Тернопільське братство — національно-релігійна громадська організація, заснована православними міщанами в Тернополі при церковній парафії міста.
Тернопільське братство |
---|
Відомості
Згідно з традиційними уявленнями зять засновника Тернополя, князь Василь-Костянтин Острозький у 1570 р. виділив 235 морґів землі, кошти на утримання школи і шпиталю для пристарілих і хворих людей. Міщанське братство збудувало для шпиталю приміщення і утримувало сиротинець, який вели Сестри Служебниці. Братство протягом кількох століть розширювало свою діяльність, як і інші братства, було опорою руського (українського) народу в міських громадах.
Можливо, що з діяльністю братства пов'язаний Лука із Тернополя, котрий У 1569 р. переклав Старий Заповіт.
Проблеми дослідження братства
Л. Тимошенко у своїй статті «Тернопільське братство Різдва Христового у світлі маловідомих та нововіднайдених джерел (друга половина XVI—XVII ст.).» наголошує на деяких проблемах дослідження Тернопільського братства.
Загалом висвітлення початкової історії Тернопільського братства ускладнюється відсутністю оригіналів документів та певними неузгодженнями в їхньому датуванні. Крім того, було кілька фундаційних грамот — 1560, 1570 і 1593 рр. В архівах зберігаються лише копії цих документів, деякі з яких зроблені вже ХХ ст. Проте оригінали були доступними ще О. Терлецькому, котрий 1909 року видав працю «Василь-Костянтин князь Острозький. Історія фундації князя Острозького в Тернополі». Це все ускладнює питання з'ясування статусу братства, адже Тернопіль був приватним містом зі своїми особливостями місцевого самоврядування. Також незрозумілий статус князя В.-К. Острозького в Тернополі, оскільки до 1567 року містом володіла його дружина Софія (бл.1534— 1.7.1570 ), донька засновника міста Яна Амора Тарновського, а після її смерті до 1594 р. сини її та В.-К. Острозького.
Крім того, у фундушах та фундаційних грамотах відсутнє слово братство, однак йдеться про утворення схожої на нього мирянської організації при церкві Різдва Христового, з прописаними функціями і правами, але без окремого статуту. «Братство» відсутнє й у документах цієї організації XVII ст. Тому український історик Ярослав Ісаєвич не визнавав Тернопільське братство власне братством.
Статутні пункти прописані у фундушах: "вісімка старійшин, їх обрання і підзвітність, правила призначення священика, його незалежність, та ін.
«Шпитальна фундація» і кураторія
Основою для заснування Тернопільського братства стала «Шпитальна фундація» князя В.-К. Острозького при церкві Різдва Христового. Князь подарував фундації земельну ділянку для шпиталю, де могли лікуватися православні розміром 235 моргів землі. Межі ділянки: «волоку адо лан від села Біла» «до вжитку на вічні часи», як також «і в другій стороні від Березовиці» «лан для цього шпиталю від теребовлянського шляху» і встановив кураторію з восьми, а згодом із десяти міщан, що мала право назначати священика і наглядати над дяком, дияконом, проскурницею та шпиталем. Цій кураторії підлягала також Надставна церква.
4 вересня 1593 р. В.-К. Острозький поширив грамоту з 1570 р., зв'язуючи братство з парафією Тернополя. Зробив він це через труднощі, що їх мала кураторія у своїй праці за минулих 23 роки. Тернопільські міщани — члени кураторії твердили, що «деякі з тих церковних опікунів (з-поміж перших вісьмох членів кураторії) (Душин Олехович, Грицько, Вайєвич, Марк Суконник, Симеон Личковецький, Андрей Крупка, Тимко Крамар, Лука Гороховський, Лукаш Дияк) померли, і цей лист і перша фундація з їх смертю десь поділася і всі їхні справи йдуть в безлад». Тому вони просили, щоб князь відновив і затвердив першу фундацію. Острозький задовольнив прохання тернопільських міщан і збільшив кураторію до десяти членів. Члени кураторії дістали також привілей — звільнення від податків, як публічні урядовці. Вони складали щороку звіт із прибутків і видатків намісникові князя в замку. Також князь на вічні часи звільнив від усіх міських і замкових податків як «samego popa, dyakona і innich sług cerkiewnych», так і їх дім та фондовані шпитальні поля (церкві було надано «два ланы на издержки церковни и шпитальни»). Міщани ж отримали дозвіл на будівництво церкви Різдва Христова (Зеленої церкви), яка була збудована вже на початку 17 ст.
