Ноги комах — кінцівки, призначені для пересування комах по твердій поверхні.
Ноги комах | |
Наявний у таксона | членистоногі |
---|
Усі комахи (Insecta) мають шість ніг, через що інколи клас раніше називали Hexapoda — шестиногими. Ноги прикріплюются до нижнього боку грудей (торакса — по одній парі ніг до кожного грудного членика.
Зовнішня будова
Як і у решти членистоногих, ноги комах складаються з стандартного набору члеників, кожен з яких має свою назву (див. схему) та функцію. У комах виділяють 5 елементів ноги:
- Тазик (coxa)
- Вертлюг (trochanter)
- Стегно (femur)
- Гомінка (tibia)
- Лапка (tarsus)
До тулуба нога кріпиться за допомогою тазика. Його основа лежить у тазиковому заглибленні грудей. Воно кулеподібне, це забезпечує вільний рух ноги у різних площинах. Між тазиком й стегном розташований вертлюг (1-2 членики). Це збільшує рухливість стегна. Стегно звичайно велике й масивне, адже в ньому зосереджені м'язи, які забезпечують рух ноги. Тому стегна особливо потужні у комах, що користуються ногами для копання ґрунту, стрибання.
Гомілка може мати загострені вирости вздовж свого краю (шипи) та на вершині (шпори). Лапка звичайно складається з декількох (2-5) члеників, на вершині несе пару кігтиків. Часто між ними ще є присоска (аролія). Лапка може включати такі елементи:
- Претарсус, кінцевий членик (pretarsus)
- Кігтики (ungues, однина unguis)
- Подушечка (pulvillus)
- Емподій (empodium)
- Аролій (arolium)
Інколи лапки знизу вкриті густими короткими волосками, утворюючи підошву. Особлива будова лапок дозволяє комахам триматися та пересуватися по гладких поверхнях (дзеркальне скло) або догори ногами (мухи на стелі).
На схемі показана будова так званої ходильної ноги. Такі кінцівки має переважна більшість комах. Дуже схожа на неї бігальна нога, вона лише довша і стрункіша за ходильну. Бігальні ноги мають комахи, що звичайно швидко пересуваються. В основному це хижаки, наприклад, жуки-туруни.
Як правило, передні ноги коротші за середні й задні. Комахи, що пересуваються, в основному, завдяки крилам, ноги використовують, головним чином, для прикріплення (чіпляння). З цієї причини передні ноги денних метеликів німфалід помітно менші, ніж середні та задні. У метеликів передні ноги майже непомітні і сховані серед волосків на грудях. Найдовші ноги мають, ймовірно, жуки-арлекіни: у самців передні ноги сягають 14 см - вони вдвічі довші, ніж їх тулуб.
Інколи складається враження, що личинки метеликів (гусениці) та пильщиків мають ніг більше, ніж решта комах. Насправді ж, в них теж шість ніг, але позаду них розташовані декілька пар присосок.
Личинки вишневої мухи Rhagoletis cerasi. У багатьох мух личинки живуть всередині їхньої їжі або поруч з нею. Переміщуються вони повзаючи і ніг не мають. | Щитовка Ceroplastes rubens. Самиці щитовок все життя провадять на одному місці, смокчучи сік рослин. У зв'язку з нерухомістю вони позбавлені ніг. | Гусениця метелика махаона Papilio machaon . Її справжні ноги лише передні три пари, решта — присоски (їх видно на «вирізці»). |
Переміщення за допомогою ніг
Початкове й основне призначення ніг — забезпечувати переміщення тіла по твердих площинах суходолу.
Завдяки почленованісті і складній системі м'язів, нога комах має багато ступенів свободи, тобто може рухатися у найрізноманітніших площинах. У кожен момент пересування тіло спирається на три ноги — мінімальну кількість опор, які забезпечують йому стабільність у просторі. При цьому передня нога, чіпляючись кігтиками, тягне тіло уперед, а середньою та задньою комаха відштовхується від субстрату.
