Зі спогадів Григорія Стецюка |
---|
У нас над Бугом багато росло лози і люди з неї плели ліси, з яких робили стіни в стодолах, хлівах. Отже прийшов наказ, щоб з тими старими лісами обгороджувати такі частини між 300-400 метрів тоді в тій загорожі почали копати ями десять метрів на п'ятнадцять метрів і п'ять метрів глибокі і їх називали „об'єктами". Тоді стало усім зрозуміло, що совєти роблять укріплення над Бугом проти німців. Коли усі ями були викопані людськими руками і лопатами, там тисячі людей робило цілими днями без одного сотика винагороди. Правда платили тим, що привезли їх з центральної України чи з Росії. Ті ями пообкладали залізом, дошками, а потім позаливали цементом. Вздовж над Бугом виросло нове „місто" із „об'єктів" — бункерів, над якими була проведена електрика і освітлювала усе — було наче вдень, бо ж бункери один від одного були недалеко. ... Бункри, що вже були готові і до них були приділені військові частини, там було дуже багато зброї й амуніції та всякого військового приладдя, залишилися взаді, бо німці пішли на схід. По кількох днях те військо почало виходити й вести пропаганду, що німцям вдалося прорвати лінію в кількох місцях, але ми їх уже зупинили, а то й в деяких місцях Червона Армія відіпхнула назад. Тоді все замовкло і чекають, що то тепер буде. Така ситуація тривала один тиждень, а тоді німецька артилерія окружила ті бункри і давай по них бити. Ті бункри не були викінчені, в стінах не було води і коли тяжкий снаряд вдарить у бункер, то він давав такий звук, що хто був у середині, то зразу глух або просто непритомнів. Бій тривав з ранку до години четвертої по-обіді і німці очистили всі бункри. Решту бункрів, які були не доступні, зірвали амоналом. Під вечір дуже багато забрали червоноармійців у полон, а забитих лишили у бункрах і всю зброю, тільки позабивали чи позамуровували усі отвори, щоб ніхто не міг зайти чи залізти в середину. Німці час до часу перевіряли ті бункри, а крім того пограничники, що стояли з другої сторони Буга, слідкували, а то й перевіряли, чи ніхто не відкривав. |
Лінія Молотова — неофіційна назва радянських укріплених районів, побудованих уздовж західного кордону СРСР і Німеччини в період 1940-1941 роках.
Згідно з таємним протоколом Пакту Молотова — Ріббентропа між СРСР і Німеччиною межа сфер їх впливу проходила по річках Буг, Нарев, Вісла, Сян. До початку Другої світової війни вздовж радянського кордону була збудована система укріплених районів, відома під назвою Лінія Сталіна. Зміна кордону вимагала перебудови угруповання військ. Генеральний штаб Червоної армії розробив план прикриття нової лінії державного кордону.
Назва
В англо-саксонському світі поширена традиція давати кожному біль-менш помітному політичному явищу власне ім’я від імені причетного до нього політика. В міжнародній дипломатії встановлений у 1939 році кордон СРСР отримав назву «лінія Молотова — Ріббентропа». Вираз «лінія Молотова» популяризував у своїх творах історик Віктор Суворов.
Оборонна стратегія
З двома варіантами будівництва укріплених районів виступили Климент Ворошилов і Борис Шапошніков. Перший передбачав будівництво фортифікацій безпосередньо на кордоні з використанням натуральних височин на східних берегах річок Західний Буг, Нарев, Бєбжа. У другому варіанті передбачалось збудувати укріплення на відстані 50 км від державного кордону. Сталін затвердив перший варіант. До 1945 року планували побудувати другу смугу й остаточно обладнати законсервовані укріплені райони вздовж старого кордону.
