Коне́ла — село в Україні, у Жашківській міській громаді Уманського району Черкаської області. Розташоване на лівому березі річки Конела за 20 км на південь від міста Жашків та за 6,5 км від автошляху М05. Населення становить 651 особа.
село Конела | |
---|---|
Країна | Україна |
Область | Черкаська область |
Район | Уманський район |
Громада | Жашківська міська громада |
Облікова картка | gska2.rada.gov.ua |
Основні дані | |
Засноване | 1629 |
Населення | 651 |
Поштовий індекс | 19251 |
Телефонний код | +380 4747 |
Географічні дані | |
Географічні координати | 49°04′43″ пн. ш. 30°06′09″ сх. д. / 49.07861° пн. ш. 30.10250° сх. д.Координати: 49°04′43″ пн. ш. 30°06′09″ сх. д. / 49.07861° пн. ш. 30.10250° сх. д. |
Середня висота над рівнем моря | 198 м |
Відстань до обласного центру | 146,2 (фізична) км |
Найближча залізнична станція | Жашків |
Відстань до залізничної станції | 20 км |
Місцева влада | |
Адреса ради | 19251, Черкаська обл., Уманський р-н, с.Конела |
Сільський голова | Кисіль Людмила Григорівна |
Карта | |
Конела | |
Конела | |
Мапа | |
Конела у Вікісховищі |
Історія
Село відоме з писемних джерел за 1629 рік. Засноване була імовірно тогочасним власником цих земель, краківським каштеляном, князем Юрієм Збаразьким. За здогадом польського історика Олександра Яблоновського Конела начебто виникла на місці літописної Кунилі (здогадного «города» чорних клобуків), відомої під 1150 роком. Кілька дослідників ХІХ-ХХ ст. прив'язували Кунилю із околицями сучасної Конели (останній — Леонід Махновець). Втім, за браком археологічних доказів, впевнено твердити про це поки що важко.
На жаль, неперевірена інформація, запроваджена в обіг місцевими краєзнавцями, що нібито Конела «свого часу» «мало назву Канави (навколо фортеці була річка і викопані глибокі рови — канави)» була лише народним переказом, є недостовірною та неісторичною (про таке поселення немає жодного достовірного свідчення). Хоча, з іншого боку, наявність за литовської доби в цій місцевості важливої транспортної артерії, котра пов'язувала Черкаси, Звинигород та Браслав, доволі ймовірна.
Назва Конелої походить від назви однойменної старовинної річки (суч. Конелка), вперше згаданої під 1391 роком. Своєю чергою, етимологія останньої достеменно невідома.
Здогадно у XVI столітті поріччя Конели, як уходницька округа, належало до володінь браславських зем'ян Звинигородців.
Конела, як стале поселення, виникла на межі з буцько-маньківськими володіннями Струсів-Калиновських і вочевидь мала контролювати цю околицю володінь Ю. Збаразького та їхні межі. Після смерті Збаразьких, що не залишили нащадків, Конела перебувала у спільному володінні князів Дмитра, Юрія та Костянтина Вишневецьких, неповнолітніх племінників Яреми Вишневецького. У містечку був свій замочок, головним в'їздом до котрого слугувала Золота брама (остання збереглася до нашого часу як мікротопонім). У 1640-ві роки спостерігалися втечі підданих з Конелої на слободи до сусідніх володінь Калиновських, котрі там надалі й оселялися на стало. За даними подимного реєстру 1664 року згадується про тутешніх 12 оподаткованих димів та млин-вишняк. У 1720-ті роки Конела через шлюб Францішки Ушулі Вишневецької (до речі, похресниці Івана Мазепи) з Михайлом «Рибонькою» Радивилом перейшла в дім Радивилів (Радзівілів). Є певні підстави уважати, що для заселення Конелої посполитими Михайлом Радивилом у 1730-40-ві рр. було здійснено цілеспрямовані переселення з інших своїх маєтків (можна, зокрема, вести мову про с. Велику Чернявку (суч. с. Вишневе Ружинського району на Житомирщині)). До початку 20 століття Конела мала статус містечка, котра мала свій ярмарок та містечковий уряд. У ньому проживала значна жидівська громада.
