Більшість дослідників сходяться в думці, що Суча́сна світова́ культу́ра — це безліч самобутніх культур, які знаходяться в діалозі і взаємодії одна з одною, при чому діалог і взаємодія йдуть не тільки по осі теперішнього часу, але й по осі «минуле-майбутнє».
Але культура — це не тільки безліч культур, це також , єдиний культурний потік від Шумерів до наших днів, від Сходу на Захід, від Заходу на Схід. Сьогодні щодо долі культури викристалізувалися два різних розуміння, два погляди, так би мовити «оптимістичний» і «песимістичний». Оптимісти стверджують, що світова культура на правильному шляху, що майбутнє за наукою, технікою, інформацією, регіонально-організованою економікою, що цінності західної культури (успіх, влада, особиста воля, сила і т. д.) є істинними. Песимісти, починаючи від Шпенглера, на противагу, упевнені в зворотному: сучасна світова культура, вважають вони, хилиться до сутінків, кризи.
Існують різні погляди на співвідношення культур різних епох і народів. За висловом М. Бахтіна, «культура завжди лежить на межах» з іншими культурами й епохами. Сучасна людина починає розуміти, що культурна самобутність його народу невіддільна від культурної самобутності інших народів, що всі ми підкоряємося законам культурної комунікації. Німецький соціолог Освальд Шпенглер розглядав сучасну культуру не як єдину загальнолюдську, а розколоту на вісім культур. Ці культури — єгипетська, індійська, вавилонська, китайська, греко-римська, візантійсько-арабська, культура майя, російсько-сибірська. Кожна культура підпорядкована твердому процесу еволюції, фази якої — народження і дитинство, молодість і зрілість, схід і захід.
Питирим Сорокін розвивав учення про «інтегральну» соціологію, що охоплює всі аспекти культури. Він розрізняв системи культурних феноменів багатьох рівнів. Найвищі системи з них (суперсистеми) базуються на світоглядах.
Розуміння сучасної культури
Сучасна культура втілюється у безлічі створюваних матеріальних і духовних явищ. Це і нові засоби праці, і нові продукти харчування, і нові елементи матеріальної інфраструктури побуту, виробництва, і нові наукові ідеї, ідеологічні концепції, релігійні вірування, моральні ідеали і регулятори, твори усіх видів мистецтв і т. д. Культура відіграє щораз більшу роль у досягненні довгострокових програмних цілей демократичного руху: формування і зміцнення громадянського суспільства, розкриття творчих здібностей людини, поглиблення демократії, побудова правової держави.
Оскільки центром культури є людина з усіма її потребами і турботами, то особливе місце в соціальному житті займають і питання освоєння нею культурного середовища, і проблеми, пов'язані з досягненням ним високої якості в процесі створення і сприйняття культурних цінностей. Освоєння культурних багатств минулого виконує інтегрувальну функцію в життєдіяльності кожного суспільства, гармонізує буття людей, пробуджує у них потребу в збагненні світу як цілого. А це має величезне значення для пошуку загальних критеріїв прогресу в умовах нестримної науково-технічної революції.
Панорама культури XX століття вельми строката. Деяка частина населення світу (збирачі і мисливці) є носієм архаїчної культури, велика частина знаходиться на рівні традиційної, аграрної культури й одна третина з 5 млрд чол. досягла стадії науково-технічної, сучасної культури. Цілком зрозуміло, що внаслідок потужного розвитку засобів масової комунікації й інформації сучасна культура впливає на архаїчну і традиційну культури багатьох народів світу. У зв'язку з цим необхідно розглянути характер сучасної культури, окреслити її контури і виділити основні риси. Для сучасної культури характерні насамперед такі процеси, як індустріалізація і інституціоналізація.
Науково-технічна культура
Сучасна науково-технічна культура являє собою своєрідний набір різних культурних мікрокосмів, які потрібно синтезувати в єдине ціле. І нарешті, необхідно враховувати ряд факторів сучасного світу — прискорений розвиток техніки, транспорту і зв'язку, загроза руйнування навколишнього середовища і виснаження природних ресурсів, збільшувана взаємозалежність і взаємозв'язок усіх країн та ін. Усі ці фактори приводять до того, що власне культурне співробітництво перетворюється на фундаментальну необхідність виживання людства. На думку колишнього Генерального директора ЮНЕСКО Фредерика Сарагоси, «установлення справжнього культурного плюралізму — єдиний шлях, що дозволяє протистояти зростальній однаковості, яку несе в собі експансія технічної цивілізації». Цей шлях повинний розглядатися як фактор світової рівноваги і творчості. Міжнародне співробітництво, що забезпечує зближення людей і ідей, розширення взаєморозуміння і солідарності, паралельно сприяє зміцненню культурного аспекту розвитку, що являє собою мету усякого розвитку. Без культури не може бути справжньої волі. Багато дослідників (Ф. Сарагоса, А. Швейцер та ін.) переконані в тім, що задачі нашого часу вимагають сміливого підходу до проблем XX ст., що основні проблеми виникають у сфері культури і їхнє вирішення — у розвитку культури.
У сучасній західній культурі великого поширення набула так звана масова культура. Нерідко ця культура сприймається в Європі як чисто американське явище, хоча це і не зовсім так. У європейських країнах, принаймні останні два століття, існувала й існує поряд з традиційною високою культурою і культура ринкова, масова. У Франції, наприклад, такого роду масова література одержала найменування «бульварної», у Росії вона називалася «літературою товчка ринку».
Американський учений Д. Макдональд запропонував розглянуте явище іменувати «маскультом», тому що «у дійсності це зовсім не культура. Маскульт — це пародія на високу культуру». Тут немає місця мистецтву, а тому не варто говорити ні про моральне очищення за допомогою мистецтва, ні про власне художню насолоду. Нема сенсу міркувати про «художню якість», «естетичну цінність» і таке інше. Усі ці слова — зі словника високої культури. Але саме висока, істинна культура поряд з фольклором завжди панувала в європейській художній свідомості. Вульгарність масової культури ховалася в їхній тіні. Сьогодні дехто бажає вважати маскульт «фольклором промислової епохи». Але фольклор, народне мистецтво, тому і зветься «народним», що завжди зароджується в низах суспільства, у народних глибинах. Навпаки, маскульт створюється і нав'язується зверху фахівцями-майстрами, професіоналами (естрадні композитори, текстовики, співаки, теле- і кінорежисери і сценаристи, менеджери і т. д.). І якщо народне мистецтво має власну художню вартість, то мас-культ лише пародіює високу культуру, паразитує на ній. Досить згадати численні оперети і мюзикли, що використовують класичні сюжети і тексти, екранізації й інсценізації класики, що вражають несмаком.
У свідомості багатьох європейців північноамериканський маскульт став наче уособленням всієї американської культури, американського способу життя. Одна з причин цього — відносна слабкість американської високої культури, надто юної поки, і відсутність розгалуженого, багатого народного мистецтва, про яке можна говорити щодо європейців або жителів Індостану. Двісті років — термін замалий для зародження і розвитку загальнонаціонального фольклору, тим більше в такому різномовному і різнорідному суспільстві, яке утворилося в американських промислових містах унаслідок великої імміграції з усього світу.
Дослідження американського ученого Ф.-Дж. Вудса показують, що в середині XX ст. «культурні цінності найбільших американських етнічних груп» європейців, китайців і японців, мексиканців, негрів, євреїв — усе ще істотно розрізнялися.
Висока, або, традиційна культура, як протиставлення маскульту
Усі культурні в традиційному розумінні народи мають свій фольклор, свої епічні сказання, свою власну, сформовану завдяки праці багатьох поколінь, культурну свідомість. Зароджувалися ці сказання в осілих народів серед селян, що жили миром, громадою, яка була певною культурною й економічною спільністю. Фольклор, колективне за своєю суттю мистецтво і епос, тобто колективні сказання, не могли, звичайно, виникнути серед фермерів-одинаків, що споконвічно були основою сільського населення Північної Америки і жили окремішньо. При розвитку сільського господарства американським шляхом для появи фольклору не було необхідних підстав.
Висока культура, що виростає завжди на ґрунті фольклору, для того, щоб бути по-справжньому живою і сильною, потребує серйозної, стійкої національної традиції. Сполучені Штати (в Новій Англії) успадкували було англійську традицію; нехай дещо провінційна, колоніальна, вона все-таки існувала. До ослаблення культурного впливу Нової Англії призвели, очевидно, громадянська війна, хвиля імміграції з неангломовних країн, що пов'язана зі зростанням промисловості, освоєнням заходу країни. Проте американські діячі культури постійно оглядаються на Європу, знаходячись під очевидним впливом її духовного авторитету і чарівності. Це добре помітно в архітектурі, літературі, оперному театрі та ін. Немислимо уявити без європейської культури Г. Джеймса, Т. Еліста, Е. Гемінґуея, Т. Вальдера та інших письменників, композиторів, художників. Дійсно ж американським мистецтвом, що має деякі самостійні традиції, можна вважати лише кіно, наймолодше і найсамостійніше з видовищних мистецтв.
У сфері високої культури, перебуваючи під явним європейським впливом, США проте досить успішно впливають на навколишній світ за допомогою масової, або популярної, культури. Ряд західноєвропейських дослідників (А.Гобар, Е.Тібо та ін.) вважають, що проникнення американської масової культури, американізація національних культур Європи являє собою культурну війну. Так, А.Гобар у своїй книзі «Культурна війна» пише: «Культурна війна вже почалася, без належного оголошення, без барабанів і труб. Війна за допомогою брехливих слів, за допомогою оманних уявлень, за допомогою зрадницьких посмішок. Класична війна цілила в серце, щоб убивати і скоряти, економічна війна цілила в живіт, щоб експлуатувати і збагачуватися, культурна війни цілить у голову, щоб паралізувати, не вбиваючи, щоб скорити, зіпсувавши, і збагатитися за рахунок розкладання культур і народів. Культурна війна уживає всі свободи і зловживає ними, щоб проникати всюди і руйнувати зсередини всі цінності, усі відмінності, усі духовні багатства народів».