Будівництво
Кордон від Балтійського моря до Карпат довжиною 4,5 тисячі кілометрів поділено тоді на три військові округи, в рамках яких створено 138 ділянок будівництва. Планувалося побудувати 23 укріплених райони з 37 вузлами оборони. Останні мали утворюватись 2130 об'єктами довготривалої фортифікації. Кожний із укріплених районів складався зі смуги заслону, головної смуги оборони з фортифікаціями постійного типу та задньої смуги польового типу. В одно- і двоповерхових бункерах знаходилися підвали і підземні резервуари палива. Більші об’єкти були оснащені генераторами, а більша частина приміщень була герметична. Майже всі схрони мали висувні перископи, а також (за винятком спостережно-бойових бункерів) — значне озброєння. Оточення бункерів мало додатково теренові перешкоди – «сходи Тиціана» на схилах, бетонні протитанкові загородження «зуби дракона» і засіки з колючого дроту. Основним будівельним матеріалом був щебінь з Кавказу. Навесні 1941 року працює на будівництві укріплень 140 000 солдатів і 18 000 цивільних фахівців та необлікована кількість місцевого цивільного населення. Згідно з німецьким інвентарем на лінії Молотова було близько 1900 об'єктів. З них близько 800 будівель на стадії будівництва. Завершено будівництво 542 кулеметних бункерів, 460 протитанкових бункерів, 68 бункерів фортечної артилерії і 43 штабних бункерів. За радянською статистикою, до початку війни з 5807 довготривалих оборонних споруд 13-ти укріплених районів були готові лише 880. Готовність укріплених районів становила в середньому 15-20%.
Назви Укріплених районів | Фронт, км | Глибина, км | Кількість вузлів оборони | Кількість ДОС |
---|---|---|---|---|
Тельшяйський | 75 | 5-16 | 8 | 366 |
Шауляйський | 90 | 5-16 | 6 | 403 |
44-й Каунаський | 106 | 5-16 | 10 | 599 |
48-й Алитуський | 57 | 5-16 | 5 | 273 |
68-й Гродненський | 80 | 5-6 | 9 | 606 |
66-й Осовецький | 60 | 5-6 | 8 | 594 |
64-й Замбровський | 70 | 5-6 | 10 | 550 |
62-й Берестейський | 120 | 5-6 | 10 | 380 |
80 | 5-6 | 9 | 138 | |
02-й Володимиро-Волинський | 60 | 5-6 | 7 | 141 |
04-й | 45 | 5-6 | 5 | 180 |
06-й | 90 | 5-6 | 13 | 306 |
08-й | 120 | 4-5 | 7 | 186 |
Оборона
Переважна більшість споруд знаходилося без встановленого озброєння, оскільки промисловість не справлялася з виконанням великого числа військових замовлень. «Лінія Молотова» не зіграла значної ролі в оборонних боях. Вузли оборони, які встигли зайняти радянські війська, обходилися і блокувалися німцями в перші дні, а потім знищувалися штурмовими групами. На 12-й день війни замовкли гармати й кулемети штабного доту «Орел», який захищала група бійців (25-27 осіб) під командуванням лейтенанта І. І. Федорова. Окремі ДОТи тримали оборону до 14 днів.
Галерея
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Лінія Молотова |
Примітки
- . Архів оригіналу за 30 жовтня 2013. Процитовано 18 лютого 2012.
Література
- Коваль М.В., Україна в Другій світовій і Великій Вітчизняній війнах. Т.15. – К., 1999. – 335 с.
- Салата О. О., Значення економіки України у створенні оборонного потенціалу СРСР у період оборонних боїв (22 червня – грудень 1941 р.) – К., 2005. – 162 с.
- Панченко П.П., Україна в полум’ї війни 1941-1945 – К., 2005. – 557 с.
- Пошуково-меморіальна діяльність в Україні – К., 2004. – 84 с.