Відносини кураторії з Острозьким
Існує думка, що відновлення й повторне потвердження першої грамоти В. К. Острозького з 1570 р. може свідчити про те, що у взаєминах між братством і єпископом, чи місцевим парохом, не все було гаразд. Братство, «побіч втягнення в засяг своїх інтересів винятково церковно-культурних, стало вмішуватись також у чисто церковні справи та створювати конфлікти». Це могло бути пов'язаним з тим, що тернопільські міщани пішли дещо задалеко у виконуванні наданих їм Острозьким повноважень. Проте Острозький все ж таки поступився братству. Цьому могло, правда, посприяти перебування у Тернополі патріарха Єремії II Траноса у 1589 році. Проте немає документальних підтверджень контакту між Братством і Патріархом. Є лише інформація про перебування патріарха Єремії II Траноса в місті, а також певні його дії: створення Рогатинського братства, а також духовний суд у справі братств (завершений у Кам'янці-Подільському).
Розвиток братства. Братська школа
Грамота князя Острозького з 1593 року поширювала права та обов'язки братства й згадувала також про школу з слов’яно-руською мовою навчання, яка, можливо, вже тоді існувала. Підтримуване за життя Острозького, братство, продовжувало розвиватися і по його смерті (1608 р.). Завдяки матеріальним засобам воно могло навіть поширити свою діяльність у другій половині XVII століття на молодь, заклавши 1668 р. при церковній школі «Братство благочестивих і благонадійних младенцов в мисті Тернополи обитающих», затверджене єпископом Йосифом Шумлянським.
Див. також
Зауваги
- Тимошенко Л. вказав 1567 як рік її смерті → Тимошенко Л. Тернопільське братство Різдва Христового у світлі маловідомих та нововіднайдених джерел… — С. 674.
Примітки
- . Архів оригіналу за 13 листопада 2013. Процитовано 6 березня 2017.
- Chynczewska-Hennel T. Ostrogski Konstanty Wasyl książę (ok. 1526—1608) // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1979. — T. XXIV/3, zeszyt 102. — S. 495. (пол.)
- Тимошенко Л. Тернопільське братство Різдва Христового у світлі маловідомих та нововіднайдених джерел… — С. 669—682.
- Бородій, Андрій (16 червня 2022). Міщани міста Тернополя: від заснування міста і до сьогодні - iternopolyanyn.com (укр.). Процитовано 29 червня 2022.
Джерела
- Ісаєвич Я. Д. Братства та їх роль в розвитку української культури XVI—XVIII ст. — Київ: Наук. думка, 1966. — 248 c.
- Терлецький О. Василь-Костянтин князь Острозький. Історія фундації князя Острозького в Тернополі. — Тернопіль, 1909.
- Тимошенко Л. Тернопільське братство Різдва Христового у світлі маловідомих та нововіднайдених джерел (друга половина XVI—XVII ст.) // Збірник наукових праць Інституту українознавства ім. І. Крип'якевича НАН України. Інститут українознавства ім. І. Крип'якевича НАН України). — Львів, 2011. — Вип. 20. — С. 669—682.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Ternopilske bratstvo nacionalno religijna gromadska organizaciya zasnovana pravoslavnimi mishanami v Ternopoli pri cerkovnij parafiyi mista Ternopilske bratstvo Ne plutati z Ternopilske mishanske bratstvo VidomostiZgidno z tradicijnimi uyavlennyami zyat zasnovnika Ternopolya knyaz Vasil Kostyantin Ostrozkij u 1570 r vidiliv 235 morgiv zemli koshti na utrimannya shkoli i shpitalyu dlya pristarilih i hvorih lyudej Mishanske bratstvo zbuduvalo dlya shpitalyu primishennya i