Мушкетні війни — серія війн та конфліктів на території Нової Зеландії, включаючи острови Чатем, у 1807—1837 роками. Стали наслідком озброєння корінних народів мушкетами. Внаслідок цього вогнепальна зброя стала основною у міжплемінних битвах та набігах. Основною метою стало пограбування та захоплення територій, а також реванш за попередні поразки. Втрати унаслідок конфлікту оцінюються між 20 та 40 тисяч осіб, ще десятки тисяч потрапили у рабство та зміну кордонів або рое між племенами, перш ніж втрутився колоніальний уряд. Війни назвали наслідком корінного впливу контакту з європейцями.
Мушкетні війни між місцевими племенами Маорі | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
Сторони | |||||||||
Маорі | |||||||||
Втрати | |||||||||
40 тисяч маорі | 1635 моріорі | ||||||||
30 тисяч людей полонені або потрапили у рабство |
За 30 років конфлікту відбулося 3000 битв та поєдинків. Мушкетний вплив знайшов своє відображення у дизайні поселень па. Завдяки цьому маорі отримали перевагу у протистоянні з колоніальними військами під час Новозеландських війн.
Командир іві в 1818 використовував новенькі мушкети для набігів з бази Нортленд у район затоки Пленті, де місцеві мешканці досі були озброєні дерев'яною та кам'яною зброєю. Згодом він почав успішні спустошливі походи на іві Окленд, , Ваїкато і . Своїх ворогів він перетворював на рабів. Вони змушені були працювати на вирощуванні та переробці льону, який у європейців вимінював на зброю. Успіхи вождя змусили інші населені пункти запасатися вогнепальним озброєнням та посилювати власний захист та навички стримування ворогів. Хвиля насильства набрала піку у 1832 та 1833 роках, зачепивши усі регіони, крім внутрішньої частини Північного острова, що називали , та віддалених бухт на Південному острові. У 1835 році суперечки вийшли за межі берегів — та розпочали набіги на пацифістів Моріорі на островах Чатем.
Історик вважає доцільним вжиття терміну голокост до цього періоду, а його колега, Ангела Балара сумнівається у назві Мушкетні війни, вважаючи це продовженням тіканги, яка стала ще більш руйнівною через використання вогнепальної зброї.
Передумови та ескалація конфліктів
Маорі почали експлуатацію європейських мушкетів, обмінюючи на них льон та ліс на ринку Сіднея. Оскільки раніше, аборигени не мали такої зброї, вони вважали її призначення для мисливства. Перший досвід бойового використання зафіксовано у 1807 році у між племенами Напуї та Наті Ватуа неподалік сучасного Даргавілла у Нортландії. Нападники мали проблеми з перезаряджанням мушкетів, тож закономірно зазнали поразки від ватуанців, озброєних бойовими палицями пату та ножами . Але вже згодом Наті Корокоро — хапу Напуї — попри десятикратну перевагу, зазнали нищівних поразок від військ Каі Туте, озброєних мушкетами.
З 1818 року досвідчені Напуї під керівництвом Хогі Хіка починають активне використання мушкетів у протистояннях із своїми ж хапу, з якими у них були взаємні образи. Захопивши територію, вони переходили до пошуку скарбів та перетворення населення на рабів, яких змушували працювати на плантаціях льону та картоплі, а також вирощувати свиней, яких вимінювали на нову зброю. Розквітла торгівля обсмаженими головами убитих ворогів та рабами. Принцип удару у відповідь призвів до сплеску міжплемінних конфліктів та гонки озброєнь. У 1821 році Хонгі Хіка вирушає до Англії з місіонером Томасом Кендалом. На зворотному шляху у Сіднеї він обмінює подарунки від англійців на 300—500 мушкетів для подальшого озброєння власної армії та нищівних походів на іві у Окленд та район озера Роторуа.
Використання мушкетів маорі
Остання битва домушкетної епохи – битва Хінгакака – відбулася у 1807 році між протилежними альянсами маорі поблизу сучасного Те Авамуту. З обох сторін залучені 16 тисяч воїнів, проте до 1815 року ще фіксувалися окремі сутички з використанням традиційної зброї. Згодом мушкети витіснили ручні аналоги та підвищили важливість координованого групового маневрування. А близько 1821 року відійшли у минуле сутички один на один на зразок Потатау де Фероферо в ході битви Ококі.
Спочатку мушкети використовувалися для залякування та деморалізації супротивника з традиційним озброєнням. У 30-х роках XIX століття однаково озброєні тауа на рівних змагалися між собою, почергово отримуючи успіх. Маорі дізнавалися про мушкети від перших поселенців з Європи, які прибули у район островів Бей та Хокіанги. Частина з них відмінно володіли мореплавством та вміли користуватися мушкетами у морських битвах. Невмілими були і спроби переробки та вдосконалення мушкетів – розширення запального отвору призводило до зниження швидкості та частоти стрільби.