Знаменно, що про наслідки цієї культурної війни, про американізацію європейських культур говорять і французи, і італійці, і греки, і інші європейці, що вкусили (раніше від нас) усі принадності американських кіно- і телебойовиків, року і джазу, кока-коли і жувальної гумки. Але не тільки Західна Європа опинилася сьогодні під загрозою утрати свого культурного обличчя. Якщо в минулому столітті багато російських діячів культури виступали проти бездушного «європеїзування» (сто років тому Н. А. Данилевський навіть випустив книгу «Росія і Європа. Погляд на культурні і політичні відносини слов'янського світу до германо-романського»), то тепер нам у набагато більшій мірі потрібно побоюватися бездумної «американізації». Сьогодні Росія разом з Європою протистоїть наставанню північноамериканського культурного імперіалізму, захищаючи загальноєвропейські культурні цінності, свою культурну самобутність, своє право на самостійне існування. Адже прагнення до культурної самобутності властиве всім народам, що усвідомлюють цю свою самобутність, а особливо таким, котрі мають за своєю спиною багато сторіч культурного життя.
Концепції та реалії
Досвід, накопичений людством у ході його соціокультурної історії, подає неоціненну допомогу в розв'язанні проблем культури на сучасному етапі перетворення нашого суспільства на основі принципів гуманізму і демократії в умовах бурхливого науково-технічного прогресу.
Культура є могутнім фактором соціального розвитку, вона пронизує всі аспекти людської життєдіяльності — від основ матеріального виробництва і людських потреб до найбільших проявів людського духу, на всі сфери суспільної й індивідуальної життєдіяльності — працю, побут, дозвілля, сферу мислення і т. д., на спосіб життя суспільства й особистості.
Значення її у формуванні і розвитку способу життя людини виявляється через дію особистісно-суб'єктивних факторів (настанови свідомості, духовні потреби, цінності та ін.), що впливають на характер поведінки, форми і стиль спілкування людей, зразки, норми поведінки.
Гуманістичний спосіб життя, орієнтований не на пристосування до наявних умов, а на їхнє перетворення, передбачає високий рівень свідомості і культури, підвищує їхню роль як регуляторів поведінки людей і способу їхнього мислення.
Сформовані реалії сучасного світу привели до перелому у свідомості людини — її погляд спрямований до все більш глибокого виходу за межі свого життя, яке не обмежується у свідомості індивіда датами народження і смерті. Закономірною тенденцією стає усвідомлення себе в контексті історичного часу, в орієнтації як на свої історико-культурні корені, так і на майбутнє, на соціально-культурні ідеали і можливості їхньої реалізації в рамках розширення міжнародних зв'язків, залучення у всесвітній культурно-історичний процес усіх країн світу. Значні соціокультурні зміни, що зачіпають практично всі сторони громадського життя різних країн і народів, з особливою гостротою порушують питання про міжкультурну взаємодію, про її роль в еволюції локальних етнічних культур і розвитку загальносвітової культури.
Культура, розглянута з погляду змісту, розпадається на різні галузі, сфери: звичаї і побут, мова і писемність, характер одягу, поселень, роботи, постановка виховання, економіка, характер армії, суспільно-політичний лад, судочинство, наука, техніка, мистецтво, релігія, усі форми прояву духу даного народу. Рівень і стан культури можна зрозуміти, тільки виходячи з розвитку історії культури; у цьому розумінні говорять про примітивну і високу культуру; виродження культури створює або безкультур'я, або «рафіновану культуру».
Нарівні із суперсистемами культури існують п'ять основних культурних систем нижчого рівня: мова, етика, релігія, мистецтво, наука. Коли в ході історії панівні суперсистеми соціокультурних феноменів вичерпують свої можливості і заміняються альтернативними світоглядами, перехід цих систем супроводжується радикальною трансформацією соціальних інститутів і нормативних зразків. Руйнування інтеґративної культурної бази і виникнення нового культурного етносу супроводжуються кризами, війнами, бідуваннями.
Сучасна культура та інстутиціональні зміни
Культурні інститути — щось на кшталт тканини зі звичаїв, звичок, зі сплутаних ниток колективної пам'яті. В усіх суспільствах, навіть архаїчних, ця тканина змінюється під різким або плавним впливом історії.
Процес програмування інституціоналізації культурних змін, що почався в минулих століттях, нині швидко розширюється. Наука і мистецтво стають індустрією, механізм розвитку якої вислизає від їхніх творців. Навчання стає усе більш і більш формалізованим: школа поширює свій вплив, і навчання стає відтепер турботою держави; людська поведінка на усіх своїх стадіях дає привід для уроків, лекцій, програм та іспитів. Для всіх цих різноманітних починань необхідні базис, організація, бюрократія, чітко визначені норми. На зміну повільним процесам інституціоналізації минулого, коли в людей було відчуття якоїсь сталості культурного середовища, прийшло її виробництво. У певному розумінні тепер відбувається незвичайний зсув культури як середовища убік культури як горизонту.
Радянська соціалістична культурна парадиґма
Напередодні Жовтневої революції 1917 р. у Росії був зосереджений колосальний культурний потенціал, носієм якого був вузький шар інтелігенції. Революція, що здійснилася, створила умови для свободи художньої творчості, зробивши доступними народу всі скарби світової і вітчизняної культури. Відомий англійський письменник Г. Веллс у книзі «Росія в імлі» писав: «У цій незбагненній Росії, войовничій, холодній, голодній, яка зазнає нескінченних втрат, здійснюється літературне починання, немислиме тепер у багатій Англії і багатій Америці. Сотні людей працюють над перекладами, книги, перекладені ними, друкуються і зможуть дати новій Росії таке знайомство зі світовою літературою, яке недоступне жодному іншому народу». Процес становлення соціалістичної культури був досить суперечливим; так, прихильники вульгарно-соціологічного, нігілістичного підходу (Пролеткульт) закликали знищити стару культуру, ліквідувати музеї з реліквіями минулих формацій і створити особливу пролетарську культуру. Більшовики вели з пролеткультівцями ідейну боротьбу. У 20-ті роки ожили передвижницькі традиції: художнє життя країни вимагало мистецтва гостросоціального і зрозумілого широким масам. У ті ж роки не тільки продовжує розвиватися, але переживає справжній розквіт мистецтво, яке ми називаємо «російським авангардом», тому що час революційних катаклізмів, революційних перетворень притягує художників до нових творчих експериментів. Продовжував розвиватися супрематизм у прикладному мистецтві, графіці, дизайні, архітектурі, виявив свої можливості конструктивізм, яскравим прикладом чого є монументальний архітектурний ансамбль «Держпром» у Харкові, у літературі сформувався соціалістичний реалізм.
Однак цей сплеск у розвитку соціалістичної культури з установленням панування адміністративно-командної системи в нашій країні пішов на спад і в цілому до початку перебудови в культурі йшла боротьба між бюрократичним і гуманістичним початками.
Альтернативи майбутнього: культурна самобутність чи уніфікація
Захист культурної самобутності народів в усім світі містить у собі безліч проблем. У горизонтальній площині проблеми культурної самобутності виявляються в нескінченній безлічі соціальних ситуацій: — від етнічних, релігійних і мовних меншин до робітників-емігрантів; — від культур, що намагаються усталити національну єдність на основі деякої базової культурної самобутності, до поневолення — повільного, але невблаганного — великих культур одноманітною космополітичною культурою.
У вертикальній площині проблема уявляється ще складнішою, тому що необхідно точно і конкретно визначити, від чого може відмовитися дана група людей і що вона жагуче бажає зберегти. Захист культурної самобутності, звичайно ж, не повинний означати «вавилонізації» людства, так само як неприпустимо жертвувати культурними відмінностями в ім'я загальної одноманітності. Такий підхід набуває особливої значимості у світі, населення якого через кілька десятиліть перевищить 6 млрд чол.
На словах захищаючи культурну спадщину минулого, більшовики на ділі знищували стародавні ікони і книги (не знаючи їм ціни), за безцінь розпродавали національне культурне надбання, руйнували храми. «І сказав Господь: от, один народ, і одна у всіх мова; і от що почали вони робити, і не відстануть вони від того, що задумали робити; зійдемо ж і змішаємо там мову їхню, так щоб один не розумів мови іншого. І розсіяв їх Господь звідси по всій землі; і вони перестали будувати місто [і вежу]. Тому дано йому ім'я: Вавилон…» (Побут, 11:6-9).
Зважений захист культурної самобутності — ключ до вирішення проблеми спілкування між людьми. Якщо «моя» культурна самобутність може зберігатися тільки внаслідок її визнання і поваги кимсь «іншим», то, виходить, проблема лежить у площині «комунікативної справедливості». Це положення, коли жодна зі сторін не допускає зловживань щодо іншої, а недовіра — причина найрізноманітніших конфліктів — поступається місцем повазі і взаєморозумінню. Таким чином, мова йде про збереження специфіки тієї або іншої локальної, національної культури, однак слід ураховувати і її еволюцію й адаптацію до динаміки розвитку світової культури, культури «планетарного» світу. Ця світова культура в кінцевому рахунку являє собою складну різноманітну єдність, симфонічну цілісність, де кожна з локальних культур сіяє своїм блиском. Сприяти різноманіттю культур — одна із загальних цілей світового співтовариства (ООН), що зафіксовано в першій статті Статуту ЮНЕСКО. У ній говориться, що мета співробітництва — сприяти «зближенню і взаємному розумінню народів шляхом належного використання апарату колективного освідомлення, рекомендуючи для цього укладення міжнародних угод, які вона (ЮНЕСКО) вважає за корисне для вільного поширення ідей словесним і образотворчим шляхом». Однак культурна розмаїтість не є щось саме собою зрозуміле, її необхідно розвивати. І ряд останніх технічних досягнень відкриває особливі перспективи в цьому плані.
