Новицький Яків Павлович (нар. 24 жовтня (6 листопада) 1847 р. с. Аули Катеринославського повіту, Катеринославської губернії (тепер селище Криничанського р-ну Дніпропетровської обл. — 19 травня 1925 р.) — відомий український історик, археолог, етнограф, фольклорист, краєзнавець, педагог. Дійсний член Імператорського Російського Географічного Товариства (від 23 січня 1876 р.).
Новицький Яків Павлович | |
---|---|
Народився | 14 жовтня 1847[1] Аули, Романківська волость, Катеринославський повіт, Катеринославська губернія, Російська імперія |
Помер | 19 травня 1925 (77 років) Запоріжжя, Катеринославська губернія, Українська СРР, СРСР |
Країна | Російська імперія УНР Українська Держава |
Діяльність | історик |
Знання мов | російська |
Нагороди | |
|
Біографія
Новицький Яків Павлович нащадок полковника, соратника Івана Мазепи Ілька Новицького. Закінчив Олександрівське повітове училище.
У 1868 р. Новицький під впливом педагога, організатора народних шкіл, голови Олександрійської повітової училищної ради барона М. О. Корфа вирішив стати учителем.
З 1869 по 1877 рр. Я. Новицький працює вчителем у різних школах Олександрійського повіту.
Веде краєзнавчу роботу, проводить археологічні розвідки, записує фольклорно-етнографічний матеріал як від старожилів. Якова Новицького можна вважати новатором в педагогіці українознавства — він залучав до програми все, що становить історико-етнографічний інтерес, виховував національну свідомість школярів на основі знань місцевої історії, етнографії, археології, природи.
До 1876 р. Яків Павлович зібрав чималу колекцію фольклорних творів, записаних на Запоріжжі. Свої зібрання надсилає до Південно-Західного відділу Імператорського Російського Географічного Товариства.
У 1877 р. Яків Павлович був звільнений з посади вчителя «за поширення в народі українофільських тенденцій». Деякий час працював у Чернігівському земському статистичному відділі, а з 1879 р. знов повертається до Олександрівська (Запоріжжя), продовжує наукову роботу. Працює тут секретарем повітової училищної ради, згодом — опікуном і екзаменатором земських шкіл, що сприяє його мандрівкам по території Запорожжя.
Науковий доробок
Понад 30 років Я. П. Новицький досліджував о. Хортицю, Великий Луг, руїни всіх Запорозьких Січей, крім Олешківської і Кам'янської, здійснював тривалі походи по Катеринославщині і ретельно опрацьовував місцеві архіви; зробив статистико-економічний та історико-етнографічний опис сіл Олександрівського повіту. На о. Хортиці та в околицях Олександрівська розкопав більше 100 курганів. Створив детальну карту о. Хортиці, яку використав Д. І. Яворницький у своїх працях.
Новицький Яків Павлович зібрав унікальну колекцію артефактів козацької доби: запорозьких ікон, люльок, картин, інших цінностей, яку згодом передав до музею О. Поля (тепер Дніпропетровський історичний музей ім. Д. І. Яворницького); зафотографував майже всі церкви Олександрівського повіту, хрести та інші пам'ятки, історичні краєвиди, могили, урочища, Дніпрові скелі, пороги, вікові дуби тощо. 1913 р. в приміщенні Олександрівського земства був відкритий історичний музей, засновником якого і першим директором до 1925 р. був Я. П. Новицькии (нині — Запорізький обласний краєзнавчий музей). В останні роки життя (1919—1925) Яків Павлович працював також завідувачем створеного ним архіву (тепер Державний історичний архів Запорізької обл.). Я. П. Новицький зібрав також багатий ботанічний та зоологічний матеріал, вів метеорологічні та фенологічні спостереження.
Протягом 1873—1916 рр. Я. Новицький збирав фольклорні матеріали на території колишнього Запорожжя — в Олександрівському та Катеринославському повітах.
Новицький Я. П. був членом ряду наукових товариств: Харківського історико-філологічного, Катеринославського наукового, Катеринославської вченої архівної комісії Товариства любителів природознавства, антропології та етнографії при Московському університеті.
Бібліографія праць Я. П. Новицького
- Яків Павлович Новицький: Бібліогр. список / ЗОУНБ ім. Горького; Укладачі: Г. Нагорна, І. Шершньова. — Запоріжжя, 1996.- 22 с.-(Сер. «Дослідники рідного краю». Вип. 1).