Маорі спочатку мали проблеми з мушкетами через відмову місіонерів продавати власне їх, порох та набої. Напуї активно тиснули на колонізаторів щодо ремонту мушкетів, навіть якщо насилля не планувалося. Тож більша частина озброєння надходила з Австралії. Пакеха Маорі на кшталт Джекі Мармона майстерно вимінювали зброю на льон, ліс та мокомокаї. Більшість з них були низької якості, придбані за безцінок у Бірмінгемі та мали низьку точність влучань. Як альтернативу маорі використовували двоствольні гвинтівки, заряджені набоями для мушкетів, що давало змогу вистрілити двічі до перезарядження. У деяких битвах жінки перезаряджали зброю, а чоловіки вели вогонь. Це спричинило проблеми для британських військ під час новозеландських війн, коли іві за звичкою утримували жінок у поселенні.
Конфлікти та їх наслідки
Насильство призвело до винищення багатьох племен унаслідок фізичної загибелі або рабства. Змінилися і межі між племенами через спустошення або переселення великих територій. Ці зміни вплинули на стосунки з ласими на землі європейськими переселенцями.
Між 1821 та 1823 роками Хогі Хіка атакував Наті Паоа у околицях Окленда, Наті Мару у Темсі, племена Ваїкато поблизу Матакітакі та Те Арава на озері Роторуа, задавши їм нищівних поразок. У 1825 році він здобув головну воєнну перемогу над Наті Ватуа у Кайпара на північ від Окленда, а вцілілих переслідували аж до землі Ваїкато, щоб отримати реванш за розгром 1807 року. Керівники Напуї Помаре і Те Вера Хауракі також вели успішні атаки на східному узбережжі. На початку 1830-х років мушкетні напади Напуї стали рідшими.
Племена Ваїкато вигнали командувача Наті Тоа Те Раупараха з Кавії у 1821 році, у 1824 завдали поразки Наті Кахунгуну, а у 1826 році вторглися до Таранакі, змусивши низку племінних груп мігрувати на південь. Інше серйозне приєднання відбулося у 1831-32 роках.
Щоправда, Те Раупаха першим дістався Таранакі, а згодом острова Капіті, які до цього підкорив командувач Наті Тоа Те Купе з народу Маупака. Близько 1827 він почав походи на північ Південного острова, а до 1830 року він розшириі свої території фактично на весь Південний острів, зокрема області Кайкора та Акароа.
У 1835 році Наті Мутунга, Наті Тама та Наті Тоа разом захопили корабель та дісталися архіпелагу Чатем, де фізично знищили кожного десятого моріорі, а решту полонили, а потім почали міжусобиці.
Останні битви мушкетних війн випали на 1836-37 роки, коли командир Нагі Тау Тухавалкі змагався із силами Наті Тама на шляху останніх з Голден-Бей до Південних Альп.
Примітки
- Bohan, Edmund. (2005). Climates of war : New Zealand in conflict, 1859-69. Christchurch, N.Z.: Hazard Press. ISBN . OCLC 63391174.
- Taonga, New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu. . teara.govt.nz (англ.). Архів оригіналу за 18 травня 2019. Процитовано 17 червня 2020.
- Sinclair, Keith, 1922-1993. (2000). A history of New Zealand (вид. Rev ed). Auckland, N.Z.: Penguin Books. ISBN . OCLC 45853022.
- Taonga, New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu. Musket wars. teara.govt.nz (англ.). Процитовано 17 червня 2020.
- . nzhistory.govt.nz. Архів оригіналу за 15 листопада 2016. Процитовано 17 червня 2020.
- Mahuta, Robert (1995). Tainui, Kingitanga and Raupatu. Justice and Identity: Antipodean Practices. Bridget Williams Books. ISBN .
