Шахи в Естонії прославилися, зокрема такими гравцями як Пауль Керес (один із найсильніших шахістів світу 1930-1950-х років), Тину Ийм (дворазовий чемпіон світу з ), Лембіт Олль і Яан Ельвест, а також третім місцем на всесвітній шаховій олімпіаді 1939 в Буенос-Айресі.
Ранній розвиток
Перші дані про гру в шахи на території Естонії належать до кінця XIII століття; це згадка про шахи у проповіді домініканського монах Мавриція з Ревеля (близько 1270). Збереглася шахова книга Стефана (рукопис бл. 1350 року), надрукована 1490 в Любеку. Автор — ректор соборної школи в Дерпті (нині Тарту). Це був переклад знаної «моралізації» Сессоля.
Серед відомих шахістів XVIII століття були К.-Ф. Амелунґ і Е. Мантейфель. Мантейфель став співавтором «Кодексу шахової гри» Й. Коха (1814). Збереглися свідчення про партію в «живі шахи» між Амелунґом і Мантейфелем.
У XIX столітті головним центром шахового життя Естонії був Дерпт, де навчалися грі Ліонель Кізерицький, К. Кнорре, Е. Шмідт, Ф. Амелунґ, А. Ашарін і інші. 1876 року офіційно засновано найстаріше в Прибалтиці «Юріївське шахове товариство», хоча фактично цей гурток діяв ще з 1820-х років. Також створено гурток у Пернові, а 1887 року затверджено статут «Ревельського товариства любителів шахової гри». У 1889—1902 Амелунґ видавав шаховий альманах «Балтіше шахблеттер» (Baltische Schachblätter, вийшло 8+1 випусків; останні 4 вийшли в Ризі).
1883 року естонський журналіст і громадський діяч А. Ґренцштейн надрукував у газеті «Олевік» і окремою книгою (2 тисячі примірників) перший шаховий підручник естонською мовою. Його шахову термінологію з незначними змінами використовують і досі. У 1903 в Ревелі створено шахове товариство «Чигорін». Товариства ініціювало Естляндські шахові турніри, переможцями яких були: 1905 — А. Файнштейн; 1906 — Г. Абельс; 1909 — А. Хмелевський; 1910 — А. Файнштейн. 1915-го на базі товариства імені М. Чигоріна та шахової секції естонського спортивного товариства «Калев» виник Ревельский шаховий гурток.
Перший незалежний період
Після Першої світової гуртки в Таллінні, Тарту та Пярну відновили діяльність. Багатолітнім керівником Таллінського шахового товариства був Я. Сітска, автор підручника шахової гри 1914 року. 1921-го проведено перший чемпіонат Таллінна (переможець — Браше, 10 з 11 очок). У 1922—1923 відбувся 1-й чемпіонат Естонії (1-ше місце посів Рінне, який випередив Тюрна та Браше). 1925 року проведений матч за звання чемпіона Естонії між П. Рінне і І. Тюрном: переміг Тюрн — 9½:4½ (+6 -1 = 7). Надалі титул здобували Мікенас, Рінне і Лауріне, Фрідеманн, Рауд, Керес і Фрідеманн, а з 1936-го переможець першості не отримував звання чемпіона, а тільки право викликати на матч чинного володаря титулу. Так, 1936 р. П. Шмідт зіграв унічию матч з П. Кересом — 3½:3½, завдяки чому Керес зберіг звання чемпіона. У наступних чемпіонатах перше місце здобували П. Шмідт і Рауд, але вони не грали з Кересом, який, таким робом, зберіг титул чемпіона. Інших матчів за звання чемпіона не проводилося. Естонські шахісти регулярно проводили міжнародні матчі з колегами з Фінляндії, Латвії та Литви.
Із сильних міжнародних турнірів того періоду: Таллінн (1930) — 1-е місце В. Мікенас, 2-ге — Боголюбов; Таллінн (1935) — 1-ше місце Шмідт, 2-ге — Керес; Пярну (1937) — 1-ше місце Шмідт, 2-4-те поділили Керес, Флор і Штальберґ. Естонські шахісти виступали в трьох довоєнних олімпіадах: 1935 — 11-те місце (із 20 команд), 1937 — 7-е (із 19), 1939 — 3-тє місце (серед 16 збірних). Бронзові медалі олімпіади-39 стали найбільшим досягненням естонських шахів. У другій половині 30-х років Пауль Керес здобув високі місця на багатьох міжнародних турнірах і став одним із претендентів на титул чемпіона світу. Він залишався серед найсильніших шахістів планети і впродовж 40-х і 50-х років.