Типи ніг
Комахи опанували різні життєві середовища і способи пересування у них. Крім того, ноги часто-густо беруть на себе додаткові функції, не пов'язані з переміщенням тіла. В результаті вихідна схема будови ноги зазнала істотних змін. Розрізняють щонайменше шість типів ніг:
| | ||
Богомол звичайний Mantis religiosa має хапальні передні ноги. Вони видовжені, стегна й гомілки мають гострі шипи і надійно захоплюють здобич, наче зубчасті ножиці. Вони є й в інших хижих комах, що чатують на жертву або підкрадаються до неї. | Жук-плавунець Dytiscus marginalis. Задні ноги жуків — плавунців, водолюбів, вертячок, клопів гладунів називають плавальними. В них гомілка й членики задніх лапок пласкі, ці лапки вкриті гребінцями еластичних волосків, і загалом нога нагадує весло або риб'ячий плавець | Коник зелений — Tettigonia viridissima. Прямокрилі — коники, саранові, цвіркуни мають видовжені задні стегна й гомілки (подібно до кенгуру та тушканчиків), а стегна ще й потовщені. Серед комах стрибальні ноги мають також блохи, деякі жуки-листоїди і попелиці) . |
Копальні ноги властиві комахам — мешканцям ґрунту. У капустянок (вовчків) (Gryllotalpa) передні ноги нагадують пазуристі лапи крота — широкі, сильні, із гострозубчастими платівками. Жуки-гнойовики риють ногами, гомілки яких розширені і споряджені зубцями вздовж переднього краю | Збиральні ноги притаманні перетинчастокрилим, які запасають квітковий пилок. У медоносної бджоли (Apis mellifera) на задніх гомілках є ямка облямована довгими міцними волосками (кошик). Край гомілки зазубрений наче гребінець. Ним бджола вичісує пилок з волосків, що вкривають тіло, і він збирається у кошику у вигляді пухкої грудочки. | Воша людська головна (Pediculus humanus). У вошей гомілка має на верхівці виріст і довгий зубчастий кігтик на єдиному членику лапки. Кігтик охоплює волос чи пір'я, неначе щипцями. Причіпні ноги мають паразити, яким життєво необхідно міцно триматись на тілі господаря, вхопившись за волос чи пір'я. |
Цікаві факти
- Постільний клоп рухається зі швидкістю 125 см, а людська воша — 33 см на хвилину.
- Блоха стрибає на 32 см у довжину і на 19 см у вишину.
- Жуки-гнойовики надають грудці гною форму кулі за допомогою вигнутих передніх гомілок. Жук плескає ними гній доти, доки його поверхня на набирає такої самої кривини, як гомілка.
- Поверхня тіла плавунців дуже гладенька аби жодна шерехатість не знижувала швидкість при русі у воді. Для того, щоб утримати самицю під час парування, передні ноги самця споряджені диском із численними присосками. Вони нерухомо фіксуються на гладенькій і мокрій поверхні тулуба самиці.
- Плавальні середні ноги має лялечка волохокрильців. Завершуючи на дні водойми перетворення на імаго, лялечка виходить з кокона і пливе до берега — адже доросла комаха мешкає на суходолі.
- Комахи за допомогою ніг чистять своє тіло і для цього на ногах можуть мати спеціальні пристосування. Наприклад, бджоли, очищаючи вусики, протягають їх крізь глибоку вирізку із гребінцем на передніх лапках.
Примітки
- Биологический энциклопедический словарь. Гл. ред. М. С. Гиляров. М.: «Советская энциклопедия», 1986. — 831 с. — Тираж 100 000 экз.
- Росс Г., Росс Ч., Росс, Д. Энтомология. Пер. под ред. Г. А. Мазохина-Поршнякова. — М.: «Мир», 1985. — 576 с. — Тираж 10 000 экз.
- Шванвич Б. Н. Курс общей энтомологии: Введение в изучение строения и функций тела насекомых (Учебник для гос. университетов) М.—Л.: «Советск. наука», 1949. 900 с.- 10 000 экз.
- Жизнь животных. 2-е изд. Т. 3. Членистоногие, Трилобиты, Хелицеровые, Трахейнодышащие, Онихофоры. Под ред. М. С. Гилярова и Ф. Н. Правдина. — М.: «Просвещение», 1984. — 464 с. — Тираж 300 000 экз.