Бібліографія друкованих праць Я. П. Новицького — більше 200 одиниць.
- «Первые училища Александровской крепости Александровска, уездного города» (1908);
- «К истории народного образования в Екатеринославской губернии» (1887).
- «История города Александровска» (1905),
- «Материалы для истории Запорожских казаков» (1909),
- «Описание границ и городов бывшей Азовской губернии» (1910),
- «С берегов Днепра» (1905),
- «Острів Хортиця на Дніпрі» (1917).
- «Малорусские песни, преимущественно исторические» (1894);
- «С берегов Днепра» (1905),
- «Малороссийская и запорожская старина в памятниках устного народного творчества» (1907),
- «Малорусские народные предания, поверья и рассказы» (1907),
- «Малорусские исторические песни» (1908),
- «Запорожские и гайдамацкие клады» (1908),
- «Народная память об урочищах и исторических лицах „Запорожья“ (1909),
- „Народная память о Запорожье“ (1911),
- „Духовный мир в представлении малорусского народа“ (1912),
- „Малорусские народные заговоры, заклинания, молитвы и рецепты“ (1913),
- „Малорусские народные заговоры и заклинания“ (1915).
Вшанування пам'яті
- Ім'ям вченого названо одну з вулиць м. Запоріжжя.
- З 5 вересня 1997 року працює Запорізьке наукове товариство імені Якова Новицького.
- На будові Вільнянського районного краєзнавчого музею Якову Павловичу Новицькому встановлена пам'ятна дошка. м. Вільнянськ
- У місті Нікополь вулицю Кубанську перейменували на вулицю Якова Новицького.
- У місті Вільнянськ провулок Жуковського перейменували на провулок Якова Новицького.
Бібліографія літератури про Я. П. Новицького
- Бойко А., Бровко А., Бровко Б., Іваннікова Л. Яків Новицький — видатний дослідник і громадський діяч Запорізького краю. — Запоріжжя: АА Тандем, 2007.
- Бровко А. С., Бровко Б. А. Яків Новицький та його імениті предки. — Запоріжжя: Тандем-У, 1997.-53 с.: іл. — („Запорізька спадщина“. Вип. 3).
- Бровко Б. А. Новицький Яків Павлович // Українське козацтво: Мала енциклопедія. — К.- Запоріжжя, 2002.- С. 350.
- Бровко А. С. Двуязычие в историко — этнографических текстах Я. П. Новицкого. // Матеріали IV регіон. наук. конф. Історико-етнографічні дослідження Південної України»: Присвяч. пам'яті Я. П. Новицького.- Запоріжжя, 1999.- 52 с.- (Сер. «Запорізька старовина». Вип. 5).- С. 3-5.
- Бровко Б. А., Кириченко В. М. Зв'язки Я. П. Новицького з відомими діячами науки і культури // Наукові праці історичного факультету Запорізького державного університету.- Запоріжжя, 2002.- Вип. XIV.- С. 41 — 45.
- Величко О., Козлова І. Діяльність Я. П. Новицького (за документами Державного архіву Запорізької області).// Матеріали перших Новицьких читань 24 жовт. 2002 року, м. Запоріжжя.- Запоріжжя: Тандем-У, 2002.- 145 с.- С. 7- 12.
- Діброва С. С. Я. П. Новицький (1847—1925) як визначний археограф та засновник олександрівського крайового архіву.[недоступне посилання з квітня 2019]
- Зєвахін Л. Яків Новицький і бджолярство // Запоріз. правда. — 2000.- 27 січ.
- Ляшко С. Н. Археологическая деятельность Я. П. Новицкого (1847—1925) // Наукові праці історичного факультету [ЗНУ.- Дніпропетровськ, 1997.- Вип.2.- С. 242—251.][недоступне посилання з квітня 2019]
- Ляшко С. Новицький Яків Павлович // Українська біографістика. — К., 1996.- Вип. І.- С. 93 — 95.
- Саєнко В. Ремінісценції «основного» індоєвропейського міфу в фольклорних записах Я. П. Новицького // VI Всеукр. наук. конф. з історич. краєзнавства. — Луцьк, 1993.- С. 445—446.