Від імені містечка Конелої походить назва Конелівського (інші варіанти — Конельський, Кунилівський) січового куреня (перша згадка — 1683 року), а також пізнішої станиці Конелівської (суч. Канеловська) на Кубані. Імовірно Конелівський курінь виник під час спустіння краю в результаті переселення людності на території Запорозьких Вольностей в 1670-ті рр.
Перша церква у Конелій з'явилася імовірно в часі заснування. Втім, вже 1643 року було освячено нову церкву Петра й Павла. Очевидно саме замість неї 1748 року у Конелій було споруджено ошатну триверху та тридільну церкву св. первоверховних апостолів Петра й Павла, котра являла собою яскравий взірець східно-подільських церков. Мала дзвіницю над бабинцем. Зруйнована здогадно у 1930-ті роки, а колишнє місце церковного подвір'я досі стоїть пустищем. Найвідомішим конелівчанином в українській історії був настоятель місцевої церкви, Животівський духовний намісник о. Симеон Маценко-Пероровський (Переровський), послідовний захисник православя. Отримавши свячення в Уніатській церкві, 1768 року перейшов на православ'я. Зокрема, 1773 року він разом з Михайлом Гурандою їздив до Санкт-Петербурга подавати скаргу імператриці на захист православних Правобережної України.
Вочевидь, невдовзі після смерті кн. Михайла «Рибоньки» Радивила у 1762 році Конельський ключ переходить до його дочки Теофілії Констанції, заміжньої за Ігнатієм Моравським.
Після другого поділу Речі Посполитої 1793 р. Конела спочатку увійшла до Пятигорського повіту Брацлавської губернії. Невдовзі, на початку 1797 року, у результаті нових адміністративних перетворень містечко опинилося на найсхіднішому окрайці доволі витягнутого за формою Липовецького повіту Київської губернії. Згодом ця обставина віддаленості спричиняла певні труднощі у адмініструванні містечком.
У «Сказаннях про населені місцевості Київської губернії» Лаврентія Похилевича знаходимо такі дані про село Конелу:
Конела, местечко на границе уездов Уманского и Таращанского на левой стороне речки Конелы, на другой стороне коей расположено село Безпечна, в Уманском уезде числящееся. Жителей обоего пола: православных 822, римских католиков 76, евреев 1360; земли 2571 десятина. Недавно местечко принадлежало Пелагии Будзынской, а с 1856 года куплено бывшим управляющим Белоцерковского имения Пршесмыцким, по смерти коего досталось Сигизмунду Подгорскому, по покупке.
Церковь Петропавловская, деревянная, 6-го класса; земли имеет с хутором 35 десятин; построена 1748 года и уже очень обветшала. В местечке есть и римско-католический костел каменный, с особым священником.
К Конельскому приходу причислена деревня Загайполе, недавно переименованная в Юстин. Она лежит на 5-ть верст выше Конелой, по той же реке напротив местечка Соколовки, к Уманскому военному поселению причисляющагося. Со времени поступления Соколовки в военное ведомство, евреи оттуда стали переселяться в Загайполе в значительном количестве; что умножило число жителей этой прежде незначительной деревни. В настоящее время считается здесь жителей обоего пола: православных 238, римских католиков 102, евреев 407. Загайполе принадлежит в Конельскому имению.
1911 року краєвид із Конелою був замальований польським малярем Леоном Вичолковським (зберігається у Кракові).
В цей самий час спостерігалася еміграція мешканців Конели — як українців, так і жидів, до Канади та США, багато з яких там залишилося на стало.
1925 року створена сільськогосподарська артіль «Нове життя».
Село постраждало внаслідок геноциду українського народу, проведеного окупаційним урядом СССР 1932—1933 та 1946–1947 роках.