Проблема носіїв
Головну роль у створенні і розповсюдженні сучасного культурного продукту, безумовно, відіграють досягнення в галузі електронних засобів зв'язку. Папір і фотоплівка як засіб збереження і передачі інформації поступаються місцем магнітофонній стрічці і лазерному дискові, кабельному телебаченню та ін. Друковані матеріали у вигляді книг, журналів і газет економічно ще виправдують себе, але їхнє значення знижують передачі останніх новин і розважальних програм по радіо і телебаченню. Комп'ютери і високошвидкісна апаратура передачі інформації поступово стирають відмінність між друкованою і візуальною інформацією. Інформаційне повідомлення все частіше надходить від записувальної апаратури репортера безпосередньо на сприйманий апарат редактора, а звідти на екран домашнього телевізора, і при цьому воно жодного разу не фіксується на папері. Розвиток електронних засобів зв'язку — основна історична тенденція, що має безпосереднє відношення до проблеми культурного різноманіття.
З появою нових засобів передачі інформаційних і розважальних програм буде, імовірно, розширюватися і попит, а економічні умови, що змінилися, очевидно, дадуть можливість передавати спеціалізовані текстові і відеопрограми, які повніше відповідають різноманітним потребам аудиторії. Деякі скептично налаштовані культурологи вважають, що нова техніка телекомунікацій несе із собою ще більше засилля американської «поп-культури» з тією лише різницею, що відтворювати її буде японська (китайська тощо) електроніка. Інші вказують на те, що в технічних удосконаленнях є одна особливість, що може розширити культурні зв'язки. Мова йде про так звану теорію наслідків розвитку засобів комунікації.
В основі цієї теорії лежить проста думка, що в міру розвитку нової (і спочатку досить дорогої) техніки типу відеокасет, телетексту, прямих передач через супутники і кабельне телебачення, насамперед у промислових країнах, попит на диверсифіковані культурні і спеціальні програми буде обганяти пропозицію. Це відкриє для найбільш заповзятливих країн, що знаходяться на менш просунутих ступенях розвитку, можливість зосередити зусилля на підготовці і продажу спеціалізованих матеріалів.
Усе це може привести до зміни традиційної тенденції, при якій з появою телебачення та інших засобів масової інформації в країнах, що розвиваються, збільшувався попит на американські і європейські програми. У США проживають великі групи вихідців з Африки, Азії, Європи і Латинської Америки, які вітали б можливість відновити і зміцнити зв'язки з традиційною культурою своєї батьківщини.
У цілому можна говорити про те, що в XX ст. мобільність людей, що перетинають культурні і національні кордони, настільки велика, що буде виправдане якісне зрушення в передачах спеціалізованих матеріалів для людей, що недавно осіли в чужій країні. У міру того як культурна інформація, «переливаючись» за межі цих окремих груп, стане надбанням їхніх нових і допитливих сусідів, можна чекати зменшення культурних відмінностей і взаємного нерозуміння. Таким чином, засоби масової інформації можуть сприяти як розширенню зв'язків між різними культурами, так і зміцненню самобутності цих культур.
Космізація та екологізація. Культура і етика
На діалектичний характер взаємозв'язку єдності і різноманіття культур накладають свій відбиток процеси космізації і екологізації, що охопили пізнання і практику другої половини XX ст. Космізація і екологізація стимулюють бурхливий розвиток фундаментальних і появу нових наукових дисциплін (космічна біологія і медицина, космічна хімія, космічна психологія, астрогеологія, хімічна екологія, космічна антропоекологія та ін.) сприяють розвитку інших сфер культури (мистецтва, права, філософії та ін.). Так, «космічна медицина» допомагає сьогоднішній земній у лікуванні деяких хвороб, а «космічний зв'язок» є одним з ефективних засобів, які сприяють взаємодії культур. Космізація пізнання відкриває неозору сферу знання про світобудову, про всесвіт: з космосу, з орбіти, залишивши за собою атмосферу, що заважає прямим спостереженням, космічні астрономи й астрофізики як на долоні бачать зоряні простори. Безодня космосу розкрита для «розсекречення» таємниць природи.
Космічне сьогодні і в ще більшій мірі космічне завтра висувають до людини якісно нові вимоги, а це означає необхідність підвищення рівня культури. Глибоке художнє дослідження, філософська розробка пов'язаних з космосом і космічною діяльністю людини проблем — актуальна проблема і світоглядного, і педагогічного, і психологічного характеру.
Прорив у космос, перші кроки за межами земного тяжіння — тільки початок, але і це, безперечно, одне з найбільших досягнень людського генія. У перспективі слід очікувати, що саме в безмежних просторах світобудови буде цілком розкритий творчий потенціал людської культури.
Слід підкреслити, що і космізація, і пов'язана з нею екологізація людської діяльності та пізнання привели до нових уявлень про природу і місце людини в ній. Це впливає на розвиток сучасної культури. З'явилося нове ставлення до природи — у нас зароджується нове почуття спільності людини й інших живих істот, усієї біосфери в цілому. От чому екологія висувається на передній план у системі наук; у світоглядному і методологічному аспектах значущість екології полягає в тому, що саме вона формує самосвідомість культури, складає вихідний пункт наукового ставлення людини до природи.
Сучасні екологічні дослідження можуть перебороти деякі труднощі, викликані фрагментарним і спеціалізованим вивченням природи, але не в змозі вирішити більш глибоких проблем, що стосуються людини. Це пов'язане з тим, що сама людина порушила екологічну рівновагу земної природи, ввівши в неї елементи небіологічного походження. Тому, на думку ряду мислителів, учених і теологів (Е. Фромм, А. Тойнбі, Б. А. Леві, У. Р. Джекобс, С. X. Наєр та ін.), для подолання глобальної екологічної кризи необхідно звернутися до стародавніх культур з їхніми ученнями про єдність людини і природи. Тим більше, що сучасна екологія тепер приходить до уявлень про навколишню природу як єдине ціле, про необхідність враховувати взаємодію людини з природою. Не випадково Міжнародною радою наукових союзів створена програма «Глобальні зміни. Геосфера — біосфера», а Японією запропонована програма «Межі людства», що націлені на встановлення широкого міжнародного співробітництва у виході з глобальної екологічної кризи. Висувається також пропозиція про спільне використання ресурсів Світового океану, космічного простору й інформації. Усе це прекрасно, проте не можна забувати про саму суть культури — про творчу моральну особистість. Усе актуальнішим стають положення етики благоговіння перед життям, викладені мислителем і лікарем, лауреатом Нобелівської премії А.Швейцером у його книзі «Культура і етика», а саме: «священне життя як таке; етика є безмежна відповідальність за усе, що живе; благоговіння перед життям наповнює мене таким занепокоєнням, якого світ не знає; етика благоговіння перед життям робить велику ставку на підвищення почуття відповідальності людини». Тільки людина, що освоїла всі досягнення світової культури й має високу моральність, може вирішити проблему екологічної кризи. Таким чином, процеси екологізації і космізації людської діяльності сприяють зближенню уявлень про зовнішній світ і внутрішній світ людини. Це у свою чергу приводить до розуміння цілісного характеру сучасної культури, до формування глобального погляду на світ.
Діалог культур
У розвитку світового соціокультурного процесу істотну роль відіграє діалог культур Сходу і Заходу. Дійсно, Схід подарував людству безліч чудових творів літератури, мистецтва: філософію, науки, що зробили і продовжують робити вплив на художній і інтелектуальний розвиток людства. Багато праці додають учені, мислителі, діячі мистецтва для того, щоб глибше проникнути в духовний світ Сходу, у скарбницю його художніх і моральних цінностей, правильно оцінити той величезний внесок, який зробили народи Азії й Африки у світову культуру. В усі історичні епохи, і особливо в Новий час, видатні діячі культури і науки Заходу відкривали для себе неминущу ідейно-естетичну цінність культурної спадщини народів Сходу і з'єднували її з досягненнями культур народів Заходу. У той же час багато мислителів і художників Сходу, звертаючись до Заходу, збагачували свої національні культури, вносячи новий струмінь у суспільне і культурне життя своїх народів. Нерідко викликає сумнів правомірність опозиції Схід — Захід як традиційного протиставлення двох типів світової культури. Сумніви в правомірності поділу світової культури на культури Сходу і Заходу виникають насамперед у тих дослідників, які прагнуть знайти у світовій практиці в основному загальні закономірності, «наскрізні процеси», що нібито легко переборюють межі понять Захід-Схід-Захід. Тут, підкреслюючи загальне, недооцінюють особливе у світовому історико-культурному процесі.
Сьогодні діалог культур Сходу і Заходу набув воістину загальнолюдської значущості. У ньому не тільки зацікавленість індустріального Заходу, що намагається знизити конфронтацію з «третім світом», підключити його до світової економіки і політики (правда, далеко не завжди на рівних умовах), не тільки актуальний для Сходу пошук шляхів і засобів модернізації. У ньому єдиний спосіб знаходження виходу з кризової ситуації, яка загрожує життю планети в цілому. Необхідно розглядати діалог культур Сходу і Заходу як природний постійний процес, не зводячи його до синтезу якої-небудь єдиної ідеології. Від такого варіанта вчених і мислителів Сходу застерігає пам'ять про часи колоніалізму, християнського місіонерства, діячів культури Заходу — і не менш страшні спогади про наслідки тоталітарних ідеологій нацистського типу і т. д.
У кожній культурі, при всій її унікальності, є все-таки щось подібне з культурами інших народів: «Хоча греки відрізняються від протестантів, китайці — від тих і інших, проте при певній відкритості вони можуть побачити і щось спільне між собою, характерне для людського життя» (X. Патнем). Іншими словами, своєрідність кожної культури є відносною, її специфічність, унікальність виступає як прояв загального в розвитку людського суспільства, у протилежному випадку не можна пояснити емпіричний факт, який полягає в тому, що кожна культура в процесі взаємодії з іншими культурами сприймає й адаптує їхні досягнення. Взаємодія, контакти культур, ведуть, з іншого боку, до зміцнення і розмаїтості східних і західних культур, і, у висліді — до формування світової культури.