Радянський час, відновлення незалежності
Після приходу російських військ Пауль Фелікс Шмідт перейшов на територію Райху. Також під час війни виступав у німецьких турнірах Пауль Керес. У радянський час шахи стали одним із культових видів спорту. 1946 року в Таллінні відкрито республіканський шаховий клуб, з 1961 року при Талліннській спортивній школі працювало шахове відділення, яким керував Іво Ней. Завдяки організаторським здібностям П. Кереса сильні турніри відбулися в Пярну 1947 року (серед учасників — Керес, Лілієнталь, Болеславський, Бронштейн, Смислов) і 1955 року (Керес, Рандвійр, Лілєнталь, Рагозін, Толуш).
У 1959—1968 роках регулярно відбувалися матчі Естонія — Фінляндія. З 1969 року Таллінн приймав традиційний міжнародний турнір. Після смерті Пауля Кереса турнір став меморіалом цього шахіста. Єдиним міжнародним гросмейстером після смерті Кереса був Яан Ельвест.
Чоловічу першість республіки найчастіше здобували Іво Ней (8 разів) і (6 разів).
Дворазовою чемпіонкою Радянського Союзу (1963, 1967) була . Сальме Роотаре встановила рекорд за кількістю чемпіонств Естонії — 15 (у 1945—1972 роках).
Традиційно сильно виступали естонці в заочних змаганнях. Так, Тину Ийм був дворазовим чемпіоном світу з кореспонденційних шахів (1977-1983 і 1994-1999), а в командному чемпіонаті СРСР 1984 збірна республіки посіла 4-те місце.
Високе, 17-те, місце естонська збірна посіла на чоловічій шаховій олімпіаді 1994 року. На першій шахівниці грав міжнародний гросмейстер Лембіт Олль, на другій — міжнародний гросмейстер Яан Ельвест. Багаторазовою чемпіонкою країни серед жінок у 1990-х і 2000-х була .
Див. також
Джерела
- Шахматный словарь. — Москва: Физкультура и спорт, 1964. — С. 100—104.
- Шахматы: энциклопедический словарь / гл. ред. А. Е. Карпов. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — С. 510—511.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Shahi v Estoniyi proslavilisya zokrema takimi gravcyami yak Paul Keres odin iz najsilnishih shahistiv svitu 1930 1950 h rokiv Tinu Ijm dvorazovij chempion svitu z Lembit Oll i Yaan Elvest a takozh tretim miscem na vsesvitnij shahovij olimpiadi 1939 v Buenos Ajresi Rannij rozvitokPershi dani pro gru v shahi na teritoriyi Estoniyi nalezhat do kincya XIII stolittya ce zgadka pro shahi u propovidi dominikanskogo monah Mavriciya z Revelya blizko 1270 Zbereglasya shahova kniga Stefana rukopis bl 1350 roku nadrukovana 1490 v Lyubeku Avtor rektor sobornoyi shkoli v Derpti nini Tartu Ce buv pereklad znanoyi moralizaciyi Sessolya Sered vidomih shahistiv XVIII stolittya buli K F Amelung i E Mantejfel Mantejfel stav spivavtorom Kodeksu shahovoyi gri J Koha 1814 Zbereglisya svidchennya pro partiyu v zhivi shahi mizh Amelungom i Mantejfelem U XIX stolitti golovnim centrom shahovogo zhittya Estoniyi buv Derpt de navchalisya gri Lionel Kizerickij K Knorre E Shmidt F Amelung A Asharin i inshi 1876 roku oficijno zasnovano najstarishe v Pribaltici Yuriyivske shahove tovaristvo hocha faktichno cej gurtok diyav she z 1820 h rokiv Takozh stvoreno gurtok u Pernovi a 1887 roku zatverdzheno statut Revelskogo tovaristva lyubiteliv shahovoyi gri U 1889 1902 Amelung vidavav shahovij almanah Baltishe shahbletter Baltische Schachblatter vijshlo 8 1 vipuskiv ostanni 4 vijshli v Rizi 1883 roku estonskij zhurnalist i gromadskij diyach A Grencshtejn nadrukuvav u gazeti Olevik i okremoyu knigoyu 2 tisyachi primirnikiv pershij shahovij pidruchnik estonskoyu movoyu Jogo shahovu terminologiyu z neznachnimi zminami vikoristovuyut i dosi U 1903 v Reveli stvoreno shahove tovaristvo Chigorin Tovaristva iniciyuvalo Estlyandski shahovi turniri peremozhcyami yakih buli 1905 A Fajnshtejn 1906 G Abels 1909 A Hmelevskij 