| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Пели́м (рос. Пелы́м) — річка у Росії, ліва притока Тавди (басейн Обі), тече у Свердловській області. Четверта за довжиною річка Свердловської області.
Фізіографія
Пелим бере початок на східних схилах Північного Уралу в на крайній півночі Свердловської області за 75 км північніше міста Івдель, на висоті близько 140 м над рівнем моря. Від витоку кількадесят кілометрів тече у північному напрямку поки перед самим кордоном з Ханти-Мансійським АО не робить різкий заворот на схід, а невдовзі — на південний схід. Звідси Пелим тече у південно-східному і південному напрямку по заболоченій тайговій місцевості у західній частині Західно-Сибірської рівнини. У середній і нижній течії річище Пелиму дуже звивисте з численними меандрами і старицями. Удовж основного русла річки існує велика кількість дрібних озер; в низов'ях, приблизно за 50 км від гирла Пелим протікає крізь крупне озеро Пелимський Туман (66,7 км²) — найбільше озеро Свердловської області. Пелим витікає з озера двома рукавами: лівий — власне Пелим і правий — Малий Пелим; десь через 20 км обидва рукави знову зливаються. Невдовзі після цього поблизу від однойменного села річка зливається з Тавдою, найбільшою притокою Тоболу; місце злиття знаходиться на висоті 54 м над рівнем моря.
Найдовші з приток — (права), і (ліві) зливаються з Пелимом у верхній течії. Басейн Пелиму, затиснутий справа басейнами Лозьви і Тавди, а зліва — Конди, у середній течії і низов'ях досить вузький, тому притоки тут незначні і короткі; найбільша з них — — впадає в Пелим перед самим гирлом.
Ширина русла в районі смт Пелим у верхів'ях 40 м; після злиття з Великим Оусом розширюється до 100 м.
Гідрологія
Довжина річки 707 км, площа басейну 15 200 км², середньорічний стік у гирлі близько 100 м³/с. Живлення переважно снігове. Пелим замерзає у жовтні, скресає у квітні.
За результатами вимірянь, проведених за 412 км від гирла біля смт Пелим у 1966—1989 роках середньорічний стік становив 26,9 м³/с. Багаторічний мінімум стоку спостерігався у березні (2 м³/с), максимум — у травні (121,3 м³/с). За період спостережень абсолютний мінімум місячного стоку (0,65 м³/с) спостерігався у січні 1967 року, абсолютний максимум — у травні 1974 (250 м³/с).
Притоки
(відстань до гирла)
- 29 км:
- 66 км:
- 72 км:
- 87 км:
- 109 км:
- 189 км:
- 205 км:
- 214 км:
- 220 км:
- 253 км:
- 261 км:
- 300 км:
- 300 км:
- 336 км:
- 364 км: без назви
- 390 км:
- 393 км: без назви
- 406 км:
- 410 км: Кершаль
- 432 км:
- 438 км:
- 450 км:
- 452 км:
- 458 км:
- 463 км:
- 486 км:
- 499 км:
- 502 км:
- 511 км: (Щещ'я)
- 534 км:
- 584 км:
- 593 км:
- 613 км: Ворник
- 624 км: без назви
- 643 км:
- 666 км:
- 691 км:
Інфраструктура
Пелим судноплавний на 185 км від гирла до села Шантальська; раніше судноплавний відрізок простягався на 245 км до села Портах. Річка використовується для лісосплаву.
Пелим тече по рідконаселеній території і районів на півночі Свердловської області. У північній, менш заболоченій частині його басейну розвинене лісівництво.
У верхів'ях, біля однойменного смт Пелим річку перетинає залізнична лінія Сєров — Івдель — Приоб'є, яка з'єднує нафто- і газодобувні райони лівобережжя нижньої Обі з залізничною мережею Росії. Річку тут також перетинають магістральні нафто- і газопроводи, по яким нафта і газ постачається до Центральної Росії і далі до Європи. У 1930-х роках у цих місцях існували табори ГУЛАГу, про які і у 1998 році зняли документальний фільм «Пелим», відзначений призами на багатьох кінофестивалях.
Населенні пункти на річці: , , Пелим, Шантальська, Єреміно, , . Два поселення на річці носять її назву: смт Пелим в Івдельському районі і село Пелим біля злиття Пелиму з Тавдою.
Село Пелим належить до числа найстаріших російських поселень на схід від Уральських гір. Пелим був заснований у 1592 році і лежав на найстарішому водно-наземному шляху, що вів з європейської Росії вглиб Сибіру. На початку XVII ст., коли головний торговий шлях став проходити південніше, спочатку через , а потім — через Єкатеринбург, Пелим утратив своє значення і занепав. У XVIII ст. Пелим служив місцем засилання опальних царедворців, зокрема Бірона і .