Необхідно звернути увагу на той факт, що археологічні відкриття і можливість подорожувати по всій земній кулі роблять діалог культур Сходу і Заходу цікавою художньою і світоглядною пригодою. Захопливість панорами культур народів світу, яка зненацька розширилася, підсилюється завдяки величезному числу публікацій, присвячених мистецтву Сходу, секретам золота інків, розшифруванню символів негритянських масок, тлумаченню таємничої посмішки Будди. У цьому великому діалозі культур європейці починають краще розуміти духовний світ і систему цінностей східних народів.
Діалог культур Сходу і Заходу необхідний не тільки заради розуміння іншого, але і більш глибокого усвідомлення самого себе. Він не може, не повинний мати кінця. Це — постійний процес, що дозволить людству уникнути «самогубства», зберігши життя в його різноманітті. Діалог культур Сходу і Заходу дозволить кожній людині «утішатися» тим духовним багатством, що створене протягом багатьох тисячоліть східними і західними народами. А це дозволить не тільки вирішити ряд глобальних проблем, що стоять нині перед людством, але й розкрити творчий потенціал індивіда, знайти йому сенс свого буття.
Шляхи подолання кризових явищ у культурі
Сьогодні намічаються два протилежних шляхи вирішення цієї проблеми. Один — це надія розв'язати кризові явища культури на шляхах розуму, науки, освіти, за рахунок розумної організації життя, виробництва, свідомого підходу до усього, зміна орієнтирів розвитку науки і технології. Іншими словами, першорядне значення повинні мати цілі духовного і морального удосконалювання людини, а також поліпшення її матеріальних умов. Другий (т. зв. «альтернативний») шлях розв'язання кризових явищ — повернення роду людського або до різних модифікацій релігійної культури, або до форм життя, більш «природних» для людини, і життя — з обмеженими здоровими потребами, відчуттям єдності з природою і космосом, форм буття людини, вільної від влади техніки. Ці два підходи існують, але одночасно набирають силу і кризові явища. На жаль, зауважує Ф. Майор, «світ у багатьох відносинах продовжує рухатися в напрямку, що аж ніяк не веде до виправлення нинішніх недоліків. Більш того, суспільство перебуває в такому душевному стані, що його не хвилюють викриття, якими б обґрунтованими й аргументованими вони не були». Але, з іншого боку, зміцнюються і розширюються рухи окремих груп і громадян, рухи «зелених», що реалізують альтернативні форми життя: наприклад, ті, що практикують східний або західний езотермізм або часткову відмову від благ нашої цивілізації.
Характерний момент у розвитку сучасної культури — поява і формування поряд із традиційним її образом, нового. Традиційний образ світової культури пов'язаний насамперед з ідеями історичної й органічної цілісності, уявленнями про традиції. Новий образ культури усе більше асоціюється з космічними, екологічними, етичними ідеями єдності Людства і його долі. Планетарні категорії висуваються на перший план так само, як і етичні.
Сьогодні усе більше людей приходять до усвідомлення неблагополуччя свого і сучасного життя взагалі і шукають вихід з існуючого стану. Рух «зелених», екологічні рухи, пошуки нової моральності, рухи за нову тілесність (натуропатичне харчування, музичний рух, йога, карате, різні форми медитації і т. д.) — усе це паростки альтернативної культури.
Сьогодні має місце формування нового типу культурної взаємодії, що включає відмову від спрощених раціональних схем вирішення культурних проблем. Усе більшого значення набувають здатності до розуміння чужої культури і точок зору, критичний аналіз власних дій, визнання чужої культурної самобутності і чужої істини, уміння включити їх у свою позицію і визнання правомірності існування багатьох істин, уміння будувати діалогічні відносини й іти на компроміс. Новий тип соціальної дії усе більше має потребу в культурних складових і повинен підкорятися логіці культурної комунікації.
Див. також
Література
- Барулин В. С. Социальная философия. Ч.2. — М.: Изд-во МГУ, 1993.- 240с.
- Розин В. М. Введение в культурологию — М.: Международная пе-дагогическая академия, 1994.- 104с.
- Фромм Э. Психоанализ и этика — М.: Республика, 1993.- 415с.
- Бердяев Н. «Самопознание», М., 1990.
- Белый А. «Начало века», М., 1990
- Белый А. «Между двух революций», М., 1990
- Долгополов Л. К. "Андрей Белый и его роман «Петербург», Л., 1988
- Блок А. «Десять поэтических книг», М., 1980
- Русская поэзия XIX — начала XX в., М., 1987
- Три века русской поэзии, М., 1968
- Ганна Холап. Особливості і характер сучасної культури // Донецький вісник Наукового товариства ім. Шевченка. т.6 — Донецьк: Східний видавничий дім. — 2005. — с. 232
- Полікарпов В. С. Лекції з історії світової культури. К.: Знання, 2000. — 359 с.
Посилання
- Самобутність // Українська мала енциклопедія : 16 кн. : у 8 т. / проф. Є. Онацький. — Накладом Адміністратури УАПЦ в Аргентині. — Буенос-Айрес, 1964. — Т. 7, кн. XIII : Літери Риз — Се. — С. 1666-1667. — 1000 екз.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Bilshist doslidnikiv shodyatsya v dumci sho Sucha sna svitova kultu ra ce bezlich samobutnih kultur yaki znahodyatsya v dialozi i vzayemodiyi odna z odnoyu pri chomu dialog i vzayemodiya jdut ne tilki po osi teperishnogo chasu ale j po osi minule majbutnye Ale kultura ce ne tilki bezlich kultur ce takozh yedinij kulturnij potik vid Shumeriv do nashih dniv vid Shodu na Zahid vid Zahodu na Shid Sogodni shodo doli kulturi vikristalizuvalisya dva riznih rozuminnya dva poglyadi tak bi moviti optimistichnij i pesimistichnij Optimisti stverdzhuyut sho svitova kultura na pravilnomu shlyahu sho majbutnye za naukoyu tehnikoyu informaciyeyu regionalno organizovanoyu ekonomikoyu sho cinnosti zahidnoyi kulturi uspih vlada osobista volya sila i t d ye istinnimi Pesimisti pochinayuchi vid Shpenglera na protivagu upevneni v zvorotnomu suchasna svitova kultura vvazhayut voni hilitsya do sutinkiv krizi Isnuyut rizni poglyadi na spivvidnoshennya kultur riznih epoh i narodiv Za vislovom M Bahtina kultura zavzhdi lezhit na mezhah z inshimi kulturami j epohami Suchasna lyudina pochinaye rozumiti sho kulturna samobutnist jogo narodu neviddilna vid kulturnoyi samobutnosti inshih narodiv sho vsi mi pidkoryayemosya zakonam kulturnoyi komunikaciyi Nimeckij sociolog Osvald Shpengler rozglyadav suchasnu kulturu ne yak yedinu zagalnolyudsku a rozkolotu na visim kultur Ci kulturi yegipetska indijska vavilonska kitajska greko rimska vizantijsko arabska kultura majya rosijsko sibirska Kozhna kultura pidporyadkovana tverdomu procesu evolyuciyi fazi yakoyi narodzhennya i ditinstvo molodist i zrilist shid i zahid Pitirim Sorokin rozvivav uchennya pro integralnu sociologiyu sho ohoplyuye vsi aspekti kulturi Vin rozriznyav sistemi kulturnih fenomeniv bagatoh rivniv Najvishi sistemi z nih supersistemi bazuyutsya na svitoglyadah Rozuminnya suchasnoyi kulturiSuchasna kultura vtilyuyetsya u bezlichi stvoryuvanih materialnih i duhovnih yavish Ce i novi zasobi praci i novi produkti harchuvannya i novi elementi materialnoyi infrastrukturi pobutu virobnictva i novi naukovi ideyi ideologichni koncepciyi religijni viruvannya moralni ideali i regulyatori tvori usih vidiv mistectv i t d Kultura vidigraye shoraz bilshu rol u dosyagnenni dovgostrokovih programnih cilej demokratichnogo ruhu formuvannya i zmicnennya gromadyanskogo suspilstva rozkrittya tvorchih zdibnostej lyudini pogliblennya demokratiyi pobudova pravovoyi derzhavi Oskilki centrom kulturi ye lyudina z usima yiyi potrebami i turbotami to osoblive misce v socialnomu zhitti zajmayut i pitannya osvoyennya neyu kulturnogo seredovisha i problemi pov yazani z dosyagnennyam nim visokoyi yakosti v procesi stvorennya i sprijnyattya kulturnih cinnostej Osvoyennya kulturnih bagatstv minulogo vikonuye integruvalnu funkciyu v zhittyediyalnosti kozhnogo suspilstva garmonizuye buttya lyudej probudzhuye u nih potrebu v zbagnenni svitu yak cilogo A ce maye velichezne znachennya dlya poshuku zagalnih kriteriyiv progresu v umovah nestrimnoyi naukovo tehnichnoyi revolyuciyi Panorama kulturi XX stolittya velmi strokata Deyaka chastina naselennya svitu zbirachi i mislivci ye nosiyem arhayichnoyi kulturi velika chastina znahoditsya na rivni tradicijnoyi