aurelius Numerius NumerianusAntoninian NumerianaRimskij ImperatorPravlinnya283 284 spilno z Karinom PoperednikKarNastupnikDiokletianBiografichni daniReligiyadavnorimska religiyaNarodzhennyabl 254 NikomediyaSmertlistopad 284 Gerakleya PontijskaU shlyubi zdBatkoGaj Mark Avrelij KarMatiMagniya Urbika Mediafajli u Vikishovishi Numerian nosiv taki tituli peremogi Germanskij Velichnij Perskij Velichnij z 283 Britanskij Velichnij z 284 ZhittyepisData narodzhennya majbutnogo imperatora Marka Avreliya Numeriya Numeriana zalishayetsya nevidomoyu Jmovirno vin narodivsya blizko 253 chi u 254 u sim yi Marka Avreliya Kara ta jogo druzhini Magniyi Urbiki Takozh mav starshogo brata Marka Avreliya Karina ta sestru Avreliyu Paulinu Progoloshennya cezarem U 282 dislokovani vzdovzh Verhnogo Dunaya v provinciyah Reciya i Norik legioni progolosili imperatorom batka Numeriana Marka Avreliya Kara obijmavshogo u toj chas post prefekta pretoriya i pochali povstannya proti imperatora Proba Armiya Proba yaka znahodilasya u pannonskomu misti Sirmij virishila sho ne bazhaye bitisya proti Kara i Prob buv vbitij svoyimi voyinami Kar kotromu na moment vstupu na prestol bulo vzhe shistdesyat rokiv hotiv vstanoviti svoyu dinastiyu U cilyah ukriplennya vladi u veresni 282 roku Kar prisvoyiv svoyim sinam tituli blagorodnijshih cezariv lat nobilissimus Caesar i vatazhkiv molodi lat princeps iuventutis Numerian buv molodshim z dvoh cezariv ne zajmayuchi rivnopravnogo polozhennya z bratom Yaksho Karin u 283 roci buv progoloshenij svoyim batkom avgustom i togo zh roku zajnyav posadu ordinarnogo konsula razom z Karom to Numerian prodovzhuvav zalishatisya vsogo lishe cezarem Kar dokladav zusil shob utrimati svoyu dinastiyu pri vladi i tomu organizuvav brak mizh donkoyu novogo prefekta pretoriya Arriya Apra im ya yiyi nevidomo i svoyim molodshim sinom Vidpravivshi Karina na zahid Imperiyi Kar razom iz sinom virushiv na shid u pohid proti Derzhavi Sasanidiv yakoyu praviv Bahram II Kampaniya polegshuvalas zavorushennyami u vorozhij derzhavi Sasanidi buli vtyagnuti v dinastichnu krizu sho utvorilasya pislya smerti shaha Shapura I i tomu buli ne v zmozi protistoyati rimskij armiyi Imperator zalishiv svogo starshogo sina vidpovidati za poryadok na Zahodi osoblivo v Galliyi a sam razom z Numerianom i Arriyem Aprom virushiv na Shid Po dorozi Kar rozgromiv sarmativ i kvadiv za sho vin i jogo sini vzyali peremozhni tituli Germanicus Maximus Za povidomlennyami istorikiv Ioanna Zonari Yevtropiya i Kar zdobuv vazhlivu peremogu nad persami zahopivshi Selevkiyu ta persku stolicyu Ktesifon poblizu suchasnogo v Iraku pislya chogo perepravivsya na protilezhnij bereg Tigra Na chest ciyeyi podiyi Kar Numerian i Karin vzyali peremozhni tituli Perskij Velichnij Odnak Kar pomer v lipni abo na pochatku serpnya 283 roku mozhlivo cherez bliskavku yaka vdarila v jogo namet Vilyam Lidbetter peredbachaye sho Kar buv ubitij Aprom z movchaznoyi zgodi Numeriana Pravlinnya ta smert Antoninian z portretom Numeriana Pislya smerti svogo batka Numerian vstupiv na prestol yak avgust stavshi spivpravitelem Karina yakij otrimav cej titul she za zhittya Kara U 283 otrimav Velikogo pontifika a v 284 stav ordinarnim konsulom razom zi svoyim bratom Nezvazhayuchi