- Определитель насекомых европейской части СССР. Т. II. Жесткокрылые и веерокрылые. / под общ. ред. чл.-корр. Г. Я. Бей-Биенко. — М.-Л.: «Наука», 1965. — 668 с. — (Определители по фауне СССР, издаваемые Зоологическим институтом АН СССР; вып. 89.). — 5700 экз.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Nogi komah kincivki priznacheni dlya peresuvannya komah po tverdij poverhni Nogi komah Nayavnij u taksonachlenistonogi Usi komahi Insecta mayut shist nig cherez sho inkoli klas ranishe nazivali Hexapoda shestinogimi Nogi prikriplyuyutsya do nizhnogo boku grudej toraksa po odnij pari nig do kozhnogo grudnogo chlenika Zovnishnya budovaYak i u reshti chlenistonogih nogi komah skladayutsya z standartnogo naboru chlenikiv kozhen z yakih maye svoyu nazvu div shemu ta funkciyu U komah vidilyayut 5 elementiv nogi Tazik coxa Vertlyug trochanter Stegno femur Gominka tibia Lapka tarsus Do tuluba noga kripitsya za dopomogoyu tazika Jogo osnova lezhit u tazikovomu zagliblenni grudej Vono kulepodibne ce zabezpechuye vilnij ruh nogi u riznih ploshinah Mizh tazikom j stegnom roztashovanij vertlyug 1 2 chleniki Ce zbilshuye ruhlivist stegna Stegno zvichajno velike j masivne adzhe v nomu zoseredzheni m yazi yaki zabezpechuyut ruh nogi Tomu stegna osoblivo potuzhni u komah sho koristuyutsya nogami dlya kopannya gruntu stribannya U samciv klopa krajovika Anisoscelis gradadia z Nikaragua zadni golinki mayut chudernacki virosti Jmovirno ce vtorinna stateva oznaka Gomilka mozhe mati zagostreni virosti vzdovzh svogo krayu shipi ta na vershini shpori Lapka zvichajno skladayetsya z dekilkoh 2 5 chlenikiv na vershini nese paru kigtikiv Chasto mizh nimi she ye prisoska aroliya Lapka mozhe vklyuchati taki elementi Pretarsus kincevij chlenik pretarsus Kigtiki ungues odnina unguis Podushechka pulvillus Empodij empodium Arolij arolium Inkoli lapki znizu vkriti gustimi korotkimi voloskami utvoryuyuchi pidoshvu Osobliva budova lapok dozvolyaye komaham trimatisya ta peresuvatisya po gladkih poverhnyah dzerkalne sklo abo dogori nogami muhi na steli Prudkomu hizhaku turunu Carabus auratus nevazhko bulo nazdognati zdobich slimaka Na shemi pokazana budova tak zvanoyi hodilnoyi nogi Taki kincivki maye perevazhna bilshist komah Duzhe shozha na neyi bigalna noga vona lishe dovsha i strunkisha za hodilnu Bigalni nogi mayut komahi sho zvichajno shvidko peresuvayutsya V osnovnomu ce hizhaki napriklad zhuki turuni Yak pravilo peredni nogi korotshi za seredni j zadni Komahi sho peresuvayutsya v osnovnomu zavdyaki krilam nogi vikoristovuyut golovnim chinom dlya prikriplennya chiplyannya Z ciyeyi prichini peredni nogi dennih metelikiv nimfalid pomitno menshi nizh seredni ta zadni U metelikiv peredni nogi majzhe nepomitni i shovani sered voloskiv na grudyah Najdovshi nogi mayut jmovirno zhuki arlekini u samciv peredni nogi syagayut 14 sm voni vdvichi dovshi nizh yih tulub Inkoli skladayetsya vrazhennya sho lichinki metelikiv gusenici ta pilshikiv mayut nig bilshe nizh reshta komah Naspravdi zh v nih tezh shist nig ale pozadu nih roztashovani dekilka par prisosok Lichinki vishnevoyi muhi Rhagoletis cerasi U bagatoh muh lichinki zhivut vseredini yihnoyi yizhi abo poruch z neyu Peremishuyutsya voni povzayuchi i nig ne mayut Shitovka Ceroplastes rubens Samici shitovok vse zhittya provadyat na odnomu misci smokchuchi sik roslin U zv yazku z neruhomistyu voni pozbavleni nig Gusenicya metelika mahaona Papilio machaon Yiyi spravzhni nogi lishe peredni tri pari reshta prisoski yih vidno na virizci Peremishennya za dopomogoyu nigPochatkove j osnovne priznachennya nig zabezpechuvati peremishennya tila po tverdih ploshinah suhodolu Zavdyaki pochlenovanisti i skladnij sistemi m yaziv noga komah maye bagato stupeniv svobodi tobto mozhe ruhatisya u najriznomanitnishih ploshinah U kozhen moment peresuvannya tilo spirayetsya na tri nogi minimalnu kilkist opor yaki zabezpechuyut jomu stabilnist u prostori Pri comu perednya noga chiplyayuchis kigtikami tyagne tilo upered a serednoyu ta zadnoyu komaha vidshtovhuyetsya