agrarnoyi kulturi j odna tretina z 5 mlrd chol dosyagla stadiyi naukovo tehnichnoyi suchasnoyi kulturi Cilkom zrozumilo sho vnaslidok potuzhnogo rozvitku zasobiv masovoyi komunikaciyi j informaciyi suchasna kultura vplivaye na arhayichnu i tradicijnu kulturi bagatoh narodiv svitu U zv yazku z cim neobhidno rozglyanuti harakter suchasnoyi kulturi okresliti yiyi konturi i vidiliti osnovni risi Dlya suchasnoyi kulturi harakterni nasampered taki procesi yak industrializaciya i institucionalizaciya Naukovo tehnichna kultura Suchasna naukovo tehnichna kultura yavlyaye soboyu svoyeridnij nabir riznih kulturnih mikrokosmiv yaki potribno sintezuvati v yedine cile I nareshti neobhidno vrahovuvati ryad faktoriv suchasnogo svitu priskorenij rozvitok tehniki transportu i zv yazku zagroza rujnuvannya navkolishnogo seredovisha i visnazhennya prirodnih resursiv zbilshuvana vzayemozalezhnist i vzayemozv yazok usih krayin ta in Usi ci faktori privodyat do togo sho vlasne kulturne spivrobitnictvo peretvoryuyetsya na fundamentalnu neobhidnist vizhivannya lyudstva Na dumku kolishnogo Generalnogo direktora YuNESKO Frederika Saragosi ustanovlennya spravzhnogo kulturnogo plyuralizmu yedinij shlyah sho dozvolyaye protistoyati zrostalnij odnakovosti yaku nese v sobi ekspansiya tehnichnoyi civilizaciyi Cej shlyah povinnij rozglyadatisya yak faktor svitovoyi rivnovagi i tvorchosti Mizhnarodne spivrobitnictvo sho zabezpechuye zblizhennya lyudej i idej rozshirennya vzayemorozuminnya i solidarnosti paralelno spriyaye zmicnennyu kulturnogo aspektu rozvitku sho yavlyaye soboyu metu usyakogo rozvitku Bez kulturi ne mozhe buti spravzhnoyi voli Bagato doslidnikiv F Saragosa A Shvejcer ta in perekonani v tim sho zadachi nashogo chasu vimagayut smilivogo pidhodu do problem XX st sho osnovni problemi vinikayut u sferi kulturi i yihnye virishennya u rozvitku kulturi Masova kultura Amerika i Yevropa U suchasnij zahidnij kulturi velikogo poshirennya nabula tak zvana masova kultura Neridko cya kultura sprijmayetsya v Yevropi yak chisto amerikanske yavishe hocha ce i ne zovsim tak U yevropejskih krayinah prinajmni ostanni dva stolittya isnuvala j isnuye poryad z tradicijnoyu visokoyu kulturoyu i kultura rinkova masova U Franciyi napriklad takogo rodu masova literatura oderzhala najmenuvannya bulvarnoyi u Rosiyi vona nazivalasya literaturoyu tovchka rinku Amerikanskij uchenij D Makdonald zaproponuvav rozglyanute yavishe imenuvati maskultom tomu sho u dijsnosti ce zovsim ne kultura Maskult ce parodiya na visoku kulturu Tut nemaye miscya mistectvu a tomu ne varto govoriti ni pro moralne ochishennya za dopomogoyu mistectva ni pro vlasne hudozhnyu nasolodu Nema sensu mirkuvati pro hudozhnyu yakist estetichnu cinnist i take inshe Usi ci slova zi slovnika visokoyi kulturi Ale same visoka istinna kultura poryad z folklorom zavzhdi panuvala v yevropejskij hudozhnij svidomosti Vulgarnist masovoyi kulturi hovalasya v yihnij tini Sogodni dehto bazhaye vvazhati maskult folklorom promislovoyi epohi Ale folklor narodne mistectvo tomu i zvetsya narodnim sho zavzhdi zarodzhuyetsya v nizah suspilstva u narodnih glibinah Navpaki maskult stvoryuyetsya i nav yazuyetsya zverhu fahivcyami majstrami profesionalami estradni kompozitori tekstoviki spivaki tele i kinorezhiseri i scenaristi menedzheri i t d I yaksho narodne mistectvo maye vlasnu hudozhnyu vartist to mas kult lishe parodiyuye visoku kulturu parazituye na nij Dosit zgadati chislenni opereti i myuzikli sho vikoristovuyut klasichni syuzheti i teksti ekranizaciyi j inscenizaciyi klasiki sho vrazhayut nesmakom U svidomosti bagatoh yevropejciv pivnichnoamerikanskij maskult stav nache uosoblennyam vsiyeyi amerikanskoyi kulturi amerikanskogo sposobu zhittya Odna z prichin cogo vidnosna slabkist amerikanskoyi visokoyi kulturi nadto yunoyi poki i vidsutnist rozgaluzhenogo bagatogo narodnogo mistectva pro yake mozhna govoriti shodo yevropejciv abo zhiteliv Indostanu Dvisti rokiv termin zamalij dlya zarodzhennya i rozvitku zagalnonacionalnogo folkloru tim bilshe v takomu riznomovnomu i riznoridnomu suspilstvi yake utvorilosya v amerikanskih promislovih mistah unaslidok velikoyi immigraciyi z usogo svitu Doslidzhennya amerikanskogo uchenogo F Dzh Vudsa pokazuyut sho v seredini XX st kulturni cinnosti najbilshih amerikanskih etnichnih grup yevropejciv kitajciv i yaponciv meksikanciv negriv yevreyiv use she istotno rozriznyalisya Visoka abo tradicijna kultura yak protistavlennya maskultu Usi kulturni v tradicijnomu rozuminni narodi mayut svij folklor svoyi epichni skazannya svoyu vlasnu sformovanu zavdyaki praci bagatoh pokolin kulturnu svidomist Zarodzhuvalisya ci skazannya v osilih narodiv sered selyan sho zhili mirom gromadoyu yaka bula pevnoyu kulturnoyu j ekonomichnoyu spilnistyu Folklor kolektivne za svoyeyu suttyu mistectvo i epos tobto kolektivni skazannya ne mogli zvichajno viniknuti sered fermeriv odinakiv sho spokonvichno buli osnovoyu silskogo naselennya Pivnichnoyi Ameriki i zhili okremishno Pri rozvitku silskogo gospodarstva amerikanskim shlyahom dlya poyavi folkloru ne bulo neobhidnih pidstav Visoka kultura sho virostaye zavzhdi na grunti folkloru dlya togo shob buti po spravzhnomu zhivoyu i silnoyu potrebuye serjoznoyi stijkoyi nacionalnoyi tradiciyi Spolucheni Shtati v Novij Angliyi uspadkuvali bulo anglijsku tradiciyu nehaj desho provincijna kolonialna vona vse taki isnuvala Do oslablennya kulturnogo vplivu Novoyi Angliyi prizveli ochevidno gromadyanska vijna hvilya immigraciyi z neanglomovnih krayin sho pov yazana zi zrostannyam promislovosti osvoyennyam zahodu krayini Prote amerikanski diyachi kulturi postijno oglyadayutsya na Yevropu znahodyachis pid ochevidnim vplivom yiyi duhovnogo avtoritetu i charivnosti Ce dobre pomitno v arhitekturi literaturi opernomu teatri ta in Nemislimo uyaviti bez yevropejskoyi kulturi G Dzhejmsa T Elista E Gemingueya T Valdera ta inshih pismennikiv kompozitoriv hudozhnikiv Dijsno zh amerikanskim mistectvom sho maye deyaki samostijni tradiciyi mozhna vvazhati lishe kino najmolodshe i najsamostijnishe z vidovishnih mistectv U sferi visokoyi kulturi perebuvayuchi pid yavnim yevropejskim vplivom SShA prote dosit uspishno vplivayut na navkolishnij svit za dopomogoyu masovoyi abo populyarnoyi kulturi Ryad zahidnoyevropejskih doslidnikiv A Gobar E Tibo ta in vvazhayut sho proniknennya amerikanskoyi masovoyi kulturi amerikanizaciya nacionalnih kultur Yevropi yavlyaye soboyu kulturnu vijnu Tak A Gobar u svoyij knizi Kulturna vijna pishe Kulturna vijna vzhe pochalasya bez nalezhnogo ogoloshennya bez barabaniv i trub Vijna za dopomogoyu brehlivih sliv za dopomogoyu omannih uyavlen za dopomogoyu zradnickih posmishok Klasichna vijna cilila v serce shob ubivati i skoryati ekonomichna vijna cilila v zhivit shob ekspluatuvati i zbagachuvatisya kulturna vijni cilit u golovu shob paralizuvati ne vbivayuchi shob skoriti zipsuvavshi i zbagatitisya za rahunok rozkladannya kultur i narodiv Kulturna vijna uzhivaye vsi svobodi i zlovzhivaye nimi shob pronikati vsyudi i rujnuvati zseredini vsi cinnosti usi vidminnosti usi duhovni bagatstva narodiv Znamenno sho pro naslidki ciyeyi kulturnoyi vijni pro amerikanizaciyu yevropejskih kultur govoryat i francuzi i italijci i greki i inshi yevropejci sho vkusili ranishe vid nas usi prinadnosti amerikanskih kino i telebojovikiv roku i dzhazu koka koli i zhuvalnoyi gumki Ale ne tilki Zahidna Yevropa opinilasya sogodni pid zagrozoyu utrati svogo kulturnogo oblichchya Yaksho v minulomu stolitti bagato rosijskih diyachiv kulturi vistupali proti bezdushnogo yevropeyizuvannya sto rokiv tomu N A Danilevskij navit vipustiv knigu Rosiya i Yevropa Poglyad na kulturni i politichni vidnosini slov yanskogo svitu do germano romanskogo to teper nam u nabagato bilshij miri potribno poboyuvatisya bezdumnoyi amerikanizaciyi Sogodni Rosiya razom z Yevropoyu protistoyit nastavannyu pivnichnoamerikanskogo kulturnogo imperializmu zahishayuchi zagalnoyevropejski kulturni cinnosti svoyu kulturnu samobutnist svoye pravo na samostijne isnuvannya Adzhe pragnennya do kulturnoyi samobutnosti vlastive vsim narodam sho usvidomlyuyut cyu svoyu samobutnist a osoblivo takim kotri mayut za svoyeyu spinoyu bagato