1910 A Fajnshtejn 1915 go na bazi tovaristva imeni M Chigorina ta shahovoyi sekciyi estonskogo sportivnogo tovaristva Kalev vinik Revelskij shahovij gurtok Pershij nezalezhnij periodPaul Keres Pislya Pershoyi svitovoyi gurtki v Tallinni Tartu ta Pyarnu vidnovili diyalnist Bagatolitnim kerivnikom Tallinskogo shahovogo tovaristva buv Ya Sitska avtor pidruchnika shahovoyi gri 1914 roku 1921 go provedeno pershij chempionat Tallinna peremozhec Brashe 10 z 11 ochok U 1922 1923 vidbuvsya 1 j chempionat Estoniyi 1 she misce posiv Rinne yakij viperediv Tyurna ta Brashe 1925 roku provedenij match za zvannya chempiona Estoniyi mizh P Rinne i I Tyurnom peremig Tyurn 9 4 6 1 7 Nadali titul zdobuvali Mikenas Rinne i Laurine Fridemann Raud Keres i Fridemann a z 1936 go peremozhec pershosti ne otrimuvav zvannya chempiona a tilki pravo viklikati na match chinnogo volodarya titulu Tak 1936 r P Shmidt zigrav unichiyu match z P Keresom 3 3 zavdyaki chomu Keres zberig zvannya chempiona U nastupnih chempionatah pershe misce zdobuvali P Shmidt i Raud ale voni ne grali z Keresom yakij takim robom zberig titul chempiona Inshih matchiv za zvannya chempiona ne provodilosya Estonski shahisti regulyarno provodili mizhnarodni matchi z kolegami z Finlyandiyi Latviyi ta Litvi Iz silnih mizhnarodnih turniriv togo periodu Tallinn 1930 1 e misce V Mikenas 2 ge Bogolyubov Tallinn 1935 1 she misce Shmidt 2 ge Keres Pyarnu 1937 1 she misce Shmidt 2 4 te podilili Keres Flor i Shtalberg Estonski shahisti vistupali v troh dovoyennih olimpiadah 1935 11 te misce iz 20 komand 1937 7 e iz 19 1939 3 tye misce sered 16 zbirnih Bronzovi medali olimpiadi 39 stali najbilshim dosyagnennyam estonskih shahiv U drugij polovini 30 h rokiv Paul Keres zdobuv visoki miscya na bagatoh mizhnarodnih turnirah i stav odnim iz pretendentiv na titul chempiona svitu Vin zalishavsya sered najsilnishih shahistiv planeti i vprodovzh 40 h i 50 h rokiv Radyanskij chas vidnovlennya nezalezhnostiPislya prihodu rosijskih vijsk Paul Feliks Shmidt perejshov na teritoriyu Rajhu Takozh pid chas vijni vistupav u nimeckih turnirah Paul Keres U radyanskij chas shahi stali odnim iz kultovih vidiv sportu 1946 roku v Tallinni vidkrito respublikanskij shahovij klub z 1961 roku pri Tallinnskij sportivnij shkoli pracyuvalo shahove viddilennya yakim keruvav Ivo Nej Zavdyaki organizatorskim zdibnostyam P Keresa silni turniri vidbulisya v Pyarnu 1947 roku sered uchasnikiv Keres Liliyental Boleslavskij Bronshtejn Smislov i 1955 roku Keres Randvijr Lilyental Ragozin Tolush U 1959 1968 rokah regulyarno vidbuvalisya matchi Estoniya Finlyandiya Z 1969 roku Tallinn prijmav tradicijnij mizhnarodnij turnir Pislya smerti Paulya Keresa turnir stav memorialom cogo shahista Yedinim mizhnarodnim grosmejsterom pislya smerti Keresa buv Yaan Elvest Cholovichu pershist respubliki najchastishe zdobuvali Ivo Nej 8 raziv i 6 raziv Dvorazovoyu chempionkoyu Radyanskogo Soyuzu 1963 1967 bula Salme Rootare vstanovila rekord za kilkistyu chempionstv Estoniyi 15 u 1945 1972 rokah Tradicijno silno vistupali estonci v zaochnih zmagannyah Tak Tinu Ijm buv dvorazovim chempionom svitu z korespondencijnih shahiv 1977 1983 i 1994 1999 a v komandnomu chempionati SRSR 1984 zbirna respubliki posila 4 te misce Visoke 17 te misce estonska zbirna posila na cholovichij shahovij olimpiadi 1994 roku Na pershij shahivnici grav mizhnarodnij grosmejster Lembit Oll na drugij mizhnarodnij grosmejster Yaan Elvest Bagatorazovoyu chempionkoyu krayini sered zhinok u 1990 h i 2000 h bula Div takozhDzherelaShahmatnyj slovar Moskva Fizkultura i sport 1964 S 100 104 Shahmaty enciklopedicheskij slovar gl red A E Karpov Moskva Sovetskaya enciklopediya 1990 S 510 511