Азербайджанський алфавіт — алфавіт азербайджанської мови. У цієї мови є три офіційні алфавітні системи: в Азербайджані — латиниця, в Ірані — арабський, у Росії — кирилиця.
Історія
Латинізація
Перші проєкти перекладу азербайджанської писемності на латинську абетку з'явилися в середині ХІХ століття. Один з перших варіантів нової абетки був складений Мірза Фаталі Ахундовим, але далі проєктів справа не просунулася. Ще в 1857 році Ахундов написав свій перший проєкт реформи арабського алфавіту, в якому вказав на недоліки арабського алфавіту й пропонував як їх виправити. В 1863 році Ахундов поїхав в Константинополь, ставлячи ціль перед собою: просунути своє дітище. Але, не дивлячись на його почесті, йому відмовило наукове суспільство «». У відповідь Ахундов запропонував: "відкинути повністю ісламський алфавіт, прийняти європейську систему письма й писати зліва на право". В результаті роботи над новим проєктом, Ахундов розробив новий алфавіт, створений на європейській системі й має в собі 42 символи (32 приголосні і 10 голосних). В новому проєкті Ахундов зберіг як і старі букви, так і додав нові голосні.
На початку 20 століття питання про перехід на латиницю знову неодноразово піднімався азербайджанською інтелігенцією. За заміну арабського алфавіту виступали: Джаліл Мамедкулізаде, , Наріман Наріманов та інші. В 1919 році при міністерстві освіти Азербайджанської Демократичної Республіки була створена комісія по розробці нового алфавіту. Один із проєктів, представлений , був схвалений й опублікований.
Алфавіт Єфендизаде:
ä b c ç d e ë f g h i j k l m n n̈ o ö p q ƣ r s t u v w x y z ƶ ’ (апостроф)
Події громадянської війни завадили реалізації цього проєкту. Після проголошення Азербайджанської РСР питання про латинізацію азербайджанської писемності знову було визнане актуальним. Після довгих дискусій в 1922 році новий алфавіт був затверджений, а в 1925 році він був введений в офіційне використання нарівні з арабським.
Алфавіт 1922 року:
Aa Bb Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ ’ (апостроф)
З 1926 року починаються дискусії про вдосконалення нового алфавіту. В травні 1926 року голова ЦВК Азербайджану проголосив латинізацію центральним питанням революції на Сході. В результаті в 1933 році був прийнятий новий алфавіт зі зміненим написанням одних букв і фонетичним значенням інших. Ще одному уточненню азербайджанський латинізований алфавіт піддався в 1983 році (скасована літера N̡n̡).
Алфавіт 1938 року:
Aa Bʙ Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Qq Ll Mm Nn Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Şş Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ ’ (апостроф)
Введення нового алфавіту натрапляло на протести християн. В 1928 і 1929 роках і знову в 1931 і 1932 роках по всьому Азербайджану були зафіксовані випадки нападів зі сторони християн по відношенню до вчителів, комсомольців й активісток жінвідділів, які приїжджали в села для навчання читанню й письму на основі нового алфавіту.
Кирилізація
В травні 1939 року почалося обговорення перекладу азербайджанського алфавіту на кирилицю. Було висунуто й опубліковано у друку багато різних проєктів. Перший проєкт включав букви Аа, Бб, Вв, Гг, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Ўў, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҷҷ, Шш, Ыы, ’ (апостроф). У серпні 1939 року був висунений інший проєкт кирилічного алфавіту: Аа, Бб, Вв, Гг, Gg, Һһ, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Јј, Кк, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Чч, Шш, Ыы, ’ (апостроф).
В результаті 15 листопада 1939 року був офіційно затверджений новий кирилічний алфавіт, розроблений алфавітною комісією при РНК.
Алфавіт затверджений в 1939 році:
Аа, Бб, Вв, Гг, Gg, Һһ, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Јј, Кк, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Чч, Шш, Ыы, ’ (апостроф)
В 1947 році була виключена буква Цц, яка раніше використовувалася для російських запозичень. В 1959 році та ж доля спіткала літери Ээ, Юю, Яя, а буква Йй була замінена на Jj. Цей алфавіт офіційно діяв до 2001 року. Азербайджанці, які проживають в Дагестані, продовжують використовувати кирилицю досі, хоча в школах на уроках азербайджанської мови викладають латиницею.
А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е |
Ә ә | Ж ж | З з | И и | Ј ј | К к | Ҝ ҝ |
Л л | М м | Н н | О о | Ө ө | П п | Р р |
С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ |
Ч ч | Ҹ ҹ | Ш ш | Ы ы | ' |
Примітки
- Тагієв (1928). Культура й писемність сходу. с. 58—61.
- Тагієв (1928). Культура й писемність сходу. с. 59.
