Київська нотація («київське знам'я») — різновид лінійної нотації, прийнятий для запису церковної монодії на теренах України, а пізніше, Російської імперії в XVII — на початку XX століть.
Характеристика
До кінця XVI століття поширена в українських церквах кулизмяна (невменна) нотація не забезпечити належну фіксацію все більш складних і багатоманітних церковних співів, що спонукало до реформи нотного запису. Нова нотація дістала назву «київське знам'я», що свідчить про її українське походження. Найдавнішою збереженою пам'яткою київської нотації вважається Львівський ірмологіон кінця XVI ст.
Київська нотація продовжує частково квадратну нотацію (прийняту в католицьких співочих книгах), частково мензуральну нотацію.
Символи київської нотації чорними. Основний символ київської нотації нагадує віргу (virga), одну з типових графем квадратної нотації. Розташований праворуч від (чорної) головки штиль схожий на лонгу в модальній нотації XIII століття та в мензуральній XIV століття. На відміну від квадратної нотації, де використовувався чотирилінійний нотоносець з ключами F або C, символи київської нотації записувалися на п'ятилінійному нотоносці і тільки в ключі C. У київській нотації немає типової для квадратної нотації графеми punctum. Ромбовидні графеми використовуються специфічно: два ромби без штилів нотуються один над одним на кшталт терції, однак, вказують не на дві, а на одну висоту, що знаходиться між ромбами.
На відміну від мензуральної нотації, у київській нотації немає знаку мензури (що відповідає західному модусу, темпусу та пролації), оскільки вся ритміка розспіву заснована на наскрізному бінарному поділі (співвідношення будь-яких сусідніх ритмічних рівнів 2:1). Найбільш уживані три рівні ритмічного поділу (оригінальні назви тривалостей, від найдовшої до найкоротшої, — «такта», «півтакта» і «чвартка»), рідше зустрічається четвертий — нижчий — рівень (оригінальна назва тривалості — «ламана»). Подовження на пів тривалості такти, напівтакти або чвартки позначається точкою (іноді ромбоподібної форми) праворуч від голівки (у такті — по центру між двома ромбоподібними головками), як у «звичайній» круглій нотації.
Також, на відміну від модальної та мензуральної нотацій, у київській нотації немає лігатур (одній ноті відповідає одна тривалість, як у звичній нам круглій нотації). Графема «ламаної», що складається з двох квадратних нот, нагадує західну двонотну лігатуру клівіс (clivis), однак (на відміну від клівісу) нижній квадрат у «ламану» ігнорується, і висота звуку визначається по верхньому квадрату. При розспіві одного стилю одиночні ноти об'єднуються в групу візуально (розміщені тісно один до одного), на шкоду рівномірному ритмічному ранжуванню.
Київська нотація використовувалась на теренах Російської імперії, зокрема у виданні 1772 році 4 співочих книг (Обіход, Ірмологій, Октоїх та Свята), які згодом перевидавалися, а також «Скорочений обіход нотного співу» (1778), в якому представлені найуживаніші піснеспіви чотирьох книг. Це видання використовували як початковий посібник з церковного співу у духовних навчальних закладах. У 1899 році також у київській нотації були опубліковані Тріодь пісна та Тріодь кольорова. Заплановані видання книг «Тверезони» та «Вимоги» після захоплення влади більшовиками не було реалізовані.
Примітки
- Корній, Лідія (1996). Історія української музики. Київ-Харків-Нью_Йорк. с. 137.
- Сиротинська Н. Публікація найдавнішої української нотолінійної пам'ятки в Німеччині // Студії мистецтвознавчі. — К.: ІМФЕ НАН України, 2010. — № 1(29). — С. 100—103.
- Див., наприклад, . Tournai, 1950.
- Електронне факсиміле Скороченого Обіхода.
- См. электронное факсимиле издания постной [Архівовано 2018-03-29 у Wayback Machine.] и цветной [Архівовано 2017-10-21 у Wayback Machine.] Триоди.
Література
- Герасимова-Персидская Н. Переход от «знамени» к «киевской квадратной ноте» в музыке Юго-Западной Руси ХVII в. // Музыка. Культура. Человек: Сборник статей / Отв. ред. М. Л. Мугинштейн. Свердловск, 1991, с. 58—64. (рос.)
