Палайська література — одна з найдавніших літератур Анатолії (нині Туреччина), що створювалася палайською мовою у області Пала і збереглася у нечисленних клинописних хетських записах та перекладах XVII-XV століття до нашої ери. Основний масив палайської літератури — це ритуальна поезія, пов’язана з культом бога Зіпарви, а також кілька міфологічних фрагментів.
Пала і палайці
Палайці були народом, що населяв невелику частину північної Анатолії щонайменше із першої половини II тисячоліття до н.е. Їхня самоназва невідома. Слово «палайці» взято з хетської мови, де палайська мова називалася palaumnili («по-палайські»), а територія їхнього проживання звалася Palā.
У II тисячолітті до н.е. область Пала (або область, головне місто якої називалося Пала), де проживали носії палайської мови, входила до складу Хетського царства. У давньохетських законах XVII століття до н.е. Пала згадується як особливе територіальне утворення, що разом із Хатті та утворює Хетську державу. У новохетських текстах XIV-XIII століття до н.е. також згадується Пала, але у цей час її політично-економічна роль суттєво знизилася. Занепад Пали відбувся, імовірно, через напади племен касків, які зайняли чорноморське узбережжя Анатолії.
Пала локалізується на півночі (північному заході) Анатолії між річками Сангаріус (нині Сакарья) та Галіс (нині Кизилирмак). Топоніми античного періоду Пафлагонія (Παφλαγονία) та Blaëne (записується клинописом лише як pa-la-a), імовірно, продовжують більш давній топонім Пала.
Усі дуже нечисленні відомості про Палу, палайців, палайську мову, релігію та літературу походять із хетських джерел.
Мова
Палайська мова належить до анатолійської гілки індоєвропейської родини мов. За ступенем архаїчності палайська мова ближча до хетської, ніж до лувійської, однак підстав говорити про особливу хетсько-палайську підгрупу немає.
Корпус текстів
Усі відомі тексти палайською мовою походять із архівів хетської столиці Хаттуси. Можна стверджувати, що палайська мова функціонувала щонайменше як мова локального культу у давньохетський період (XVII століття до н.е), однак про подальшу долю мови відомостей немає.
Віднайдено кілька десятків глиняних таблиць із палайськими текстами, однак на частині збереглися лише окремі слова чи короткі фрази. Багато фрагментів або дублюють один одного, або належали раніше до однієї і тієї ж розбитої таблички.
Для запису палайських текстів використовувався хетський клинопис із незначними відмінностями. Палайські тексти читаються та інтерпретуються не дуже добре. Це пов’язано як з поганою збереженістю табличок, так і з відсутністю прямих білінгв. Ключем для розуміння палайських текстів є близько споріднені лувійська та хетська мова.
Особливості
За змістом більшість палайських текстів є ритуальними, вони походять із хетських описів ритуалів, куди включається пряма мова жерців палайською: гімн божеству, міфологічна оповідь або замовляння.
Палеографічно фрагменти датуються усіма трьома періодами хетського клинопису: давньохетським, середньохетським та новохетським. Можна вважати, що всі пізні фрагменти були лише копіями давньохетських оригіналів (що частково не збереглися), однак однозначним свідчень на користь такого припущення немає. Якщо всі пізніші фрагменти є копіями, то палайська мова могла вимерти ще у давньохетський період (XVII-XVI століття до н.е), а середньохетські та новохетські тексти з’явилися у результаті регулярного поновлення і переписування царських архівів. Утім, навіть у такому випадку палайська мова могла і далі існувати на території Пали як просторіччя.
З іншого боку, можна вважати пізніші фрагменти свідченням про те, що палайська мова зберігалася як мова культу аж до новохетського часу, що й задокументовано у записах хетських писарів.
Твори
В обрядовій палайській поезії, як і в давньохетській, відбиваються давні індоєвропейські традиції у поєднанні зі слідами дуже помітного впливу неіндоєвропейської культури хатті:
- Божий бик! Божий бик!
- Немає на тобі плям!
- Немає на тобі бруду!
- До бога ти обернений!
- Річки більше не течуть,
- А клинок готовий для жертви.
- (CTH 752)
Палайські тексти у Catalogue de Textes Hittites
- CTH 750 Палайський фестивальний ритуал для бога Зіпарви
- CTH 751 Палайський ритуал зі словами хлібної пожертви
- CTH 752 Палайський гімн і міф
- CTH 753 Фестивальний ритуал із цитатами палайською
- CTH 754 Палайські фрагменти
Література
Дослідження
- Melchert H. C. Palaic. // The Ancient Languages Of Asia Minor. / Ed. R. D. Woodard. — Cambridge; New York: Cambridge University Press, 2008. — PP. 40—45. — , .