300 мешканців села брали участь у боях радянсько-німецької війни, 144 з них загинули, 63 нагороджені орденами й медалями. На їх честь в селі в 1970 році споруджено обеліск Слави. В 1957 році встановлено пам'ятник воїнам, які загинули в боях під час відвоювання села.
Станом на 1972 рік у селі проживало 1 031 чоловік, тут була розміщена центральна садиба колгоспу імені Кірова, за яким було закріплено 1 845,2 га сільськогосподарських угідь, у тому числі 1 745 га орної землі. В господарстві вирощували зернові і технічні культури, було розвинуте м'ясо-молочне тваринництво. Працювали млин, олійниця, пилорама. Також на той час працювали середня школа, будинок культури на 400 місць, 2 бібліотеки з фондом 10 тисяч книг, фельдшерсько-акушерський пункт, дитячі ясла і садок, поштове відділення, три магазини.
Сучасність
На території села є став площею водного дзеркала 390 га, що належить рибному господарству «Гірський Тікич» та є приборканим в радянські часи людиною руслом річки Конела.
У селі працюють загальноосвітня школа І-ІІІ ступенів, будинок культури на 400 місць, бібліотека, фельдшерсько-акушерський пункт, дитячий садок, поштове відділення, магазин, АТС на 80 абонентів, РТВ, філія Ощадбанку, кількість дворів — 282.
17 жовтня 2017 року у селі Конела митрополит Іоан освятив новозбудовану каплицю УПЦ КП на честь Покрови Пресвятої Богородиці.
Галерея
- Вулиця Шевченка
- Сільська рада і будинок культури
- Школа
- Дитсадок
- Магазин
- Каплиця
- Обеліск Слави
- Братська могила радянських воїнів
- Пам'ятний знак жертвам Голодомору
Див. також
Джерела
Примітки
- . Архів оригіналу за 26 березня 2008. Процитовано 11 грудня 2007.
- maps.vlasenko.net [ 23 жовтня 2007 у Wayback Machine.](рос.)
- Груша, Аляксандр. (англ.). Архів оригіналу за 13 травня 2019. Процитовано 13 травня 2019.
- . Архів оригіналу за 25 березня 2018. Процитовано 25 березня 2018.
Література
- Історія міст і сіл Української РСР. — К. : Головна редакція УРЕ АН УРСР. — 15 000 прим.
Посилання
- Конела — відео про село та зйомки з висоти квадрокоптером [ 22 березня 2022 у Wayback Machine.]
- Koneła // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. — Warszawa : Druk «Wieku», 1883. — Т. IV. — S. 327. (пол.)
- Конела на who-is-who.com.ua[недоступне посилання з липня 2019]
Ця стаття містить фрагменти іноземною мовою. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Kone la selo v Ukrayini u Zhashkivskij miskij gromadi Umanskogo rajonu Cherkaskoyi oblasti Roztashovane na livomu berezi richki Konela za 20 km na pivden vid mista Zhashkiv ta za 6 5 km vid avtoshlyahu M05 Naselennya stanovit 651 osoba selo Konela Krayina Ukrayina Oblast Cherkaska oblast Rajon Umanskij rajon Gromada Zhashkivska miska gromada Oblikova kartka gska2 rada gov ua Osnovni dani Zasnovane 1629 Naselennya 651 Poshtovij indeks 19251 Telefonnij kod 380 4747 Geografichni dani Geografichni koordinati 49 04 43 pn sh 30 06 09 sh d 49 07861 pn sh 30 10250 sh d 49 07861 30 10250 Koordinati 49 04 43 pn sh 30 06 09 sh d 49 07861 pn sh 30 10250 sh d 49 07861 30 10250 Serednya visota nad