- Сумцовъ Н. Ө. Современная малорусская этнографія. Часть 1-ая (съ портретомъ А. А. Потебни).— Кіевъ: Изданіе редакціи журнала «Кіевская старина», 1893.— С. 130—146. (рос. дореф.)
- Шевелев М. Пушкинские герои в дневниках Якова Новицького // Досье.- 2002.- 24 окт.- С. 12.
- Яків Новицький, Фольклорист, історик, педагог / Л. Іваннікова. — Запоріжжя: АА Тандем, 2010. — 388 c.
Джерела та література
- П. І. Скрипник. Новицький Яків Павлович // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2010. — Т. 7 : Мл — О. — С. 453. — .
- З минувшини Подніпров'я. — Дніпропетровськ: «Дніпро», 1995. — 177 с.
- Новицький Яків Павлович
- Новицький Яків Павлович. Біографія.
- http://gorod.dp.ua/history/article_ru.php?article=81
- http://zounb.zp.ua/resourse/2007/calendar_2007_F_people.html
Посилання
- Новицький Яків // Українська мала енциклопедія : 16 кн : у 8 т. / проф. Є. Онацький. — Буенос-Айрес, 1962. — Т. 5, кн. IX : Літери На — Ол. — С. 1151. — 1000 екз.
Примітки
- Бухтияров В. Ф. Енциклопедія Криворіжжя — 2005. — Т. 2. — С. 187. —
- https://www.facebook.com/zagranichny (29 липня 2023). Радісна, Ясна, Шухевича, Чорновола тощо: у Нікополі перейменували ще 48 вулиць і провулків (укр.). Процитовано 29 липня 2023.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Novickij Yakiv Pavlovich nar 24 zhovtnya 6 listopada 1847 r s Auli Katerinoslavskogo povitu Katerinoslavskoyi guberniyi teper selishe Krinichanskogo r nu Dnipropetrovskoyi obl 19 travnya 1925 r vidomij ukrayinskij istorik arheolog etnograf folklorist krayeznavec pedagog Dijsnij chlen Imperatorskogo Rosijskogo Geografichnogo Tovaristva vid 23 sichnya 1876 r Novickij Yakiv PavlovichNarodivsya 14 zhovtnya 1847 1847 10 14 1 Auli Romankivska volost Katerinoslavskij povit Katerinoslavska guberniya Rosijska imperiyaPomer 19 travnya 1925 1925 05 19 77 rokiv Zaporizhzhya Katerinoslavska guberniya Ukrayinska SRR SRSRKrayina Rosijska imperiya UNR Ukrayinska DerzhavaDiyalnist istorikZnannya mov rosijskaNagorodiRoboti u Vikidzherelah Mediafajli u Vikishovishi U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej iz prizvishem Novickij BiografiyaNovickij Yakiv Pavlovich nashadok polkovnika soratnika Ivana Mazepi Ilka Novickogo Zakinchiv Oleksandrivske povitove uchilishe U 1868 r Novickij pid vplivom pedagoga organizatora narodnih shkil golovi Oleksandrijskoyi povitovoyi uchilishnoyi radi barona M O Korfa virishiv stati uchitelem Z 1869 po 1877 rr Ya Novickij pracyuye vchitelem u riznih shkolah Oleksandrijskogo povitu Vede krayeznavchu robotu provodit arheologichni rozvidki zapisuye folklorno etnografichnij material yak vid starozhiliv Yakova Novickogo mozhna vvazhati novatorom v pedagogici ukrayinoznavstva vin zaluchav do programi vse sho stanovit istoriko etnografichnij interes vihovuvav nacionalnu svidomist shkolyariv na osnovi znan miscevoyi istoriyi etnografiyi arheologiyi prirodi Do 1876 r Yakiv Pavlovich zibrav chimalu kolekciyu folklornih tvoriv zapisanih na Zaporizhzhi Svoyi zibrannya nadsilaye do Pivdenno Zahidnogo viddilu Imperatorskogo Rosijskogo Geografichnogo Tovaristva U 1877 r Yakiv Pavlovich buv zvilnenij z posadi vchitelya za poshirennya v narodi ukrayinofilskih tendencij Deyakij chas pracyuvav u Chernigivskomu zemskomu