storich kulturnogo zhittya Koncepciyi ta realiyiDosvid nakopichenij lyudstvom u hodi jogo sociokulturnoyi istoriyi podaye neocinennu dopomogu v rozv yazanni problem kulturi na suchasnomu etapi peretvorennya nashogo suspilstva na osnovi principiv gumanizmu i demokratiyi v umovah burhlivogo naukovo tehnichnogo progresu Kultura ye mogutnim faktorom socialnogo rozvitku vona pronizuye vsi aspekti lyudskoyi zhittyediyalnosti vid osnov materialnogo virobnictva i lyudskih potreb do najbilshih proyaviv lyudskogo duhu na vsi sferi suspilnoyi j individualnoyi zhittyediyalnosti pracyu pobut dozvillya sferu mislennya i t d na sposib zhittya suspilstva j osobistosti Znachennya yiyi u formuvanni i rozvitku sposobu zhittya lyudini viyavlyayetsya cherez diyu osobistisno sub yektivnih faktoriv nastanovi svidomosti duhovni potrebi cinnosti ta in sho vplivayut na harakter povedinki formi i stil spilkuvannya lyudej zrazki normi povedinki Gumanistichnij sposib zhittya oriyentovanij ne na pristosuvannya do nayavnih umov a na yihnye peretvorennya peredbachaye visokij riven svidomosti i kulturi pidvishuye yihnyu rol yak regulyatoriv povedinki lyudej i sposobu yihnogo mislennya Sformovani realiyi suchasnogo svitu priveli do perelomu u svidomosti lyudini yiyi poglyad spryamovanij do vse bilsh glibokogo vihodu za mezhi svogo zhittya yake ne obmezhuyetsya u svidomosti individa datami narodzhennya i smerti Zakonomirnoyu tendenciyeyu staye usvidomlennya sebe v konteksti istorichnogo chasu v oriyentaciyi yak na svoyi istoriko kulturni koreni tak i na majbutnye na socialno kulturni ideali i mozhlivosti yihnoyi realizaciyi v ramkah rozshirennya mizhnarodnih zv yazkiv zaluchennya u vsesvitnij kulturno istorichnij proces usih krayin svitu Znachni sociokulturni zmini sho zachipayut praktichno vsi storoni gromadskogo zhittya riznih krayin i narodiv z osoblivoyu gostrotoyu porushuyut pitannya pro mizhkulturnu vzayemodiyu pro yiyi rol v evolyuciyi lokalnih etnichnih kultur i rozvitku zagalnosvitovoyi kulturi Kultura rozglyanuta z poglyadu zmistu rozpadayetsya na rizni galuzi sferi zvichayi i pobut mova i pisemnist harakter odyagu poselen roboti postanovka vihovannya ekonomika harakter armiyi suspilno politichnij lad sudochinstvo nauka tehnika mistectvo religiya usi formi proyavu duhu danogo narodu Riven i stan kulturi mozhna zrozumiti tilki vihodyachi z rozvitku istoriyi kulturi u comu rozuminni govoryat pro primitivnu i visoku kulturu virodzhennya kulturi stvoryuye abo bezkultur ya abo rafinovanu kulturu Narivni iz supersistemami kulturi isnuyut p yat osnovnih kulturnih sistem nizhchogo rivnya mova etika religiya mistectvo nauka Koli v hodi istoriyi panivni supersistemi sociokulturnih fenomeniv vicherpuyut svoyi mozhlivosti i zaminyayutsya alternativnimi svitoglyadami perehid cih sistem suprovodzhuyetsya radikalnoyu transformaciyeyu socialnih institutiv i normativnih zrazkiv Rujnuvannya integrativnoyi kulturnoyi bazi i viniknennya novogo kulturnogo etnosu suprovodzhuyutsya krizami vijnami biduvannyami Suchasna kultura ta instuticionalni zminiKulturni instituti shos na kshtalt tkanini zi zvichayiv zvichok zi splutanih nitok kolektivnoyi pam yati V usih suspilstvah navit arhayichnih cya tkanina zminyuyetsya pid rizkim abo plavnim vplivom istoriyi Proces programuvannya institucionalizaciyi kulturnih zmin sho pochavsya v minulih stolittyah nini shvidko rozshiryuyetsya Nauka i mistectvo stayut industriyeyu mehanizm rozvitku yakoyi vislizaye vid yihnih tvorciv Navchannya staye use bilsh i bilsh formalizovanim shkola poshiryuye svij vpliv i navchannya staye vidteper turbotoyu derzhavi lyudska povedinka na usih svoyih stadiyah daye privid dlya urokiv lekcij program ta ispitiv Dlya vsih cih riznomanitnih pochinan neobhidni bazis organizaciya byurokratiya chitko viznacheni normi Na zminu povilnim procesam institucionalizaciyi minulogo koli v lyudej bulo vidchuttya yakoyis stalosti kulturnogo seredovisha prijshlo yiyi virobnictvo U pevnomu rozuminni teper vidbuvayetsya nezvichajnij zsuv kulturi yak seredovisha ubik kulturi yak gorizontu Radyanska socialistichna kulturna paradigmaNaperedodni Zhovtnevoyi revolyuciyi 1917 r u Rosiyi buv zoseredzhenij kolosalnij kulturnij potencial nosiyem yakogo buv vuzkij shar inteligenciyi Revolyuciya sho zdijsnilasya stvorila umovi dlya svobodi hudozhnoyi tvorchosti zrobivshi dostupnimi narodu vsi skarbi svitovoyi i vitchiznyanoyi kulturi Vidomij anglijskij pismennik G Vells u knizi Rosiya v imli pisav U cij nezbagnennij Rosiyi vojovnichij holodnij golodnij yaka zaznaye neskinchennih vtrat zdijsnyuyetsya literaturne pochinannya nemislime teper u bagatij Angliyi i bagatij Americi Sotni lyudej pracyuyut nad perekladami knigi perekladeni nimi drukuyutsya i zmozhut dati novij Rosiyi take znajomstvo zi svitovoyu literaturoyu yake nedostupne zhodnomu inshomu narodu Proces stanovlennya socialistichnoyi kulturi buv dosit superechlivim tak prihilniki vulgarno sociologichnogo nigilistichnogo pidhodu Proletkult zaklikali znishiti staru kulturu likviduvati muzeyi z relikviyami minulih formacij i stvoriti osoblivu proletarsku kulturu Bilshoviki veli z proletkultivcyami idejnu borotbu U 20 ti roki ozhili peredvizhnicki tradiciyi hudozhnye zhittya krayini vimagalo mistectva gostrosocialnogo i zrozumilogo shirokim masam U ti zh roki ne tilki prodovzhuye rozvivatisya ale perezhivaye spravzhnij rozkvit mistectvo yake mi nazivayemo rosijskim avangardom tomu sho chas revolyucijnih kataklizmiv revolyucijnih peretvoren prityaguye hudozhnikiv do novih tvorchih eksperimentiv Prodovzhuvav rozvivatisya suprematizm u prikladnomu mistectvi grafici dizajni arhitekturi viyaviv svoyi mozhlivosti konstruktivizm yaskravim prikladom chogo ye monumentalnij arhitekturnij ansambl Derzhprom u Harkovi u literaturi sformuvavsya socialistichnij realizm Odnak cej splesk u rozvitku socialistichnoyi kulturi z ustanovlennyam panuvannya administrativno komandnoyi sistemi v nashij krayini pishov na spad i v cilomu do pochatku perebudovi v kulturi jshla borotba mizh byurokratichnim i gumanistichnim pochatkami Alternativi majbutnogo kulturna samobutnist chi unifikaciyaZahist kulturnoyi samobutnosti narodiv v usim sviti mistit u sobi bezlich problem U gorizontalnij ploshini problemi kulturnoyi samobutnosti viyavlyayutsya v neskinchennij bezlichi socialnih situacij vid etnichnih religijnih i movnih menshin do robitnikiv emigrantiv vid kultur sho namagayutsya ustaliti nacionalnu yednist na osnovi deyakoyi bazovoyi kulturnoyi samobutnosti do ponevolennya povilnogo ale nevblagannogo velikih kultur odnomanitnoyu kosmopolitichnoyu kulturoyu U vertikalnij ploshini problema uyavlyayetsya she skladnishoyu tomu sho neobhidno tochno i konkretno viznachiti vid chogo mozhe vidmovitisya dana grupa lyudej i sho vona zhaguche bazhaye zberegti Zahist kulturnoyi samobutnosti zvichajno zh ne povinnij oznachati vavilonizaciyi lyudstva tak samo yak nepripustimo zhertvuvati kulturnimi vidminnostyami v im ya zagalnoyi odnomanitnosti Takij pidhid nabuvaye osoblivoyi znachimosti u sviti naselennya yakogo cherez kilka desyatilit perevishit 6 mlrd chol Na slovah zahishayuchi kulturnu spadshinu minulogo bilshoviki na dili znishuvali starodavni ikoni i knigi ne znayuchi yim cini za bezcin rozprodavali nacionalne kulturne nadbannya rujnuvali hrami I skazav Gospod ot odin narod i odna u vsih mova i ot sho pochali voni robiti i ne vidstanut voni vid togo sho zadumali robiti zijdemo zh i zmishayemo tam movu yihnyu tak shob odin ne rozumiv movi inshogo I rozsiyav yih Gospod zvidsi po vsij zemli i voni perestali buduvati misto i vezhu Tomu dano jomu im ya Vavilon Pobut 11 6 9 Zvazhenij zahist kulturnoyi samobutnosti klyuch do virishennya problemi spilkuvannya mizh lyudmi Yaksho moya kulturna samobutnist mozhe zberigatisya tilki vnaslidok yiyi viznannya i povagi kims inshim to vihodit problema lezhit u ploshini komunikativnoyi spravedlivosti Ce polozhennya koli zhodna zi storin ne dopuskaye zlovzhivan shodo inshoyi a nedovira prichina najriznomanitnishih konfliktiv postupayetsya miscem povazi i vzayemorozuminnyu Takim chinom mova jde pro zberezhennya specifiki tiyeyi abo inshoyi lokalnoyi nacionalnoyi kulturi odnak slid urahovuvati i