na te sho na deyakih monetah Numerian she prisutnij zi svoyim kolishnim titulom Vatazhok molodi na inshih obidva imperatora znahodyatsya v rivnopravnomu polozhenni Krim togo na odnomu bronzovomu medaljoni de Numerian zobrazhenij v pishnomu shidnomu vbranni mozhna pobachiti sho brati sho znahodyatsya poruch zvertayutsya z promovoyu do legioneriv hocha v realnosti yih podilyali veliki vidstani Karin shvidko pribuv z Galliyi v Rim de proviv zimu 283 284 roku v toj chas yak Numerian zatrimavsya na Shodi Raptova smert jogo batka poklala kinec kampaniyi i rimlyani pochali vporyadkovanij vidstup z Persiyi yakomu persi ne chinili zhodnih pereshkod Mozhlivo Numerian pripiniv vijnu cherez pogane peredvistya yakim bula smert jogo batka XXXVIII abo zh vin prosto ne mav bazhannya prodovzhuvati vijskovi diyi U toj chas buli vipusheni moneti z napisom priborkuvach svitu Odnak formalno vijna ne zakinchilasya i peregovori z Persiyeyu buli provedeni tilki na pochatku pravlinnya Diokletiana v 288 roci a takozh pislya uspishnogo pohodu spivpravitelya Diokletiana Galeriya Na dumku deyakih suchasnih istorikiv napriklad italijskogo vchenogo S Mazzarino versiya pro uspishnij vidhid vijsk Numeriana bula rimskoyu propagandoyu metoyu yakoyi bulo prihovati porazku imperatora vid sasanidskogo carya Bahrama II i jogo podalshu zagibel Ce pripushennya gruntuyetsya na povidomlennyah Ioanna Zonari i Ioanna Malali za informaciyeyu Zonara Numerian prodovzhiv nastup i zaznav porazki vid perskoyi armiyi buv uzyatij v polon de z nogo zderli shkiru Malala povidomlyaye pro te sho imperator buv oblozhenij persami v Karrah potim buv zahoplenij i ubitij prichomu tak samo yak i Zonara Malala povidomlyaye pro te sho z Numeriana zderli shkiru Ale yak vidno ci podiyi buli skopijovani z obstavin smerti imperatora Valer yana I sho stalasya za dvadcyat rokiv do pravlinnya Numeriana U 284 roci Numerian prisvoyiv sobi peremozhnij titul Britanskij Velichnij oskilki v cej chas Karin zdobuv kilka peremog v Britaniyi Do bereznya 284 dosyag lishe sirijskogo mista Emesa suchasnij Homs a v listopadi vin perebuvav u Malij Aziyi U Emesi imperator cilkom jmovirno vse she buv zhivij i zdorovij oskilki tam vin vidav yedinij zberezhenij vid chasiv jogo pravlinnya reskript yakij zgodom buv vklyuchenij v kodeks Yustiniana Moneta z im yam Numeriana vipushena v maloaziatskomu misti Kizik naprikinci 284 roku ne dozvolyaye viznachiti jogo tochne misceznahodzhennya z portretom Numeriana Nezabarom pislya vidviduvannya Emesi Numerian zahvoriv Jogo nablizheni zokrema prefekt pretoriya kazali soldatam yaki postijno zapituvali yih pro stan imperatora sho Numerian strazhdaye vid zapalennya ochej cherez trivale bezsonnya i tomu zmushenij peresuvatisya v zakritih noshah shob beregti ochi vid soncya ta vitru Tochna prichina smerti Numeriana nevidoma abo vin pomer vid hvorobi abo jogo vbiv Apr yakij peredbachav predstaviti smert imperatora yak prirodnu i samomu zavoloditi imperatorskim titulom Odnak koli armiya dosyagla vifinskogo mista Nikomediya trupnij zapah sho jshov vid nosilok bilshe ne dozvolyav Apru prihovuvati istinu Soldati rozirvali shtori i viyavili sho imperator uzhe kilka dniv mertvij Pidsumki pravlinnya Apr oficijno povidomiv novinu pro smert