statistichnomu viddili a z 1879 r znov povertayetsya do Oleksandrivska Zaporizhzhya prodovzhuye naukovu robotu Pracyuye tut sekretarem povitovoyi uchilishnoyi radi zgodom opikunom i ekzamenatorom zemskih shkil sho spriyaye jogo mandrivkam po teritoriyi Zaporozhzhya Naukovij dorobokPonad 30 rokiv Ya P Novickij doslidzhuvav o Horticyu Velikij Lug ruyini vsih Zaporozkih Sichej krim Oleshkivskoyi i Kam yanskoyi zdijsnyuvav trivali pohodi po Katerinoslavshini i retelno opracovuvav miscevi arhivi zrobiv statistiko ekonomichnij ta istoriko etnografichnij opis sil Oleksandrivskogo povitu Na o Hortici ta v okolicyah Oleksandrivska rozkopav bilshe 100 kurganiv Stvoriv detalnu kartu o Hortici yaku vikoristav D I Yavornickij u svoyih pracyah Novickij Yakiv Pavlovich zibrav unikalnu kolekciyu artefaktiv kozackoyi dobi zaporozkih ikon lyulok kartin inshih cinnostej yaku zgodom peredav do muzeyu O Polya teper Dnipropetrovskij istorichnij muzej im D I Yavornickogo zafotografuvav majzhe vsi cerkvi Oleksandrivskogo povitu hresti ta inshi pam yatki istorichni krayevidi mogili urochisha Dniprovi skeli porogi vikovi dubi tosho 1913 r v primishenni Oleksandrivskogo zemstva buv vidkritij istorichnij muzej zasnovnikom yakogo i pershim direktorom do 1925 r buv Ya P Novickii nini Zaporizkij oblasnij krayeznavchij muzej V ostanni roki zhittya 1919 1925 Yakiv Pavlovich pracyuvav takozh zaviduvachem stvorenogo nim arhivu teper Derzhavnij istorichnij arhiv Zaporizkoyi obl Ya P Novickij zibrav takozh bagatij botanichnij ta zoologichnij material viv meteorologichni ta fenologichni sposterezhennya Protyagom 1873 1916 rr Ya Novickij zbirav folklorni materiali na teritoriyi kolishnogo Zaporozhzhya v Oleksandrivskomu ta Katerinoslavskomu povitah Novickij Ya P buv chlenom ryadu naukovih tovaristv Harkivskogo istoriko filologichnogo Katerinoslavskogo naukovogo Katerinoslavskoyi vchenoyi arhivnoyi komisiyi Tovaristva lyubiteliv prirodoznavstva antropologiyi ta etnografiyi pri Moskovskomu universiteti Bibliografiya prac Ya P NovickogoYakiv Pavlovich Novickij Bibliogr spisok ZOUNB im Gorkogo Ukladachi G Nagorna I Shershnova Zaporizhzhya 1996 22 s Ser Doslidniki ridnogo krayu Vip 1 Bibliografiya drukovanih prac Ya P Novickogo bilshe 200 odinic Pervye uchilisha Aleksandrovskoj kreposti Aleksandrovska uezdnogo goroda 1908 K istorii narodnogo obrazovaniya v Ekaterinoslavskoj gubernii 1887 Istoriya goroda Aleksandrovska 1905 Materialy dlya istorii Zaporozhskih kazakov 1909 Opisanie granic i gorodov byvshej Azovskoj gubernii 1910 S beregov Dnepra 1905 Ostriv Horticya na Dnipri 1917 Malorusskie pesni preimushestvenno istoricheskie 1894 S beregov Dnepra 1905 Malorossijskaya i zaporozhskaya starina v pamyatnikah ustnogo narodnogo tvorchestva 1907 Malorusskie narodnye predaniya poverya i rasskazy 1907 Malorusskie istoricheskie pesni 1908 Zaporozhskie i gajdamackie klady 1908 Narodnaya pamyat ob urochishah i istoricheskih licah Zaporozhya 1909 Narodnaya pamyat o Zaporozhe 1911 Duhovnyj mir v predstavlenii malorusskogo naroda 1912 Malorusskie narodnye zagovory zaklinaniya molitvy i recepty 1913 Malorusskie narodnye zagovory i zaklinaniya 1915 Pam yatna doshka Novickomu Yakovu Pavlovichu na Vilnyanskomu muzeyi Vshanuvannya pam yatiIm