- Радянський Азербайджан:міфи й реальність. Баку. 1987. с. 294.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Azerbajdzhanskij alfavit alfavit azerbajdzhanskoyi movi U ciyeyi movi ye tri oficijni alfavitni sistemi v Azerbajdzhani latinicya v Irani arabskij u Rosiyi kirilicya IstoriyaLatinizaciya Proyekt novogo alfavitu stvorenij Mirza Fatali Ahundovim v seredini HIH st Pershi proyekti perekladu azerbajdzhanskoyi pisemnosti na latinsku abetku z yavilisya v seredini HIH stolittya Odin z pershih variantiv novoyi abetki buv skladenij Mirza Fatali Ahundovim ale dali proyektiv sprava ne prosunulasya She v 1857 roci Ahundov napisav svij pershij proyekt reformi arabskogo alfavitu v yakomu vkazav na nedoliki arabskogo alfavitu j proponuvav yak yih vipraviti V 1863 roci Ahundov poyihav v Konstantinopol stavlyachi cil pered soboyu prosunuti svoye ditishe Ale ne divlyachis na jogo pochesti jomu vidmovilo naukove suspilstvo U vidpovid Ahundov zaproponuvav vidkinuti povnistyu islamskij alfavit prijnyati yevropejsku sistemu pisma j pisati zliva na pravo V rezultati roboti nad novim proyektom Ahundov rozrobiv novij alfavit stvorenij na yevropejskij sistemi j maye v sobi 42 simvoli 32 prigolosni i 10 golosnih V novomu proyekti Ahundov zberig yak i stari bukvi tak i dodav novi golosni Na pochatku 20 stolittya pitannya pro perehid na latinicyu znovu neodnorazovo pidnimavsya azerbajdzhanskoyu inteligenciyeyu Za zaminu arabskogo alfavitu vistupali Dzhalil Mamedkulizade Nariman Narimanov ta inshi V 1919 roci pri ministerstvi osviti Azerbajdzhanskoyi Demokratichnoyi Respubliki bula stvorena komisiya po rozrobci novogo alfavitu Odin iz proyektiv predstavlenij buv shvalenij j opublikovanij Alfavit Yefendizade a b c c d e e f g h i j k l m n n o o p q ƣ r s t u v w x y z ƶ apostrof Podiyi gromadyanskoyi vijni zavadili realizaciyi cogo proyektu Pislya progoloshennya Azerbajdzhanskoyi RSR pitannya pro latinizaciyu azerbajdzhanskoyi pisemnosti znovu bulo viznane aktualnim Pislya dovgih diskusij v 1922 roci novij alfavit buv zatverdzhenij a v 1925 roci vin buv vvedenij v oficijne vikoristannya narivni z arabskim Alfavit 1922 roku Aa Bb Cc Cc Dd Ee Ee Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ apostrof Z 1926 roku pochinayutsya diskusiyi pro vdoskonalennya novogo alfavitu V travni 1926 roku golova CVK Azerbajdzhanu progolosiv latinizaciyu centralnim pitannyam revolyuciyi na Shodi V rezultati v 1933 roci buv prijnyatij novij alfavit zi zminenim napisannyam odnih bukv i fonetichnim znachennyam inshih She odnomu utochnennyu azerbajdzhanskij latinizovanij alfavit piddavsya v 1983 roci skasovana litera N n Alfavit 1938 roku Aa Bʙ Cc Cc Dd Ee Ee Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Qq Ll Mm Nn Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ apostrof Vvedennya novogo alfavitu natraplyalo na protesti hristiyan V 1928 i 1929 rokah i znovu v 1931 i 1932 rokah po vsomu Azerbajdzhanu buli zafiksovani vipadki napadiv zi storoni hristiyan po vidnoshennyu do vchiteliv komsomolciv j aktivistok zhinviddiliv yaki priyizhdzhali v sela dlya navchannya chitannyu j pismu na osnovi novogo alfavitu Kirilizaciya V travni 1939 roku pochalosya obgovorennya perekladu azerbajdzhanskogo alfavitu na kirilicyu Bulo visunuto j opublikovano u druku bagato riznih proyektiv Pershij proyekt vklyuchav bukvi Aa Bb Vv Gg Ƣƣ Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Jj Kk Қk Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Ўy Ff Hh Һһ Chch Ҷҷ Shsh Yy apostrof U serpni 1939 roku buv visunenij inshij proyekt kirilichnogo alfavitu Aa Bb Vv Gg Gg Һһ Ƣƣ Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Јј Kk Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Үү Ff Hh Chch Shsh Yy apostrof V rezultati 15 listopada 1939 roku buv oficijno zatverdzhenij novij kirilichnij alfavit rozroblenij alfavitnoyu komisiyeyu pri RNK Alfavit zatverdzhenij v 1939 roci Aa Bb Vv Gg Gg Һһ Ƣƣ Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Јј Kk Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Үү Ff Hh Chch Shsh Yy apostrof V 1947 roci bula viklyuchena bukva Cc yaka ranishe vikoristovuvalasya dlya rosijskih zapozichen V 1959 roci ta zh dolya spitkala literi Ee Yuyu Yaya a bukva Jj bula zaminena na Jj Cej alfavit oficijno diyav do 2001 roku Azerbajdzhanci yaki prozhivayut v Dagestani prodovzhuyut vikoristovuvati kirilicyu dosi hocha v shkolah na urokah azerbajdzhanskoyi movi vikladayut latiniceyu A a B b V v G g Ғ g D d E e Ә ә Zh zh Z z I i Ј ј K k Ҝ ҝ L l M m N n O o Ө o P p R r S s T t U u Ү ү F f H h Һ һ Ch ch Ҹ ҹ Sh sh Y y PrimitkiTagiyev 1928 Kultura j pisemnist shodu s 58 61 Tagiyev 1928 Kultura j pisemnist shodu s 59 Radyanskij Azerbajdzhan mifi j realnist Baku 1987 s 294