yiyi evolyuciyu j adaptaciyu do dinamiki rozvitku svitovoyi kulturi kulturi planetarnogo svitu Cya svitova kultura v kincevomu rahunku yavlyaye soboyu skladnu riznomanitnu yednist simfonichnu cilisnist de kozhna z lokalnih kultur siyaye svoyim bliskom Spriyati riznomanittyu kultur odna iz zagalnih cilej svitovogo spivtovaristva OON sho zafiksovano v pershij statti Statutu YuNESKO U nij govoritsya sho meta spivrobitnictva spriyati zblizhennyu i vzayemnomu rozuminnyu narodiv shlyahom nalezhnogo vikoristannya aparatu kolektivnogo osvidomlennya rekomenduyuchi dlya cogo ukladennya mizhnarodnih ugod yaki vona YuNESKO vvazhaye za korisne dlya vilnogo poshirennya idej slovesnim i obrazotvorchim shlyahom Odnak kulturna rozmayitist ne ye shos same soboyu zrozumile yiyi neobhidno rozvivati I ryad ostannih tehnichnih dosyagnen vidkrivaye osoblivi perspektivi v comu plani Problema nosiyivGolovnu rol u stvorenni i rozpovsyudzhenni suchasnogo kulturnogo produktu bezumovno vidigrayut dosyagnennya v galuzi elektronnih zasobiv zv yazku Papir i fotoplivka yak zasib zberezhennya i peredachi informaciyi postupayutsya miscem magnitofonnij strichci i lazernomu diskovi kabelnomu telebachennyu ta in Drukovani materiali u viglyadi knig zhurnaliv i gazet ekonomichno she vipravduyut sebe ale yihnye znachennya znizhuyut peredachi ostannih novin i rozvazhalnih program po radio i telebachennyu Komp yuteri i visokoshvidkisna aparatura peredachi informaciyi postupovo stirayut vidminnist mizh drukovanoyu i vizualnoyu informaciyeyu Informacijne povidomlennya vse chastishe nadhodit vid zapisuvalnoyi aparaturi reportera bezposeredno na sprijmanij aparat redaktora a zvidti na ekran domashnogo televizora i pri comu vono zhodnogo razu ne fiksuyetsya na paperi Rozvitok elektronnih zasobiv zv yazku osnovna istorichna tendenciya sho maye bezposerednye vidnoshennya do problemi kulturnogo riznomanittya Z poyavoyu novih zasobiv peredachi informacijnih i rozvazhalnih program bude imovirno rozshiryuvatisya i popit a ekonomichni umovi sho zminilisya ochevidno dadut mozhlivist peredavati specializovani tekstovi i videoprogrami yaki povnishe vidpovidayut riznomanitnim potrebam auditoriyi Deyaki skeptichno nalashtovani kulturologi vvazhayut sho nova tehnika telekomunikacij nese iz soboyu she bilshe zasillya amerikanskoyi pop kulturi z tiyeyu lishe rizniceyu sho vidtvoryuvati yiyi bude yaponska kitajska tosho elektronika Inshi vkazuyut na te sho v tehnichnih udoskonalennyah ye odna osoblivist sho mozhe rozshiriti kulturni zv yazki Mova jde pro tak zvanu teoriyu naslidkiv rozvitku zasobiv komunikaciyi V osnovi ciyeyi teoriyi lezhit prosta dumka sho v miru rozvitku novoyi i spochatku dosit dorogoyi tehniki tipu videokaset teletekstu pryamih peredach cherez suputniki i kabelne telebachennya nasampered u promislovih krayinah popit na diversifikovani kulturni i specialni programi bude obganyati propoziciyu Ce vidkriye dlya najbilsh zapovzyatlivih krayin sho znahodyatsya na mensh prosunutih stupenyah rozvitku mozhlivist zoserediti zusillya na pidgotovci i prodazhu specializovanih materialiv Use ce mozhe privesti do zmini tradicijnoyi tendenciyi pri yakij z poyavoyu telebachennya ta inshih zasobiv masovoyi informaciyi v krayinah sho rozvivayutsya zbilshuvavsya popit na amerikanski i yevropejski programi U SShA prozhivayut veliki grupi vihidciv z Afriki Aziyi Yevropi i Latinskoyi Ameriki yaki vitali b mozhlivist vidnoviti i zmicniti zv yazki z tradicijnoyu kulturoyu svoyeyi batkivshini U cilomu mozhna govoriti pro te sho v XX st mobilnist lyudej sho peretinayut kulturni i nacionalni kordoni nastilki velika sho bude vipravdane yakisne zrushennya v peredachah specializovanih materialiv dlya lyudej sho nedavno osili v chuzhij krayini U miru togo yak kulturna informaciya perelivayuchis za mezhi cih okremih grup stane nadbannyam yihnih novih i dopitlivih susidiv mozhna chekati zmenshennya kulturnih vidminnostej i vzayemnogo nerozuminnya Takim chinom zasobi masovoyi informaciyi mozhut spriyati yak rozshirennyu zv yazkiv mizh riznimi kulturami tak i zmicnennyu samobutnosti cih kultur Kosmizaciya ta ekologizaciya Kultura i etikaNa dialektichnij harakter vzayemozv yazku yednosti i riznomanittya kultur nakladayut svij vidbitok procesi kosmizaciyi i ekologizaciyi sho ohopili piznannya i praktiku drugoyi polovini XX st Kosmizaciya i ekologizaciya stimulyuyut burhlivij rozvitok fundamentalnih i poyavu novih naukovih disciplin kosmichna biologiya i medicina kosmichna himiya kosmichna psihologiya astrogeologiya himichna ekologiya kosmichna antropoekologiya ta in spriyayut rozvitku inshih sfer kulturi mistectva prava filosofiyi ta in Tak kosmichna medicina dopomagaye sogodnishnij zemnij u likuvanni deyakih hvorob a kosmichnij zv yazok ye odnim z efektivnih zasobiv yaki spriyayut vzayemodiyi kultur Kosmizaciya piznannya vidkrivaye neozoru sferu znannya pro svitobudovu pro vsesvit z kosmosu z orbiti zalishivshi za soboyu atmosferu sho zavazhaye pryamim sposterezhennyam kosmichni astronomi j astrofiziki yak na doloni bachat zoryani prostori Bezodnya kosmosu rozkrita dlya rozsekrechennya tayemnic prirodi Kosmichne sogodni i v she bilshij miri kosmichne zavtra visuvayut do lyudini yakisno novi vimogi a ce oznachaye neobhidnist pidvishennya rivnya kulturi Gliboke hudozhnye doslidzhennya filosofska rozrobka pov yazanih z kosmosom i kosmichnoyu diyalnistyu lyudini problem aktualna problema i svitoglyadnogo i pedagogichnogo i psihologichnogo harakteru Proriv u kosmos pershi kroki za mezhami zemnogo tyazhinnya tilki pochatok ale i ce bezperechno odne z najbilshih dosyagnen lyudskogo geniya U perspektivi slid ochikuvati sho same v bezmezhnih prostorah svitobudovi bude cilkom rozkritij tvorchij potencial lyudskoyi kulturi Slid pidkresliti sho i kosmizaciya i pov yazana z neyu ekologizaciya lyudskoyi diyalnosti ta piznannya priveli do novih uyavlen pro prirodu i misce lyudini v nij Ce vplivaye na rozvitok suchasnoyi kulturi Z yavilosya nove stavlennya do prirodi u nas zarodzhuyetsya nove pochuttya spilnosti lyudini j inshih zhivih istot usiyeyi biosferi v cilomu Ot chomu ekologiya visuvayetsya na perednij plan u sistemi nauk u svitoglyadnomu i metodologichnomu aspektah znachushist ekologiyi polyagaye v tomu sho same vona formuye samosvidomist kulturi skladaye vihidnij punkt naukovogo stavlennya lyudini do prirodi Suchasni ekologichni doslidzhennya mozhut pereboroti deyaki trudnoshi viklikani fragmentarnim i specializovanim vivchennyam prirodi ale ne v zmozi virishiti bilsh glibokih problem sho stosuyutsya lyudini Ce pov yazane z tim sho sama lyudina porushila ekologichnu rivnovagu zemnoyi prirodi vvivshi v neyi elementi nebiologichnogo pohodzhennya Tomu na dumku ryadu misliteliv uchenih i teologiv E Fromm A Tojnbi B A Levi U R Dzhekobs S X Nayer ta in dlya podolannya globalnoyi ekologichnoyi krizi neobhidno zvernutisya do starodavnih kultur z yihnimi uchennyami pro yednist lyudini i prirodi Tim bilshe sho suchasna ekologiya teper prihodit do uyavlen pro navkolishnyu prirodu yak yedine cile pro neobhidnist vrahovuvati vzayemodiyu lyudini z prirodoyu Ne vipadkovo Mizhnarodnoyu radoyu naukovih soyuziv stvorena programa Globalni zmini Geosfera biosfera a Yaponiyeyu zaproponovana programa Mezhi lyudstva sho nacileni na vstanovlennya shirokogo mizhnarodnogo spivrobitnictva u vihodi z globalnoyi ekologichnoyi krizi Visuvayetsya takozh propoziciya pro spilne vikoristannya resursiv Svitovogo okeanu kosmichnogo prostoru j informaciyi Use ce prekrasno prote ne mozhna zabuvati pro samu sut kulturi pro tvorchu moralnu osobistist Use aktualnishim stayut polozhennya etiki blagogovinnya pered zhittyam vikladeni mislitelem i likarem laureatom Nobelivskoyi premiyi A Shvejcerom u jogo knizi Kultura i etika a same svyashenne zhittya yak take etika ye bezmezhna vidpovidalnist za use sho zhive blagogovinnya pered zhittyam napovnyuye mene takim zanepokoyennyam yakogo svit ne znaye etika blagogovinnya pered zhittyam robit veliku stavku na pidvishennya pochuttya vidpovidalnosti lyudini Tilki lyudina sho osvoyila vsi dosyagnennya svitovoyi kulturi j maye visoku moralnist mozhe virishiti problemu ekologichnoyi krizi Takim chinom procesi ekologizaciyi