- Уривалькін О.М., Довідник з історії України – К., 2009. – 1007.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Zi spogadiv Grigoriya Stecyuka U nas nad Bugom bagato roslo lozi i lyudi z neyi pleli lisi z yakih robili stini v stodolah hlivah Otzhe prijshov nakaz shob z timi starimi lisami obgorodzhuvati taki chastini mizh 300 400 metriv todi v tij zagorozhi pochali kopati yami desyat metriv na p yatnadcyat metriv i p yat metriv gliboki i yih nazivali ob yektami Todi stalo usim zrozumilo sho sovyeti roblyat ukriplennya nad Bugom proti nimciv Koli usi yami buli vikopani lyudskimi rukami i lopatami tam tisyachi lyudej robilo cilimi dnyami bez odnogo sotika vinagorodi Pravda platili tim sho privezli yih z centralnoyi Ukrayini chi z Rosiyi Ti yami poobkladali zalizom doshkami a potim pozalivali cementom Vzdovzh nad Bugom viroslo nove misto iz ob yektiv bunkeriv nad yakimi bula provedena elektrika i osvitlyuvala use bulo nache vden bo zh bunkeri odin vid odnogo buli nedaleko Bunkri sho vzhe buli gotovi i do nih buli pridileni vijskovi chastini tam bulo duzhe bagato zbroyi j amuniciyi ta vsyakogo vijskovogo priladdya zalishilisya vzadi bo nimci pishli na shid Po kilkoh dnyah te vijsko pochalo vihoditi j vesti propagandu sho nimcyam vdalosya prorvati liniyu v kilkoh miscyah ale mi yih uzhe zupinili a to j v deyakih miscyah Chervona Armiya vidiphnula nazad Todi vse zamovklo i chekayut sho to teper bude Taka situaciya trivala odin tizhden a todi nimecka artileriya okruzhila ti bunkri i davaj po nih biti Ti bunkri ne buli vikincheni v stinah ne bulo vodi i koli tyazhkij snaryad vdarit u bunker to vin davav takij zvuk sho hto buv u seredini to zrazu gluh abo prosto nepritomniv Bij trivav z ranku do godini chetvertoyi po obidi i nimci ochistili vsi bunkri Reshtu bunkriv yaki buli ne dostupni zirvali amonalom Pid vechir duzhe bagato zabrali chervonoarmijciv u polon a zabitih lishili u bunkrah i vsyu zbroyu tilki pozabivali chi pozamurovuvali usi otvori shob nihto ne mig zajti chi zalizti v seredinu Nimci chas do chasu pereviryali ti bunkri a krim togo pogranichniki sho stoyali z drugoyi storoni Buga slidkuvali a to j pereviryali chi nihto ne vidkrivav Liniya Molotova neoficijna nazva radyanskih ukriplenih rajoniv pobudovanih uzdovzh zahidnogo kordonu SRSR i Nimechchini v period 1940 1941 rokah Zgidno z tayemnim protokolom Paktu Molotova Ribbentropa mizh SRSR i Nimechchinoyu mezha sfer yih vplivu prohodila po richkah Bug Narev Visla Syan Do pochatku Drugoyi svitovoyi vijni vzdovzh radyanskogo kordonu bula zbudovana sistema ukriplenih rajoniv vidoma pid nazvoyu Liniya Stalina Zmina kordonu vimagala perebudovi ugrupovannya vijsk Generalnij shtab Chervonoyi armiyi rozrobiv plan prikrittya novoyi liniyi derzhavnogo kordonu NazvaV anglo saksonskomu sviti poshirena tradiciya davati kozhnomu bil mensh pomitnomu politichnomu yavishu vlasne im ya vid imeni prichetnogo do nogo politika V mizhnarodnij diplomatiyi vstanovlenij u 1939 roci kordon SRSR otrimav nazvu liniya Molotova Ribbentropa Viraz liniya Molotova populyarizuvav u svoyih tvorah istorik Viktor Suvorov Oboronna strategiyaZ dvoma variantami budivnictva ukriplenih rajoniv vistupili Kliment Voroshilov i Boris Shaposhnikov Pershij peredbachav budivnictvo fortifikacij bezposeredno na kordoni z vikoristannyam naturalnih visochin na shidnih beregah richok