Автодоріг з твердим покриттям в басейні Пелиму немає. Для обслуговування лісозаготівель у 1940-х роках було прокладено кількасот кілометрів вузькоколійних залізниць, три з яких експлуатуються до сих пір (станом на 2009 рік). Одна з них з'єднує село на правобережжі Пелиму з селом на Лозьві і перетинає Пелим в селі Верхній Пелим. Друга починається в селі Гаревка на лівому березі Пелиму з селом на Лозьві. Третя знаходиться у низов'ях Пелиму; вона відходить від Пуксинки на лівому березі Тавди за декілька кілометрів вище злиття з Пелимом і тягнеться на 80 км на північ приблизно паралельно руслу Пелиму до села .
Примітки
- Река Пелым и озеро Пелымский Туман [ 12 листопада 2009 у Wayback Machine.] (рос.)
- Івдельський район був скасований у 1949 році і його територія знаходиться у прямому підпорядкуванні обласній адміністрації
- Перелік внутрішніх водних шляхів Російської Федерації [ 18 березня 2015 у Wayback Machine.], затверджений указом Уряду РФ від 19 грудня 2002 р. № 1800-р (рос.)
- Пелым у Великій Радянській енциклопедії
Джерела
- Велика радянська енциклопедія: Пелым (рос.)
- R-ArcticNET [ 16 вересня 2006 у Wayback Machine.], дані виміряння стоку: Пелим [ 4 березня 2016 у Wayback Machine.] (англ.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
PelimBasejn Tobolu61 22 46 pn sh 60 35 47 sh d 61 37970000002777482 pn sh 60 5964000000277778 sh d 61 37970000002777482 60 5964000000277778Vitikpivnich Sverdlovskoyi oblasti Rosiya koordinati61 22 46 pn sh 60 35 47 sh d 61 37970000002777482 pn sh 60 5964000000277778 sh d 61 37970000002777482 60 5964000000277778 visota m140 mGirlos Sverdlovskoyi oblasti Rosiya liva pritoka Tavdi basejn Obi koordinati59 37 51 pn sh 63 04 32 sh d 59 63110000002777866 pn sh 63 07580000002777609 sh d 59 63110000002777866 63 07580000002777609 visota m54 mBasejnTavda Tobol Irtish Ob Karske more Pivnichnij Lodovitij okeanKrayini RosiyaPririchkovi krayini Rosiya Sverdlovska oblastRegionSverdlovska oblastDovzhina707 kmPlosha basejnu 15 200 km Serednorichnij stik100 m s v girli Pritoki l l pr l Dani vimiryuvannya stoku m s sichen 2 92 lyutij 2 03 berezen 2 00 kviten 17 42 traven 121 28 cherven 70 92 lipen 33 25 serpen 25 75 veresen 21 03 zhovten 28 69 listopad 11 52 gruden 4 63 smt Pelim 412 km vid girla 1966 1989U Vikipediyi ye statti pro inshi znachennya cogo termina Pelim Peli m ros Pely m richka u Rosiyi liva pritoka Tavdi basejn Obi teche u Sverdlovskij oblasti Chetverta za dovzhinoyu richka Sverdlovskoyi oblasti FiziografiyaPelim bere pochatok na shidnih shilah Pivnichnogo Uralu v na krajnij pivnochi Sverdlovskoyi oblasti za 75 km pivnichnishe mista Ivdel na visoti blizko 140 m nad rivnem morya Vid vitoku kilkadesyat kilometriv teche u pivnichnomu napryamku poki pered samim kordonom z Hanti Mansijskim AO ne robit rizkij zavorot na shid a nevdovzi na pivdennij shid Zvidsi Pelim teche u pivdenno shidnomu i pivdennomu napryamku po zabolochenij tajgovij miscevosti u zahidnij chastini Zahidno Sibirskoyi rivnini U serednij i nizhnij techiyi richishe Pelimu duzhe zviviste z chislennimi meandrami i staricyami Udovzh osnovnogo rusla richki isnuye velika kilkist dribnih ozer v nizov yah priblizno za 50 km vid girla Pelim protikaye kriz krupne ozero Pelimskij Tuman 66 7 km najbilshe ozero Sverdlovskoyi oblasti Pelim vitikaye z ozera dvoma rukavami livij vlasne Pelim i pravij Malij Pelim des cherez 20 km obidva rukavi znovu zlivayutsya Nevdovzi pislya cogo poblizu vid odnojmennogo sela richka zlivayetsya z Tavdoyu najbilshoyu pritokoyu Tobolu misce zlittya znahoditsya na visoti 54 m nad rivnem morya Najdovshi z pritok prava i livi zlivayutsya z Pelimom u verhnij techiyi Basejn Pelimu zatisnutij sprava basejnami Lozvi i Tavdi a zliva Kondi u serednij techiyi i