- Касьян А. С., Шацков А. В. Палайский язык. // Языки мира: Реликтовые индоевропейские языки Передней и Центральной Азии. — М.: Academia, 2013. — С. 97—106. — (Языки мира). — .
- Кузьменко Д. Палайська література // Δημήτρός γραφεύς. — 13 липня 2017.
Тексти
- Carruba, O. Das Palaische. Texte, Grammatik, Lexikon. — Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 1970. — X, 80 S. — (Studien zu den Boğazköy-Texten; hrsg. von der Kommission fur den Alten Orient der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Heft 10). — , , ISSN 0585-5853.
- Луна, упавшая с неба. Древняя литература Малой Азии / Пер. с древнемалоазиатских языков, вступ. статья и коммент. Вяч. Вс. Иванова. — М.: Художественная литература, 1977. — 320 с.
Примітки
- Касьян А. С., Шацков А. В. Палайский язык. // Языки мира: Реликтовые индоевропейские языки Передней и Центральной Азии. — М.: Academia, 2013. — С. 97.
- Melchert H. C. Palaic. // The Ancient Languages Of Asia Minor. / Ed. R. D. Woodard. — Cambridge; New York: Cambridge University Press, 2008. — P. 40.
- Касьян А. С., с. 98.
- Луна, упавшая с неба. Древняя литература Малой Азии / Пер. с древнемалоазиатских языков, вступ. статья и коммент. Вяч. Вс. Иванова. — М.: Художественная литература, 1977. — С. 65.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Palajska literatura odna z najdavnishih literatur Anatoliyi nini Turechchina sho stvoryuvalasya palajskoyu movoyu u oblasti Pala i zbereglasya u nechislennih klinopisnih hetskih zapisah ta perekladah XVII XV stolittya do nashoyi eri Osnovnij masiv palajskoyi literaturi ce ritualna poeziya pov yazana z kultom boga Ziparvi a takozh kilka mifologichnih fragmentiv Pala i palajciPalajci buli narodom sho naselyav neveliku chastinu pivnichnoyi Anatoliyi shonajmenshe iz pershoyi polovini II tisyacholittya do n e Yihnya samonazva nevidoma Slovo palajci vzyato z hetskoyi movi de palajska mova nazivalasya palaumnili po palajski a teritoriya yihnogo prozhivannya zvalasya Pala U II tisyacholitti do n e oblast Pala abo oblast golovne misto yakoyi nazivalosya Pala de prozhivali nosiyi palajskoyi movi vhodila do skladu Hetskogo carstva U davnohetskih zakonah XVII stolittya do n e Pala zgaduyetsya yak osoblive teritorialne utvorennya sho razom iz Hatti ta utvoryuye Hetsku derzhavu U novohetskih tekstah XIV XIII stolittya do n e takozh zgaduyetsya Pala ale u cej chas yiyi politichno ekonomichna rol suttyevo znizilasya Zanepad Pali vidbuvsya imovirno cherez napadi plemen kaskiv yaki zajnyali chornomorske uzberezhzhya Anatoliyi Pala lokalizuyetsya na pivnochi pivnichnomu zahodi Anatoliyi mizh richkami Sangarius nini Sakarya ta Galis nini Kizilirmak Toponimi antichnogo periodu Paflagoniya Paflagonia ta Blaene zapisuyetsya klinopisom lishe yak pa la a imovirno prodovzhuyut bilsh davnij toponim Pala Usi duzhe nechislenni vidomosti pro Palu palajciv palajsku movu religiyu ta literaturu pohodyat iz hetskih dzherel MovaDokladnishe Palajska mova Palajska mova nalezhit do anatolijskoyi gilki indoyevropejskoyi rodini mov Za stupenem arhayichnosti palajska mova blizhcha do hetskoyi nizh do luvijskoyi odnak pidstav govoriti pro osoblivu hetsko palajsku pidgrupu nemaye Korpus tekstivUsi vidomi teksti palajskoyu movoyu pohodyat iz arhiviv hetskoyi stolici Hattusi Mozhna stverdzhuvati sho palajska mova funkcionuvala shonajmenshe yak mova lokalnogo kultu u davnohetskij period XVII stolittya do n e odnak pro podalshu dolyu movi vidomostej nemaye Vidnajdeno kilka desyatkiv glinyanih tablic iz palajskimi