- Качмар, М. (2019). Давня музична нотація: графічні особливості запису висоти і ритму. Українська музика, (3—4 (33—34)), 138—146.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Kiyivska notaciya kiyivske znam ya riznovid linijnoyi notaciyi prijnyatij dlya zapisu cerkovnoyi monodiyi na terenah Ukrayini a piznishe Rosijskoyi imperiyi v XVII na pochatku XX stolit HarakteristikaIll 1 Yevangelska stihira Mariyini slozi fragment zapisana u sistemi kiyivskoyi notaciyi Z kn Oktoyih notnogo spivu 7 e vid Moskva 1811 Allilujya Nativitas Perotina zapisana v sistemi modalnoyi notaciyi rukopis I Fl Pluteus 29 1 XIII stolittya Do kincya XVI stolittya poshirena v ukrayinskih cerkvah kulizmyana nevmenna notaciya ne zabezpechiti nalezhnu fiksaciyu vse bilsh skladnih i bagatomanitnih cerkovnih spiviv sho sponukalo do reformi notnogo zapisu Nova notaciya distala nazvu kiyivske znam ya sho svidchit pro yiyi ukrayinske pohodzhennya Najdavnishoyu zberezhenoyu pam yatkoyu kiyivskoyi notaciyi vvazhayetsya Lvivskij irmologion kincya XVI st Kiyivska notaciya prodovzhuye chastkovo kvadratnu notaciyu prijnyatu v katolickih spivochih knigah chastkovo menzuralnu notaciyu Simvoli kiyivskoyi notaciyi chornimi Osnovnij simvol kiyivskoyi notaciyi nagaduye virgu virga odnu z tipovih grafem kvadratnoyi notaciyi Roztashovanij pravoruch vid chornoyi golovki shtil shozhij na longu v modalnij notaciyi XIII stolittya ta v menzuralnij XIV stolittya Na vidminu vid kvadratnoyi notaciyi de vikoristovuvavsya chotirilinijnij notonosec z klyuchami F abo C simvoli kiyivskoyi notaciyi zapisuvalisya na p yatilinijnomu notonosci i tilki v klyuchi C U kiyivskij notaciyi nemaye tipovoyi dlya kvadratnoyi notaciyi grafemi punctum Rombovidni grafemi vikoristovuyutsya specifichno dva rombi bez shtiliv notuyutsya odin nad odnim na kshtalt terciyi odnak vkazuyut ne na dvi a na odnu visotu sho znahoditsya mizh rombami Na vidminu vid menzuralnoyi notaciyi u kiyivskij notaciyi nemaye znaku menzuri sho vidpovidaye zahidnomu modusu tempusu ta prolaciyi oskilki vsya ritmika rozspivu zasnovana na naskriznomu binarnomu podili spivvidnoshennya bud yakih susidnih ritmichnih rivniv 2 1 Najbilsh uzhivani tri rivni ritmichnogo podilu originalni nazvi trivalostej vid najdovshoyi do najkorotshoyi takta pivtakta i chvartka ridshe zustrichayetsya chetvertij nizhchij riven originalna nazva trivalosti lamana Podovzhennya na piv trivalosti takti napivtakti abo chvartki poznachayetsya tochkoyu inodi rombopodibnoyi formi pravoruch vid golivki u takti po centru mizh dvoma rombopodibnimi golovkami yak u zvichajnij kruglij notaciyi Takozh na vidminu vid modalnoyi ta menzuralnoyi notacij u kiyivskij notaciyi nemaye ligatur odnij noti vidpovidaye odna trivalist yak u zvichnij nam kruglij notaciyi Grafema lamanoyi sho skladayetsya z dvoh kvadratnih not nagaduye zahidnu dvonotnu ligaturu klivis clivis odnak na vidminu vid klivisu nizhnij kvadrat u lamanu ignoruyetsya i visota zvuku viznachayetsya po verhnomu kvadratu Pri rozspivi odnogo stilyu odinochni noti ob yednuyutsya v grupu vizualno rozmisheni tisno odin do odnogo na shkodu rivnomirnomu ritmichnomu ranzhuvannyu Kiyivska notaciya vikoristovuvalas na terenah Rosijskoyi imperiyi zokrema u vidanni 1772 roci 4 spivochih knig Obihod Irmologij Oktoyih ta Svyata yaki zgodom perevidavalisya a takozh Skorochenij obihod notnogo spivu 1778 v yakomu predstavleni najuzhivanishi pisnespivi chotiroh knig Ce vidannya vikoristovuvali yak pochatkovij posibnik z cerkovnogo spivu u duhovnih navchalnih zakladah U 1899 roci takozh u kiyivskij notaciyi buli opublikovani Triod pisna ta Triod kolorova Zaplanovani vidannya knig Tverezoni ta Vimogi pislya zahoplennya vladi bilshovikami ne bulo realizovani PrimitkiKornij Lidiya 1996 Istoriya ukrayinskoyi muziki Kiyiv Harkiv Nyu Jork s 137 Sirotinska N Publikaciya najdavnishoyi ukrayinskoyi notolinijnoyi pam yatki v Nimechchini Studiyi mistectvoznavchi K IMFE NAN Ukrayini 2010 1 29 S 100 103 Div napriklad Tournai 1950 Elektronne faksimile Skorochenogo Obihoda Sm elektronnoe faksimile izdaniya postnoj Arhivovano 2018 03 29 u Wayback Machine i cvetnoj Arhivovano 2017 10 21 u Wayback Machine Triodi LiteraturaGerasimova Persidskaya N Perehod ot znameni k kievskoj kvadratnoj note v muzyke Yugo Zapadnoj Rusi HVII v Muzyka Kultura Chelovek Sbornik statej Otv red M L Muginshtejn Sverdlovsk 1991 s 58 64 ros Kachmar M 2019 Davnya muzichna notaciya grafichni osoblivosti zapisu visoti i ritmu Ukrayinska muzika 3 4 33 34 138 146