rivnem morya 198 m Vidstan do oblasnogo centru 146 2 fizichna km Najblizhcha zaliznichna stanciya Zhashkiv Vidstan do zaliznichnoyi stanciyi 20 km Misceva vlada Adresa radi 19251 Cherkaska obl Umanskij r n s Konela Silskij golova Kisil Lyudmila Grigorivna Karta Konela Konela Mapa Konela u VikishovishiU Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Konela IstoriyaCerkva svyatih Petra i Pavla 1900 ti Selo vidome z pisemnih dzherel za 1629 rik Zasnovane bula imovirno togochasnim vlasnikom cih zemel krakivskim kashtelyanom knyazem Yuriyem Zbarazkim Za zdogadom polskogo istorika Oleksandra Yablonovskogo Konela nachebto vinikla na misci litopisnoyi Kunili zdogadnogo goroda chornih klobukiv vidomoyi pid 1150 rokom Kilka doslidnikiv HIH HH st priv yazuvali Kunilyu iz okolicyami suchasnoyi Koneli ostannij Leonid Mahnovec Vtim za brakom arheologichnih dokaziv vpevneno tverditi pro ce poki sho vazhko Na zhal neperevirena informaciya zaprovadzhena v obig miscevimi krayeznavcyami sho nibito Konela svogo chasu malo nazvu Kanavi navkolo forteci bula richka i vikopani gliboki rovi kanavi bula lishe narodnim perekazom ye nedostovirnoyu ta neistorichnoyu pro take poselennya nemaye zhodnogo dostovirnogo svidchennya Hocha z inshogo boku nayavnist za litovskoyi dobi v cij miscevosti vazhlivoyi transportnoyi arteriyi kotra pov yazuvala Cherkasi Zvinigorod ta Braslav dovoli jmovirna Nazva Koneloyi pohodit vid nazvi odnojmennoyi starovinnoyi richki such Konelka vpershe zgadanoyi pid 1391 rokom Svoyeyu chergoyu etimologiya ostannoyi dostemenno nevidoma Zdogadno u XVI stolitti porichchya Koneli yak uhodnicka okruga nalezhalo do volodin braslavskih zem yan Zvinigorodciv Konela yak stale poselennya vinikla na mezhi z bucko mankivskimi volodinnyami Strusiv Kalinovskih i vochevid mala kontrolyuvati cyu okolicyu volodin Yu Zbarazkogo ta yihni mezhi Pislya smerti Zbarazkih sho ne zalishili nashadkiv Konela perebuvala u spilnomu volodinni knyaziv Dmitra Yuriya ta Kostyantina Vishneveckih nepovnolitnih pleminnikiv Yaremi Vishneveckogo U mistechku buv svij zamochok golovnim v yizdom do kotrogo sluguvala Zolota brama ostannya zbereglasya do nashogo chasu yak mikrotoponim U 1640 vi roki sposterigalisya vtechi piddanih z Koneloyi na slobodi do susidnih volodin Kalinovskih kotri tam nadali j oselyalisya na stalo Za danimi podimnogo reyestru 1664 roku zgaduyetsya pro tuteshnih 12 opodatkovanih dimiv ta mlin vishnyak U 1720 ti roki Konela cherez shlyub Francishki Ushuli Vishneveckoyi do rechi pohresnici Ivana Mazepi z Mihajlom Ribonkoyu Radivilom perejshla v dim Radiviliv Radziviliv Ye pevni pidstavi uvazhati sho dlya zaselennya Koneloyi pospolitimi Mihajlom Radivilom u 1730 40 vi rr bulo zdijsneno cilespryamovani pereselennya z inshih svoyih mayetkiv mozhna zokrema vesti movu pro s Veliku Chernyavku such s Vishneve Ruzhinskogo rajonu na Zhitomirshini Do pochatku 20 stolittya Konela mala status mistechka kotra mala svij yarmarok ta mistechkovij uryad U nomu prozhivala znachna zhidivska gromada Vid imeni mistechka Koneloyi pohodit