vid substratu Tipi nigKomahi opanuvali rizni zhittyevi seredovisha i sposobi peresuvannya u nih Krim togo nogi chasto gusto berut na sebe dodatkovi funkciyi ne pov yazani z peremishennyam tila V rezultati vihidna shema budovi nogi zaznala istotnih zmin Rozriznyayut shonajmenshe shist tipiv nig Bogomol zvichajnij Mantis religiosa maye hapalni peredni nogi Voni vidovzheni stegna j gomilki mayut gostri shipi i nadijno zahoplyuyut zdobich nache zubchasti nozhici Voni ye j v inshih hizhih komah sho chatuyut na zhertvu abo pidkradayutsya do neyi Zhuk plavunec Dytiscus marginalis Zadni nogi zhukiv plavunciv vodolyubiv vertyachok klopiv gladuniv nazivayut plavalnimi V nih gomilka j chleniki zadnih lapok plaski ci lapki vkriti grebincyami elastichnih voloskiv i zagalom noga nagaduye veslo abo rib yachij plavec Konik zelenij Tettigonia viridissima Pryamokrili koniki saranovi cvirkuni mayut vidovzheni zadni stegna j gomilki podibno do kenguru ta tushkanchikiv a stegna she j potovsheni Sered komah stribalni nogi mayut takozh blohi deyaki zhuki listoyidi i popelici Kopalni nogi vlastivi komaham meshkancyam gruntu U kapustyanok vovchkiv Gryllotalpa peredni nogi nagaduyut pazuristi lapi krota shiroki silni iz gostrozubchastimi plativkami Zhuki gnojoviki riyut nogami gomilki yakih rozshireni i sporyadzheni zubcyami vzdovzh perednogo krayu Zbiralni nogi pritamanni peretinchastokrilim yaki zapasayut kvitkovij pilok U medonosnoyi bdzholi Apis mellifera na zadnih gomilkah ye yamka oblyamovana dovgimi micnimi voloskami koshik Kraj gomilki zazubrenij nache grebinec Nim bdzhola vichisuye pilok z voloskiv sho vkrivayut tilo i vin zbirayetsya u koshiku u viglyadi puhkoyi grudochki Vosha lyudska golovna Pediculus humanus U voshej gomilka maye na verhivci virist i dovgij zubchastij kigtik na yedinomu chleniku lapki Kigtik ohoplyuye volos chi pir ya nenache shipcyami Prichipni nogi mayut paraziti yakim zhittyevo neobhidno micno trimatis na tili gospodarya vhopivshis za volos chi pir ya Cikavi faktiPostilnij klop ruhayetsya zi shvidkistyu 125 sm a lyudska vosha 33 sm na hvilinu Bloha stribaye na 32 sm u dovzhinu i na 19 sm u vishinu Zhuki gnojoviki nadayut grudci gnoyu formu kuli za dopomogoyu vignutih perednih gomilok Zhuk pleskaye nimi gnij doti doki jogo poverhnya na nabiraye takoyi samoyi krivini yak gomilka Dovgi shiroko rozstavleni seredni ta zadni nogi klopiv vodomirok dozvolyayut yim trimatisya na poverhnevij plivci vodi i vpevneno bigati po nij Shozhi nogi mayut komari yaki sidyachi na vodi vidkladayut yajcya Poverhnya tila plavunciv duzhe gladenka abi zhodna sherehatist ne znizhuvala shvidkist pri rusi u vodi Dlya togo shob utrimati samicyu pid chas paruvannya peredni nogi samcya sporyadzheni diskom iz chislennimi prisoskami Voni neruhomo fiksuyutsya na gladenkij i mokrij poverhni tuluba samici Plavalni seredni nogi maye lyalechka volohokrilciv Zavershuyuchi na dni vodojmi peretvorennya na imago lyalechka vihodit z kokona i plive do berega adzhe dorosla komaha meshkaye na suhodoli Komahi za dopomogoyu nig chistyat svoye tilo i dlya cogo na nogah mozhut mati specialni pristosuvannya Napriklad bdzholi ochishayuchi vusiki protyagayut yih kriz gliboku virizku iz grebincem na perednih lapkah PrimitkiBiologicheskij enciklopedicheskij slovar Gl red M S Gilyarov M Sovetskaya enciklopediya 1986 831 s Tirazh 100 000 ekz Ross G Ross Ch Ross D Entomologiya Per pod red G A Mazohina Porshnyakova M Mir 1985 576 s Tirazh 10 000 ekz Shvanvich B N Kurs obshej entomologii Vvedenie v izuchenie stroeniya i funkcij tela nasekomyh Uchebnik dlya gos universitetov M L Sovetsk nauka 1949 900 s 10 000 ekz Zhizn zhivotnyh 2 e izd T 3 Chlenistonogie Trilobity Helicerovye Trahejnodyshashie Onihofory Pod red M S Gilyarova i F N Pravdina M Prosveshenie 1984 464 s Tirazh 300 000 ekz Opredelitel nasekomyh evropejskoj chasti SSSR T II Zhestkokrylye i veerokrylye pod obsh red chl korr G Ya Bej Bienko M L Nauka 1965 668 s Opredeliteli po faune SSSR izdavaemye Zoologicheskim institutom AN SSSR vyp 89 5700 ekz