Zahidnij Bug Narev Byebzha U drugomu varianti peredbachalos zbuduvati ukriplennya na vidstani 50 km vid derzhavnogo kordonu Stalin zatverdiv pershij variant Do 1945 roku planuvali pobuduvati drugu smugu j ostatochno obladnati zakonservovani ukripleni rajoni vzdovzh starogo kordonu BudivnictvoKordon vid Baltijskogo morya do Karpat dovzhinoyu 4 5 tisyachi kilometriv podileno todi na tri vijskovi okrugi v ramkah yakih stvoreno 138 dilyanok budivnictva Planuvalosya pobuduvati 23 ukriplenih rajoni z 37 vuzlami oboroni Ostanni mali utvoryuvatis 2130 ob yektami dovgotrivaloyi fortifikaciyi Kozhnij iz ukriplenih rajoniv skladavsya zi smugi zaslonu golovnoyi smugi oboroni z fortifikaciyami postijnogo tipu ta zadnoyi smugi polovogo tipu V odno i dvopoverhovih bunkerah znahodilisya pidvali i pidzemni rezervuari paliva Bilshi ob yekti buli osnasheni generatorami a bilsha chastina primishen bula germetichna Majzhe vsi shroni mali visuvni periskopi a takozh za vinyatkom sposterezhno bojovih bunkeriv znachne ozbroyennya Otochennya bunkeriv malo dodatkovo terenovi pereshkodi shodi Ticiana na shilah betonni protitankovi zagorodzhennya zubi drakona i zasiki z kolyuchogo drotu Osnovnim budivelnim materialom buv shebin z Kavkazu Navesni 1941 roku pracyuye na budivnictvi ukriplen 140 000 soldativ i 18 000 civilnih fahivciv ta neoblikovana kilkist miscevogo civilnogo naselennya Zgidno z nimeckim inventarem na liniyi Molotova bulo blizko 1900 ob yektiv Z nih blizko 800 budivel na stadiyi budivnictva Zaversheno budivnictvo 542 kulemetnih bunkeriv 460 protitankovih bunkeriv 68 bunkeriv fortechnoyi artileriyi i 43 shtabnih bunkeriv Za radyanskoyu statistikoyu do pochatku vijni z 5807 dovgotrivalih oboronnih sporud 13 ti ukriplenih rajoniv buli gotovi lishe 880 Gotovnist ukriplenih rajoniv stanovila v serednomu 15 20 Nazvi Ukriplenih rajoniv Front km Glibina km Kilkist vuzliv oboroni Kilkist DOS Telshyajskij 75 5 16 8 366 Shaulyajskij 90 5 16 6 403 44 j Kaunaskij 106 5 16 10 599 48 j Alituskij 57 5 16 5 273 68 j Grodnenskij 80 5 6 9 606 66 j Osoveckij 60 5 6 8 594 64 j Zambrovskij 70 5 6 10 550 62 j Berestejskij 120 5 6 10 380 80 5 6 9 138 02 j Volodimiro Volinskij 60 5 6 7 141 04 j 45 5 6 5 180 06 j 90 5 6 13 306 08 j 120 4 5 7 186OboronaPerevazhna bilshist sporud znahodilosya bez vstanovlenogo ozbroyennya oskilki promislovist ne spravlyalasya z vikonannyam velikogo chisla vijskovih zamovlen Liniya Molotova ne zigrala znachnoyi roli v oboronnih boyah Vuzli oboroni yaki vstigli zajnyati radyanski vijska obhodilisya i blokuvalisya nimcyami v pershi dni a potim znishuvalisya shturmovimi grupami Na 12 j den vijni zamovkli garmati j kulemeti shtabnogo dotu Orel yakij zahishala grupa bijciv 25 27 osib pid komanduvannyam lejtenanta I I Fedorova Okremi DOTi trimali oboronu do 14 dniv GalereyaVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Liniya MolotovaPrimitki Arhiv originalu za 30 zhovtnya 2013 Procitovano 18 lyutogo 2012 LiteraturaKoval M V Ukrayina v Drugij svitovij i Velikij Vitchiznyanij vijnah T 15 K 1999 335 s Salata O O Znachennya ekonomiki Ukrayini u stvorenni oboronnogo potencialu SRSR u period oboronnih boyiv 22 chervnya gruden 1941 r K 2005 162 s Panchenko P P Ukrayina v polum yi vijni 1941 1945 K 2005 557 s Poshukovo memorialna diyalnist v Ukrayini K 2004 84 s Urivalkin O M Dovidnik z istoriyi Ukrayini K 2009 1007