yam vchenogo nazvano odnu z vulic m Zaporizhzhya Z 5 veresnya 1997 roku pracyuye Zaporizke naukove tovaristvo imeni Yakova Novickogo Na budovi Vilnyanskogo rajonnogo krayeznavchogo muzeyu Yakovu Pavlovichu Novickomu vstanovlena pam yatna doshka m Vilnyansk U misti Nikopol vulicyu Kubansku perejmenuvali na vulicyu Yakova Novickogo U misti Vilnyansk provulok Zhukovskogo perejmenuvali na provulok Yakova Novickogo Bibliografiya literaturi pro Ya P NovickogoBojko A Brovko A Brovko B Ivannikova L Yakiv Novickij vidatnij doslidnik i gromadskij diyach Zaporizkogo krayu Zaporizhzhya AA Tandem 2007 Brovko A S Brovko B A Yakiv Novickij ta jogo imeniti predki Zaporizhzhya Tandem U 1997 53 s il Zaporizka spadshina Vip 3 Brovko B A Novickij Yakiv Pavlovich Ukrayinske kozactvo Mala enciklopediya K Zaporizhzhya 2002 S 350 Brovko A S Dvuyazychie v istoriko etnograficheskih tekstah Ya P Novickogo Materiali IV region nauk konf Istoriko etnografichni doslidzhennya Pivdennoyi Ukrayini Prisvyach pam yati Ya P Novickogo Zaporizhzhya 1999 52 s Ser Zaporizka starovina Vip 5 S 3 5 Brovko B A Kirichenko V M Zv yazki Ya P Novickogo z vidomimi diyachami nauki i kulturi Naukovi praci istorichnogo fakultetu Zaporizkogo derzhavnogo universitetu Zaporizhzhya 2002 Vip XIV S 41 45 Velichko O Kozlova I Diyalnist Ya P Novickogo za dokumentami Derzhavnogo arhivu Zaporizkoyi oblasti Materiali pershih Novickih chitan 24 zhovt 2002 roku m Zaporizhzhya Zaporizhzhya Tandem U 2002 145 s S 7 12 Dibrova S S Ya P Novickij 1847 1925 yak viznachnij arheograf ta zasnovnik oleksandrivskogo krajovogo arhivu nedostupne posilannya z kvitnya 2019 Zyevahin L Yakiv Novickij i bdzholyarstvo Zaporiz pravda 2000 27 sich Lyashko S N Arheologicheskaya deyatelnost Ya P Novickogo 1847 1925 Naukovi praci istorichnogo fakultetu ZNU Dnipropetrovsk 1997 Vip 2 S 242 251 nedostupne posilannya z kvitnya 2019 Lyashko S Novickij Yakiv Pavlovich Ukrayinska biografistika K 1996 Vip I S 93 95 Sayenko V Reminiscenciyi osnovnogo indoyevropejskogo mifu v folklornih zapisah Ya P Novickogo VI Vseukr nauk konf z istorich krayeznavstva Luck 1993 S 445 446 Sumcov N Ө Sovremennaya malorusskaya etnografiya Chast 1 aya s portretom A A Potebni Kiev Izdanie redakcii zhurnala Kievskaya starina 1893 S 130 146 ros doref Shevelev M Pushkinskie geroi v dnevnikah Yakova Novickogo Dose 2002 24 okt S 12 Yakiv Novickij Folklorist istorik pedagog L Ivannikova Zaporizhzhya AA Tandem 2010 388 c Dzherela ta literaturaP I Skripnik Novickij Yakiv Pavlovich Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2010 T 7 Ml O S 453 ISBN 978 966 00 1061 1 Z minuvshini Podniprov ya Dnipropetrovsk Dnipro 1995 177 s Novickij Yakiv Pavlovich Novickij Yakiv Pavlovich Biografiya http gorod dp ua history article ru php article 81 http zounb zp ua resourse 2007 calendar 2007 F people htmlPosilannyaNovickij Yakiv Ukrayinska mala enciklopediya 16 kn u 8 t prof Ye Onackij Buenos Ajres 1962 T 5 kn IX Literi Na Ol S 1151 1000 ekz PrimitkiBuhtiyarov V F Enciklopediya Krivorizhzhya 2005 T 2 S 187 ISBN 966 96328 1 1 d Track Q16698973 https www facebook com zagranichny 29 lipnya 2023 Radisna Yasna Shuhevicha Chornovola tosho u Nikopoli perejmenuvali she 48 vulic i provulkiv ukr Procitovano 29 lipnya 2023