nazva Konelivskogo inshi varianti Konelskij Kunilivskij sichovogo kurenya persha zgadka 1683 roku a takozh piznishoyi stanici Konelivskoyi such Kanelovska na Kubani Imovirno Konelivskij kurin vinik pid chas spustinnya krayu v rezultati pereselennya lyudnosti na teritoriyi Zaporozkih Volnostej v 1670 ti rr Persha cerkva u Konelij z yavilasya imovirno v chasi zasnuvannya Vtim vzhe 1643 roku bulo osvyacheno novu cerkvu Petra j Pavla Ochevidno same zamist neyi 1748 roku u Konelij bulo sporudzheno oshatnu triverhu ta tridilnu cerkvu sv pervoverhovnih apostoliv Petra j Pavla kotra yavlyala soboyu yaskravij vzirec shidno podilskih cerkov Mala dzvinicyu nad babincem Zrujnovana zdogadno u 1930 ti roki a kolishnye misce cerkovnogo podvir ya dosi stoyit pustishem Najvidomishim konelivchaninom v ukrayinskij istoriyi buv nastoyatel miscevoyi cerkvi Zhivotivskij duhovnij namisnik o Simeon Macenko Perorovskij Pererovskij poslidovnij zahisnik pravoslavya Otrimavshi svyachennya v Uniatskij cerkvi 1768 roku perejshov na pravoslav ya Zokrema 1773 roku vin razom z Mihajlom Gurandoyu yizdiv do Sankt Peterburga podavati skargu imperatrici na zahist pravoslavnih Pravoberezhnoyi Ukrayini Vochevid nevdovzi pislya smerti kn Mihajla Ribonki Radivila u 1762 roci Konelskij klyuch perehodit do jogo dochki Teofiliyi Konstanciyi zamizhnoyi za Ignatiyem Moravskim Pislya drugogo podilu Rechi Pospolitoyi 1793 r Konela spochatku uvijshla do Pyatigorskogo povitu Braclavskoyi guberniyi Nevdovzi na pochatku 1797 roku u rezultati novih administrativnih peretvoren mistechko opinilosya na najshidnishomu okrajci dovoli vityagnutogo za formoyu Lipoveckogo povitu Kiyivskoyi guberniyi Zgodom cya obstavina viddalenosti sprichinyala pevni trudnoshi u administruvanni mistechkom U Skazannyah pro naseleni miscevosti Kiyivskoyi guberniyi Lavrentiya Pohilevicha znahodimo taki dani pro selo Konelu Konela mestechko na granice uezdov Umanskogo i Tarashanskogo na levoj storone rechki Konely na drugoj storone koej raspolozheno selo Bezpechna v Umanskom uezde chislyasheesya Zhitelej oboego pola pravoslavnyh 822 rimskih katolikov 76 evreev 1360 zemli 2571 desyatina Nedavno mestechko prinadlezhalo Pelagii Budzynskoj a s 1856 goda kupleno byvshim upravlyayushim Belocerkovskogo imeniya Prshesmyckim po smerti koego dostalos Sigizmundu Podgorskomu po pokupke Cerkov Petropavlovskaya derevyannaya 6 go klassa zemli imeet s hutorom 35 desyatin postroena 1748 goda i uzhe ochen obvetshala V mestechke est i rimsko katolicheskij kostel kamennyj s osobym svyashennikom K Konelskomu prihodu prichislena derevnya Zagajpole nedavno pereimenovannaya v Yustin Ona lezhit na 5 t verst vyshe Koneloj po toj zhe reke naprotiv mestechka Sokolovki k Umanskomu voennomu poseleniyu prichislyayushagosya So vremeni postupleniya Sokolovki v voennoe vedomstvo evrei ottuda stali pereselyatsya v Zagajpole v znachitelnom kolichestve chto umnozhilo chislo zhitelej etoj prezhde neznachitelnoj derevni V nastoyashee vremya schitaetsya zdes zhitelej oboego pola pravoslavnyh 238 rimskih katolikov 102 