Примітки
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Mushketni vijni seriya vijn ta konfliktiv na teritoriyi Novoyi Zelandiyi vklyuchayuchi ostrovi Chatem u 1807 1837 rokami Stali naslidkom ozbroyennya korinnih narodiv mushketami Vnaslidok cogo vognepalna zbroya stala osnovnoyu u mizhpleminnih bitvah ta nabigah Osnovnoyu metoyu stalo pograbuvannya ta zahoplennya teritorij a takozh revansh za poperedni porazki Vtrati unaslidok konfliktu ocinyuyutsya mizh 20 ta 40 tisyach osib she desyatki tisyach potrapili u rabstvo ta zminu kordoniv abo roe mizh plemenami persh nizh vtrutivsya kolonialnij uryad Vijni nazvali naslidkom korinnogo vplivu kontaktu z yevropejcyami Mushketni vijni mizh miscevimi plemenami MaoriData1807 1837MisceNova ZelandiyaPrichinazemliRezultatpererozpodil zemel mizh riznimi plemenamiStoroniMaoriVtrati40 tisyach maori1635 moriori30 tisyach lyudej poloneni abo potrapili u rabstvo Za 30 rokiv konfliktu vidbulosya 3000 bitv ta poyedinkiv Mushketnij vpliv znajshov svoye vidobrazhennya u dizajni poselen pa Zavdyaki comu maori otrimali perevagu u protistoyanni z kolonialnimi vijskami pid chas Novozelandskih vijn Komandir ivi v 1818 vikoristovuvav novenki mushketi dlya nabigiv z bazi Nortlend u rajon zatoki Plenti de miscevi meshkanci dosi buli ozbroyeni derev yanoyu ta kam yanoyu zbroyeyu Zgodom vin pochav uspishni spustoshlivi pohodi na ivi Oklend Vayikato i Svoyih vorogiv vin peretvoryuvav na rabiv Voni zmusheni buli pracyuvati na viroshuvanni ta pererobci lonu yakij u yevropejciv viminyuvav na zbroyu Uspihi vozhdya zmusili inshi naseleni punkti zapasatisya vognepalnim ozbroyennyam ta posilyuvati vlasnij zahist ta navichki strimuvannya vorogiv Hvilya nasilstva nabrala piku u 1832 ta 1833 rokah zachepivshi usi regioni krim vnutrishnoyi chastini Pivnichnogo ostrova sho nazivali ta viddalenih buht na Pivdennomu ostrovi U 1835 roci superechki vijshli za mezhi beregiv ta rozpochali nabigi na pacifistiv Moriori na ostrovah Chatem Istorik vvazhaye docilnim vzhittya terminu golokost do cogo periodu a jogo kolega Angela Balara sumnivayetsya u nazvi Mushketni vijni vvazhayuchi ce prodovzhennyam tikangi yaka stala she bilsh rujnivnoyu cherez vikoristannya vognepalnoyi zbroyi Peredumovi ta eskalaciya konfliktivMaori pochali ekspluataciyu yevropejskih mushketiv obminyuyuchi na nih lon ta lis na rinku Sidneya Oskilki ranishe aborigeni ne mali takoyi zbroyi voni vvazhali yiyi priznachennya dlya mislivstva Pershij dosvid bojovogo vikoristannya zafiksovano u 1807 roci u mizh plemenami Napuyi ta Nati Vatua nepodalik suchasnogo Dargavilla u Nortlandiyi Napadniki mali problemi z perezaryadzhannyam mushketiv tozh zakonomirno zaznali porazki vid vatuanciv ozbroyenih bojovimi palicyami patu ta nozhami Ale vzhe zgodom Nati Korokoro hapu Napuyi popri desyatikratnu perevagu zaznali nishivnih porazok vid vijsk Kai Tute ozbroyenih mushketami Z 1818 roku dosvidcheni Napuyi pid kerivnictvom Hogi Hika pochinayut aktivne vikoristannya mushketiv u protistoyannyah iz svoyimi zh hapu z yakimi u nih buli vzayemni obrazi Zahopivshi teritoriyu voni perehodili do poshuku skarbiv ta peretvorennya naselennya na rabiv yakih zmushuvali pracyuvati na plantaciyah lonu ta kartopli a takozh viroshuvati svinej yakih viminyuvali na novu zbroyu Rozkvitla torgivlya obsmazhenimi golovami ubitih vorogiv ta rabami Princip udaru u vidpovid prizviv do splesku mizhpleminnih konfliktiv ta gonki ozbroyen U 1821 roci Hongi Hika virushaye do Angliyi z misionerom Tomasom Kendalom Na zvorotnomu shlyahu u Sidneyi vin obminyuye podarunki vid anglijciv na 300 500 mushketiv dlya podalshogo ozbroyennya vlasnoyi armiyi ta nishivnih pohodiv na ivi u Oklend ta rajon ozera Rotorua Vikoristannya mushketiv maoriOstannya bitva domushketnoyi epohi bitva Hingakaka vidbulasya u 1807 roci mizh protilezhnimi alyansami maori poblizu suchasnogo Te Avamutu Z oboh storin zalucheni 16 tisyach voyiniv prote do 1815 roku she fiksuvalisya okremi sutichki z vikoristannyam tradicijnoyi zbroyi Zgodom mushketi vitisnili ruchni analogi ta pidvishili vazhlivist