Numeriana v listopadi 284 blizko Nikomediyi pislya chogo prefekt buv shoplenij legionerami Tribuni ta voyenachalniki 20 listopada 284 zibrali na vijskovu radu armiyu dlya obrannya novogo imperatora de obrali komanduvacha imperatorskimi kinnimi ohoroncyami Valeriya Diokla nezvazhayuchi na sprobi Apra zaruchitisya yihnoyu pidtrimkoyu i samomu stati imperatorom U nenadijnij Istoriyi Avgustiv navodyatsya taki prichini cogo viboru Cej rozdil mistit neperekladeni fragmenti rosijskoyu movoyu Vi mozhete dopomogti proyektu pereklavshi yih ukrayinskoyu Ce bula chudova lyudina rozumna lyubiv derzhavu lyubiv svoyih pidleglih vin umiv vikonuvati vse te chogo vimagali obstavini togo chasu Vin buv zavzhdi spovnenij visokih zadumiv inodi vtim oblichchya jogo malo trohi zhorstkij viraz ale rozsudlivistyu i vinyatkovoyu tverdistyu vin pridushuvav svoye nespokijne serce Do togo zh biograf princepsa rozpovidaye takozh i pro te sho zvernennya yake Numerian vidpraviv senatoram bulo za rozpovidyami ochevidciv nastilki virazno skladenim sho nimi buv vipushenij nakaz zgidno z yakim v Ulpievoj biblioteci pobudovanoyi arhitektorom Trayana Apollodorom Damaskim na forumi Trayana vstanovlyuvalasya statuya na chest imperatora prote ne yak imperatoru a yak oratoru Na nij bula visichena prisvyata Numerianu Cezaryu najpotuzhnishomu oratoru svogo chasu Bilshe v zhodnomu z dzherel ne povidomlyayetsya pro osobu Numeriana Odnak vidomo pro te sho vishezgadanij poet Olimpij Nemezian zgaduvav u svoyij praci Kinegetika Pro polyuvannya pro bazhannya napisati epichnu poemu sho rozpovidaye pro diyannya Karina ta Numeriana ale ci namiri napevno tak i ne buv realizovani DzherelaGrant 1998 Jona Lendering Numerianus angl 2002 Arhiv originalu za 25 grudnya 2012 Barnes 1981 s 4 Southern 2001 s 132 Jones Martindale Morris 1971 Leadbetter 2001 Ioann Zonara XII 30 ros Arhiv originalu za 21 travnya 2008 Procitovano 22 travnya 2017 Evtropij Breviarij ot osnovaniya Goroda IX 14 1 Fest Breviarij deyanij rimskogo naroda 24 Southern 2001 s 133 Avrelij Viktor O cezaryah Kar Karin i Numerian ros Mazzarino Santo Antico tardoantico ed era costantiniana Edizioni Dedalo 1980 Mazzarino 1980 s 68 Ioann Malala Hronografiya XII Mazzarino 1980 s 85 90 Kodeks Yustiniana V 52 2 Potter 2004 s 279 Potter 2004 s 279 280 Potter 2004 s 280 Flavij Vopisk Kar Karin i Numerian XI 1 3 Istoriya Avgustov ros Southern 2001 s 285 Rodovid li ul li ul Literatura Grant M Rimskie imperatory Numerian M TERRA Knizhnyj klub 1998 Barnes Timothy D Constantine and Eusebius Cambridge MA Harvard University Press 1981 Bowman Alan K The Cambridge Ancient History The Crisis of Empire A D 193 337 2004 Jones A H M Martindale J R Morris J The Prosopography of the Later Roman Empire Vol 1 A D 260 395 Cambridge MA Cambridge University Press 1971 1152 p Leadbetter William Numerianus 283 284 A D An Online Encyclopedia of Roman Emperors 2001 Mazzarino Santo Antico tardoantico ed era costantiniana Edizioni Dedalo 1980 Potter David Stone The Roman Empire at Bay AD 180 395 Routledge 2004 Southern Pat The Roman Empire from Severus to Constantine London New York Routledge 2001 PosilannyaBiografiya u De Imperatoribus Romanis angl Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Numerian