evreev 407 Zagajpole prinadlezhit v Konelskomu imeniyu Leon Vichulkovskij Ukrayinskij pejzazh panorama Koneli 1911 rik 1911 roku krayevid iz Koneloyu buv zamalovanij polskim malyarem Leonom Vicholkovskim zberigayetsya u Krakovi V cej samij chas sposterigalasya emigraciya meshkanciv Koneli yak ukrayinciv tak i zhidiv do Kanadi ta SShA bagato z yakih tam zalishilosya na stalo 1925 roku stvorena silskogospodarska artil Nove zhittya Selo postrazhdalo vnaslidok genocidu ukrayinskogo narodu provedenogo okupacijnim uryadom SSSR 1932 1933 ta 1946 1947 rokah 300 meshkanciv sela brali uchast u boyah radyansko nimeckoyi vijni 144 z nih zaginuli 63 nagorodzheni ordenami j medalyami Na yih chest v seli v 1970 roci sporudzheno obelisk Slavi V 1957 roci vstanovleno pam yatnik voyinam yaki zaginuli v boyah pid chas vidvoyuvannya sela Stanom na 1972 rik u seli prozhivalo 1 031 cholovik tut bula rozmishena centralna sadiba kolgospu imeni Kirova za yakim bulo zakripleno 1 845 2 ga silskogospodarskih ugid u tomu chisli 1 745 ga ornoyi zemli V gospodarstvi viroshuvali zernovi i tehnichni kulturi bulo rozvinute m yaso molochne tvarinnictvo Pracyuvali mlin olijnicya pilorama Takozh na toj chas pracyuvali serednya shkola budinok kulturi na 400 misc 2 biblioteki z fondom 10 tisyach knig feldshersko akusherskij punkt dityachi yasla i sadok poshtove viddilennya tri magazini SuchasnistNa teritoriyi sela ye stav plosheyu vodnogo dzerkala 390 ga sho nalezhit ribnomu gospodarstvu Girskij Tikich ta ye priborkanim v radyanski chasi lyudinoyu ruslom richki Konela U seli pracyuyut zagalnoosvitnya shkola I III stupeniv budinok kulturi na 400 misc biblioteka feldshersko akusherskij punkt dityachij sadok poshtove viddilennya magazin ATS na 80 abonentiv RTV filiya Oshadbanku kilkist dvoriv 282 17 zhovtnya 2017 roku u seli Konela mitropolit Ioan osvyativ novozbudovanu kaplicyu UPC KP na chest Pokrovi Presvyatoyi Bogorodici GalereyaVulicya Shevchenka Silska rada i budinok kulturi Shkola Ditsadok Magazin Kaplicya Obelisk Slavi Bratska mogila radyanskih voyiniv Pam yatnij znak zhertvam GolodomoruDiv takozhPerelik naselenih punktiv sho postrazhdali vid Golodomoru 1932 1933 Cherkaska oblast DzherelaKonela u sestrinskih Vikiproyektah Portal Cherkashina Temi u Vikidzherelah Konela u Vikishovishi Primitki Arhiv originalu za 26 bereznya 2008 Procitovano 11 grudnya 2007 maps vlasenko net 23 zhovtnya 2007 u Wayback Machine ros Grusha Alyaksandr angl Arhiv originalu za 13 travnya 2019 Procitovano 13 travnya 2019 Arhiv originalu za 25 bereznya 2018 Procitovano 25 bereznya 2018 Literatura Istoriya mist i sil Ukrayinskoyi RSR K Golovna redakciya URE AN URSR 15 000 prim PosilannyaKonela video pro selo ta zjomki z visoti kvadrokopterom 22 bereznya 2022 u Wayback Machine Konela Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego Warszawa Druk Wieku 1883 T IV S 327 pol Konela na who is who com ua nedostupne posilannya z lipnya 2019 Cya stattya mistit neperekladeni fragmenti inozemnoyu movoyu Vi mozhete dopomogti proyektu pereklavshi yih ukrayinskoyu