nizov yah dosit vuzkij tomu pritoki tut neznachni i korotki najbilsha z nih vpadaye v Pelim pered samim girlom Shirina rusla v rajoni smt Pelim u verhiv yah 40 m pislya zlittya z Velikim Ousom rozshiryuyetsya do 100 m GidrologiyaDovzhina richki 707 km plosha basejnu 15 200 km serednorichnij stik u girli blizko 100 m s Zhivlennya perevazhno snigove Pelim zamerzaye u zhovtni skresaye u kvitni Za rezultatami vimiryan provedenih za 412 km vid girla bilya smt Pelim u 1966 1989 rokah serednorichnij stik stanoviv 26 9 m s Bagatorichnij minimum stoku sposterigavsya u berezni 2 m s maksimum u travni 121 3 m s Za period sposterezhen absolyutnij minimum misyachnogo stoku 0 65 m s sposterigavsya u sichni 1967 roku absolyutnij maksimum u travni 1974 250 m s Pritoki vidstan do girla 29 km 66 km 72 km 87 km 109 km 189 km 205 km 214 km 220 km 253 km 261 km 300 km 300 km 336 km 364 km bez nazvi 390 km 393 km bez nazvi 406 km 410 km Kershal 432 km 438 km 450 km 452 km 458 km 463 km 486 km 499 km 502 km 511 km Shesh ya 534 km 584 km 593 km 613 km Vornik 624 km bez nazvi 643 km 666 km 691 km InfrastrukturaPelim sudnoplavnij na 185 km vid girla do sela Shantalska ranishe sudnoplavnij vidrizok prostyagavsya na 245 km do sela Portah Richka vikoristovuyetsya dlya lisosplavu Pelim teche po ridkonaselenij teritoriyi i rajoniv na pivnochi Sverdlovskoyi oblasti U pivnichnij mensh zabolochenij chastini jogo basejnu rozvinene lisivnictvo U verhiv yah bilya odnojmennogo smt Pelim richku peretinaye zaliznichna liniya Syerov Ivdel Priob ye yaka z yednuye nafto i gazodobuvni rajoni livoberezhzhya nizhnoyi Obi z zaliznichnoyu merezheyu Rosiyi Richku tut takozh peretinayut magistralni nafto i gazoprovodi po yakim nafta i gaz postachayetsya do Centralnoyi Rosiyi i dali do Yevropi U 1930 h rokah u cih miscyah isnuvali tabori GULAGu pro yaki i u 1998 roci znyali dokumentalnij film Pelim vidznachenij prizami na bagatoh kinofestivalyah Naselenni punkti na richci Pelim Shantalska Yeremino Dva poselennya na richci nosyat yiyi nazvu smt Pelim v Ivdelskomu rajoni i selo Pelim bilya zlittya Pelimu z Tavdoyu Selo Pelim nalezhit do chisla najstarishih rosijskih poselen na shid vid Uralskih gir Pelim buv zasnovanij u 1592 roci i lezhav na najstarishomu vodno nazemnomu shlyahu sho viv z yevropejskoyi Rosiyi vglib Sibiru Na pochatku XVII st koli golovnij torgovij shlyah stav prohoditi pivdennishe spochatku cherez a potim cherez Yekaterinburg Pelim utrativ svoye znachennya i zanepav U XVIII st Pelim sluzhiv miscem zasilannya opalnih caredvorciv zokrema Birona i Avtodorig z tverdim pokrittyam v basejni Pelimu nemaye Dlya obslugovuvannya lisozagotivel u 1940 h rokah bulo prokladeno kilkasot kilometriv vuzkokolijnih zaliznic tri z yakih ekspluatuyutsya do sih pir stanom na 2009 rik Odna z nih z yednuye selo na pravoberezhzhi Pelimu z selom na Lozvi i peretinaye Pelim v seli Verhnij Pelim Druga pochinayetsya v seli Garevka na livomu berezi Pelimu z selom na Lozvi Tretya znahoditsya u nizov yah Pelimu vona vidhodit vid Puksinki na livomu berezi Tavdi za dekilka kilometriv vishe zlittya z Pelimom i tyagnetsya na 80 km na pivnich priblizno paralelno ruslu Pelimu do sela PrimitkiReka Pelym i ozero Pelymskij Tuman 12 listopada 2009 u Wayback Machine ros Ivdelskij rajon buv skasovanij u 1949 roci i jogo teritoriya znahoditsya u pryamomu pidporyadkuvanni oblasnij administraciyi Perelik vnutrishnih vodnih shlyahiv Rosijskoyi Federaciyi 18 bereznya 2015 u Wayback Machine zatverdzhenij ukazom Uryadu RF vid 19 grudnya 2002 r 1800 r ros Pelym u Velikij Radyanskij enciklopediyiDzherelaVelika radyanska enciklopediya Pelym ros R ArcticNET 16 veresnya 2006 u Wayback Machine dani vimiryannya stoku Pelim 4 bereznya 2016 u Wayback Machine angl