i kosmizaciyi lyudskoyi diyalnosti spriyayut zblizhennyu uyavlen pro zovnishnij svit i vnutrishnij svit lyudini Ce u svoyu chergu privodit do rozuminnya cilisnogo harakteru suchasnoyi kulturi do formuvannya globalnogo poglyadu na svit Dialog kulturU rozvitku svitovogo sociokulturnogo procesu istotnu rol vidigraye dialog kultur Shodu i Zahodu Dijsno Shid podaruvav lyudstvu bezlich chudovih tvoriv literaturi mistectva filosofiyu nauki sho zrobili i prodovzhuyut robiti vpliv na hudozhnij i intelektualnij rozvitok lyudstva Bagato praci dodayut ucheni misliteli diyachi mistectva dlya togo shob glibshe proniknuti v duhovnij svit Shodu u skarbnicyu jogo hudozhnih i moralnih cinnostej pravilno ociniti toj velicheznij vnesok yakij zrobili narodi Aziyi j Afriki u svitovu kulturu V usi istorichni epohi i osoblivo v Novij chas vidatni diyachi kulturi i nauki Zahodu vidkrivali dlya sebe neminushu idejno estetichnu cinnist kulturnoyi spadshini narodiv Shodu i z yednuvali yiyi z dosyagnennyami kultur narodiv Zahodu U toj zhe chas bagato misliteliv i hudozhnikiv Shodu zvertayuchis do Zahodu zbagachuvali svoyi nacionalni kulturi vnosyachi novij strumin u suspilne i kulturne zhittya svoyih narodiv Neridko viklikaye sumniv pravomirnist opoziciyi Shid Zahid yak tradicijnogo protistavlennya dvoh tipiv svitovoyi kulturi Sumnivi v pravomirnosti podilu svitovoyi kulturi na kulturi Shodu i Zahodu vinikayut nasampered u tih doslidnikiv yaki pragnut znajti u svitovij praktici v osnovnomu zagalni zakonomirnosti naskrizni procesi sho nibito legko pereboryuyut mezhi ponyat Zahid Shid Zahid Tut pidkreslyuyuchi zagalne nedoocinyuyut osoblive u svitovomu istoriko kulturnomu procesi Sogodni dialog kultur Shodu i Zahodu nabuv voistinu zagalnolyudskoyi znachushosti U nomu ne tilki zacikavlenist industrialnogo Zahodu sho namagayetsya zniziti konfrontaciyu z tretim svitom pidklyuchiti jogo do svitovoyi ekonomiki i politiki pravda daleko ne zavzhdi na rivnih umovah ne tilki aktualnij dlya Shodu poshuk shlyahiv i zasobiv modernizaciyi U nomu yedinij sposib znahodzhennya vihodu z krizovoyi situaciyi yaka zagrozhuye zhittyu planeti v cilomu Neobhidno rozglyadati dialog kultur Shodu i Zahodu yak prirodnij postijnij proces ne zvodyachi jogo do sintezu yakoyi nebud yedinoyi ideologiyi Vid takogo varianta vchenih i misliteliv Shodu zasterigaye pam yat pro chasi kolonializmu hristiyanskogo misionerstva diyachiv kulturi Zahodu i ne mensh strashni spogadi pro naslidki totalitarnih ideologij nacistskogo tipu i t d U kozhnij kulturi pri vsij yiyi unikalnosti ye vse taki shos podibne z kulturami inshih narodiv Hocha greki vidriznyayutsya vid protestantiv kitajci vid tih i inshih prote pri pevnij vidkritosti voni mozhut pobachiti i shos spilne mizh soboyu harakterne dlya lyudskogo zhittya X Patnem Inshimi slovami svoyeridnist kozhnoyi kulturi ye vidnosnoyu yiyi specifichnist unikalnist vistupaye yak proyav zagalnogo v rozvitku lyudskogo suspilstva u protilezhnomu vipadku ne mozhna poyasniti empirichnij fakt yakij polyagaye v tomu sho kozhna kultura v procesi vzayemodiyi z inshimi kulturami sprijmaye j adaptuye yihni dosyagnennya Vzayemodiya kontakti kultur vedut z inshogo boku do zmicnennya i rozmayitosti shidnih i zahidnih kultur i u vislidi do formuvannya svitovoyi kulturi Neobhidno zvernuti uvagu na toj fakt sho arheologichni vidkrittya i mozhlivist podorozhuvati po vsij zemnij kuli roblyat dialog kultur Shodu i Zahodu cikavoyu hudozhnoyu i svitoglyadnoyu prigodoyu Zahoplivist panorami kultur narodiv svitu yaka znenacka rozshirilasya pidsilyuyetsya zavdyaki velicheznomu chislu publikacij prisvyachenih mistectvu Shodu sekretam zolota inkiv rozshifruvannyu simvoliv negrityanskih masok tlumachennyu tayemnichoyi posmishki Buddi U comu velikomu dialozi kultur yevropejci pochinayut krashe rozumiti duhovnij svit i sistemu cinnostej shidnih narodiv Dialog kultur Shodu i Zahodu neobhidnij ne tilki zaradi rozuminnya inshogo ale i bilsh glibokogo usvidomlennya samogo sebe Vin ne mozhe ne povinnij mati kincya Ce postijnij proces sho dozvolit lyudstvu uniknuti samogubstva zberigshi zhittya v jogo riznomanitti Dialog kultur Shodu i Zahodu dozvolit kozhnij lyudini utishatisya tim duhovnim bagatstvom sho stvorene protyagom bagatoh tisyacholit shidnimi i zahidnimi narodami A ce dozvolit ne tilki virishiti ryad globalnih problem sho stoyat nini pered lyudstvom ale j rozkriti tvorchij potencial individa znajti jomu sens svogo buttya Shlyahi podolannya krizovih yavish u kulturiSogodni namichayutsya dva protilezhnih shlyahi virishennya ciyeyi problemi Odin ce nadiya rozv yazati krizovi yavisha kulturi na shlyahah rozumu nauki osviti za rahunok rozumnoyi organizaciyi zhittya virobnictva svidomogo pidhodu do usogo zmina oriyentiriv rozvitku nauki i tehnologiyi Inshimi slovami pershoryadne znachennya povinni mati cili duhovnogo i moralnogo udoskonalyuvannya lyudini a takozh polipshennya yiyi materialnih umov Drugij t zv alternativnij shlyah rozv yazannya krizovih yavish povernennya rodu lyudskogo abo do riznih modifikacij religijnoyi kulturi abo do form zhittya bilsh prirodnih dlya lyudini i zhittya z obmezhenimi zdorovimi potrebami vidchuttyam yednosti z prirodoyu i kosmosom form buttya lyudini vilnoyi vid vladi tehniki Ci dva pidhodi isnuyut ale odnochasno nabirayut silu i krizovi yavisha Na zhal zauvazhuye F Major svit u bagatoh vidnosinah prodovzhuye ruhatisya v napryamku sho azh niyak ne vede do vipravlennya ninishnih nedolikiv Bilsh togo suspilstvo perebuvaye v takomu dushevnomu stani sho jogo ne hvilyuyut vikrittya yakimi b obgruntovanimi j argumentovanimi voni ne buli Ale z inshogo boku zmicnyuyutsya i rozshiryuyutsya ruhi okremih grup i gromadyan ruhi zelenih sho realizuyut alternativni formi zhittya napriklad ti sho praktikuyut shidnij abo zahidnij ezotermizm abo chastkovu vidmovu vid blag nashoyi civilizaciyi Harakternij moment u rozvitku suchasnoyi kulturi poyava i formuvannya poryad iz tradicijnim yiyi obrazom novogo Tradicijnij obraz svitovoyi kulturi pov yazanij nasampered z ideyami istorichnoyi j organichnoyi cilisnosti uyavlennyami pro tradiciyi Novij obraz kulturi use bilshe asociyuyetsya z kosmichnimi ekologichnimi etichnimi ideyami yednosti Lyudstva i jogo doli Planetarni kategoriyi visuvayutsya na pershij plan tak samo yak i etichni Sogodni use bilshe lyudej prihodyat do usvidomlennya neblagopoluchchya svogo i suchasnogo zhittya vzagali i shukayut vihid z isnuyuchogo stanu Ruh zelenih ekologichni ruhi poshuki novoyi moralnosti ruhi za novu tilesnist naturopatichne harchuvannya muzichnij ruh joga karate rizni formi meditaciyi i t d use ce parostki alternativnoyi kulturi Sogodni maye misce formuvannya novogo tipu kulturnoyi vzayemodiyi sho vklyuchaye vidmovu vid sproshenih racionalnih shem virishennya kulturnih problem Use bilshogo znachennya nabuvayut zdatnosti do rozuminnya chuzhoyi kulturi i tochok zoru kritichnij analiz vlasnih dij viznannya chuzhoyi kulturnoyi samobutnosti i chuzhoyi istini uminnya vklyuchiti yih u svoyu poziciyu i viznannya pravomirnosti isnuvannya bagatoh istin uminnya buduvati dialogichni vidnosini j iti na kompromis Novij tip socialnoyi diyi use bilshe maye potrebu v kulturnih skladovih i povinen pidkoryatisya logici kulturnoyi komunikaciyi Div takozhUkrayinska kultura XXI stolittyaLiteraturaBarulin V S Socialnaya filosofiya Ch 2 M Izd vo MGU 1993 240s Rozin V M Vvedenie v kulturologiyu M Mezhdunarodnaya pe dagogicheskaya akademiya 1994 104s Fromm E Psihoanaliz i etika M Respublika 1993 415s Berdyaev N Samopoznanie M 1990 Belyj A Nachalo veka M 1990 Belyj A Mezhdu dvuh revolyucij M 1990 Dolgopolov L K Andrej Belyj i ego roman Peterburg L 1988 Blok A Desyat poeticheskih knig M 1980 Russkaya poeziya XIX nachala XX v M 1987 Tri veka russkoj poezii M 1968 Ganna Holap Osoblivosti i harakter suchasnoyi kulturi Doneckij visnik Naukovogo tovaristva im Shevchenka t 6 Doneck Shidnij vidavnichij dim 2005 s 232 Polikarpov V S Lekciyi z istoriyi svitovoyi kulturi K Znannya 2000 359 s PosilannyaSamobutnist Ukrayinska mala enciklopediya 16 kn u 8 t prof Ye Onackij Nakladom Administraturi UAPC v Argentini Buenos Ajres 1964 T 7 kn XIII Literi Riz Se S 1666 1667 1000 ekz