utrimuvalo sirotinec yakij veli Sestri Sluzhebnici Bratstvo protyagom kilkoh stolit rozshiryuvalo svoyu diyalnist yak i inshi bratstva bulo oporoyu ruskogo ukrayinskogo narodu v miskih gromadah Mozhlivo sho z diyalnistyu bratstva pov yazanij Luka iz Ternopolya kotrij U 1569 r pereklav Starij Zapovit Problemi doslidzhennya bratstva L Timoshenko u svoyij statti Ternopilske bratstvo Rizdva Hristovogo u svitli malovidomih ta novovidnajdenih dzherel druga polovina XVI XVII st nagoloshuye na deyakih problemah doslidzhennya Ternopilskogo bratstva Zagalom visvitlennya pochatkovoyi istoriyi Ternopilskogo bratstva uskladnyuyetsya vidsutnistyu originaliv dokumentiv ta pevnimi neuzgodzhennyami v yihnomu datuvanni Krim togo bulo kilka fundacijnih gramot 1560 1570 i 1593 rr V arhivah zberigayutsya lishe kopiyi cih dokumentiv deyaki z yakih zrobleni vzhe HH st Prote originali buli dostupnimi she O Terleckomu kotrij 1909 roku vidav pracyu Vasil Kostyantin knyaz Ostrozkij Istoriya fundaciyi knyazya Ostrozkogo v Ternopoli Ce vse uskladnyuye pitannya z yasuvannya statusu bratstva adzhe Ternopil buv privatnim mistom zi svoyimi osoblivostyami miscevogo samovryaduvannya Takozh nezrozumilij status knyazya V K Ostrozkogo v Ternopoli oskilki do 1567 roku mistom volodila jogo druzhina Sofiya bl 1534 1 7 1570 donka zasnovnika mista Yana Amora Tarnovskogo a pislya yiyi smerti do 1594 r sini yiyi ta V K Ostrozkogo Krim togo u fundushah ta fundacijnih gramotah vidsutnye slovo bratstvo odnak jdetsya pro utvorennya shozhoyi na nogo miryanskoyi organizaciyi pri cerkvi Rizdva Hristovogo z propisanimi funkciyami i pravami ale bez okremogo statutu Bratstvo vidsutnye j u dokumentah ciyeyi organizaciyi XVII st Tomu ukrayinskij istorik Yaroslav Isayevich ne viznavav Ternopilske bratstvo vlasne bratstvom Statutni punkti propisani u fundushah visimka starijshin yih obrannya i pidzvitnist pravila priznachennya svyashenika jogo nezalezhnist ta in Shpitalna fundaciya i kuratoriya Osnovoyu dlya zasnuvannya Ternopilskogo bratstva stala Shpitalna fundaciya knyazya V K Ostrozkogo pri cerkvi Rizdva Hristovogo Knyaz podaruvav fundaciyi zemelnu dilyanku dlya shpitalyu de mogli likuvatisya pravoslavni rozmirom 235 morgiv zemli Mezhi dilyanki voloku ado lan vid sela Bila do vzhitku na vichni chasi yak takozh i v drugij storoni vid Berezovici lan dlya cogo shpitalyu vid terebovlyanskogo shlyahu i vstanoviv kuratoriyu z vosmi a zgodom iz desyati mishan sho mala pravo naznachati svyashenika i naglyadati nad dyakom diyakonom proskurniceyu ta shpitalem Cij kuratoriyi pidlyagala takozh Nadstavna cerkva 4 veresnya 1593 r V K Ostrozkij poshiriv gramotu z 1570 r zv yazuyuchi bratstvo z parafiyeyu Ternopolya Zrobiv vin ce cherez trudnoshi sho yih mala kuratoriya u svoyij praci za minulih 23 roki Ternopilski mishani chleni kuratoriyi tverdili sho deyaki z tih cerkovnih opikuniv z pomizh pershih vismoh chleniv kuratoriyi Dushin Olehovich Gricko Vajyevich Mark Sukonnik Simeon Lichkoveckij Andrej Krupka Timko Kramar Luka Gorohovskij Lukash Diyak pomerli i cej list i persha fundaciya z yih smertyu des podilasya i vsi yihni spravi jdut v bezlad Tomu voni prosili shob knyaz vidnoviv i zatverdiv pershu fundaciyu Ostrozkij zadovolniv prohannya ternopilskih mishan i zbilshiv kuratoriyu do desyati chleniv Chleni kuratoriyi distali