Ця стаття має кілька недоліків. Будь ласка, допоможіть удосконалити її або обговоріть ці проблеми на .
|
Козацька гармата — велика або мала гармата (деякі навіть нарізні), яка виготовлялась козаками з міді, чавуну й заліза та використовувалась ними у бою. Стріляв з гармати гармаш. Стріляли гармаші з гармати чавунними та залізними ядрами, гранатами, запалювальними снарядами, картеччю й зарядами в торбинках, наповнених порохом і кулями.
Часто козаки виготовляли гармати, а також захоплювали гармати у ворогів, або замовляли їх виготовлення у різних іноземних майстрів. Козаки дуже цінували артилерію, вони вважали, що правильно влаштована артилерійська підготовка та оборона, можуть стати головними чинниками успіху в битвах.
Козацька артилерія складалася з гармат переважно місцевого виробництва, метал для яких виплавляли на руднях України — київських, чернігівських та інших, а також з трофейних гармат (захоплених у турецьких фортецях, польських прикордонних замках та під час визвольних воєн).
Особливо високим рівнем гарматної справи й виробництва зброї відзначалася Запорозька Січ. Ковалі, зброярі, ливарники виготовляли тут рушниці, списи, шаблі, виливали ядра та гармати. Запорозька армата (до сотні гармат) зберігалась у січовій пушкарні. Розвиток козацької армати не відставав від загального європейського поступу. Гармати оздоблювалися майстрами-художниками.
Упродовж Національно-визвольної війни 1648—1657 pp. козацька артилерія чисельно дуже зросла. Якщо 1648 року, повстанці на чолі з Богданом Хмельницьким вийшли із Січі з трьома гарматами, то у битві під Берестечком (1651) козацьке військо мало вже понад сто гармат, і кількісно й якісно переважала польсько-шляхетську.
Історія
Уперше на українській землі гармати з'явилися у Львові — 1468 року тут постала ливарня. А з кінця XVI ст. Львів стає центром виробництва гармат для всієї України. У великих українських містах: Києві, Стародубі, Почепі, Новгороді-Сіверському — здавна існували ливарні, що виробляли гармати. Майстерним виготовленням гармат славилися пушкарі з Білої Церкви та Остра.
Козацька армата розміщувалася в різних містах України — Корсуні, Каневі, Чигирині і Крилові. Козацтво дуже цінувало свою армату, вона вважалася одним із військових «клейнодів» (знаків влади). 1632 р. козацькі гармати освятив сам київський митрополит Петро Могила.
Козацька артилерія
Артилерія поділялася на генеральну, полкову, сотенну. При гетьмані було ЗО, у кожному полку по 5-6 гармат. Водночас, значна частина козацької артилерії стояла у фортецях, зокрема в містах Білоцерківського полку розміщувалося 50 гармат. Для утримання армати були визначені села, в яких від кожного селянського двору брали податок.
Запорозька артилерія була здебільшого легка й рухлива, що зумовлювалося потребою швидко пересуватися степовими просторами, а також порівняно невеликими розмірами козацьких суден. Особливо поширені були гармати-фальконети, які використовувались у морських походах. Частину важких гармат закріплювали на лафетах із колесами та без коліс, перевозили на возах, що називалися «палубами» в які впрягали четверо або шестеро коней.
Різновиди козацьких гармат
Гаківниця
Використовувалась в 16-18 століттях для бойової (ядрами або ж дробом) стрільби. Для зменшення віддачі під час стрільби, до прикладу кріпився гак (в нашому примірнику удосконалений), яким зброя зачіплювалась за мур замку, або ж за інший важкий предмет (палісад, віз).
Основні показники і властивості: калібр, 32 мм; вага дула, 15 кг; вага зразку, 31 кг; матеріал дула — сталь; вага порохового заряду, 40 грам.
Гармата-трійник 60 мм
Застосовувалась в 15-18 століттях для бойової (ядрами чи дробом) стрільби. Бокові дула призначались для збільшення щільності вогню та швидкострільності установки. Основні показники і властивості: калібр головного дула, 60 мм; калібр бокових дул, 48 мм; вага головного дула, 96 кг; вага бокового дула, 41 кг; вага лафета з колесами, 52 кг; вага зразку, 230 кг; приблизна дальність пострілу головного калібру, 2 км.
Гармата-трійник 40 мм
Використовувалась в 15-18 століттях для бойової (ядрами або дробом) стрільби. Наявність трьох дул давала збільшення щільності вогню та швидкострільності установки. Основні показники і властивості: калібр, 40 мм; вага дула, 24 кг; вага моделі, 130 кг; приблизна дальність польоту ядра — 1,6 км.