koordinovanogo grupovogo manevruvannya A blizko 1821 roku vidijshli u minule sutichki odin na odin na zrazok Potatau de Ferofero v hodi bitvi Okoki Spochatku mushketi vikoristovuvalisya dlya zalyakuvannya ta demoralizaciyi suprotivnika z tradicijnim ozbroyennyam U 30 h rokah XIX stolittya odnakovo ozbroyeni taua na rivnih zmagalisya mizh soboyu pochergovo otrimuyuchi uspih Maori diznavalisya pro mushketi vid pershih poselenciv z Yevropi yaki pribuli u rajon ostroviv Bej ta Hokiangi Chastina z nih vidminno volodili moreplavstvom ta vmili koristuvatisya mushketami u morskih bitvah Nevmilimi buli i sprobi pererobki ta vdoskonalennya mushketiv rozshirennya zapalnogo otvoru prizvodilo do znizhennya shvidkosti ta chastoti strilbi Maori spochatku mali problemi z mushketami cherez vidmovu misioneriv prodavati vlasne yih poroh ta naboyi Napuyi aktivno tisnuli na kolonizatoriv shodo remontu mushketiv navit yaksho nasillya ne planuvalosya Tozh bilsha chastina ozbroyennya nadhodila z Avstraliyi Pakeha Maori na kshtalt Dzheki Marmona majsterno viminyuvali zbroyu na lon lis ta mokomokayi Bilshist z nih buli nizkoyi yakosti pridbani za bezcinok u Birmingemi ta mali nizku tochnist vluchan Yak alternativu maori vikoristovuvali dvostvolni gvintivki zaryadzheni naboyami dlya mushketiv sho davalo zmogu vistriliti dvichi do perezaryadzhennya U deyakih bitvah zhinki perezaryadzhali zbroyu a choloviki veli vogon Ce sprichinilo problemi dlya britanskih vijsk pid chas novozelandskih vijn koli ivi za zvichkoyu utrimuvali zhinok u poselenni Konflikti ta yih naslidkiNasilstvo prizvelo do vinishennya bagatoh plemen unaslidok fizichnoyi zagibeli abo rabstva Zminilisya i mezhi mizh plemenami cherez spustoshennya abo pereselennya velikih teritorij Ci zmini vplinuli na stosunki z lasimi na zemli yevropejskimi pereselencyami Mizh 1821 ta 1823 rokami Hogi Hika atakuvav Nati Paoa u okolicyah Oklenda Nati Maru u Temsi plemena Vayikato poblizu Matakitaki ta Te Arava na ozeri Rotorua zadavshi yim nishivnih porazok U 1825 roci vin zdobuv golovnu voyennu peremogu nad Nati Vatua u Kajpara na pivnich vid Oklenda a vcililih peresliduvali azh do zemli Vayikato shob otrimati revansh za rozgrom 1807 roku Kerivniki Napuyi Pomare i Te Vera Hauraki takozh veli uspishni ataki na shidnomu uzberezhzhi Na pochatku 1830 h rokiv mushketni napadi Napuyi stali ridshimi Plemena Vayikato vignali komanduvacha Nati Toa Te Rauparaha z Kaviyi u 1821 roci u 1824 zavdali porazki Nati Kahungunu a u 1826 roci vtorglisya do Taranaki zmusivshi nizku pleminnih grup migruvati na pivden Inshe serjozne priyednannya vidbulosya u 1831 32 rokah Shopravda Te Raupaha pershim distavsya Taranaki a zgodom ostrova Kapiti yaki do cogo pidkoriv komanduvach Nati Toa Te Kupe z narodu Maupaka Blizko 1827 vin pochav pohodi na pivnich Pivdennogo ostrova a do 1830 roku vin rozshirii svoyi teritoriyi faktichno na ves Pivdennij ostriv zokrema oblasti Kajkora ta Akaroa U 1835 roci Nati Mutunga Nati Tama ta Nati Toa razom zahopili korabel ta distalisya arhipelagu Chatem de fizichno znishili kozhnogo desyatogo moriori a reshtu polonili a potim pochali mizhusobici Ostanni bitvi mushketnih vijn vipali na 1836 37 roki koli komandir Nagi Tau Tuhavalki zmagavsya iz silami Nati Tama na shlyahu ostannih z Golden Bej do Pivdennih Alp PrimitkiBohan Edmund 2005 Climates of war New Zealand in conflict 1859 69 Christchurch N Z Hazard Press ISBN 1 877270 96 2 OCLC 63391174 Taonga New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu teara govt nz angl Arhiv originalu za 18 travnya 2019 Procitovano 17 chervnya 2020 Sinclair Keith 1922 1993 2000 A history of New Zealand vid Rev ed Auckland N Z Penguin Books ISBN 0 14 029875 4 OCLC 45853022 Taonga New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu Musket wars teara govt nz angl Procitovano 17 chervnya 2020 nzhistory govt nz Arhiv originalu za 15 listopada 2016 Procitovano 17 chervnya 2020 Mahuta Robert 1995 Tainui Kingitanga and Raupatu Justice and Identity Antipodean Practices Bridget Williams Books ISBN 978 0 908912 60 5 Primitki