takozh privilej zvilnennya vid podatkiv yak publichni uryadovci Voni skladali shoroku zvit iz pributkiv i vidatkiv namisnikovi knyazya v zamku Takozh knyaz na vichni chasi zvilniv vid usih miskih i zamkovih podatkiv yak samego popa dyakona i innich slug cerkiewnych tak i yih dim ta fondovani shpitalni polya cerkvi bulo nadano dva lany na izderzhki cerkovni i shpitalni Mishani zh otrimali dozvil na budivnictvo cerkvi Rizdva Hristova Zelenoyi cerkvi yaka bula zbudovana vzhe na pochatku 17 st Vidnosini kuratoriyi z Ostrozkim Isnuye dumka sho vidnovlennya j povtorne potverdzhennya pershoyi gramoti V K Ostrozkogo z 1570 r mozhe svidchiti pro te sho u vzayeminah mizh bratstvom i yepiskopom chi miscevim parohom ne vse bulo garazd Bratstvo pobich vtyagnennya v zasyag svoyih interesiv vinyatkovo cerkovno kulturnih stalo vmishuvatis takozh u chisto cerkovni spravi ta stvoryuvati konflikti Ce moglo buti pov yazanim z tim sho ternopilski mishani pishli desho zadaleko u vikonuvanni nadanih yim Ostrozkim povnovazhen Prote Ostrozkij vse zh taki postupivsya bratstvu Comu moglo pravda pospriyati perebuvannya u Ternopoli patriarha Yeremiyi II Tranosa u 1589 roci Prote nemaye dokumentalnih pidtverdzhen kontaktu mizh Bratstvom i Patriarhom Ye lishe informaciya pro perebuvannya patriarha Yeremiyi II Tranosa v misti a takozh pevni jogo diyi stvorennya Rogatinskogo bratstva a takozh duhovnij sud u spravi bratstv zavershenij u Kam yanci Podilskomu Rozvitok bratstva Bratska shkola Gramota knyazya Ostrozkogo z 1593 roku poshiryuvala prava ta obov yazki bratstva j zgaduvala takozh pro shkolu z slov yano ruskoyu movoyu navchannya yaka mozhlivo vzhe todi isnuvala Pidtrimuvane za zhittya Ostrozkogo bratstvo prodovzhuvalo rozvivatisya i po jogo smerti 1608 r Zavdyaki materialnim zasobam vono moglo navit poshiriti svoyu diyalnist u drugij polovini XVII stolittya na molod zaklavshi 1668 r pri cerkovnij shkoli Bratstvo blagochestivih i blagonadijnih mladencov v misti Ternopoli obitayushih zatverdzhene yepiskopom Josifom Shumlyanskim Div takozhMishanske bratstvoZauvagiTimoshenko L vkazav 1567 yak rik yiyi smerti Timoshenko L Ternopilske bratstvo Rizdva Hristovogo u svitli malovidomih ta novovidnajdenih dzherel S 674 Primitki Arhiv originalu za 13 listopada 2013 Procitovano 6 bereznya 2017 Chynczewska Hennel T Ostrogski Konstanty Wasyl ksiaze ok 1526 1608 Polski Slownik Biograficzny Wroclaw Warszawa Krakow Gdansk Zaklad Narodowy Imienia Ossolinskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1979 T XXIV 3 zeszyt 102 S 495 pol Timoshenko L Ternopilske bratstvo Rizdva Hristovogo u svitli malovidomih ta novovidnajdenih dzherel S 669 682 Borodij Andrij 16 chervnya 2022 Mishani mista Ternopolya vid zasnuvannya mista i do sogodni iternopolyanyn com ukr Procitovano 29 chervnya 2022 DzherelaIsayevich Ya D Bratstva ta yih rol v rozvitku ukrayinskoyi kulturi XVI XVIII st Kiyiv Nauk dumka 1966 248 c Terleckij O Vasil Kostyantin knyaz Ostrozkij Istoriya fundaciyi knyazya Ostrozkogo v Ternopoli Ternopil 1909 Timoshenko L Ternopilske bratstvo Rizdva Hristovogo u svitli malovidomih ta novovidnajdenih dzherel druga polovina XVI XVII st Zbirnik naukovih prac Institutu ukrayinoznavstva im I Krip yakevicha NAN Ukrayini Institut ukrayinoznavstva im I Krip yakevicha NAN Ukrayini Lviv 2011 Vip 20 S 669 682