Корабельна гармата (фальконет)
Фальконет — дрібнокаліберна гармата, з якої стріляли невеличкими свинцевими ядрами. В XVI-XVIII століттях фальконетами озброювали козацькі кораблі (чайки). Фальконети застосовували також під час оборони козацьких таборів, хоча, як протипіхотний чи проти-кіннотний засіб, вони були менш дієвими, ніж у морському бою.
Гармата-салютівка або Мортира
Використовувалась в 16-18 століттях для салютної, а також бойової (ядрами або ж дробом) стрільби. Дуло розміщене на мортирному лафеті. Основні показники та властивості: калібр, 40 мм; довжина дула, до запального отвору 310 мм, до хвостовика (загальна довжина дула) 430 мм; вага дула, 24 кг; вага зразку, 35 кг; матеріал дула — сталь; матеріал лафета — дуб.
Див. також
Джерела
У Вікісловнику є сторінка Гармаш. |
- Українська радянська енциклопедія: в 17 т. — Т.2. — 1978. — С. 484.
- Віктор Горобець. Малі соціальні та соціо-професійні групи гетьманату. [ 5 Березня 2016 у Wayback Machine.]/СОЦІУМ. Альманах соціальної історії. Випуск 8. — 2008. — С. 185—186.
- Козацькі гармати [ 6 Січня 2018 у Wayback Machine.]
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Cya stattya maye kilka nedolikiv Bud laska dopomozhit udoskonaliti yiyi abo obgovorit ci problemi na Cya stattya ne maye interviki posilan Vi mozhete dopomogti proyektu znajshovshi ta dodavshi yih do vidpovidnogo elementu Vikidanih Cyu stattyu treba vikifikuvati dlya vidpovidnosti standartam yakosti Vikipediyi Bud laska dopomozhit dodavannyam dorechnih vnutrishnih posilan abo vdoskonalennyam rozmitki statti 21 chervnya 2018 Cya stattya potrebuye dodatkovih posilan na dzherela dlya polipshennya yiyi perevirnosti Bud laska dopomozhit udoskonaliti cyu stattyu dodavshi posilannya na nadijni avtoritetni dzherela Zvernitsya na za poyasnennyami ta dopomozhit vipraviti nedoliki Material bez dzherel mozhe buti piddano sumnivu ta vilucheno 21 chervnya 2018 Cya stattya mistit perelik posilan ale pohodzhennya tverdzhen u nij zalishayetsya nezrozumilim cherez praktichno povnu vidsutnist vnutrishnotekstovih dzherel vinosok Bud laska dopomozhit polipshiti cyu stattyu peretvorivshi dzherela z pereliku posilan na dzherela vinoski u samomu teksti statti cherven 2018 Kozacka garmata velika abo mala garmata deyaki navit narizni yaka vigotovlyalas kozakami z midi chavunu j zaliza ta vikoristovuvalas nimi u boyu Strilyav z garmati garmash Strilyali garmashi z garmati chavunnimi ta zaliznimi yadrami granatami zapalyuvalnimi snaryadami kartechchyu j zaryadami v torbinkah napovnenih porohom i kulyami Chasto kozaki vigotovlyali garmati a takozh zahoplyuvali garmati u vorogiv abo zamovlyali yih vigotovlennya u riznih inozemnih majstriv Kozaki duzhe cinuvali artileriyu voni vvazhali sho pravilno vlashtovana artilerijska pidgotovka ta oborona mozhut stati golovnimi chinnikami uspihu v bitvah Kozacka artileriya skladalasya z garmat perevazhno miscevogo virobnictva metal dlya yakih viplavlyali na rudnyah Ukrayini kiyivskih chernigivskih ta inshih a takozh z trofejnih garmat zahoplenih u tureckih fortecyah polskih prikordonnih zamkah ta pid chas vizvolnih voyen Osoblivo visokim rivnem garmatnoyi spravi j virobnictva zbroyi vidznachalasya Zaporozka Sich Kovali zbroyari livarniki vigotovlyali tut rushnici spisi shabli vilivali yadra ta garmati Zaporozka armata do sotni garmat zberigalas u sichovij pushkarni Rozvitok kozackoyi armati ne vidstavav vid zagalnogo yevropejskogo postupu Garmati ozdoblyuvalisya majstrami hudozhnikami Uprodovzh Nacionalno vizvolnoyi vijni 1648 1657 pp kozacka artileriya chiselno duzhe zrosla Yaksho 1648 roku povstanci na choli z Bogdanom Hmelnickim vijshli iz Sichi z troma garmatami to u bitvi pid Berestechkom 1651 kozacke vijsko malo