tekstami odnak na chastini zbereglisya lishe okremi slova chi korotki frazi Bagato fragmentiv abo dublyuyut odin odnogo abo nalezhali ranishe do odniyeyi i tiyeyi zh rozbitoyi tablichki Dlya zapisu palajskih tekstiv vikoristovuvavsya hetskij klinopis iz neznachnimi vidminnostyami Palajski teksti chitayutsya ta interpretuyutsya ne duzhe dobre Ce pov yazano yak z poganoyu zberezhenistyu tablichok tak i z vidsutnistyu pryamih bilingv Klyuchem dlya rozuminnya palajskih tekstiv ye blizko sporidneni luvijska ta hetska mova OsoblivostiZa zmistom bilshist palajskih tekstiv ye ritualnimi voni pohodyat iz hetskih opisiv ritualiv kudi vklyuchayetsya pryama mova zherciv palajskoyu gimn bozhestvu mifologichna opovid abo zamovlyannya Paleografichno fragmenti datuyutsya usima troma periodami hetskogo klinopisu davnohetskim serednohetskim ta novohetskim Mozhna vvazhati sho vsi pizni fragmenti buli lishe kopiyami davnohetskih originaliv sho chastkovo ne zbereglisya odnak odnoznachnim svidchen na korist takogo pripushennya nemaye Yaksho vsi piznishi fragmenti ye kopiyami to palajska mova mogla vimerti she u davnohetskij period XVII XVI stolittya do n e a serednohetski ta novohetski teksti z yavilisya u rezultati regulyarnogo ponovlennya i perepisuvannya carskih arhiviv Utim navit u takomu vipadku palajska mova mogla i dali isnuvati na teritoriyi Pali yak prostorichchya Z inshogo boku mozhna vvazhati piznishi fragmenti svidchennyam pro te sho palajska mova zberigalasya yak mova kultu azh do novohetskogo chasu sho j zadokumentovano u zapisah hetskih pisariv TvoriV obryadovij palajskij poeziyi yak i v davnohetskij vidbivayutsya davni indoyevropejski tradiciyi u poyednanni zi slidami duzhe pomitnogo vplivu neindoyevropejskoyi kulturi hatti Bozhij bik Bozhij bik Nemaye na tobi plyam Nemaye na tobi brudu Do boga ti obernenij Richki bilshe ne techut A klinok gotovij dlya zhertvi CTH 752 dd Palajski teksti u Catalogue de Textes Hittites CTH 750 Palajskij festivalnij ritual dlya boga Ziparvi CTH 751 Palajskij ritual zi slovami hlibnoyi pozhertvi CTH 752 Palajskij gimn i mif CTH 753 Festivalnij ritual iz citatami palajskoyu CTH 754 Palajski fragmentiLiteraturaDoslidzhennya Melchert H C Palaic The Ancient Languages Of Asia Minor Ed R D Woodard Cambridge New York Cambridge University Press 2008 PP 40 45 ISBN 978 0 511 39353 2 ISBN 978 0 521 68496 5 Kasyan A S Shackov A V Palajskij yazyk Yazyki mira Reliktovye indoevropejskie yazyki Perednej i Centralnoj Azii M Academia 2013 S 97 106 Yazyki mira ISBN 978 5 87444 370 2 Kuzmenko D Palajska literatura Dhmhtros grafeys 13 lipnya 2017 Teksti Carruba O Das Palaische Texte Grammatik Lexikon Wiesbaden Otto Harrassowitz Verlag 1970 X 80 S Studien zu den Bogazkoy Texten hrsg von der Kommission fur den Alten Orient der Akademie der Wissenschaften und der Literatur Heft 10 ISBN 3 447 01283 8 ISBN 978 3 447 01283 6 ISSN 0585 5853 Luna upavshaya s neba Drevnyaya literatura Maloj Azii Per s drevnemaloaziatskih yazykov vstup statya i komment Vyach Vs Ivanova M Hudozhestvennaya literatura 1977 320 s PrimitkiKasyan A S Shackov A V Palajskij yazyk Yazyki mira Reliktovye indoevropejskie yazyki Perednej i Centralnoj Azii M Academia 2013 S 97 Melchert H C Palaic The Ancient Languages Of Asia Minor Ed R D Woodard Cambridge New York Cambridge University Press 2008 P 40 Kasyan A S s 98 Luna upavshaya s neba Drevnyaya literatura Maloj Azii Per s drevnemaloaziatskih yazykov vstup statya i komment Vyach Vs Ivanova M Hudozhestvennaya literatura 1977 S 65