vzhe ponad sto garmat i kilkisno j yakisno perevazhala polsko shlyahetsku IstoriyaUpershe na ukrayinskij zemli garmati z yavilisya u Lvovi 1468 roku tut postala livarnya A z kincya XVI st Lviv staye centrom virobnictva garmat dlya vsiyeyi Ukrayini U velikih ukrayinskih mistah Kiyevi Starodubi Pochepi Novgorodi Siverskomu zdavna isnuvali livarni sho viroblyali garmati Majsternim vigotovlennyam garmat slavilisya pushkari z Biloyi Cerkvi ta Ostra Kozacka armata rozmishuvalasya v riznih mistah Ukrayini Korsuni Kanevi Chigirini i Krilovi Kozactvo duzhe cinuvalo svoyu armatu vona vvazhalasya odnim iz vijskovih klejnodiv znakiv vladi 1632 r kozacki garmati osvyativ sam kiyivskij mitropolit Petro Mogila Kozacka artileriyaArtileriya podilyalasya na generalnu polkovu sotennu Pri getmani bulo ZO u kozhnomu polku po 5 6 garmat Vodnochas znachna chastina kozackoyi artileriyi stoyala u fortecyah zokrema v mistah Bilocerkivskogo polku rozmishuvalosya 50 garmat Dlya utrimannya armati buli viznacheni sela v yakih vid kozhnogo selyanskogo dvoru brali podatok Zaporozka artileriya bula zdebilshogo legka j ruhliva sho zumovlyuvalosya potreboyu shvidko peresuvatisya stepovimi prostorami a takozh porivnyano nevelikimi rozmirami kozackih suden Osoblivo poshireni buli garmati falkoneti yaki vikoristovuvalis u morskih pohodah Chastinu vazhkih garmat zakriplyuvali na lafetah iz kolesami ta bez kolis perevozili na vozah sho nazivalisya palubami v yaki vpryagali chetvero abo shestero konej Riznovidi kozackih garmatGakivnicya Vikoristovuvalas v 16 18 stolittyah dlya bojovoyi yadrami abo zh drobom strilbi Dlya zmenshennya viddachi pid chas strilbi do prikladu kripivsya gak v nashomu primirniku udoskonalenij yakim zbroya zachiplyuvalas za mur zamku abo zh za inshij vazhkij predmet palisad viz Osnovni pokazniki i vlastivosti kalibr 32 mm vaga dula 15 kg vaga zrazku 31 kg material dula stal vaga porohovogo zaryadu 40 gram Garmata trijnik 60 mm Zastosovuvalas v 15 18 stolittyah dlya bojovoyi yadrami chi drobom strilbi Bokovi dula priznachalis dlya zbilshennya shilnosti vognyu ta shvidkostrilnosti ustanovki Osnovni pokazniki i vlastivosti kalibr golovnogo dula 60 mm kalibr bokovih dul 48 mm vaga golovnogo dula 96 kg vaga bokovogo dula 41 kg vaga lafeta z kolesami 52 kg vaga zrazku 230 kg priblizna dalnist postrilu golovnogo kalibru 2 km Garmata trijnik 40 mm Vikoristovuvalas v 15 18 stolittyah dlya bojovoyi yadrami abo drobom strilbi Nayavnist troh dul davala zbilshennya shilnosti vognyu ta shvidkostrilnosti ustanovki Osnovni pokazniki i vlastivosti kalibr 40 mm vaga dula 24 kg vaga modeli 130 kg priblizna dalnist polotu yadra 1 6 km Korabelna garmata falkonet Falkonet dribnokaliberna garmata z yakoyi strilyali nevelichkimi svincevimi yadrami V XVI XVIII stolittyah falkonetami ozbroyuvali kozacki korabli chajki Falkoneti zastosovuvali takozh pid chas oboroni kozackih taboriv hocha yak protipihotnij chi proti kinnotnij zasib voni buli mensh diyevimi nizh u morskomu boyu Garmata salyutivka abo Mortira Vikoristovuvalas v 16 18 stolittyah dlya salyutnoyi a takozh bojovoyi yadrami abo zh drobom strilbi Dulo rozmishene na mortirnomu lafeti Osnovni pokazniki ta vlastivosti kalibr 40 mm dovzhina dula do zapalnogo otvoru 310 mm do hvostovika zagalna dovzhina dula 430 mm vaga dula 24 kg vaga zrazku 35 kg material dula stal material lafeta dub Div takozhArtileriya serednovichchya Artileriya GarmataDzherelaU Vikislovniku ye storinka Garmash Ukrayinska radyanska enciklopediya v 17 t T 2 1978 S 484 Viktor Gorobec Mali socialni ta socio profesijni grupi getmanatu 5 Bereznya 2016 u Wayback Machine SOCIUM Almanah socialnoyi istoriyi Vipusk 8 2008 S 185 186 Kozacki garmati 6 Sichnya 2018 u Wayback Machine